NIEUWE
aoite ma non agitate.
No. 1712
Vrijdag 24 Jail 1891
16de Jaargang.
De godsdienst en de school in
het sociaal-democratische
program
Een ernstig woerd over de
moderne school.
BUITENLAND.
ABONNEMENTSPRIJS
PRIJS DER ADVERTENTIEN.
HIAREEMSCHE COIIRMT.
Per 3 maanden voor Haarlem0,85
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. 1)10
Voor het buitenland 1)80
Afzonderljjke nummers0,03
Dit blad verschjjnt
eiken DINSDAG, DONDERDAG en ZATERDAG.
B URE ATT: St. Janstraat Haarlem.
Van 16 regels30 Cents
Elke regel meer5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant
Advertentiën worden uiterljjk Maandag-, Woenidag-
en V r jj d a g-a vond voor 6 uur ingewacht.
Uitgevers: KÜPPEB8 Ie EAUREY.
Ook in het jongste program van de sociaal
democratische partij in Duitsehland is op
genomen, dat de godsdienst als eene private
aangelegenheid moet beschouwd worden.
Kerkelijke genootschappen moeten iu alles
gelijkgesteld worden met gewone vereenigin-
gen en de scholen moeten verwereldlijkt wor
den, dat wil zeggen: uit de scholen moet alles
verbannen en geweerd worden wat op God
en Godsdienst betrekking heeft. Daardoor
willen de sociaal-democraten de ouders na-
tuurljjb dwingen aan hunne kinderen eene
opvoeding te geven, dia geheel en al gods
dienstloos is. En dat is Datuurljjk de grootste
tirannie, welke ooit op de wereld heeft
bestaan. In het heidendom waren de vrijen
slechts meester over het lichaam der slaven.
Maar de sociaal-democraten maken zich
meester van den geest der kindereD. De
sociaal-democratie wil een dwang opleggen
op de begrippen, welke het kind woidan
ingeprent en wel is waar op de meest ver
heven begrippen, de heerlijkste denkbeelden,
de ideeën, welke de waardigheid van den
mensch constitueeren en de menschheid uit
een toestand van barbaarschheid in een
toestand vau geesteljjke en moreele bescha
ving hebben gebracht. Juist deze ideeën
moeten aan het kind worden onthouden.
L)e oorzaak van al het goede en edele moet
o kind niet leeren kennen, maar het mag
wel aan zjjne zinnelijkheid den vrijen teugel
vieren. Helaas! wat zal het lot zijn van^e
kinderen, die in de sociaal-democratische
school worden opgevoed?!
De Staat kan de ouders aansporen, aan
hunne kinderen zulk eene opvoeding te
gevtn, hun zoowel kennis en wetenschap
te verschaffen, als het bind noodig heeft in
denstrijd voor 't bestaan. Hij zou echter zijne
macht overschreden, als hp inrichtingen
oprichtte, waarin hp voorschrijft welke
richting op godsdienstig en moreel gebied
de ouders hunne kinderen moeten laten
volgen. Dat is eene geesteljjke bezondiging
aan de kinderen en eene gewelddadige aan
val op het geweten der ouders.
Vernietiging van den godsdien it blijft de
leuze der sociaal-democratie. Nu, wie den
godsdienst verdelgt, ontkerstend de school,
het fundament der opvoeding. Iemand die
godsdienst bezit, kan men door staatsgeweld
met ongodsdienstig maken. »De g°usche
Duitsche krggsmacht,* zeide eens Mgr. Von
Ketteler, de beroemde Bisschop van Mainz,
»is tegenover het geweten eener oude vrouw
machteloos.Maar men kan zich va-i de
harten der kinderen meester maken, men
kan deze van den godsdienst vervreemden,
men kan in den tot onderscheiding nog
niet vatbaren geest het vergift druppelen,
dat de in het huisgezin gelegde kiemen
van godsdienst vernietigt. En dat is het
plan der sociaal-democratie. Zij tracht door
FEUILLETON
Een bange Nacht.
Zeg, vrouwlief, ik zou het kind niet zoo op dat
stuk hout laten kauwen, ala ik jou was.//
//Och 1 wat zou het voor kwaad kunnen zeide
weerom, echter tegelijkertijd de hand uitstekend,
om ons dochtertje den stok af te nemen, want
vrouwen kannen nu eenmaal geen raad opvolgen
al is hjj nog zoo tastbaar verstandigzon -
der tegen te spreken dat wil zeggen getrouwde
Vrouwen.
«Wel omdat het algemeen bekendis, dat pijn
boomenhout de minst voedzame houtsoort is die
oen kind kan eten.
