NIEUWE
No. 1671
Vrijdag 10 April 189!
16de Jaargang.
Een üuitsch Bisschop en de
Sociale Vraag.
lï UITKSLA*
p. p.
ƒ0,85
1,10
1,80
0,03
Cents
AiRLMSÏH
ABONNEMENTSPRIJS
Pet 8 maanden voor Haarlem.
Voor de overige plaatsen in Nederland
Voor het buiteuland
Afzonderlijke nummers
fr.
Dit blad verschijnt
eiken DINSDAG, DONDERDAG en ZATERDAG.
B U R E A TT: St. Janstraat Haarlem.
PRIJS DER ADVERTENTIEN.
16 regels30
Elke regel meer5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte
AGITE MA NON AGITATE.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contan
Advertentie n worden uiterlijk Maandag-, Woensdag-
en V r jj d a g-a vond voor 6 uur ingewacht.
Uitgevers: K P P E S S St 11 A U HEI.
Langen tijd hadden in Duitscbland op
sociaal-politiek terrein de Protestautsche
schrijvers de heerschappij getoerd; maar
deze alleenheerschappij zou niet altijd voort
duren. De eerste, die haar verbrak, was een
man, die op zeldzame wijze de kracht van het
Katholieke geloof en van den Priesterlijken
ijver met het begrip der groote beweging
van onzen tij 1 vereenigde: Willem Emma
nuel Von Ketteler.
De eerste gelegenheid om zijn oordeel
uit te spreken, nam hij waar in zes predi
katiën, welke hij in den dom van Mainz
als Pastoor van Hopsten eu Afgevaardigde
van den Rjjksdag hield. In den scboonen
styi en met de ongeëvenaarde helderheid,
die den Weslfaalschen edelman van zjjue
jeugd af eigen wareu, behandelde hjj de
grondvragen der sociale orde volgens de leer
der Kerk en der Kerkelijke godgeleerden,
hoofdzakelijk van den H. Thomas van
Aquiue.
Deze predikatiën, welke in druk versche
nen, wekten zeer spoedig de aigeaieeue be
langstelling op en gaven met de beroemde
redevoering aan het graf der vermoorde
Heeren Von Auerswald en Lichnowsby aan
den naam van den Patsoor van Hopsten
een hoogen glans. »Wie zijn de moorde
naars onzer vriendei zoo sprak bjj in die
rede, »zjjo het wellicht zjj, die hen den
kogel door de borst hebben gejaagd? Neen,
zjj zjjn het niet. De gedachten zjja het, die
op aarde de goede en de slechte daden
voortbrengen. Eu de gedachten, die deze
daden hebben veroorzaakt, rusten niet n
ons volk De moordenaars zijn die man
nen, welke Christus, het Christendom, de
Kerk bjj het voik hoonen en bespotten; het
zjjn de mannen, welke de omwenteling tot
beginsel verheffen en die de zaligmakende
boodschap van de Verlossing der uaeuschheid
in het hart van het volk trachten te ver
delgen. De moordenaars zjjn die mannen,
die z chzelven al3 goden opwerpen opdat
het volk voor hen zal knielen en hen aan
bidden.»
D^ze woorden hebben voorzeker ook in
onze dagen nog hunne volle beteekenis en
gewicht.
In het jaar 1849 tot Proost te Berlijn
benoemd en spoedig daarna, in 1850, op
den Bisschoppeljjkeu Stoel van Mainz ver
heven, gaf Mgr. Von Ketteler onmiddellijk
bewjjzeu van eene onvermoeide zorg voor
da zieken öd armen. Tegelijkertijd echter
maakte hjj ook de sociale toestauden tot het
onderwerp van zjjue wetenschappelijke stu
diën. De eerste vrucht van die studie was
het in 1861 verschenen geschrift: »Vrij-
heid, Gezag en Kerk.» Dit werk ontwikkelde
op vrjje, populaire wjjze de grondbeginselen
der Katholieke sociaal-politiek.
Met diepen zin voor burger] jjke en soci
ale vrijheid, voor corporatie en zelfbeheer
bestreed hjj het absolutisme eu de cectra-
FEUILLETON.
De goudmaker.
Er was eens een bes.e oom, maar een beetje
gierig, die een aardige neef had, msar een beetje
ondeugend.
Die oom was schatrijk maar zoo gierig, dat
zijn arme neef nog de kleur van zijn geld niet
gezien had; op zijn best had hij een rammelaar
en een vork en een lepel van hem gekregen, op
den dag toen hij zijne intrede in dit tranendal deed.
Op zjjn vijf-en-twintigste jaar begon onze neef
middelen te verzinnen om wat meer van hem te
krjjgen. Hij zond hem wild, sigaren, de „Revue//
de oom at het eene, rookte de anderen, ver
slond de derde, bedankte en gaf niets.
