NI EU WE
No. 1440.
Zondag 15 September 1889.
14de Jaargang.
Neutraal
BUITENLAND,
Hij wenschte dan het tweede lid van
het bestaand artikel aldus te lezen: Het
onderwijs wordt gegeven met inachtneming
van den eerbeid aan de godsdienstige be
grippen van andersdenkenden verschuldigd.
De onderwijzer onthoudt zich van iets te
doen of toe te laten, wat met dien eerbied
strjjdig is.
De vrek van IJdoorn.
imm (oikut.
ABONNBMENTSFBIJB
Per 3 maanden voor Haarlemt 0,8b
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. 1,10
Voor het Buitenland 1,80
Afzjnderljjke Nummers0,03
Dit blad versehjjnt
eiken DINSDAG, DONDERDAG en Z ATERDAG.
BUREAU: St. Janstraat Haarlem.
AGITE MA NON AGITATE
PRIJS OER ADVERTENTIE»
Van 16 regels30 Cents.
Elke regel meer 5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant
Advertentiën worden uiterljjk Maandag-, Woensdag
en Vrjjdag-avond voor 6 uur ingewacht.
Uitgevers KüPPEBS LAUEEÏ.
Gelyk algemeen bekeud is, heelt de Mi
nister van Binnenlandsche Zaken met de
indiening van het wetsontwerp, tot wijzi
ging der wet op het Lager Onderwijs, be
oogd, om aan de schrikwekkende rechts
ongelijkheid tusschen de bizondere en de
openbare school paal en perk te stellen.
Daartoe was het noodig een aantal ar
tikelen, hoewel niet alle, te hsrzien. Juist
die artikelen in de wet, welke betrekking
hebben op de verhouding van de bizondere
tot de openbare school moesten verande
ringen ondergaan.
Deze veranderingen zijn door de Regee
ring voorgedragen en worden door haar,
in 't bizonder bijgestaan door de Heeren
Schaepmau en Lobman, krachtig verdedigd.
Doch het Kabinet heeft ook verklaard
geene zwarigheden te zullen maken, wan
neer de leden der Kamer ook op andere
artikelen dan door de Regeeriug werden
ter hand genomen, amendementen mochten
willen voorstellen.
Van deze mededeeling des Ministers heeft
de Heer Van Houten gebruik gemaakt om
eene poging te wagen de debatten in de
Tweede Kamer eens flink te rekken.
Meer toch kou de door geuoemden heer
ingediende wijziging op artikel 33 (neu
traliteit vau het openbaar onderwjjs) niet
beteekenen. Getrouw aan het wachtwoord,
wilde hij beproeven, door het brengen van
een nieuw element in de discussiën, de Ka
mer zoo lang bezig te houden tot er geen
tjjd meer bestond de overige artikelen on
der handen te nemen.
Dat door deze redactie van artikel 33,
welke geheel afwjjkt van het oude artikel,
een geheel nieuw punt in het debat werd
gebracht zal zeker door een ieder worden
toegestemd, en zelfs wanneer men in alle
opzichten met den Heer Van Houten sym
pathiseerde, zou het mogelijk zjjn, dat men
de wijziging van dit beruchte artikel niet
zou willen.
Als motief voor zijn amendement voerde
de Heer Van Houten aan, dat men zijn
amendement moest beschouwen in verband
met het leerplan der lagere school, waar
ook onderwijs wordt gegeven in de begin-
FE U1LLE TON.
li)
Vervolg
//Lees maar eens op, Kransl"
Maar Krans is al zijn moed kwijt. Hij duwt
Schatert het papiertje in de hand en slaat be
dremmeld de oogen neer.
„Mag ik het maar eventjes oplezen?// vraagt
Schatert. Stavels geeft door een teeken met de
hand te kennen, dat Schatert zijn gang kan
gaan. De baas doet, alsof hij aandachtig luistert,
doch in werkelijkheid zit hij te peinzen over de
vraag, wie wel de aanstoker van dit relletje
moge zijn. Hij houdt er Kees Dobbels voor.
Schatert leest terwijl met luide stem hoeveel
eene ploeg arbeiders verdient met het inrijden
van een oven, en hoeveel eene andere ploeg
verdient, die een oven leeghaalt als een baksel
klaar is, en hoeveel een steenhouwer en hoeveel
een opzetter per schaft, en wat er betaald wordt
voor overwerk, en veel van die bizonderheden
meer, die den baas ontgaan, omdat het hem
niemendal kan schelen. Sinds jaren heeft de
oude Peter zich persoonlijk niet meer met de
steenfabriek bemoeid. De meesterknecht draagt
zorg daarvoor. Het eene jaar door het andere
heeft de fabriek nog altijd ruim 8 percent ge
geven, na aftrek van alle kosten. Vroeger heeft
de baas er dikwijls over gedacht de fabriek te
verkoopen, doch naarmate de opbrengst van het
land minder en minder is geworden, heeft Peter
selen der natuurkunde en der vaderlandsche
geschiedenis. Volgens hem moest artikel
33 zoodauig worden opgevat, dat de me
dedeeling vau natuurkundige feiten aan
de leerlingen der lagere school geheel vrij
blijft, doch dat de onderwijzers zich vau
elke appreciatie hebben te onthouden.
