N I E IJ W E
No. 1445.
Vrp&g 27 September 1889,
14de Jaargang*
Het mllitairisme in Europa.
BUITEN L A N 1).
De vrek van IJdoorn.
ABONNEMEWTSPBIJB
Per 3 maanden voor Haarlem0,8b
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. 1,10
Voorliet Buitenland 1,80
Afzonderlijke Nummers0,03
Dit blad verschijnt
eiken DINSDAG, DONDERDAG en Z ATERDAG
BOSÏAÜ: St. Janstraat Haarlem.
AGITE MA NON AGITATE
PBIJS DEB ADVEBTEIÏTIÉH
Van 16 regel»30 Cents.
Slke regel meer 5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant
Advertentiën worden uiterlijk Maandag-, Woensdag
en Vrjjdag-avond voor 6 uur ingewacht.
Ui tg evers: KüPPERS LAUREY.
De druk van het miiitairisme neemt
aanhoudend toe, de oorlogstoebereidselen
hebben steeds op breeder schaal plaats. Er
verloopt geen jaar of de lasten worden
grooter. Heeft de eece natie haar leger
versterkt, fluks komt eeue andere, die hare
krijgsmacht uitbreidt, hetgeen dau door
de Parlementen natuurlijk, op grond van
zelfbehoud, moet toegestaan worden. Daar-
bjj komt nog eeue al tijd du ren de verwis
seling van wapens, die fabelachtige som
men verslindt. In de laatste jaren heeft
men tallooze uitvindingen gedaan en ach
tereenvolgens hebben we de 6eue wapen
rusting zien verdwijnen om voor eeue an
dere, eeue nieuwere, plaats te maken.
Hoe deze militaire aangelegenheden zich
ontwikkelen, wordt ons door Foucault de
Maudion verhaalt. Deze Franschman zond
in bet jaar 1887 het volgende bericht aan
zijne Regeering: »De nieuwe bewapening,
die thans in Duitschland noodzakelijk wordt
geacht, is de aauleidiug tot een couflict
tusschen Prins Von Bismarck en de mili
taire overheid geweest. De Rijkskanselier
heeft in zijne gesprekken met den Keizer
en in ouderscheiden offlciëele mededeelin-
gen aan de militaire overheid het verwijt
gericht, dat zjj niet wist wat zjj deed en
dat zij Duitschland, tengevolge van de
verandering der oude wapens in repeteer
geweren, die thans wederom door repeteer
geweren van een ander kaliber vervangen
moeten worden, op groote onkosten heeft
gejaagd. Prins Von Bismarck heeft ver
klaard, dat ouder zulke omstandigheden
van een geregeld fiuanciëel bestuur in het
Duitsche Rjjk geen sprake kan zijn en dat
hij wel twintig monopoliën zou moeteu
invoeren om zulke uitgaven te kunnen be-
strjjden. De Rijkskanselier verlangde, dat
men, alvorens tot zulke onkosten over gaan,
nog eenigen tijd zou wachten, tenminste
tot de eerste maanden van het volgende
jaar, om zeker te zijn, dat er tot dien
tijd niet eeue nog meer geperfectioneerde
uitvinding zou gedaan ziju. Hij wees erop,
dat dit uitstel met onderscheiden te ver
wachten inkomsten-vermeerderingen in het
budget samenviel en dat dan de enorme
uitgave niet zoo zwaar zoude gevoeld
worden. Op deze aanmerkingen, die, op
verlangen van den Keizer, door Prins Yon
Bismarck schriftelijk werden verstrekt, heeft
de Veldmaarschalk Von Moltke, geantwoord
in een brief, waarin o. a. het volgende
wordt verkondigd:
»De verandering der voormalige gewe
ren in repeteergeweren is een spoedig ge
nomen maatregel geweest, tot welken is
besloten, omdat iu 't begin vau het jaar
j887 algemeen het gerucht was verspreid,
FE U1LLE TON.
17) (Vervolg).
„Hoe is het toch gegaan met die luster van
oom, die achter de kerk woonde, hoe heette
zij ooktante Neeltje, meen ik. Leeft die
nog?
„Neen, die i9 al sinds een paar jaar dood!//
zegt Kees. „Je weet de geschiedenis van dat
legaat?
