NIEUWE
Vrijdag 21 November 1890
15de Jaargang.
liet moderne tooneel.
B U1T E N L A N H.
No. <616.
Zuur verdiend.
ABONNEMENTSPRIJS
Pei 8 maanden voor Haarlem0,85
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. 1,10
Voor het buitenland 1,80
Afzonderlijke nummers0,03
Dit blad verschijnt
eiken DINSDAG, DONDERDAG en ZATERDAG.
B U R E A TT: St. Janstraat Haarlem.
PRIJS DER ADVERTENTIEN.
Van 16 regels30 Cents.
Elke regel meer
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
AGITE MA NON
AGITATE.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant.
Advortentiën worden uiterlijk M a a.n d a g-, ffo enadag-
en V r jj d a g-a vond voor 6 uur ingewacht.
Uitgevers* KüPPÜlRS JjAUREY.
>Sodoms einde» is de titel van het nieuw
ste product der moderne Duitsche tooneel-
literatuur. De politie te Bsrljju oordeelde
het noodzakeljjk bjj bet verschijnen van dit
dramatisch werk de opvoering ervau te ver
bieden. Later heeft zjj echter haar verbod
ingetrokken en zg heeft daardoor de meest
mogelijke reclame voor het stuk bewerk
stelligd. Immers jong en oud haastte zich
nu te Berlijn om het»pikante» tooneelstuk
eens te gaau zien natuurljjk alleen der
cnriositeits wille. En ofschoon het voort
brengsel der moderne schouwburg-letterkuu-
de niet dien opgang gemaakt heelt, welke men
er van verwachtte, zal het niet lang duren
of het zal allerwege in de groote en kleiue
schouwburgen der provinciën ten tooneele
worden gevoerd om ook verdere kringen
met bet moderne Evangelie der kunst be
kend te maken en de beurs te vullen vau
den schrijver. Er gingen in den beginne
heel wat stemmen op tegen de politie, die
zich verstout» had het tooneelstuk te ver
bieden. Nu zjj echter heeft toegegeven is
men tevreden en de openbare zedelijkheid?
nu, die is in onzen beschaafden tijd, slechts
eene bgzaak, zooals dit bg alle andere ge
legenheden is gebleken. Niiimur invetitum
semper verboden vruchten immers smaken
het best.
Op deze wjjze zullen de moderne schouw
burg vrienden de zaak opvatten. En dat
zulks zoo geschiedt, daardoor wordt de pe
riode van het diepe verval der letterkunde,
eene ontzettende ellende van onzeu tjjd, ge
kenschetst.
Men heeft te Berlijn geprotesteerd tegen
het verbod dat de politie tegen de opvoering
van het moderne tooneelstuk uitvaardigde.
Alsof de politie, wier taak het toch is te
gen de openbare onzedelijkheid te velde te
trekken, machteloos zou zjju als het de open
bare opvoering van een onzedelijk tooneel-
■werk geldt. Maar onze moderne kunstenaars
en schrijvers zjjn door de onzinnigste lof
tuitingen vau ougeloovige journalisten en
recensenten langzamerhand zoo verwend en
zoo gevoelig geworden, dat men ternauwer
nood voor het christelijk zedelijkheidsbe
grip eene lans kan breken, zonder als bar
baar, kunstverachter en wat al niet meer
te worden uitgekreten.
»Sodoms einde» behoort tot die moderne
schouwburg-literatuur, welke geen ander
probleem heeft dan om het onzedeljjke tot
het voornaamste object der kunst te ver
heffen, 6u die op grond van hare materia
listische wereldbeschouwing den mensch tot
jje(; dier verlaagt. En tot die soort too-
neei.literatuur behoort niet het kleinste
deel \an Je tooneelstukken, welke in onzen
tgd jn 8ehouwburgeu door het zooge
naamde böschau,fde en ontwikkelde publiek
met voorliefde wo
toegejuicht.
rden gezien, gehoord en
FEU ILL E TON.
Vervolg
//Ik zeg je het immers. Daar, en hjj' legde het
voorwerp in haar handje. Het kind stak het in
•verrukking aan den vinger, en glimlachend, ter
wijl groote tranen nog aan hare oogen p; volden,
zeide zjj: „U is een lieve man, mijnheef! Het
«al u nog geluk aan brengen!"
„Zou je denken?//
„Ja, u zal het zien. Dank u wel, mijnlieer.