Terecht werd dadelijk nadat de Heer
Van Houten zijn amendement had toege
licht door den Heer Schaepman geantwoord,
dat werkelijke neutraliteit, zooals de voor
steller wenschte, geheel onmogelijk moet
genoemd worden. De Heer Schaepman kon
zich niemand denken, die op volkomen
neutrale wijze feiten kan mededeelen.
Hiermede stemmen wij geheel in. Bij het
onderwijs in de beide genoemde vakken
sluit zich onmiddellijk bij de mededeeling
van het feit aan de verklaring en de over
tuiging van den onderwijzer, 't Is niet
mogelijk volkomen neutraal onderwijs in
die vakken te geven. Eu wanneer men er
eene proef mede zou willen nemen, zou men
de bedoeling en de beteekenis dier vakken
geheel voorbijstreven.
Het woord neutraal was in 1878 de
machtspreuk der liberalen. Men meende
daarmede aan de voorstanders van het
Chistelijk onderwijs elk wapen tegen de
openbare school uit de handen te kunnen
slaan.
Maar sedert is gebleken, hoe verkeerd
de liberalen hebben gezien. De neutraliteit
was een hersenschim. Geen enkel onder
wijzer kan verklaren, dat hij geheel en al
neutraal ouderwijs geeft, om de doodeen
voudige reden dat neutraliteit een onding
is. De openbare school heeft niet ten on
rechte tien naam van moderne sekteschool
ontvangen. Daar een groot deel der open
bare onderwijzers zich aan de Multatu-
liaansche bron laaft, kan het niet anders
of de geest van het onderricht draagt er
eveneens den stempel van.
En nu was het de bedoeling van den
Heer Van Houten met de indiening der
wjj/.iging van artikel 33 niet slechts
gelijk wij zoo even opmerkten om de
debatten te rekken, maar ook zeer kennelijk
om den onderwijzer der openbare school,
die voor zijne moderne beginselen onder
de leerlingen propaganda wenschte te ma
ken, de handen zoo vrij mogelijk te geven,
zoodat het voortaan onmogelijk zou zjjn
den onderwijzer te berispen, indien hij, om
iets te noemen, de Darwinistische theorieën
aan zijne leerlingen wenschte in te prenten.
Het zou den openbaren onderwijzer in 't
vervolg vrij staan om den Schepper en de
schepping te negeeren, en zoo zou in eene
die verkoopplannen laten varen. //Je maakt,//
zoo redeneert hij bij zich zelf, „in den tegen-
woordigen tijd zoo liclit geen 8 percent van je
geldlEn daar komt dan nog bij, dat Sta
vels een paar dozijn huisjes en woninkjes in het
dorp bezit, die grootendeels aan het fabrieksvolk
van de fabriek zijn verhuurd, en waarvan de
huur vrij geregeld binnenkomt. Verkoop je de
fabriek, dan weet je wel hoe het gaat. Een
nieuwe eigenaar wil dikwijls liever niet te maken
hebben met dienjromslomp van arbeiderswoninkjes
of zoo iemand laat nieuwe huisjes voor het
werkvolk zetten, en dan zit je met je huisjes
zonder huurders. Neen, baas Stavels heeft die
berekening al zoo menigmaal gemaakt! Nu ja,
je hoort nu en dan van klachten onder het volk
over te weinig arbeidsloon, maar ach, daar trek
je je maar niets van aan. Zij moeten toch wer
ken. Laat ze mopperen!
Nu Schatert zijn re'aas heeft opgedreund,
ontwaakt de baas uit zijne mij maring.
//Ik bedank u wel voor de moeite, Jaap!//
zegt hjj. //'t Is jammer, kerel, dat jij den kost
verdient met steenen kruien. Jig liadt voorlezer
moeten worden
Pier Krans grinnikt, terwjjl Schatert een ge
zicht zet alsof hij niet weet hoe hij het heeft. Oude
Peter brengt zijn leuningstoel met een ruk in
de vorige positie, en draait den bezoekers den
rug toe. De mannen begrijpen, dat de conferentie
is afgeloopen. Reeds maken zij zich gereed om
onverrichter zake heen te gaan, als Stavels zich
halverwege omwendt en opnieuw het woord
neemt.
