NIEUWE
m1735
Vrijdag 18 September 189
16de Jaargang.
De Geestelijkheid en de
Wetenschap.
Zij, die zich tegen 1 October
e. k. op de NIEUWE HAARLEM-
SCHE COURANT abonneeren, ont
vangen de nog vóór dien tijd, dus
gedurende de maand September ver
schijnende Nummers gratis.
ABONNEMENTSPRIJS
Pei 3 maanden voor Haarlem0,85
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. 1,10
Voor het buitenland 1)80
Afzonderlijke nummers0,03
Dit blad verschijnt
eiken DINSDAG, DONDERDAG en ZATERDAG.
BUREAU: St. Janstraat Haarlem.
AGITE MA NON AGITATE.
PRIJS DER ADVERTENTIEN.
Van 16 regels30 [Cents.
Elke regel meer5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie h Contant
Advertentiën worden niterljjk Maandag-, Woenadag-
en Vrgda g-a vond voor 6 uur ingewacht.
Uitgevers: KüPPEBS L&UBEI.
III. (Slot.)
Paus Nicolaas V had alle pogingen in
het werk gesteld om het Grieksche Ryk
voor de naderende Turken te redden, maar
zijne moeite was vergeefs. Cóustantinopsl
werd in het jaar 1453 door de Turken in
genomen. Toen zocht deze Opperherder van
de Grieksche wetenschap tenminste nog te
reddeD, wat te redden was. Hij ontving de
vluchtende Grieken, beschermde hen en ver
zamelde hunne boekenschatten. Tot verhef
fing der oude klassieke wetenschappen in
Italië droeg Paus Nicolaas zeer- veel bij.
Hp legde den grond voor de wereldberoemde
Vaticaaosche bibliotheek en ontzag geene
kosten, om de zeldzaamste handschriften te
verwerven.
De opvolger van dezen Paus was Calixtns
UI, die, evenals zjjn voorganger liefde had
voor de wetenschappen en veel tot de ver-
döre uitbreiding der Vaticaausche bibliotheek
Pius II, de opvolger van Paus Calixtus
III was een in de klassieke- studiën voor
treffelijk gevormd schrijver, redenaar en
dichter, de grootste geschiedschrijver zijner
eeuw. Hij bestuurde de Kerk van 1458 tot
1464.
In hetzelfde jaar, waarin Paus Pius II
stierf, verliet ook de geleerde Kardinaal
Nicolaas Cusanus het toonoel dezer wereld.
Deze Prelaat onderscheidde zich door eeno
zeldzame eruditie; hij was de eerste, die de
beweging der aarde om de zou heeft be-
Wezeu.
Behalve Kardinaal Cusanus telde men in
de vpitiende eeuw nog een groot aantal
Bisschoppeu en Priesters, zooals Gerson, de
Kanselier der universiteit te Parijs, Peter
d'Ailly, Nicolaas CiemaDge en vele anderen,
die zich door wetenschappelijke vorming en
geleerdheid onderscheidden.
in het jaar 1540 bevestigde Paus Paulus
seatirht d?U d6n U. Ignatius van Loyola
welker le? Van de Piëteit vau Jezas,
onderscheiding hebben w' d®
en daarbjj honderdduiLnl fT
b»U,a d„
FE U1 L L E T O N
Eene maagkuur.
(Vervolg en slot.)
„Dal is wel eene slimme manier van te gaan
zitten,// dacht hij, terwijl hij naast het dier plaats
nam. De struisvogel begon tot afleiding a', het araa
om hem heen af te bjjten en Saint-Vigor nam
eveneens een handvol gras op, toen eensklaps de
struisvogel opstond en begon te dan9en.
//Hy herinnen zich zijne lessen", zei Saint-Vigor
«in elk geval, last ik het ook doen", en, zich
tegenover den struisvogel plaatsende, begon ook
hjj te dansen.
Ja, gehoorzaam aan de voorschriften van den
dokter, danste hij. Zg. die dit grappige tooneel
hebben gadegeslagen,zull»n dat niet licht veraten
want er zjjn gelukkige stervalingetl) die het
hebben gezien. De struisvogel, ernstig en deftig
hief nu eens zjjn rechter-, dan wr er zijn linkerpoot
op, maakte sierlijke golvingen met zijn hals en
zoo nu en dan een knarsend geluid met zjjn bek.
Saint-Vigor, op zijn voorbeeld, lichtte zjjn rechter-
°u linkervoet op de maat op, zoo bevallig als eene
toovergodin, wiegde zich heen en weer en smakte
?}.et de lippen als een gedresseerde struisvogel.
16 dans zal ongeveer een kwartier geduurd heb-
°en. tot hij afgebroken werd door luidruchtige
«ten en gelach, afkomstig van eenige Parijie-
aarf, die, na een gezellig partijtje met veel cham-
pague, uit een rC8taurant kwamen.
wetenschappelijk gevormd en christelijk op
gevoed.