Willem spitst de ooren. Een legaat! Daar wil
hjj wel iets meer van weten. „Ik weet er zoowat
van, maar 't, rechte niet
„Dat is waar, je bent al zoo lang uit IJdoorn.//
Kees buigt zich een weinig voorover, opdat de
anderen, die naast en tegenover hem zitten, het
gesprokene niet zullen opvangen, en begint het
geheele verhaal te doen van dat legaat en van
zijne verhouding tot Grietje, en van de hypo
theek en de verkooping van zijn land. Al spre
kende, windt hij zich op over dien vrek van
een baas Stavels, die geeue toestemming wil
geven, omdat hij de twaalfduizend gulden voor
zich hoopt to behouden, als het geluk wil dat
zijn neef uit Amerika komt te sterven of niet
•terugkeert. Aan Willem ontgaat geen woord.
dat er een oorlog zou uitbarsten met Frauk-
rjjk. De Rijkskanselarij heeft te allen tijde
ten opzichte van deze te verwachten ge
beurlijkheid, waarop zij telkens terugkwam,
het Ministerie vau Oorlog verzocht, de ver
andering der iufanterie-bewapeuing zoo
spoedig mogelijk te bewerkstelligen. Heden
is door de ondervinding en door onze stu
diën volkomen bewezen, dat het Fransche
leger een geweer bezit, dat veel beter is
dau dat, 't welk bij de Duitsche krijgs
macht wordt gebruikt. De winter begint
en de kans voor een oorlog is nul, ten
minste voor eenige maanden. Wanneer de
arsenalen onmiddellijk het bestelde ont
vangen en wanneer voor alles bizoudere
credieten worden verleend en onmiddellijk
disponibele sommen worden toegestaan,dau
kan men er op rekenen, dat het leger iu
het begin vau het jaar 1888, dus tegeu
de maand Mei, zijne vroegere superioriteit
wederom heelt verkregen.*
Dezelfde brief, aldus verhaalt Foucault,
bevatte het verzoek aan den Keizer gericht,
machtiging te verleeuen om 20 millioen
uit den oorlogsschat te nemen, totdat de
credieten zouden toegestaan zjju. De Kei
zer keurde Von Moltke's voorstel goed en
gaf van zijne denkwijze aan den Rijks
kanselier gemotiveerd bericht, stelde echter
aan de militaire overheid slechts twaalf
millioen ter beschikking.
Wij zullen geen oordeel uitspreken of
dit verhaal iu al zijne bizonderheden juist
is, maar het geeft toch eeue praktische
voorstelling hoe het met de zorgen 70or
het volkswelzijn, en met de eischen van
hei leger geschapen staat.
Wij leven thans iu een tijd van een ge-
wapenden vrede. De millioenen-legers der
toekomstige oorlogen zullen met de nieuw
ste verwoestingswerktuigen worden gewa
pend. Zooals wij reeds in een vorig artikel
hebben vermeld, zullen in den naasten
oorlog alleen door de vjjf grootste Staten
van Europa ruim dertien millioeu geoe
fende manschappen iu het vuur worden
gebracht.
Een ontzettend cjjfer voorzeker als we
bedenken hoe velen een offer zullen wor
den vau den verschrikkelijken krjjg.
Wat de oorlogen der laatste 34 jaar
aan meeschenlevens en geldoffers hebben
gekost, leert ons de navolgende statistieke
opgave
Menscheu- geldoffers
offers, in mill,
man. gulden.
De Krim-oorlog750.000 4776
De Italiaausche oorlog in
1859 45.000 720
De Deensche oorlog. 3.000 84
De N.-Amerik. burgerkrijg
van 1861—1865:
Transp. 798.000 5580
Twaalfduizend gulden! Een aardig sommetje om
eenigen tjjd als een heer van te leven! Hij is
er stil van. Kees is nog steeds aan het vertellen
van dingen, zooals de waardevermindering van
van het land, de vraag om loonsverhooging door
de fabrieksarbeiders, zijne pogingen om eene be
trekking te krijgen, altemaal zaken, die voor
Willem hoegenaamd geen belang hebben. Willem
neemt wel den schijn aan alsof hij aandachtig
luistert, maar in werkelijkheid zit hij berekenin
gen te maken.Twaalfduizend gulden, sapper
loot!
Nadat de tram is aangekomen en Willem zijn
intrek in het nieuwe hotel //De Witte Leeuw"
genomen heeft, stapt hij aau het huis vau zijn
„lieven" oom af.
