NIEUWE
1790
Woensdag 27 Januari 1892
17de Jairgaig.
Onverdachte stemmen ten gun
ste van het godsdienstig
onderwijs.
De sociaal-democratie, tu
de eed.
B i l T K L A II
ABONNEMENTSPRIJS
Pei 3 maanden voor Haarlem. 0,85
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. 1,10
Voor het buitenland 1,80
Afzonderlijke nummers0,03
Dit blad verschijnt
eiken DINSDAG, DONDERDAG en ZATERDAG
B IT R E A TT: St. Janstraat Haarlem.
JkMAINT-LE
AGHTE MA NON AGITATE.
PRIJS DER ADVERTENTIEN.
Van 16 regels 30 Cents
Elke regel meer5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant
Advertentiën worden uiterlijk Maandag-, Woensdag-
en Yrjda g-a vond voor 6 uui ingewacht.
Uitgevers: K P P E R 8 L A U R E
De godsdienstige scholen aldus luidde in
1868 de uitspraak der liberale meerderheid in
de Kamer van het Groothei togdom Baden(die
desniettegenstaande in 1876 tot de verplichte
invoering van de neutrale school besloot)
hebben de traditiëu van vele eeuwen in haar
voordeel; zjj beantwoorden, volgens de tot
dusver gemaakte ervaringeü, aau het verlan
gen van de meerderheid der bevolking, zij
zijn met de ideeën en de beschouwingen,
met de gewoonten van het volk zoo innig
verbonden, dat hare plotselinge afschaffing
door een besluit van de wetgevende macht
als eene diep ingrijpende en niet zelden
smartelijke verandering der sociale toestan
den, vooral bjj de bevolking op het platte
land, zal gevoeld worden. Het verband van
den godsdienst met het onderwjjs is van hoog
gewicht. De opvoeding op de school wordt
inderdaad door de verbinding met godsdiens
tige leerstof zeer vergemakkelijkt en de
wenschelijke verbinding van bet onderwjjs
in den godsdienst met het overige school
onderwijs wordt het best verkregen op de
christeljjke school.
Zelfs de voormalige Pruisische Minister
van E redienst, de Heer Von Gossler, beeft
bjj zekere gelegenheid verklaard, «dat daar,
waar men de neutrale school heeft opge
heven, de vrede is teruggekeerd.»
Koning Friedrich Wilhelm IV van Prui
sen vaardigde het bevel ui', «dat neutiala
scholen slechts daar mochten opgericht wor
den, waar de uiterste nood zulks gebood en
waar de gemeenten in overeenstemming met
hare herders hare toestemming daartoe had
den verleend.
KoniDg Johan van Saksen velt over de
godsdieustlooze scholen het volgende oor
deel; «Al is de neutrale school ook meer
naar den smaak eu den geest des tjjds, toch
beken ik, dat ik aan de godsdienstige school
in praetisch opzicht verreweg de voorkeur
geef. Zal Dameljjk godsdienstigheid als tot
dusver, ja meer daD tot beden, de ziel der
opvoediug en ontwikkeling zijn, dan mag
het onderwijs in den godsdienst niet ais een
vak ouder andere vakken beschouwd worden;
de godsdienstige geest moet veeleer het
gaoEche wezen der school bezielen. Dat
hierbjj echter de coufessioneele ver-eheiden-
heid tnsschen de leerliugen of tusschen hen
en den onderwjjzer eene groote hindernis
is, ligt voor de hand. Zoo moeten, om s'echts
iets te noemen, de godsdienstige oefeningen
bij den aanvang en aan bet einde der les
sen in eene neutrale ichool weggelaten
worden of van elke confessioneels kleur
worden ontdaan. Hoe licht kan een onder
wijzer schadelijke meeningen op godsdieus-
FEU1LLETON
De kleine Philip.
Vervolg en Slot).
Wjj heeten Van Crickensteen, sprak zjj
zegevierend, alsof' zij den Aartshertog Albert zelf
voor zich had.
Het kind twjjfelde niet langer; hij maak e de
knoopeu van zjjn buis I03 en wierp het tdeediog-
stuk in de uitgestrekte armen der dames.
Treeske had haastig hare met meel bestoven
handen afgeveegd; Druïda was met eene schaar
gewapend en men begon den kiel te betasten.
Onder het schild bevond zich iets hards; met
bevende handen sneed men de naad los: er kwam
een papier te voorschjju.
