NIEUWE
1835
Zon te 15 Mel 1898.
174e Juruu
Ongeloof en bijgeloof.
Eene herinnering aan Z. H.
Paus Pius IX.
ƒ0,85
1,10
1,80
0,03
Dit blad verBcbgnt
eiken DINSDAG, DONDEEDAÖeo ZATERDAG
BUEEAIT: St. Janstraat Haarlem.
i.
De mensch wikt, God beschikt.
(Wordt vervolgd.)
IR AU.
ABONNEMENTSPRIJS
Per 3 maanden voor Haarlem.
Voor de overige plaatsen ia Nederland
Voor het buitenland
Afzonderlijke nummers
fr. p. p.
AGITE MA NON AGITATE.
PRIJS DER ADVERTENTIEN.
Van 16 regels 30 Cents
Elke regel meer5
Groote letter» worden berekend naar plaatsruimte
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant
A d v c r t e n t i n worden uiterljjk Maandag-, Woensdag-
en Vrgda g-a vond voor 6 uur ingewacht.
Uitgeven*. E P P E B 8 LAUKET.
Wanneer bet roenscbdom God verloochent,
dan leveit bet zich ia zjjne zinnelijkheid
over aan den Satan en bet ongeloof ver
andert iu bjjgeloof. Want, «vraar geen godeu
meer zijn,» zegt een dichter, «daar regeeren
de spokbn.» Eu de beroemde schrijver van
«Le génie du cbristiauisine» beweert, dat
de mensch zeer geneigd is alles te geloo-
ven, wanneer bij niets meer gelooft. Waar
zeggers heeft uien, wanneer men geeue pro
feten meer bezit; tot toovenargeu vervalt
de mensen, zoodra de godsdienstige plech
tigheden worden afgeschaft, de boien der
beoefenaren van ue zwarte knust gaan open,
zoodra Gods tempels worden gesloten.
Deze woordeu golden reeds iu deu ouden
tjjd; zij golden in de dagen van Chateau
briand, en zjj zija vooral waar iu onze eeuw
van ongeloof en spiritisme.
Zeker is bet een monsterverbond, het
hand aan baud gaa i der hooggeroemde en
hoogstraleude verlichting, dor hooghartige
wetenschap, die niets wil aannemen wat zjj
niet tasten en voelen kau, die van alles het
waarom moet kennen, op straffe van ver
werping, met kaartlegger), droomverkla
ring, Bombere spook verschijningen en andere
bjjgeloovigheden, die zich in een akelig duis
ter bullen. Doch het is een oud, lang be
kend feit, eene vaste wet, dat zich aan het
ongeloof een akelig bijgeloof' paart. De ge
schiedenis der volken van vroeger en later
tjjd bevestigt deze bewering; het leven van
beruchte ougeloovigen staaft haar niet min
der.
Beginnen wjj met het oudste der volken,
de bewoners van Iutlië. Dr. A. W. Sehle-
gel, dien niemand vau ultramonta iiame zal
verdenken, heeft tegenover de meeste schrjj-
vers over godsdiensten aangetoond, dat, hoe
meei het Indische volk op het gebied des
geestea achteruitging, het des te sterker tot
het zinnoiyke overheid dat., naarmate het
geloof verslapte,bet on- en bijgeloof in krach
ten toenam. Dubois, de b- keude reiziger; die
dertig jaar onder de Bramanan heeft ge-
leefden hunne geschiedenis heeft doorvorscht,
houdt het oubegiijpelijk bggelool, waartoe
dit volk is vervalieu, voor net gevolg van
het verlies des geloofs hunner voorvaderen.
Er was een tijd waarin op hunne scholeu
de stelling werd geleerd: «Vóór aarde, wa
ter, lucht, wind, vuur, Brania, Vischnu,
Chiwa, zon en sterren waren, was de een^ge,
eeuwige God, Die alleen bestaat door zicb-
zelven. Dit zuiver gcd.dienstig begrip heeft
voor jaren reeds het veld geruimd voor god
loochenend material is uit; eu niet alleen is
eene bjjgeloovige duiveieu-veieer.ng, zijn
geestbezweringen en tooverkunsten daarna
binnengedrongen, maar het volk bidt tegen
woordig eene slaugkapel aan en den vogel
Garuda, dien het eet, en viert jaarlijks een
leest ter eere van het kruid Darba, eu brengt
offers aan spaden eu Lchoffels. Zekere Dr.
FEB ILLM 3 O Ad
Vet volg).
Bij bet aanbreken van den dag, vroegen Jan
en zjjne vrouw elkander zachtjes, wat zjj hun gast
tot ontbfjt zouden voorzetten. Doch de vreemdeling
was reeds ontwaakt en hoorde heu.