Ook andere kerkeljjka Order?, zooals die
van den H. Philippus Neri in Italië en van
Kardinaal Beculle in Frankrjjk, hielden zich
bezig met de beoefening der wetenschap en
vormden geleerden, wier namen nog in onzen
tijd met de hoogste achting worden ge
noemd.
Aan het einde van de zestiende eeuw,
in het jaar 1584, stierf de Kardinaal eu
Aartsbisschop'van Milaan, Karei Borromeus,
die aan zijae grondstelling, de Katholieke
Priester moet door deugd en wetenschap
uitblinken, in zijn gansche leven de heer
lijkste uitdrukking heeft gegeven. De Pries-
terseminariën, welke hij naar deze grond
stelling oprichtte, hadden in hem het vol
maakte voorbeeld van een Priester. Borro
meus was eerst 22 jaar oud, toen hij reeds
op de universiteit te Pa, via dan graad van
Doctor in de beide rechten verwierf. Toen
hjj later te Rome als Kardinaal verblijf
moest houden, volbracht hij des daags zijne
ambtelijke bezigheden, maar als de avond
was gekomen verzamelde hjj de geleerdste
mauneu van Rome om zich heen, Geeste
lijken zooals leeken, en onderhield zich met
hen over alle takken der wetenschap. Daar
werd voorgelezen, daar werden redevoerin
gen gehouden eu vragen opgelost. De deugd
voud daar hare lofredenaars, de godsdienst
zijne verdedigers, de wetenschap hare be
wonderaars. Zoo werd de woning van den
Kardinaal eene school voor de beste Gees
telijke redenaars; vele Bisschoppen eu on
derscheidene Kardinalen, zelfs een Paus
kwamen uit deze vergadering voort. Bor
romeus zelf trok er het grootste nut van;
hij errijkte zijne kennis, verwierf eene
groote gemakkelijkheid in het prediken en
leerde er, zoiais hjj getuigde, zijne harts
tochten beheerschen.
In het begin der zeventiende eeuw ver
kreeg een Katholiek Priester,Mattheus Ricci,
lid uer Sociëteit van Jezus, toegaog tot
het keizerlijk hof te Peking, waar de Keizer
hem iu zijne bizondere bescherming nam
i eu hem de oprichting toestond vau eeue
kerk en eene sterrenwacht. Zjjne weten
schappelijke kundigheden warea het, welke
hem grooten invloed verschaften.
Met deuzelfden ijver werkte iu China da
Priester Adam Schall uit Keulen; hjj werd
voorzitter van eene wiskundige Vereeuiging
te Peking. In de plaats van Schall kwam
de Nederlander Verbiest, die zich in het
artillerievak in hooge mate onderscheidde
en een .gemakbeljjk te behandelen kanou
uitvond. De Keizer zelf liet zich door dezen
Nederlandscheu Jezuïet onderricht geven.
Men heeft de Pausen verweten, dat zjj
//O, hemel, kjjk dien man met den struisvogel
eens," riep de eene. //Wacht eens even; wij willen
ook wel eens met de beenen van den vloer.//
„Geeft der dames de hand,// schreeuwde een
tweede. //Ik neam het lieve beestje om het mid
del, en meteen wilde de grappenmaker den struis
vogel omvatten, maar deze vloog, verschrikt, het
eerste het beste voetpad in en verdween.
//Mijn geneesmiddel,// huilde Saint-Vigor wan
hopig, //daar gaat mija geneesmiddel heen.// Toen
ging hij het dier achterna, terwjjl de Parjjze-
naars niet tot bedaren konden komen van het
lachen.
Hjj liep, de arme Saint-Vigor, over struiken
en heuvels heen, elk laantje en paadje doorzoe
kende, maar aldoor voort. Zoo kwam hij te
Vely en vroeg daar naar zjjn vogel. Men lachte
hem uit of zei hem, dat men het dier niet had
gezien. De ongelukkige ging toen op goed ge
luk af den weg naar Chatillon of Malabry op.
Daar hoorde hjj vau een welwillendeu veldwach
ter, dat hjj een vreemdsoortig beest in vliegende
vaart had zien voorbijsnellen, dat dit dier de bos-
schen van Verrières ingehold was, dat men de
politie van Versailles gewaarschuwd had, die het
dier wel zou vangen.