Mjjn vrouw's hand bleef eensklaps halfverwege
uitgestoken in de lucht zweven en keerde zonder
stok weer in haar schoot terug. Zij deed zich
sichtbaar geweld aan en zeide honingzoet
«Neen beste, je weet heel goed beter. Alle dok-
Iers zeggen dat pijnboomenhars versterkend voor
de tirannie op schoolgebied den godsdienst
te ondermi'neD.
Aldus staat het met het sociaal-demo
cratisch program teu opzichte van Kerk en
school geschapen. Godloochening is het doel
der sociaal-democratie, 't Is waar in zeker
opzicht eischt de sociaal-democraat vrijheid
van kerkelijke genootschappen, dat wil' zeg
gen' hg verlangt dat de Staat zich niet met
de Kerk inlate en haar het karakter toe-
kenne van eene gewone, private vereeniging.
Ons program is da aanbidding God als deu
Schepper van Hemel en aarde en als ook
wjj de volle vrijheid der Kerk verlangen,
dan eischen wij di9 toch op motieven, welke
van geheel tegenovergestelden zin zjjn als
die der sociaal-democraten. Wij nemen de
vrijheid der Kerk aan eu zullen haar in
niet geringe mate gebru ben om aan de
godloochenende sociaal-democratie zooveel
mogeljjk afbreuk te doen.
De dwepers met de moderne staatsschool,
die met een medelgdend schouderophalen
over de vrjje school spreken en over de in
richtingen van onderwijs door de Katholieke
Kerk gesticht, mogen wel eens nota nemen
van de volgende woorden, welke de beroemde
geleerde Alexander Von Humboldt in het
jaar 1855 tot een practischen schoolman
richtte: »Ik stel er hoogen prjjs 0p, aldus
sprak deze geleerde, dat onze kinderen tot
flinke en degeiijke maoneu worden opge
voed. Maar de arme knapen worden in on
zen tg 1, helaas! met te veel onderwgs-vak-
ken overladen en wel op zoodanige wjjze,
dat ik mij zeer ongerust maak over hunne
gees'eiijke ontwikkeling.
Ik heb reeds meermalen aan mjjue vrees
en ongerustheid dienaangaande uitdrukking
gegeven, doch men heeft mi) altijd tsn ant
woord gegeveo, dat ik geen ouderwgzer ben
en van het onderwgs en de opleiding geen
verstand heb. Gjj echter zjjt onderwijzer en
gij deelt ongetwijfeld mgce meening dat
j men bij de tegenwoordige in zwang zjjude
overlading, waarbjj men het non mult'a sed
multum geheel uit het oog verliest, verwer
pelijk moet geheeteu worden. De geestelijke
zelfstandigheid en de degelijke vorming vau
het karakter wordt geheel eu al onmogelijk
gemaakt. Ik heb reeds vaak de klacht ver
nomen, dat men onder onze ambtenaren en
beambten wel is waar ve'e degeljjbe arbei
ders, maar zeer weinig door degelijkheid
van karakter impoueerende personen vindt,
zooals zjj in de maatschappelijke kringen
noodig zjjn. Z9er juist is het, wat ik eens
ergens gelezen heb, dat de tegenwoordige
ontwikkeling der ?P school aan
een Procrnstusbed gelgk is. Wat te lang is,
wordt afgesneden en het te kort schgnende
zoolang gerekt, tot dat de thans in de mode
zijnde middelmatigheid wordt bereikt.
De oude schoolmethode heeft ook hare
gebreken gehad, maar zg was natuurijs
zwakke ruggen en nieren is."
„Ah, zoo, dan is het een misverstand ik w;gt
niet, zie je, dat Nellie s rug en nieren aangedaan
waren en dat de dokter pgnboomenhout...'/
„Wie zegt, dat Nellies rug en nieren niet in
orde zijn?"
Wel, jij hebt zelf te kennen gegeven...//
pk v 't Idee
«Ja 'zeker, jjjZoo Pas zeS je...//
„'t Komt er niet op aan wat ik zei en 't kan
me niet schelen ook. li-r is volstrekt geen kwaad
V - 9 - .1 AOW n Allf ÏO Ir n I
niet scneien uu.. '««mengeen fcwaad
in als het kind op een houtje kauwt, wanneer
ze daar trek in heelt, dat weet je heel goed. En
zal, zal ze er op kauwen, Zóo I daar nou'"
lieve, ik erken de wiishntrt
DU
i zal, zaï ze ci v/p «vu i uaar nou
Uitstekend, lieve, ik erken de wijgheid vaoie
betoog en zal vandaag nog een voet of wat van
het beste pijnboomeohout bestellen. Geen kind
van mij zal g brek lijden, zoolang ik...«
«Och, toe! ga nu asjeblieft naar je kantoor en
laat me met vrede. Een mensch kan zich niet het
minste of geringste laten ontvallen, of jij valt er
over en gaat uitweiden, totdat je op 't laatst zelf
niet meer weet waar je 't over hebt en dat
weet je nooit..."
zg maakte zelfstandige ontwikkeling niet
onmogeljjk. Ik was achttien jaar oud en
wi9t zoo goed als niets. Mijne onderwjjzers
geloofden ook niet, dat ik het ver zou bren
gen; maar 't is hun nog al meegevallen.