//Jullie hebt mij immers goed begrepen?" zegt
wet, voorgesteld eu verdedigd door de anti
liberale partij, eene bepaling zijn opge
nomen, waardoor het ouderwijs op de
openbare school nog verderfelijker werd dan
wij het nu reeds achten te zijn. Dit ware
eeue bijna onherstelbare fout geweest.
Door den Heer Schaepmau werd ook
nog gezegd, dat ingeval de Tweede Kamer
zich met het amendement vereenigde en
de Regeeriug het in haar ontwerp wilde
opnemen, de openbare school misschien
spoedig zou ontvolkt zijn. Naar ons inzien
zou dit niet zoo spoedig plaats hebben,
daar zeer vele ouders tameljjk onverschillig
ziju omtrent den geest van het onderricht,
dat aan hunne kinderen wordt medegedeeld.
Ons volk mag gewis nog wel eene Chris
telijke Natie heeten, doch bjj velen bestaat
nog groote lauwheid eu flauwheid omtrent
deze gewichtige zaak.
Wij zouden hoewel voor niemand weu-
scheude onder te doen iu afkeer van het
openbaar onderwijs dit onderricht toch
niet zoo slecht willen maken als mogeljjk
is; vooal niet met het oog op de leerlingen
die het ontvangen.
Het verheugt ons daarom, dat na korte
bespreking het amendement Van Houten
door den voorsteller zelf is ingetrokken.
Het onderwerp paste niet gelijk door
den Minister van Binnenlannsche Zaken
ook werd aangevoerd in hel kader van
dit wijzigingsontwerp. Het doel van de
indieuing der wijzigiogswet was uit
sluitend om een modus vivendi te zoeken
tot beëindiging van deu politieken school
strijd. Dit doel kan nu bij aanneming van
het voorstel in zooverre bereikt geacht
worden, dat ten minste aan een groot deel
der rechtmatige grieven van de meerderheid
des Volks tegemoet is gekomen. Doch
andere punten, gelijk het hier besprokene
en ook b. v. de quaestie van leerplicht,
staan hiermede niet in direct verband,
zoodat ze door den Minister en de anti
liberale party zeer juist zoo veel mogeljjk
buiteu behandeling zijn gelaten.
Van harte hopen wij, dat de besprekingen,
die deze week moeten eindigen, tot resultaat
hebben, dat het ontwerp, waarover wij hier
spraken, door eene overgroote meerderheid
van ons Lagerhuis wordt aangenomen.
Niettegenstaande het partiëel hier en
daar hervatten van den arbeid duurt de
groote strike te Londen nog voort. Verschei
dene schepen verlaten de dokken om langs
de steigers of werven, of midden op de
de baas, terwijl dezelfde duivelsche glimlach van
daar straks om zijne mondhoeken speelt. „Je
kunt aan je kameraads zeggen, dat ik hunne
ei.-chen volkomen billijk vond. Jullie arbeidsloo-
nen zijn bepaald veel te laag. Ik heb gedacht
dat ze minstens vjjftig procent hooger moeten
worden. Verstaat ge goed! Ik bedoel, dat ieder
van het fabrieksvolk minstens twaalf galden in
zes dagen behoort te verdienen.//
//Nu zal wel niemand van me vergen, dat ik
me uitkleed ten pleiziere van een ander. Jullie
zult dus mij niet kwaljjk nemen, als ik de fabriek
aan een ander overdoe, die kans ziet van zijn
verlies te leven. Jullie kunt aan je kameraads
vertellen, dat de steenfabriek eerstdaags wordt
verkocht
„Is 't waar baas?" roept Krans met een erg
bedrukt gelaat uit,
„Pier Krans!// herneemt Stavels, maar de
toon waarop hij het zegt klinkt heel anders dan
daareven, //ik ben te oud geworden, maat, om
flauwe praatjes te verkoopen. Ik wil u voor eens
en voor altijd zeggen, dat ik genoeg heb van
dat gezanik over verhooging van arbeidsloon en
als éen van jullie allen ooit de brutaliteit heeft
om daar nog eens mee aan te komen, dan ver
koop ik de fabriek voor afbraak, en ik laat van
den grond weiland maken. Hebben jullie mij
begrepen! Dan ingerukt, marsck!"
Opnieuw keert de baas den mannen den rug
toe. Hij verdiept zich in de voor hem liggende
papieren.