Saiut-Vigor doorkruiste de bosschen van Ver-
rieres eu kwam te Igny aan. Daar vertelde hem
een net heer, eau leeraar die vacantie had, dat
hjj wel een dier meende gezien te hebben zoo
als hem dat nu beschreven werd, een „stronthio-
camelos.// Reeds was Saint-Vigor te Vauhallau
de wetenschappelijke onderzoekingen on
derdrukken, omdat zjj voor d9 uitkomsten
ervan bevreesd zouden zjjn. Men pleegt dit
verwijt te baseereo door op de behandeling te
wjjzen, welke de geleerde Galilei vau den
Apostoliseheu Stoel heeft oudergaan. Hij
werd, zegt men, in don kerker geworpen,
omdat hij het wereldsysteem verdedigde, dat
Copernicus had kenbaar gemaakt. Vermits
echter door brieven van Galilei zelf bewezen
is, welke hoogachting de toenmaals regee-
rende Paus Urbaaus YII hem toedroeg en
aangezien men weet, dat Kardinaal Cusanus
reeds lang voor Copernicus en vóór Galilei
dezelfde leer had verkondigd, dat de aarde
niet onbewegelijk te midden van het heelal
staat, maar zich beweegt, zal er geen auder
bewijs uoodig zijn, om ons van de op eene
dwaiing berustende meening te bewaren
als zouden de Pausen iu de 17e eeuw
plotseling hebben opgehouden de weten
schappen te beschermen en de studiën te
bevorderen.
Aan het einde der 17e en in het begin
der 18e eeuw telde da kerk iu Frankrijk
een aantal Bisschoppen eu Priesters, d<e
bun licht heinde en ver verspreidden. Bos-
suet, Fenelon, Malebranche, Bourdaloue en
andere mannen,leefden en werkten iu dien tijd.
De 18a eeuw zag groote, bewonderens
waardige mannen op den Stoel van den
H. Petrus, maar zjj stonden, zooals een
geschiedschrijver van het Pausdom zegt,
te hoog voor hun tijd; zij werdeu niet be
grepen. Alleu waren vrieudeu en bewonde
raars der wetenschap, stichters of ledeu van
geleerde genootschappen en wetenschappe
lijke vereenigingeu. Eeu hunner, Paus Be-
nedictus XIY, was de grootste theologische
schrijver vau zijn tijd.
Da rege8ring van Paus Pius VII, 1800
1823, was eene aaneenschakeling van ram
pen en Ijjden, maar toch voad deze Opper
herder nog tijd om de wetenschap te verheffen
door aaudeRomeinsche universiteit nog meer
leerstoelen op te richten.
Leo XII, die van 1823 tot 1829 bet
schip van Petrus bestuurde, was bij zijne
verheffing op den Pauselijkea Stoel zoo
ziek en vermagerd, dat hij tot de Kardi
nalen, die hem tot Paus hadden gekozen,
zeide: Waarom kiest ge eeu skelet tot
PauB?« Evenwel tooude hij eene verbazende
wilskracht in het bestuur der Kerk eu van
den Kerkelijken Staat. Met bizouderen ijver
regelde hij het ouderwjjs. Rome en Bologna
ontvingen hoogescholen, elke met 38 koog-
leeraren; in Ferraro, Perugia, Commerino,
Macerata, stichtte hij universiteiten van den
tweeden raDg, elke met 17 leerstoelen. De
Vaticaausche bibliotheek werd met duizen
den boeken verrjjkt.
waar men ook den doortocht van den struisvo
gel constateerdevandaar ging hjj naar Saclay
en eindelijk naar Chevreuse. Het was inmiddels
avond geworden. Saint-Vigor, dood-op van ver
moeids, bestelde en kreeg eën krot van een Ka
mertje in een herbergje, waar hij lisel slecht at.
Bg het kr'eken van den dag stond hjj op en
hervatte zjjn tocht.
De tocht duurde acht lange dagen vanvjjfuur
des morgens tot zeven uur des avonds. Saint-
Vigor doorkruiste alle streken van Parijs Van
Chevreuse naar Vaux-de-Cernay, van Rambouil-
let naar Eontainebleau, van Champigni naar Er-
menonville, van Pierrefouds naar Saint-Denis, enz.
Eindelijk, doodmoe, stijf en afgetobt, ging hij weer
naar Dr. Gijps.
„Och, dokter, help me toch. //Ais u eens wist.
Die verwenschte struisvogel!//
//En uwe maag, mijn waarde heer
„Die is heel goed, maar'die ellendige struis
vogel.//
//En uwe krampen?//
//Ik heb geen tijd om aan krampen te denken.
Sedert acht dagen loop ik als een bezetene naar
mjju struisvogel te zoeken.//
Dus heeft u volstrekt geen pijn meer?//
//Ik zou wel keisteenen kunnen opeten, maar
die struisvogel.
„Nu, dan zijt gjj ook genezen.
//Maar wilt gij dan in 't geheel niet weten, wat
me met dien struisvogel is overkomen?"