Ware ik echter volgens de tegenwoordige
ontwikkelingsmethode op onderwijsgebied
opgevoed, dan zoa ik geestelijk en lichame
lijk te gronde zpja gegaan. Men kan de te
genwoordige methode, als eene alledaagsche
vergelijking geoorloofd is, met het mesten
der ganzen vergelijken. Er zet zich wel vet
aan, maar geen gezond vleescb. Eene hoogst
lakenswaardige zelfgenoegzaamheid, een
neuswjjs oordeel over alles, dat zjjn de hoofd
trekken van het tegenwoordige jonge ge
slacht. Alle geeatslgke frischheid, die zoo
noodzakelijk is voor eene vruchtbare studie
aau de universiteit, gaat verloreD. De jeug
dige geesten zjjn thans de kooppeu, dia men
met heet water heeft afgebrand; hun ont
breekt alle kiem- eu groeikracht, die bjj de
moderne opvoeding is verloren gegaan. Ve
len mjjner vrienden, Professoren aan hooge-
scholen, hebben dienaangaande bittere klach
ten geuit. Ik heb tengevolge daarvau meer
malen de gelegeüheid te baat genomen, met
hooggeplaatste mannen daarover te spreken.
Allen waren het met mij volkomen eens,
maar er is nog niets gedaan wat tot ver
betering zou kunnen leiden. In Duitsehland
heeft men twee eeuwen noodig om eene
domheid af te schaffen: eene eeuw om ze te
erkennen, de tweede om ze aan kaut te
doen.»
De leden van het Veemgericht der»rid
ders van den arbeid» te Charleroi, welke
in het begin dezes jaars werklieden, die zich
aaa de door hen voorgeschreven bepalingen
onttrokken, tot geldboeten veroordeelden,
werden op hunne beurt door de Rechtbank
tot eene maand gevangenisstraf veroordeeld.
Iu het Koniukrijk Siksen, waar men
vele wjjze wetten vindt, bestaat er eene, welke
wel bij uitnemendheid verdient geprezen te
worden, want zjj wordt op vurige wjjze door
de sociaal-democraten gehaat. Het is de Wet
op de Vereenigingeu en Vergaderingen.
Deze Wet, hoewel iu sommige opzichten
eenigszins verouderd, kan aan jeugdige per
sonen deu toegang tot en het lidmaatschap
van Vereenigingeu ontzeggen, welke zich
met politiek bazig houden en bemoeiljjkt
zeer het tot staud komen van dergeljjke
Vereenigingeu. Dat is der sociaal-democra
tie een doorn in het oog bij hare organisa
tie, daar de talrgke werklieóen-vereenigin-
gen in Saksen zich nu niet bjj haar kunnen
aansluiten, maar de leden dier Vereenigin
geu zich als afzonderlijke personen bjj den
Bond der sociaal-democraten moeten voegen,
indien zjj daar ten minste roeping toe ge
voelen. In de volgende zitting van den Sak-
sischen Landdag zal men daar eene poging
aanwenden om deze zoogenaamde reaction'
naire Wet af te schaffen. Het is echter te
hopen, dat men daartoe Diet zal overgaan,
«Zoo dadelijk, vrouwtjeliefmaar mag ik je even
wijzen op een gebrek aan logica in je laatste op
merking, dat...//
■Voor ik echter had kannen voleinden, was ze
al m t onnoodige drukte de kamer uit en had
het kind met zich meegetrokken.
's Avonds, bjj het eten, kwam ze, met een ge
zicht zoo wit als een doek, tegenover mij aan ta
fel zitten en 't eerste wat ze zei, was
O. Witn, alweer een! Kleine Éransje van hier
over heeft het ook gekregen I"
«Kroep
«Kroep
„Is er nog hoop, dat het ventje 't er door haalt?"