Treeske aapte het zoo haastig op als hare
gezetheid het tooiiet en terwijl Philip beveode
U den haard ging zitten, laten de twee zustirs
volgende:
Verk-kar °P lri^n terew'oord, dat dit kind
in ^ey0011 *S' ,zoon van Philip Van Crickensteen,
van K.tUi P*te'ü i'1 dienst van den Keurvorst
Ik fDn 6n TBn mÜ' Margaretha Monstein.
gevonden h a11 m^ner familieleden, dia miju kind
loneen- d 0£ü medeljjden voor den armen
6 aat hem opnemen als een der hunnen
i tig gebied verkondigen, hoe nedeeiig kau hjj
door eene ondoelmatige keus van leerstel
lingen werkzaam zijn. Neutrale scholen
leiden dus tot coufessioneele wrijvingen of
tot onverschilligheid. Hiermede verbind ik
den slechts bij godsdienstige scholen te rea-
liseeren weDScb, dat aan de Geestelijkheid
bet mede-toezicht over de openbare school
worde opgedragen. Ik geloof dat een doel
matiger eo goedboopsr toezicht op geen
enkele andere wjjze kan verkregen worden,
eu wat voor mij het gewichtigste is, daar
door wordt het godsdienstige element in de
school ea de overtuiging, dat de school bjj
uitstek eene godsdsdieustige inrichting is,
het best behouden.
Merkwaardige getuigenissen inderdaad,
van onverdachte stemmen in de alom be
staande quaestie omtrent de christeljjke
scholen.
Dat er voor een consequent denkenden
eu handelenden sociaal-democraat geen eed
kau bestaan in deu zi" der christelijk den
kende maatschappij, of in den geest van
al degenen, d:e aan sen persoonlijken God
gelooven, zulks valt niet te bestrjjdeu; de
consequente sociaal-democratie is atheïstisch
en hare hoofdleiders hebben dikwerf genoeg
verklaard, dat zij aan het bestaan van God
niet gelooven. Do e0d 'u f'en christslyken
zin is eene bezwering op de plechtigste
wjjze bij God den Almachtige eu Alwetende,
waardoor bjjj die den oed aflegt, zich heilig
verplicht de waarheid te zeggen of dit of
dat te doen. Het geloof aan het bestaan
van God, Die alwetend is, Die het goede
beloont en het kwade straft, is daarbij het
fun anient. Voor een godloochenaar ver
valt echter dit fundament en daarom wei
gerde ook het overledene parlementslid
Brallaug/i den eed op de constitutie at te
leggen, omdat in het formulier de naam
van God voorkomt. Ten slotte liet men
hem na het afiegga" van eene eenvoudige
belofte in het Eng. Parlement plaats nemen.
Anders hebben de sociaal-democratische
Afgevaardigden in den Saksneheu Landdag
gehandeld, hoofdzakelijk Liebknecht. Zij
legden zonder protest den eed af 0p de
gewone wjjze, en toen een baksisch Minister
deu Heer Liebknecht eraan herinnerde, dat
de afgelegde eed voor hem eu zjjne partjj-
genooten slechts eene bloote formaliteit was
verweerde Liebknecht zich daartegen, ei
bjj hield staande, dat, al 13 de sociaal
democratie atheïstisch.^ de eed toch voor
baar dezelfde beteekenH heelt als y0or de
andere partjjeo.
Liebknecht au weet zich, gelijk bekend
is, zeer goed uit tegenwerpingen, d:e hem
wegens zjjne uitspraken worden gemaakt,
en God zal er hen voor beloonen.
Margaretha Van Crickensteen.//
Wat waren de twee zusters in haar schik na
dezen brief gelezen te hebben Het was reeds
lang donker en nog waren zq niet tot haar zeiven
gekomen. Philip werd gekoesterd, gestreeld als
In teerbeminde lieveling en Drmda deed opnieuw
hasr mantel om, ten einde nog enkele inko0pen
te gaan doen, want de maaltjjd moest ter eere
van den afstammeling der Koningin van Morvin
zoo heerljjk mogelijk zgn en de dames verga en
den slechten toestand barer financien
Onderweg werd Druida van alle kanten m. t
vragen bestormd en zij vertelde vol blijdschap,
dat de oude stam herleefde en dat Brugge nog
langen tijd de Van Cnckensteens in zijn midden
zou mogen hebben.
In de Kers mis zaten ae beide adellijke zusters
met den klein.n Philip m hare bank; meQ had
zijn buis zorgvuldig versteld, i„ de hoop hem
spoedig .en nieuw ie kunnen maken.
Bij den nachtmaaltijd zat I hilip m het midden
en Druïda weende van ontro.ring. Wat eene
vreugde! De koek was heerstde bloedworst
geurig en de peperkoek was versierd mat letters
va» suiker, zooals Philip het nog nooit had gezien.