//Laat maar; ze kunnen er wel uitkomen,//
zegt oude Peter tot Grietje, die het onderhoud
heeft bijgewoond en eene beweging maakt alsof
rivier te worden beladen. Maar de eigeulyke
dok-arbeiders willen nog niet, niet zoozeer
om wat de leiders zeggen, als omdat zjj
(Je mannen) werkelijk meer willen hebben.
De leiders, of althans een hunner, was
bjjua met de mannen in moeilijkheden ge
komen, omdat hij zich in de conferentie
met het verzoeuingscomité te toegeeflijk
had getoond.
Toen dezer dagen 30 mannen naar
Fenchurchstreet-statiou wilden gaan om
zich vandaar naar de dokken te begeven,
moesten deze blacklegs, zooals de werkstakers
hen noemen, door de politie krachtig worden
beschermd. Pickets van werkstakers
deden toen een formeelen aanval op het
station, doch werden teruggeslagen, waarop
zij joelende en schreeuwende in de nabijheid
bleven.
Kardinaal Manning heeft thans in eeue
bijeenkomst met de directeuren der dokken
voorgesteld, de verhooging van bet loon
tot 6 pence per uur te doen ingaau deu
4 November, met welk voorstel het comité
voor werkstaking had ingestemd. De direc
teuren gaven echter ten antwoord, dat zg
zich houden aan den datum van 1 Januari.
De Standard verneemt uit Constantiuopel,
dat de Engelsche Gezaut een ernstig ge
sprek heeft gehad met den Sultan betreffende
Armenië, waarin de eerstgenoemde aan
deu Sultan verklaarde, dat verdere ver-
waarloozing van de rechtmatige aan
spraken der Armeniërs, de ernstigste ge
volgen zoude kunnen hebben. Dit gesprek
scheen op den Sultan een diepen indruk
te maken. Hij beloofde eerlang eene irade
uit te vaardigen, waarbij aan de Ministers
wordt opgedragen, maatregelen te beramen
om den toestand der Armeniërs te verbeteren.
De Standard verneemt uit Geuève, dat
met het bouwen vau gewichtige defensie-
werkeu eeu aanvang is gemaakt nabij
Fullisdorf, iu het kanton Basel, waar de
Zwitsersche Regeeriug daartoe uitgestrekte
landerijen heeft aangekocht.
Het aantal candidaten voor de Fransche
Kamer is met ruim honderd vermeerderd.
Het cjjfer is thans 1458.
In politieke kringen te Madrid wordt
eene ministeriëele crisis tegemoet gezien.
Men schrijft uit Rome: Een man
stond voor de rechtbank, beschuldigd het
Afrikaansche gezantschap te hebben belee-
tligd en uitgefloten. Op de vraag naar zjjne
middelen van bestaau, antwoordde hij, dat
hg 2 lires trok per dag. »En waarvoor?*
»Wel, meneer de rechter, om volk van
Rome te spelen.* »Om volk van Rome te
spelen?* »Dat is, om bjj de aankomst van
zjj de voordeur voor de mannen wil gaan openen.
„Die menschen kennen al die complimenten niet,"
voegt hjj er bij.
„Kees en dokter Yentel staan buiten,// zegt
Grietje, nu de afgevaardigden van het fabrieks
volk, zonder meer éen woord te zeggen, het hui»
verlaten en de voordeur voorzichtig achter zich
hebben toegetrokken.
„Dokter Ventel? Maar, meisje, rik weet niet
dat er bjj ons iemand ziek is! Doé maar alsof
je het niet merkt, Grietje! Die dokters zijn in
staat, iemand eene visite aan te rekenen, als zjj
vijf minuten op zjjne stoep hebben gestaan."
Baas Stavels grinnikt. Hij heeft er toch pret
van, dat bij die arme halzen met een kluitje
in het riet heeft gestuurd. Wat zullen zij elkaar
nu wel vertellen! De eene zal al banger zjjn
dan de andere, dat de baas gevolg zal geven
aan zjjne bedreiging. Zoo moet het wezen! Voor
hem rillen moeten ze! Ze moeten beseffen, dat
hjj ze allen kan dood drukken met éen kneep
van zijne hand, precies als een kind doet met
eene vlieg
„Is het u ernst, oom, met het verkoopen van
de fabriek?" vraagt Grietje, die haar werk op
pakt, om met Kees te gaan wandelen.
„Bemoei je maar met die zaken niet, meisje!
't Zou wat beter zijn, als Kees Dobbels dat ook
had begrepen. Ik weet heel goed, wie de aan
stoker is van dit standje, en je vrijer zal dat
merken ook. Als je soms nog gaat wandelen met
dien mooien kalen meneer, dan kan je hem uit
mijn naam mededeelen, dat ik hem de volgende
week de hypotheek zal laten opzeggen.
{Wordt vervolgd.)