„Geen greintje.... O, hemelwat moeten wjj
beginnen
Een poosje later, op den gewonen tjjd, bracht
onze kinderjuffrouw Nellie binnen, om goeden
nacht te zeggen, en midden innacht moetje
nacht paatje! wel te rusten!" kucht ze even. Eén
oogenblik zonk mijne vrouw als verpletterd in
haar stoel terug, maar het volgende was ze opge
sprongen en met anstige bereddering druk in de
weer.
en dat het gezond veistand liever aan de
misschien eenigszins verouderde bepalingen
zal vasthouden, dat het land over te leveren
aan de nieuwerwetsche van de sociaal-de
mocratie.
De socialisten beroepen zich er op, als
middel om de Wet omver te werpen, dat
zjj in strjjd zou wezen met de nieuw aan
genomen Rjjkswet op de bedrjjven Reiclis-
geuierbeordnung). De Regeering deelt die
meeniug niet en vindt steun bjj de meerder
heid. Wat ook de uitslag ziju moge, het
debat zal vermoedeljjk tot heftige gedach-
teuwisseliDg aanleiding geven.
De Hohemollem heeft Keizer Wilhelm
den 19en dezer te Bodoë, aan den ingaDg
van den Salteu-fjord, gebracht. De Keizer
deed een rit over de bergen,genoot het prach
tige uitzicht op de talrgke kusteilanden en
de Lofoden-groep, en legde den eersten steen
tot den bouw vau een klokketoren.
De Kreistag van Geldern heeft 30,000
Mark toegestaan om de landbouwers iu de
vier laagste klassen der belasting aangesla
gen, in de onkosten voor het aanschaffen
van mest en nieuw zaaikoren te gemoet te
komen.
Volgens te Berijjn ontvangen berich
ten zou de Rumeensche troonopvolger nu
definitief hebben afgezien van zjjn hnweljjk
met freule Vacareicu.
Naar aanleiding van de werkstaking
der spoorwegbeambten, deelt een Parjjzer
blad eeue bizouderheid mede, waaraan de
liefhebbers vau leegloopen niet gedacht
hebben.
Om den dienst op de spoorwegen beter
te verzekeren en duurzamer te maken, zjjn
de beambten der voornaamste maatschap-
pjjen vrij vtn militairen dienst, zoo lang
zjj bjj die maatschappjjea in betrekking zijn.
Staken zjj het werk en zjju zij niet meer
spoorwegbeambten, dan kan de militaire
overheid dadeljjk de hand op hen leggen en
hen bjj het leger inljjveD.
Het hoofdcomité der redders* heeft
aan den Abt Margerin, Pastoor te Fourmies,
die zich tijdens de oulusten van 1 Mei kloek
moedig tussehen de soldaten en het volk
wierp, eene medaille geschonken.
Dezelfde eer viel te beurt aan eene Lief
dezuster, die haar arm aangeboden heeft
om een gedeelte van de huid te laten
weguemeD, waarmede de brandwonden van
een in levensgevaar verkeerend kind wer
den bedekt. Het kind werd gered.
Sir James Fergnsson verklaarde in
het Lagerhais, dat het niet het plan der
RegeeriDg is om een big venden Vertegen
woordiger bjj het Vaticaan te benoemen.
Het tweede bataljon van de grenadiers
der garde, dat wegens insubordinatie naar
de Bermudas-eilanden gedirigeerd was, is
thans naar Londen teruggeroepen.
Uit Constantinopel wordt bericht, dat
de Porte besloten heeft hare vloot te ver-
sterkeu. De voornaamste Fransche scheeps
bouwerszonden agenten naar Constantinopel
om te trachten orders te krjjgen voor pan-
terschepen, enz.
Zjj beval dat Nellie's ledikantje van de kin
derkamer naar ons slaapvertrek zou gebracht wor
den en liep zelf naar boven, om te zien dat haar
order dadeljjk werd nagekomen. Mij nam ze na-
tuurljjk mee. Wjj kregen den boel gauw geschikt.
Voor de juffrouw werd een kermisbed in mjjn
vrouws kleedkamer gespreid en toen alles klaar
was, vond mjjne vrouw opeens, dat wjj te ver van
broer af waren.
„Als hjj 'snachts ook eens de verschijnselen
kreeg I" en zij werd weer doodsbleek 't arme
wjjfje.
Wjj verhuisden de juf en het ledikantje weer
naar de kinderkamer en maakten een bed voor
ons zelf in de kamer daarnaast.
Pas was het echter gebeurd of mgue vrouw
riep opeens: „O, hemel! als broer het ook eens
van Nellie kreeg I Die gedachte deed haar weer
de schrik om 't hart slaan en met ons allen kon
den wjj het bedje maar niet gauw genoeg naar
haar zin weer uit de kinderkamer verwjjderen,
niettegenstaande zjj eigenhandig mee sjouwde en
het ledikantje bjjna uit elkaar trok in haar zenuw
achtige haast. {Wordt vervolgd.)