Bekommert u niet over mij, zeide hij; gis-
leren-avond hebt gjj mij gespijzigd, vergun me,
dat ik u heden-morgen onth de. Do t. mij slechts
het genoegen naar het dorp gaan; ziehier waarvoor
ge n het noodige zult kunnen verschaffen; en te-
geljjkertjjd gaf iijj datgene op, wat hij gasrne had.
Anna nam het geld, haar door den reiziger
aangeboden, en vertrok. Na verloop van een uur
versierden reeds eene gioote kan met sterke koffid,
een bord opgestapeld met gesmeerde boterhammen
en drie porseleinen kopjes en schotels de anders zoo
karige tafel. Twee dez r kopjes waren bestemd voor
Jan en zjjne huisvrouw. Sinds lang bad"den de
arme lieden niet meer aan zulk eene tafel gezeten!
Blijdschap ontboeide hunne tong en zij spraken
zeer vertrouwelijk met hun gast.
Maar, sprak Anna tot den vreemdeling, hoe
Haffner merkt bjj eene vergelijking van het
ongeloof der Indiërs met dat van onzen tjjj
op, daf het materialisme onzer eeuw aan
deu afgrond van het Boudhisme is aange
land.
Verplaatsen we ons van het Oosten naar
het Westen, dan treffen wjj, o. a. in de ge
schiedenis van het oude Rome hetzelfde ver
schijnsel aan; hoe meer ongeloof des te meer
bijgeloof. Na den Carthaagscheu oorlog
kwam de vroegere godsvereering der Ro
meinen iu verval, tengevolge van de onlus
ten en burgertwisten, welke eene ro rnvolle,
doch werkelijke rust dtei ontstaan. Van d: t
oogeiiblik af vereerde dit voikaller.lei vreemde
godheden, geheimzinnige spelen, tooverkun
sten eu bezweringen, welke onder de Keizers
het sterkst iu gebruik kwamen. Zoodra de
meouitig van Polybius meer eu meer ingang
vond, dat de godsdienst namdgk een sa
menweefsel vau bedrog ec bijgeioof is, zag
men ook dezelfde d ngen gebeuien, die steeds
bij volken, welke tot een zed. ljjk verval
geraken, worden waargenomen. Dit geldt
zoowel van christelijke als van andere volken,
die tot eene soort vaD heidendom vervallen.
Een soort van heidendom, zeggen wjj,
want de ong loovigen van onzen tjjd ko
men, wat bun geest en strekking aangaat,
met het heidendom van vroeger dagen iu
vele opzichten overeen. De dwazen toch, die
als bezetenen voor het orakel speelden der
goden en allerlei raadse»ac')ti>!9 gezegdeu
voortbrachten, hebben maar al te veel over
eenkomst met de profeteerende en verscho
ningen verwekkende soaiDambulen, medi
ums eu dergeljjken zoo bier als el Jers. Wat
men in den ouden tgJ aaudur.de, spe-
culeerende op de bijgeloovigheid van het pu
bliek, daarvoor behoeft onze schitterend ver
lichte eeuw niet onder te doen.
Nimmer voorzeker bestond er zn k eene
aanstekende neiging tot bjjge.oof aan in de
achttiende eeuw. Toen werden Sgeloovig-
heden aanschouwd, die aan de grootste uit
spattingen der Maeichtëii en Albigenzen
ded> n denken. Van een »Aef bijgeloof, dat
•zich in duizend verschillende vormen voor
doet, dat zich, gelijk Griin.n zegt, met bet
hui,e.ijk leven heeft samengeweveD, spreken
wij met. Wjj kunnen krasser voorbeelden
aanhalen van het hoogmoedigst ongeloof
zich parende aan het laasrste bjjge.oot. Hob-
be?, oio reeds io de 17e eeuw het geloof
begon te ondermijnen, durfde des nachts
niet slapen zonder licht, mt vrees voor
spoken. D'Alembert, het hoofd der encyclo
pedisten, durfde niet plaats te i,eouen aan
eene tafel met 13 pernonen. Hetzelfde ver
haalt de secretaris vau Saint Beuve van zijn
meester. De Markies d Argeoo ontstelde
doodelijk, wanneer aan tafel een zout .-at
werd omgeworpen. Frederik voltrok zijn
huwelijk juist op het uur, oor de ster
renkundigen aangegeven. Aan het Hof vau
zjjn opvolger oefende de kinderachtige Q-g..
neraal Bisschofswerder door magische kun
sten en goocheltoeren den grootsten invloed
zijl gij, die mille) een welgesteld heer gelijct>
alleen in deze streken in zu'k een verschrikkenen
nncht verdwaald? T
Ik ben een koopman van h en geen
pleizierlochijs, maar zaken de ten mg herwaarts
reizen; ik trok gisteren door dit woud, toen het
on weder mg omrviel. De nacht viel schielgker
in dan ik verwacht had, en hierdoor geraakte ik
van den weg; uwe lamp heeft mij uwe woning
doen ontdekken, alwaar ik, zonder daarvan re
kenschap te kunnen geven, mg beter bevind dan
op elke andere plaats.