En zij liep heen, terwijl zij riep, zeker tege n een
van hare vriendinnetjes, die achtergebleven waren:
„Ik heb 'm terug, hoor!//
Michiel bleef eenige oogenblikken op dezelfde
plaats staan en toen, schouderophalend, als aan
eene inwendige stem beantwoordende, sprak hij:
//Bahl Vier frank misschien maar drie -
meer of minder, wat komt het er op aan? Honderd
franks heb ik noodig, honderd!//
En hjj hervatte zijn weg, steeds door .het cjjfer
achtervolgd. Tien minuten later trad hij de tent
binnen en kleedde zich in zjjn tricot van kajnp-
Op het Katholieken-congres, 't welk de
zen zomer te Cobleutz plaats had, werd o.
a. ook een voorstel aangenomen, ingediend
door Pastoor J. C. Meyer, dat den volgenden
inhoud had.
»De algemeene vergadering der Katho
lieken moge bewerkeo, dat de tooneelsiuk-
ken, opera's enz, die op ouze tooneeleu ter
verlichting vau het publiek worden opge
voerd, van een katholiek standpunt bespro-
keu en aan critiek ouderworpen worden,
wat hunne strekking en godsdienstig-zedeljj-
ken inhoud aangaat.*
Dit voorstel, zegt De Gelderlanderzeer
terecht, was zeker goed bedoeld, maar wat
de uitvoering aangaat, is hot onbruikbaar.
Waut oin het maar met een woord te zeg
gen: het tooneel van onzen tjjd, dat zich
onder den invloed van het literaire joden
dom jaar in jaar uit meer ontwikkelt, is
eenvoudig beneden alle critiek. Wjj wisten
van de Kerkvaders, dat in de eerste eeuwen
van het Christendom de deelneming aan het
tooneel den Christenen was verboden, en
wel onder kerkelgke straffen, en dat zelfs
de lgdeljjke deelneming, als toeschouwer
daarvan, hoog werd afgekeurd, wijl het
tooneel gemeenlijk dienstbaar werd gemaakt
aan de opwekking van driften en allerlei
verkeerde eigenschappen. In onze dagen zijn
wjj reeds een geheel eind op weg om het
tooueel tot die diepte te zien wegzinken,
waartoe het in de dagen van bet wegstervend
Romeinsche Rjjk gedaald was en alleen dienst
baar te zien worden aan de zinnelijkheid.
Hoeveel tooneelstukken, opera's en ope-
retteu levert onze eeuw niet op, waarin de
huwelijkstrouw en de maagdeljjke staat aau
de bespotting zjju blootgesteld? En toch
zjjn de huwelijkstrouw en de maagdeljjke
staat de grondslagen van het familieleven
en de voorwaarden van een gezond volks
leven. En aan welke gevaren zjju zg niet
blootgesteld, die de rollen op het tooneel ver
vallen eu als acteur of actrice optreden. Vooral
het vrouweljjk personeel, dat aau het too
neel verhouden is, heelt het hard te ver
antwoorden. Maar al te dikwerf bljjft haar
niets over, dan de keuze om hare plaats
of hare eer prjjs te geveu. Eu meestal is
het laatste 't geval.
»Waar de zoneu Israëls en ongeloovige
letlerkuudigen op deu geest des volks wer
ken en het voedsel leveren aau bladen en
tijdschriften, aan tooueelstukken en opera's,
daar moet de geest van het Christendom
ontaard, bedorven, vergiftigd worden. Die
schrjjws ademen een vjjandigen geest niet
alleen tegen de Katholieke Kerk iu het bi
zonder, maar ook tegen het Chribteudom
in het algemeen. Wg behoeven, om deze
waarheid te staven niet eens een blik te
werpen over de grenzen; in ons eigen land
liggen de bewjjzen hiervoor voor de hand.
Het ia gemakkelijk om voor dat streven
sluiten en zich met eenige
verdraagzaamheid van alles
de oogen te
phrasen over
vechter. Er waren drie voorstellingen achter el
kaar en drie keer overwon hjj de liefhebbers, die
zich met hem meten wilden; twee militairen en
een slager. Ofschoon zjjne maag zoo goed als ledig
was, vocht hij met vuur, zelfs wat ruw, zoodat
zjjn' Barnum hem telkens van de trap, waar hij
stond, moest toeroepen:
„Zachtjes aan, Michiel.... kalm wat.»
Hij had behoefte zich te weren, en de aanmoe
digingen en toejuichingen van het publiek wonden
hem nog meer op. Een gezelschap vooral, dat in
de eerste rjj der totschouwers zat, een heel,gezel
schap „dandies//, vroolijke fatjes met hunne dames,
die den geheelen avond de kampvechters door
hun geschreeuw, hun gespot en hun geschimp
geërgerd hadden, was hem een doorn in het oog.