Treeske at, lachte eu snapte zonder ophouden;
Druïda was het als had zij een brok voor de
keel, maar zjj stapelde het bord van haar jongen
en
te redden. Tegenspraak, die hij zelf erkent,
bestaat bij hem niet. Tegenover zjjne uit
spraak omtrent deu eed, zullen we echter
eens die vermelden, welke een erkend soci
aal-democratisch partyblad, de Gelsenkir-
chiner Arbeiterzeitung in het vorige jaar
publiceerde.
Het genoemde blad sehryffc namelijk, dat
het «een bewijs van vereerenawaardige ge
zindheid» is een meineed voor de rechtbank
te doen, dus voorbedachtelijk eene onwaar
heid te bezweren «als men daardoor partij-
genooten voor de gevolgen van zekere
schandeljjke wetten kan redden.» Het blad
bedoelde daarmede de gevolgen van de sc-
cialisten-wet en in 't algemeen van die
wetten, welke de sociaal-democratie in bare
agitatie tegewerken. Toen de Gelsenkirehener
Zeitung de ontzettende theorie brandmerkte
en daaruit afleidde, dat dau de meineed ge
oorloofd is, achtte de Gelsenkirehener Ar
beiterzeitung zich niet genoodzaakt, hare be
wering terug te nemen, doch hield deze vol
komen staande. Noch de Vorwiirts noch een
ander sociaal-democratisch orgaan heeft
toenmaals, ofschoon een groot deel der pers
zich met deze zaak bezig hield, iets tegen
de theorie der Gelsenkirehener Arbeiterzei
tung ingebracht en derhalve ook niet afge
keurd. Houdt nn de Heer Liebknecht ook
onder zekere omstandigheden den meineed
van een sociaal-democraat als «een bewijs
van vereerenswaardige gezindheid?»
Helaas! meu ziet het hoe vreeselijk de
afdwalingen worden, wanneer de mensch
zich losmaakt van God en godsdienst en
zijn eigen oordeel volgt.
De Balgische Kamer heeft de begrooting
van onderwjjs goedgekeurd. De geheele lin-
linkerzijde stemde tegeD.
Het sneeuwmuseum te Brussel en de
feesten, daarbjj in het Park gegeven, brach
ten elf duizend franks op.
De Rijksdag heeft de geloofsbrieven
van Prins Yon Bismarck goedgekeurd en
tot diens toelating besloten.
De Reichsanzeiger logenstraft alle be
richten in de dagbladen van de laatste dagen
betreffende nieuwe leeningen van Pruisen en
het Duitscbe Rjjk, in 't bizonder alle me-
dedeelingen omtrent een boogeu rentestan
daard, den vorm van uitgifte en het tijdstip,
waarop mogelijke leeuingen zullen worden
uitgeschreven, vooral ook de keuze van eene
drie pereeDtsleening met den icschrijviDgs-
koers van 82,60 pCt. gelijk werd gemeld.
De Heer Waldteufel heeft een schrijven
tot den Afgevaardigde Bebel gericht, waarin
by hem voorstelt comités op te richten over
geheel Duitschlaud en Frankrijk verspreid,
welker eenig doel zijn zou, eene oprechte
verzoening tusschen beide landen te bewer
ken. De schijjver wjjst er met nadruk op,
erfgenaam lóo vol, dat hjj zich bijna ziek at.
Terwjjl de beide dames een gias wijn dronken
en de kleine Philip met luider stem sen berg
lied zong, werd er eei sklaps gewe'dig op de deur
gebonsd.
Wat zou dat nu zijn? Druïda schoof hei raam op
en zij kon hare oogen niet gelooven. Zij zag eene
groote menigte zich voor het kasteel verdringen;
het volk was noch onstuimig, noch ongeduldig;
men koutte vrooljjk, men lachte en trappelde in
de sneeuw en Druïda riep hare zuster, want zjj
meende, dat zjj droomde.
Kom eens kijken, Treeske, sprak zjj, ik
begrjjp niet wat men wil!
Misschien ons het kind afnemen, zei Treeske
vol angst en zjj sloeg hare armen om den hals
van Philip.
Ik zal open doen, sprak Druïda en stel mij
onder Gods bescherming. Daarenboven, als men
ons kwaad doen wil, wat kunnen we dan tegen
zoo'n hoop volk doen?
En Druïda stetg den steenen trap af.
Toen zij de deur opende, ging eeu luid hoera
op; daarna trad een groote man op Druïda toe
en deze herkende hem als haar buurman, den
smid. tl ij nam de muts af, maakte eene diepe
buiging en sprak:
Edele jonkvrouw, wij hebben vernomen,
dat de goede God u een erfgenaam heeft gezonden
dat men niet naar iets moet streven daar
men anders zijn doel zou voorbij gaan en
niets zou bereiken.