UI
Er is niets veranderd aan het oude, welbe
kende huis, waarin Willem als knaap en jonge
ling heeft gewoond. Wat al herinneringen wor
den gewekt door het gezicht van de donkergroen
geverfde muurbeschotten in het voorhuis! Even
saai als immer klinkt het getiktak der gioote,
staande klok. Dezelfde duffe lucht afkomstig van
vermolmde vloeren, doet den bezoeker, die van
buiten komt, onwillekeurig de handen uitstrek
ken, als hadde hij niets haastigers te doen dan
alle vensters open te rukken. Willem wendt
onwillekeurig den blik naar den hoek waar eene
kast placht te staan. Die kast is er nog. Bovenin
waren drie planken; in de ruimte daar beneden
Transp. 790.000 5580
a) Noordelijke Staten. 280.000 10800
b) Zuidelijke Staten. 520.000 5520
De Duitsche oorlog vanl866 45.000 792
De expeditie naar Mexico,
Cochin-Ohina enz65.000 480
De Fransch-Duitsche oor
log van 1870/71:
aFrankrjjb155,000 7200
b) Duitschland 60.000
De Bulg.-Servische
opstand25.000 420
De Russisck-Turkscke krijg 250.000 2700
De Zuid-Afrik, oorlog 30.000 21
De oorlog in Afghanistan. 250.000 31
te zatneu. 2.478.000 33.144
Hierbjj moet worden in aanmerking ge
nomen, dat in deze cijfers niet overal de
door ziekte gestorven manschappen ziju
meegerekend. Bovendien bevat deze statis
tiek ook niet het aantal van heD, die ten
gevolge van hunne wonden of door eeue
geknakte gezondheid zijn gestorven.
't Is een schrikwekkeud cjjfer, 't welk de
statistiek ons leert keunen. Eu wee de
natie, die iu den uaasteu oorlog het onder
spit delft! Zjj heeft jaren uoodig om zich
vau de oudergaue veruederiug te herstel
len; voor haar zal slechts de troost bljj-
ven, dat bij zulk een ongeluk het voeren
van een krjjg onmogeljjk blijkt, dat het
militairisme zich zelf vernietigt.
Tot groote ergernis van vele radicalen,
ook in Duitschland zelf, heeft Keizer Wil
helm in Hannover gelegenheid gevonden,
om te wjjzen op de groote beteekeuis van
den godsdienst voor de toekomst der vol
ken. Hij wil ook een godsdienstig onder-
wjjs. Verder verlangde hjj dat ook de ge
schiedenis, vooral die van het einde der
vorige eeuw en van deze eeuw, nauwgezet
zou worden geleerd, ten eiude de jeugd
bekend zou worden met de dwalingen der
groote omwenteling en van het socialisme.
Geen wonder dat een Vorst, die openljjk
tegen de groote revolutie partij kiest, en
die domper» genoeg is om van den gods
dienst nog heil te verwachten, fcet wel
verkorvon zal hebben bjj alle vrienden
des lichts en van den vooruitgang,» doch
die met hunne lantaarns de volken slechts
voorlichten naar den afgrond.
Uit Rome wordt het volgende ge
meld: »De nederlaag der Italiaansche di
plomatie in hare pogingen bjj het Gou
vernement van MaJrid, om Spanje tot de
triple-alliantie over te halen en als bewjja
hiervan den Italiaanscheu Generaal Cialdini
als Gezant te ontvangen, wordt volkomen
bevestigd. Wat de weigering van Generaal
Cialdini betreft, is het zeker, dat dit ge-
bergde hij als knaap zjju hoepel en zjjne vlie
gers. Misschien ligt zjjn speelgoed van eertjjds
er nog!.Ook oom Stavels krakende kuch,
welks geluid op dit oogenblik tot Willem door
dringt, en hem weinig goeds voorspelt, is de
zelfde van voor veertien jaar. Willem zou durven
wedden, dat de oude man in deuzelMen leuning
stoel zit, met den rug naar het raam gekeerd.
Wat de ontvangst betreft, heeft "Willem's
voorgevoel hem niet bedrogen.
//Zoo, ben je terug! Ik dacht dat het maar
weer een praatje was
Baas Stavels neemt de hem toegestoken hand
niet aan; ook verzoekt hij zijn neef niet, te gaan
zitten.
„Als mijn bezoek soms niet welkom is?" zegt
Wilbm. -
„Uw bezoek, herneemt de baas, „is mij even
welkom als dat vau Kees Dobbels en van meer
zulke mannen, die denken dat ik en een ander
geroepen zijn om stumperds en leegloopers aan
geld te helpen. Ik had order gegeven om als
je kwam, te zeggen, dat ik je liefst niet wenschte
te ontmoeten, maar de huishoudster is uitge
gaan, en dat uilskuiken van eene meid heeft
natuurlijk weer vergeten wat zij zeggen moest
Het spreken valt den baas moeilijk. Hij slaat
tot tweemaal toe de hand aan de plaats waar
het jichtige been hem pijn doet. Willem heeft
intusscheri een stoel bij de tafel geschoven. Hij
neemt vlak tegenover zjjn oom plaats,
schied is op verlangen der Koningin-Re
gentes zelve op grond, dat deze Generaal
een ijverig aandeel genomen heeft in de
overweldiging der Kerkeljjke Staten.