Hij zou veel hebben willen geven, als hij ze allen
met vuistslagen de deur had kunnen uitzetten, al
die mooie mijnheertjes met hunne dames, die zich
na een goed diner, opgewonden door de cham
pagne, nu kwamen vermaken met zijn ongeluk en
dat van zijne lotgenooten. Een van die heertjes
vooral stak hem de oogen uit, een jongman van
ongeveer vijf-en-twintig jaren, met blond haar,"ge-
friseerden knevel, en een donkergrijs jasje dat zjjne
slanke gestalte vast omsloot. Deze riep hem steeds
toe:
af te maken; doch dat is tevens een ver
raad plegen jegens de mede-Christeneu, die
de slang niet merken, welke ouder het gras
is verborgen.
»De letterkunde neemt in onze dagen
een veel ruimer terrein in, dan in vroegere
eeuwen. Iedereen is dichter, iedereen een
halve of eeu kwart letterkundige in onze
dagen. Wie schrijft er al geen romans: wie
maakt er al geen tooneelstukken! Wjj zjjn
gemeeuzaam geworden met die soort vau
zaken, welke ouze voorouders met eene soort
vau wantrouwen beschouwden eu waarvoor
zg eene geheimzinnige vrees koesterden. Voor
een 50 tal jaren durfde eene jongS doch
ter nauwelijks eeu roman aanraken en kreeg
gewetensangsten, wanneer zij er een blik
in bad durven slaau; de comedie dacht men
zich niet anders dan als eene leerschool der
ondeugd, der lichtzinnigheid; het paarden
spel stond evenmin in goeden reuk. Da fa
milies, die daar naar toe gingen, of hare
kinderen toelieten daarheeu te gaan, waren
in de oogen der meesteu, geeue echte, geeue
ware kindereu der Katholieke Kerk. Eu kotn
nu eens! De leeshonger heeft de jeugd aan
getast. Rijp eu groen wordt gelezeu; men
begint met zoogenaamde goede romans en
eindigt met slechte; men bezoekt den schouw
burg, wanneer er stukkeu werden opgevoerd,
die den naam hebben van goed te zjju, maar
het duurt niet lang, of meD sluipt er ook
been,* wanneer daar producten van minder
allooi worden gespeeld. Men waant zich
sterk genoeg en is verdronken voor dat men
water heeft gezieu.«
Deze beschouwingen over bet moderne
tooueel van het eveugeuoetnde blad deelen
Wg ten volle. Door de aauhoudende ver
schijning van stukken als »Sodoms einde*
is,liet tooueel tot eene diepte weggezonken,
die de verschrikkelijkste gevolgen op zede
lijk gebied met zich voert. Het tooneel is
voor schier niets anders dienstbaar gemaakt
dan voor de zinnelijkheid.
Het moderne naturalisme dankt zijn suc
ces zonder twijfel aan het toeuemeud be
derf op letterkundig gebied. De naturalisten
rukken den laatsten sluier der schaamte
van de onzedelijkheid weg; het volk moet
met de vuilste literarische kost gevoed wor
den het moet echtbreuk, kindermoord eu
alle zeven doodzonden voor bet ware veld
der poëzie houden.
Hoe betreurenswaardig is het, dat er op
den verderfelgken invloed, dieu liet moderne
tooneel in onze dagen uitoefent, zoo wei
nig wordt gelet; integendeel de onzedelijk
heid wordt in de hand gewerkt, want het
zijn juist de onzedelijke producten der too
neel-literatuur, die het grootste debiet heb
ben en het messte volk naar den schouw
burg lokken, eeu bewijs dat het bederf op
letterkundig terrein da hand gereikt heeft
aan dat op sociaal gebied.
»Sodoms einde* inderdaad de titel
is veelbeteekenend!
„Zeg eens, zwarte schoorsteenveger! Dat is geen
Hercules, 't is een ragebol, geschikt om schoor-
ateenen te vegen.... Flink maar die andere!... Smijt
hem op den grond.... Wat heeft hjj toch op zijn
arm getatoueerd?.... Een hart met een pijl door
boord. Mijnheer maakt veroveringen."
Na eiken uitroep barstte de geheele troep in
lachen uit.
Toen het publiek voor de derde maal de arena
verliet en de Barnum voor zijn tent aan de men-
schen daarbuiten aankondigde, dat de vierde en
laatste voorstelling op dien avond een aanvang
zou nemer/, zeide het fatje in de grijze jas tot zijn
metgezellen, die allen gebleven waren: //.Voor vijf-
en twintig //louis// wed ik, dat ik met hem veehten
ga.//
„Toegeslagen!" antwoordde een zjjner vrienden.
Een storm van vroolijkheid barste los. De vrou
wen waren opgestaan, 't was een en al opgewon
denheid.