De neef staakte zijne gedienstigheid, hoopte
daardoor op eene verklaring; vergeefsche moeite!
De oom scheen het zelf niet eens te bemerken.
Voor 't overige was oom nog zoo kwaad niet;
hij was jolig, bad eene goede tafel, zou zijn neef
zoo noodig, gedurende een jaar ga-tvrijheid ver
leend hebben, maar gaf hem geen rooden duit!
lisatie, hoofdzakelijk het absolutisme, dat
het liberalisme ouder den schijn der vrijheid
beoefeut. Op bizondere wijze verhief hjj de
beteekenis van bet door het Kerkelijk hu-
weljjk geheiligde huisgezin en eischte hjj
daarvoor de vrijheid en bescherming tegen
ongerechte inmenging van het absolutisme.
Ofschoon de sociale vraag in eugeren zin
in dit geschrift niet behandeld wordt, zoo
geeft zjj toen de leidende gezichtspunten
voor hare behandeling met volle juistheid
aan. Vrijheid, gezag en Kerk, deze drie woor
den zijn om zoo te zeggen de groote boek-
steeneu, tusschen welke de weg der sociale
verbetering te zoeken is. Tusschen deze be-
wegeu zich ook de verdere werken, welke
wij aan de onvermoeide pen van den vol-
ij/erigeu Bisschop hebben te danken.
'tZy bij het recht en de waardigheid der
Kerk verdedigt of de vrijmetselaars ont
maskert of de inrichtingen en geloofsleer
der Kerk verklaart, hij is steeds de man
met den scherpen, helderen blik, die ons
imponeort, met bet frissche, vrjjo verheffende
woord, dat ons boeit. Men voelt, dat hier
een man spreekt wiens voeten op vasten
bodera staan en wienshartiuheiligolie.de
voor bet voik is ontgloeid.
Wrj kunnen niet bij alle geschriften van
don geleerden Prelaat stil staan. Op drie
werken willen wij echter op bizondere wijze
de aandacht vestigen, nl. op: De Arbeiders-:
vraag (1864), De toespraak tot de arbeiders op
de Liebfrauenheide (1869) en de rede over
liberalisme, socialisme eu Christendom op
de algemeeue vergadering te Mainz gehouden
in 1871.
Het op grondige studiën rustende, met
tal van mededeelingen voorziene wei k over
de arbeidersvraag en het Christendom spreekt
in even waardige ais aangrijpende wijze de
gedachte uit, dat de schrijver als Bisschop
de plicht en het recht heeft zich de vriend
des werkrnaus te heeteu en als zoodanig tot
alle werklieden te 3prekec. De arbeiders-
quaestie is, zegt de geleerde Prelaat, voor
het grootste gedeelte der menseden van de
hoogste eu ingrijpendste beteekenis. Men
moet het feit in aanmerking nemen, dat de
gaosche materiëale existentie van den arbei
dersstand aan de wisseling van de marktprij
zen is onderworpen. Dat is de slaveumarkt
van ons liberaal Europa, volgens bet model
van ons humaan, verlicht, anti-christelijk
liberalisme en van de vrijmetselarij. Als de
hoofdbronnen van den beklagonswaardigeu
toestand worden alsdan de algemeene be-
drjjfsvrijheid en de overmacht van het ka
pitaal genoemd. Het kapitaal vermindert het
aantal der zelfstandige arbeiders en drukt
met de machine den prijs der waren meer
en meer naar de laagte. In twee volgende
hoofdstukken worden dan de voorstellen
besproken, welke tot verbetering dezer toe
standen zijn gemaakt.
De liberale partij wil nijverheids- en han
delsvrijheid met onbegrensde vrijgevigheid
en zoekt in ontwikkeling en genootschappen
bulp voor de arbeiders. De Bisschop onder
werpt deze voorstellen, in 't bizonder de door
Maar die oom had een gebrek, het grootste
ran allegebreken V hjj was ja, hoe zal men
dat van een oom zeggen, zonder de achting uit
het oog te verliezen? Hjj was een beetje hjj
was verschrikkelijk dom.
Zijne ezelachtigheid was tien mijlen in den om
trek bekend, en er was geen landeigenaar in de
buurt, die hem niet den een of den auderen trek
had gespeeld. Maar onze oom, was toch een goed
mensch, zoo goed, dat hij zich nergens moeilijk
over maakte en zoo onnoozel dat men hem alles
kon zeggen zonder dat hij het begreep.
Uitgeput door al de nuttelooze cadeaux, die
hij zijn oom geschonken had was onze arme jon
gen zoo arm geworden, dat hij besloot al zijn
geld op eens bq elkaar te zamelen en zijn oom
door een grooten slag te overrompelen.