Het wordt niet met zooveel woorden ge
zegd in het schrijven van den Heer Wald
teufel, maar tu;scben de regels door kan
een ieder lezen, dat de teruggase van
E'zas-Lotharingeu de prijs dier verzoening
zou moeten wezen.
In zake de moord te Xanten herleeft de
volksverontwaardigiug, doordien het contro
le-onderzoek van den Regeeringe-Commissa-
ris Vi6tsch, die door den Minister van Jastitie
uit Berlyu gezonden was, te weinig grondig
is geweest. De te Leipzig ver.ichijude «Neue
Deutsche Zeitung» verhaalt, dat van de tal-
rjjke getuigen a charge al eeu do dienst
maagd Dora Moll, die op 23 Juni 1891
het vermoorde kiod in het schuurtje ge
vonden heelt, ea de dagloooer Mölders door
Vietsch in verhoor zijn genomen, terwjjl
zelfs de politie-inspecteur Wolff niet ge
roepen werd om zijne bevinding weer te
geven. Aau de «Kreuz.» wordt uit Frank
fort a/M. gemeld, dat volgens een daar
loopend gerucht de verdachte slagerBascbhnff
vau Xauten om redenen van gezondheid
naar het Zuidetr is gereisd!
In bet rijks-strafwetboek staat, dat
wie ontuchtige geschriften, afbeeldingen of
voorstellingen verkoopt, uitdeelt of op andere
wjjze verspreidt, of ze op voor het publiek
toegankelijke plaatsen tentoonstelt of bjj
aanplakbiljet bekend maakt, gestraft wordt
met eene boete vau hoogstens 600 mark,
of gevangenisstraf van hoogstens zes maan-
deu. In het thans by den Bondsraad inge
diende ontwerp tot wijziging der strafwet
is deze bepaling ten opzichte van versprei
ding aanmerkelijk verscherpt.
De Fransche Senaat heeft de begroo-
ting 'u haar geheel aangenomen.
Uit Lissabon wordt gemeld, dat het
plan van Dalmeida tot den verkoop der
voornaamste koloniën van Portugal, ten
einde de openbare schuld te kunnen ver
minderen, algemeen een gunstig onthaal
vindt.
In een particulier bericht uit Lissabon,
wordt onder voorbehoud medegedeeld, dat
de Regeering voornemens is de coupons der
binnen- eu buitautandicbe schuld met eeue
inhouding van 33 pet. te treffen.
Het gezondheids-congres te Venetië
heeit zjjne zittingen hervat. Slechts over
een ouderwerp is men het niet eens gewor
den, doch men gelooft daarin te zullen sla
gen, zoodat de goede uitslag van dit congres
verzekerd schjjnt.
De Messagero, merkt op, naar aanlei
ding van het besluit van den Duitscben
Rijksdag om verbljjfkosten aan de parle
mentsleden te vergoeden, dat nu Italië enEn-
gelaud de eenige landen zijn, die aan hunne
parlementsleden geene vergoeding van on
kosten geven.
en geheel Brugge is verheugd over deze goede
tjjdiug, want de Van Cricken^teens zjjn zoo dik—
wij s de weldoeners en de verdedigers der stad
geweest, dat wjj dezen schoonen Kerstmis niet
hebben willen laten voorbijgaan, zonder u een
bljjk gegeven te hebben van onze vreugde over
de opkomst van een nieuwen tak van dez» n onden
stam en daar de tak goed verzorgd moet worden
om welig te groeien, hebben wjj gemeend allea te
moeien medewerken en bawjjzen van dankbaar
heid te moeten aflegden als ware Bruggenaars.
Dit zeggende, legde de smid aan de voeten van
Druïda en Treeske, die inmiddels met Philip was
toegeloopen, eene lederen beurs neder en verwjj-
derde zich. Een ander volgde hem op, toeneen
derde, toen vrouwen en kinderen en grijsaards,
rijken eu armen, voorname heeren en werklieden
en ieder bracht zijn Kerstoffer; de eene bracht
geld, een andere kleinodieën, men zag zelfs eene
vrouw met eene mand eieren toeloopen.
Treeske en Druïda weenden van ontroering.
Philip begreep er niets van, dan dat het ten
heerljjke Kerstmis zou worden.
De gebeurtenis werd iu alle bizonderheden door
Draïda in het geslachtsboek opgeteekeud en toen
zij deze wereld verlieten, konden dl beide af
stammelingen van den Koning van Mor>in de
verzekering met zich hemelwaarts dragen, dat de
naam van Van Crickensteen vooreerst nog niet
zou vergeten worden.