„Bravo Gaston!" riep een harer, „je moet ze
allemaal maar op den grond gooien."
„Een is genoeg," antwoordde Gaston zeer nederig.
„Welken neem je?
De jonge man dacht een oogenblik na en bere
kende zeker met wien hjj de meeste kans had om
te winnen; door Michiels magerheid aangetrokken,
Er moeieu te Berlijn al tusschen de 1500
en 2000 geneeskundigen uit allerlei landen
aangekomen zijn om Prof. Koch's methode
te bestudeereu. Veleu bezoekeu het zieken
huis iu de Preuslauerstrasse waar Dr. Levy
bereidwillig zijne patiënten laat zien en
Koch's geneeswjjze verklaart.
Voorts beraadslaagt men op verscheidene
plaatsen iu Duitscbland eu daarbuiten over
het inrichten van ziekenhuizen voor Koch's
methode.
Professor Koch heeft aan zjjn geneesmid
del tegen tuberculose den naam paratoloïdine
gegeven.
Dr. Windthorst lijdt aan een hart-
aandoeuiug.Degeueesheereu 'hebben hom vol
komen rust bevolen.
Er wordt in Engeland eene beweging
op het getouw gezet t.egeu de Jodenvervol
ging in Rusland.
Aau deu pus opgetreden Lord-Mayor te
Londen werd een adres gericht door aan
zienlijke Israëlieten, waarin dezen den Lord-
Mayor verzochten eene vergadering te be
leggen, met het doel tegen de bedoelde ver
volging te prote8teeren.
De gewezen Kouing Milan van Servië
is te Londen aangekomen om in Suffolk te
jagen.
Volgens de Standard beeft Parnell
besloten definitief niet het aanvoerdersschap
der Iersche partij neer te leggen.
Dr. Koch's geneesmiddel tegen tering
zal de Londen worden toegepast. Dr. Mars-
deu, directeur van het hospitaal voor kan
kerlijders te BromptOD, heeft naar Berlijn
geschreven ooi hem eene hoeveelheid van
Koch's praeparaat te willeo toezenden, opdat
lijders aan lupus eu dergelijke ziekten zoo
spoedig mogelijk iu het genot kannen ge
steld worden van de door den uitsteken
den Duiischeu paiholoog aanbevolen behan
deling.
Het te Louden verschijnende anarchis
tische blad VInternational, dat iu Frank
rijk is ingevoerd ouder omslageu, waarop
een andere titel vermeld stond, is door de
Regeeriug verboden, omdat het in zjjn laatste
nommer een artikel gaf, waarin de anarchis
ten aangezet worden om de groote opera ge
durende eene galavoorstelling in de lucht
te doeu vliegen, met aauwjjziug tevens, hoe
ontplofbare stoffen te vervaardigen.
De prefectuur der Seine heeft eene
lijst openbaar gemaakt van de vacante
betrekkingen, hetzij in hare bureaux, hetzjj
daarbuiten, maar aan hare beslissing ouder
worpen, eu daarnevens het aantal sollici-
tauten naar elke dier betrekkingen. Zjj toont
een schril contrast aan tusschen vraag en
aanbod. Zoo hebben naar vier plaatseu als
knecht in de bureaux 3314 personen ge
dongen; naar 12 betrekkingen als hulp
commies 3126; aan de openbare school kun
nen 42 ouderwijzers en 54 onderwjjzeres-
zei hij: „Ik ne«m den schoorsteenveger!»
„Goed zoo mooi zoo!"
„De direeteur! De direeteur!»
schreeuwde de geheele bende en stampte met voe
ten, stokken en parasols op den grond. Op het
gerucht kwam de Barnum aangeloopeu.
„Dadelijk in een ommezienbeginnen we
weer dames en heeren!" zei hij eerbiedig tot het
deftige gezelschap, dat zich zulk een goede klant
had betoond.
„Neen, dat is het niet.deze heer wil vechten
met een uwer Heiculessen!// riep de jonge vrouw,
die een oogenblik te voren ook had gesproken.
„In ernst, heereu?" vroeg de Barnum.
„In vollen ernst!" zei Gaston opstaande. „Ik
kies dien haring daar!// hjj wees op Michiel, die,
door al dat leven opmerkzaam gemaakt, juist het
gordjjn oplichtte. Hjj hoorde hem, daalde snel de
trap af en, met schitterende oogen, zich een slag
op de borst gevende, vroeg hjj: „Met mij?"
„Ja, oude heer."
„Goed zoo..daar hen ik blij om!// tusschen
zjjne tanden siste hjj: „hjj heeft mij nu al zoo lang
geërgerd; ik zal dien windbuil wel eens klein
krijgen."
(Slot volgt.)