„Adieu, mjjnheer! Ge zjjt mij 500 franks schul
dig. Er wachten nog honderdvjjftig menschen
Pius VIII, 18291830, onderscheidde
zich door groote geleerdheid en voorbeeL
digen Priesterlijken levenswandel. Hetzelfde
moet men ook van zijn opvolger, Gregotius
XVI, getuigen, die de Kerk van 1831 tot
1846 bestuurde.
Op Gregorius XVI volgde Pius IX, die
langer dan zelfs de H. Petrus op deu Apos-
tolischen Stoel heeft gezeten, en in zijne
langdurige regeering veel, zeer veel tot
ontwikkeling vau het kerkeljjk leven
'heeft bjjgedragen. Hjj was een bevorderaar
van de kerkelijke oudheidkunde en vau de
philosophische eu theologische studiën vol
gens de beginselen van den H. Thomas
van Aquiue eu stichtte seminariën, scholen
der wetenschap, in de nieuwe wereld, in
Noord- en Zuid-Amerika.
Elf jaar zijn reeds verdwenen, sinds de
opvolger van den grooten Pins IX, Paus
Leo XIII, den Apostoliseheu Stoel Ueeft
beklommen, eu herhaalde malen heeft hij
sehitterrende bewijzen gegeven, dat hjj
waardig is het schip van Petrus te besturen.
Onder de uitmuntende eigenschappen, welke
hjj bezit, nemen zijne wetenscbappeljjke
vorming, zijne geleerdheid, zijne liefde voor
de wetenschap zeker niet de laagste plaats
iu. Herhaaldelijk heeft hjj aaügedrougeu
tot de studie, de geschriften vau deu H.
Thomas vau Aquiue aanbevolen, en voor
de geschiedschrijvers het bezoeken van de
Vaticaausche gemakkelijk gemaakt. Zjjne
heerlijke Eucyclieken getuigen van zijn
practischen blik, maar ook vau zjjue groote
werkzaamheid en veelomvatteude kennis.
Als dichter eu stylist onderscheidt hjj zich
iu hooge mate.
Als mauneu van zeldzame eruditie in de
19e eeuw noemen we nog de Kardinalen
Mezzofauti, Wiseman en Manning.
Zoo heeft ons een vluchtige gang door
de eeuwen bewezen, dat de Pausen, de
Bisschoppeu, de Priesters der Katholieke
Kerk met recht verdienen de lichten in het
heiligdom te worden geheeten en dat zjj
hun licht niet alleen in Europa, maar over
de gansche aarde hebben verspreid. Wat
zou Europa thans zijn, als de Katholieke
Geesteljjken niet het heilige vuur iu het
heiligdom haddeu onderhouden, de weten
schappen beoefend, verpleegd en bevorderd?
Europa zon een werelddeel zijn zoo donker
als Afrika, als er geen Katholieke Geeste
lijken waren geweest. Slechts aan de Ka
tholieke Priesters heeft Europa de verheven
zending te danken, die beschaving in de
overige werelddeeleu heeft gebracht. Eu de
Katholieke Geesteljjken zoeken ook nog in
onzen tijd hunne eer en roem iu het be
oefenen der wetenschappen en de liefde
daarvoor bjj de jeugd op te wekken. Het
op mjj. Adieu.
E«n jaar daarna, toen Saint-Vigor door het
Palais-Roysl liep, hoorde hjj eene afschuwelijke
muziek, en toen hjj eenige schreden in den tnin
gedaan had, bemerkte hij de tent van de schoons
Djemmah en op de estrade zjjn struisvogel,, die
weder danste. Hjj liep op den spelleman af en
riep hem toe: //Ellendeling, geef mjj mjjne 2000
franks terug.//
//Heel graag," antwoordde deze, die den zon
derling terstond herkend had. „Ga maar naar
de kas.//
Saint-Vigor giDg naar het bureau toe en de
bazin vroeg hem meteen gullen glimlach://Wil
mjjnheer zjjn struisvogel terug hebben?,,
//Ja, of wel.
//Dan heb ik hier de rekening voor een jaar
kostgeld,// en Saiut-Vigor zag op een papier, dat
men hem voorhield, het cjjfer 3000 franks staan
voor melk, gort, rjjst, brood, sla, wortelen, aard
appelen, komkommers, artisjokken, tomaten, enz.
die het vraatzuchtige dier had verorberd,
„Houd het beest maar,„ riep hjj woedend en
liep zou gauw mogelijk de trap weer af. Terwjjl
hij zich verwjjderde, hoorde hjj den spelleman
met heldere, duidcljjke stem roepen: „Deze won
derbare struisvogel, dames en heeren, danst niet
alleen als Rosita Mauri van de groote opera, maar
ook geneest bij, eu beter dan de knapste dokier,
alle maagkwalen. Men kan er hier depro.-fvan
nemen. Het kost maar 2000 franks. Komt, mu
zikanten, begint te spelen."