Hij besteeg zijn eeuig paard, nam een valies
en ging naar de stad. Allereerst bezocht hjj een
goudsmid, vervolgens een pottenfabrikant en een
drogist, en zijne boodschappen verricht hebbende,
ging hij met een welgevuld valies naar het huis
van zijn oom.
Deze was goed gehumeurd; de zachte herfst,
Schulze Delitzsch gestichte Arbeiter-Bil-
dungsvereinei. aan eene scherpe critiek, waar
van hij het resultaat in de woorden samenvat:
ten eerste wat deze ideeën waars bevatten,
is niet nieuw; ten tweede het ware bieden
zij ons in den slechtsteu vorm en ten derde
zij geven in de verste verte niet, wat zij
beloven.
Met gelijke scherpte en omzichtigheid
worden dan de voorstellen der radicale partij
onderzocht. Toegegeven wordt, dat Lassalle
de verdienste heeft, den hulpbehoevenden
toestand der arbeiders te hebben geopen
baard. De eiach echter door staatsdwang
op den weg der wetgeving en belastingheffing
hulp te verleeuen, wordt, op grond eener
zorgvuldige overweging, als eeu de bevoegd
heid van den Staat oversehrijdenden voor
deu Staat uoodlottigen maatregel afgekeurd.
Na afwijzing dezer voorstellen openbaart
de doorluchtigeSehrij ver de ware en practi-
scbe middelen om den werkman te ht-lpen.
Hij gaat daarbij vau de gedachte u t, dat
het 't Christendom is, dat met zijn schep
pen leu geest alle groote vragen heeft opge
lost, ook die, voor zoo ver het op aarde
mogelijk is, welke met den nood en de
voedingsquaeitie van deu mensch samenhan
gen; dat echter het Christendom en de Kerk
op de sociale toestanden niet direct, door
uiterlijke en meer of minder mechanische
middelen eu inrichtingen, maar op de aller
eerste en voornaamste plaats door deu geest
inwerken, dien zij de inenscken ingeven.
Yerder gaande eischt de geleerde Prelaat
alsdan oprichting van gestichten, voor den
tot werken ougeschikteu arbeider, heiliging
der Christelijke familie, waie, Christelijke
beschaving en ontwikkeling, ontplooiing
der sociale krachten van het Christendom
vooral iu de werkiieden-vereunigingen. Al
deze maatregtlen, aldus betoogt, de hoog
waardige Schrijver ten slotte weder, kunnen
slechts gi dijen, wanneer zij door deu geest
des Christendoms wordeu geleid. Dat is de
inhoud van het beroemde werk, 't welk,
twintig jaar geleden verschenen,in het vorige
jaar opnieuw werd uitgegeven eu nog steeds
in onze dagen als fundament der Katholieke
sociaal-politiek van onzen tijd moet be
schouwd worden.
Eene meer populaire, doch hoogst belang
rijke samenstelling der rechtmatige eischen
van den arbeidersstand gaf Mgr. Von Ketteler
in eene toespraak gehouden op de Liebfrau
enheide, op den 25 Juli 1869. Hij erkent
als billijk de eischen tot verhoogmg van
het looc, tot vermiudering vau den werk
tijd, den eisch vau de Zondagsrust, van de
b-perking van deu vrouwen- en kinderen-
arbeid, doch hij herinnert echter tegelijkertijd
met Apostolischeu ernst de werklieden, dat
de vervulling dezer eischen slechts dan nut
kunnen aanbrengen,wanneer zij tegelijkertijd
door Christelijke deugden tegen uitspattingen
waken en iu den godsdienst de kracht zoe
ken voor den stryd tegen de hartstochten.
Het derde belangrijke sociaal-politieke
werk van den Bisschop van Mainz is de
rede over liberalisme, socialisme, en Chris-
een goed ontbqten etneuitnrantendesig!.ar hadden
hem bereid gemaakt om alles te beloven, behalve
geld.
Wat breng je daar? zei hij, toen hij zijn neef
met zorg een stapel welriekende kruiden zag uit
pakken, gelijk met eene menigte papieren zakjes,
met latijnsche namen bedekt.
YVat ik meebreng, oom? antwoordde de
jongs man deftig. U zult het straks weten. Ik
moet wel veel van U houden, om U zulk een
geheim toe te vertrouwen! Maar daar U me al-
tqd zooveel vriendschap betoond heeft, van den
dag af, dat U me een rammelaar en eene vork
en een lepel gaf, en dat
Lieve deugd! ge waart toen ook nog zoo
klein! riep de oom aangedaan door de herin
neringen.