Verder wordt'geroeld, dat als verblijfplaats
van den H. Vader, in geval Z. H. Rome
verliet, Granada is aangewezen.
Rusland zal binnenkort een Gezantschap
bj) deu H. Stoel accrediteereu.
Zondag-avond had te Munchen de
eerste bjjeenkoinst plaats der Beiersche
Katholiekeu, van alle kanten naar de
hoofdstad gestroomd, om daar hun protest
aau dat van Paus en Bisschoppen tegen den
bestaauden toestand iu Beieren te voegen.
Niet minder dan 14000 kaarten werden
voor dit congres verkocht en de eerste
vergadering werd door 8000 personen be
zocht. De geestdrift was zeer groot. Op
de eerste plaats is natuurljjk een adres
aan den Paus gezonden, waariu Z. H. van
de trouwjder Beiersche^KathoIieken wordt
verzekerd eu geprotesteerd wordt tegen de
jongste ma^onnieke demoustraties.te Rome.
Door verschillende uitnemende sprekers
werd daarna op vele gebreken iu de Bei
ersche wetgeving in kerkeljjk-politiek op
zicht gewezen en op de eerste plaat? de
afschaffing van het placet en betere onder-
wjjsregeliug geëischt. Ten slotte zjju re-
solutiën aangenomen, waarin dank wordt
betuigd aan de Bisschoppen voor hun op
treden tot herstel der katholieke reckteu
in Beieren. Levendig'wordt daarin betreurd,
dat de Regeeriug de eischen in het me
morandum van het Episcopaat vervat, in
hoofdzaak heeft afgewezeu^en aangedron
gen op loyale naleving van het tusschen
de Beiersche Kroon eu deu Apostolischen
Stoel gesloten concordaat. De beide Ka
mers der Volksvertegenwoordiging worden
aangespoord alle wettige middelen aan te
wenden, om aau de door de Bisschoppen
gestelde verlangens te voldoen tot bevre
diging van Kerk en Slaat. Op krachtige
wjjze wordt ook geprotesteerd tegen het
Bruuo-schandaal eu de wereldljjke macht
des Pausen geëischt.
Het congres zal ongetwijfeld gunstige
gevolgen voor de Kerk iu Beieren opleve
ren. De deelneming heeft de verwachtiugen,
die reeds hoog gespannen waren, nog ver
overtroffeu. De parlementaire Beiersche
Centrumpartij was bjjua geheel vertegen
woordigd.
Van tien Fransche Geestelijken is de
bezoldiging iugehouden wegens »hun vjj-
audig optreden tegeu de Regeering.»
Naar men meldt, heeft Z. H. de Paus
Kardinaal Manning een felicitatie gezonden
ter gelegenheid van het einde der strike
te Londen. De Engelsche Regeeriug moet
hetzelfde gedaan hebben.
De Standard heeft een bericht uit Shang-
„Ik had gehoopt, oom, dat alles vergeven en
vergeten zoude zjjn, nu er zoovele jaren zjjn
verloopen. Het past mij, als den jongsten, de
minste te wezen; daarom kom ik naar u toe
//Dat merk ik," zegt baas Stavels. „Wil ik u
eens wat zeggen?Als ik zoo goed dertig jaar
oud was als zeventig, dau zou jc de brutaliteit
niet gehad hebben, in mjjn huis te komen en
hier bjj rajj aan de tafel te gaan zitten.//
De oude heer slaat met de hand op de tafel.
Hjj wil nog iets zeggen, doch eene hoestbui be
let het hem. Willem ziet zijn oom uittartend aan.
„Wie is de oorzaak van mjjn ongeluk ge
weest?// sist de jonge man door zjjne tanden.
„Wie heeft door woeker-rente mjj het ouderljjk
erfdeel afhandig gemaakt, ontfutseld, ontstolen?..."
„Wind je niet op voor niemendal!" zoo valt
de baa9 hem sarrend in de rede. „Je weet drom
mels goed, kwajongen, dat tusschen ons alles
uit is, versta-je, uit, van het oogenblik dat jjj
met je dollen kop naar Amerika zijt getrokken.
Daar hadt je moeten blijven. Geen mensck heeft
gevraagd of je asjeblief terug wilde komen. Wjj
hebben samen, voor zoover ik weet, niets meer
te verrekenen. Hoe eer je mijne deur uitgaat,
hoe aangenamer het mij zal zijn. Of heb je soms
liever dat ik je door de politie er uit doe zet
ten?//
„JoDgens ja, ouweheer,// zegt Willem lachend,
„laat de politie komen; dat geeft nog zoo'n
beetje afwisseling.// Wordt vervolgd.)