Ja, ik ben grooter geworden en mijne ge
negenheid jegens U is tegelijk met mjj opgegroeid.
Dezer dagen heb ik een geheim leeren kennen,
zoo gewichtig, dat de wereld er geheel door zal
veranderen en ik kom hier om U er deelgenoot
van te maken.
Qcb, kom! zei de oom verrast.
tendom. Hij toont hier met krachtige woor
den en tegelijkertijd met geestige ironie,
hoe het socialisme, dat deu iibeialeu zooveel
zorgen baart, niets auders is, dan een gevolg
der liberale beginselen, voornamen lijk uit
de almacht der staatswetgeving, uit de ver
achting vau het Christendom en uit de egoï -
tische partijzucht voortgekomen en hij her
innert er aan, dat de gevaren slechts door
herstel der Christelijke wereldordening en
der vrijheid van de Kerk kunnen overwonnen
worden.
het vertrouwen, welke den
Bisschop in deu strijd des
zijn hem tot in de laatste
leven bijgebleven. Niette-
Pruisi-ehe en Hessische cui-
De moed en
onvergetelijkea
tijds bezielden,
dagen van zijn
genstaande de
tuurstiijd hem smartelijk griefde, twijfelde
bij toch geen oogenblik aan de zegepraal
der waarheid eu van hot recht. Ofschoon
de geleerde Prelaat reeds laag de eeuwige
rust is ingegaan, toch leeft zijn geest bij
de Katholieken voort eu zal het goed zijn
nu en dan de herinnering aan zijn arbeid
op te frisschen, want in de sociaal-politieke
verhandelingen der Katholieken vau alle
lauden heeft zijn woord ontegenzeggelijk
nog stee Is een waar en beslissend gewicht
behouden.
Z. H. de Paus za! in de eerste helft van
Mei eene Consistorie bonden. Onder de nieuw
te verkie/eti Kardinalen wordt ook genoemd
Mgr. Rotteili, de Nuntius te Parijs.
Naar verzekerd wordt, beeft Doitsch-
land zjjne bemiddeling aangeboden in het
tusschen Italië en do Vereenigde Staten van
Noord-Amerika gerezen geschil.
Iutusschen heeft de Itaü'aansche Regee-
riug van haar Consul-Generaal te New-
Orleaus een belangrijk verslag ontvangdn.
Daarn t blijkt, dat da Italiaanse lie kolonie
aldaar zeer prospereert en vele eigendom
men bezit, winkels zoowel als schepen eu
landerijen. De [Consul erkent, dat er ont
snapte misdadigers onder loopeo, maar daar
van zijn de meeste genaturaliseerd en in
Amerik aarif ehen openbaren dienst, met name
bij de politie.
De Consul is van oordeel, dat de over
heid te New-Orleans, die zeer wel wist wat
men tegen de gevangen Italianen iu het
schild voerde, veel te zorgeloos is geweest.
Hij had de gevangenen of elders beter kun
nen opsluiten of de gevangenis door eene
aideehug troepen doen beschermen. De Con
sul heeft er den Burgemeester zelfs des
morgens om gevraagd, mear deze antwoordde
hem, dat bij er niets aan kon doen.
Zoo langzamerhand begiuneu dus de ver
antwoordelijke personen voor den dag te
komen, op wieu men met fatsoen verhaal
kan zoeken.
Aan een uiteinde van Rome is Zon
dag eene meeting van meer dan duizend
werklieden zonder werk gehouden. De Re-
geeriug had geëiRcht, dat deze bijeenkomst
ver van de middeustad rou plaats hebben
Dat verwondert U vau mijl Ge zjjt on
dankbaar, oom! Heb ik, sinds ik de jaren van
onderscheid heb bereikt een keer overgeslagen orn
U op Uw verjaardag geluk te wenschen, heb ik
U geen thee gestuurd, geen koffie, geen boekeu,
kortom, het weinige wat mqne middelen nog
veroorloofden?
Uat's waar, je bent een brave jongen! pre
velde de oom zeer aangedaan.
Welnu, van daag breng ik meer en bet>r
dan alle3 wat ik U tot nu toe gegeven heb, de
volstrekte macht namelijk, de heerschappij over
de geheele wereld, de fortuin zonder andere gren
zen dan die uwer grillen!
In 't vervolg kunt ge de diamantvelden van
Brazilië, de eilanden der Stille Zuidzee, Afrika
ja zelfs Amerika koopen.
Men heeft u voor den gek gehouden, arme
jongen!
Oom, fluisterde de neef, die onzen man
door een profetischen blik overrompelde, ik heb
het gemaakt Ik heb goud gemaakt!
Ik zon dat goud wel eens willen zienl
hernam de oom spotachtig. Wordt vervolgd.)