Doch verhaal mij ook iets aangaande u zei ven:
immers het schijnt, dat gjj noch in den bedelsiand
geborrii, noch vroeger er voor bestemd waart.
Neen, mijnheer, antwoordde Jan, eertjjds
waren wij tamelgk welgesteld, eu wg bezi;eil zelfs
een schoon eigendom. Maar de noodlottige oorlog
beroofde ons van alles. Hoewel de gedachte alleen
aan onze ongelukken ons doet sid leren en beven,
zoo noopt mg toch de b langstelling, welke gjj in
alles voor ons doet bljjken, ze u te verhalen, en uw
medelgden zal eene zachte bah em voor onze diep-
geschokte harten wezen.
Op zekeren dag, dat wg met ons huisgezin in
onze woning vergaderd waren, wachtende met
uit en Wülluer, die hem daarbjj hielp en
door middel vau optische spiegels geestver
schijningen opriep, werd Minister. De bi
bliothecaris van de nationale bibliotheek te
Parjjs heeft den Graaf De Portalis verhaald,
dat eenigeu tjjd vóór de revolutie er slechts
boeken over waarzeggerij en toovermiddelen
werdeu gevraagd. Oersted heeft een mau
gekend, die overal pochte op zijne ongeloo-
vigheid, doch die voor geen geld ter wereld
des nachts over eeu kerkhof zou geloopen
hebben.
Naast de clubs va i ongeloovige wjjsgae-
reu zien wij steeds bjjgeloovige secteu op
treden, zooal, die van Margaretha van But-
lar, die met Justus Winter en George
Appenzeller, welke zich voor God deu Zoon
hielden, ais derde goddelijke persoon dienst
deed. Da Burgemeester van Roosdorf, Elias
Eller, beriep zich op onmiddellijke open
baringen van God. Hjj stichtte eene secte
en had aanhangers. De afschuwlgke troep
der Montpellianen doopten op hunne bg en-
komsten mbt brauaewgn eu gaven zich over
aan de laagsle hartstochten.
Wordt vervolgd.)
Gisteren, 13 Mei 1892, was het honderd
jaar geleden, sinds eon der grootste manneu
onzer eeuw, eea der grootste Kerkvorsten
van alle tijden het licht der wereld aan
schouwde; Joannes Maria Graaf van Mastai-
Ferrttti, later Paus Pius IX, werd den 13
Mei 1792 geboren. Wie zou toen gedacht
hebben, dat deze beminnenswaardige spruit
van het oude grafelijk geslacht geroepen zou
worden, met voile recht deu eervolien 6u
toch zoo smarteljjkeu bjjuaam «Crue de
crac.» kruis van het kruis als Opper
hoofd der Katholieke Kerk en als PI iat?-
vervanger vau Jezus Christus op aard8 te
dragen?
Iu de volle kracht van den mannelijken
leeftijd beklom Pms IX den Stoel van Petrus
iu het jaar 1846, om 32 jaar laug ouder
triumt eu eer, maar ook ouder een outzet-
tend kruis eu Ijjden de drievoudige kroon te
dragen. En de tjjd was er juist toe geschikt,
dat een man van het barakter en de eigen
schappen vau een Pius, eene zoo aan 't
wonderbare grenzende duur van het Ponti
ficaat rnoost bereiken. De geschiedenis der
Kerk wjjst vaak op zulke opvalleude, men
zou wel willen zeggen geheimvolle leiteD,
die den geloo.ige een blik in het bestier
der Goddeljjke Voorzienigheid doen slaan.
11 door storm bewogen tjjdperken heeft God
de.leiding Zijner Kerk steeds aan bevoor
rechte, hoogst begaafde mannen toever
trouwd en hen langen tjjd het roer van het
Schip vau Petrus in hauden gegeveu.
Wel heeft de strijdende Kerk even moei
lijke periodes beleefd als onder het Ponti
ficaat van Pius IX, maar steeds is uit het
angst de komst der vjjsnden, hoorden wg eensklaps
hunne kreten. De vlammen, waaraan de omlig
gende huizen reeds ten prooi waren, deden ons
weldra uit onze gevoelloo beid terugkeeren, eu op
eigen behoud bedacht zijn. Wjj raapten in de
haast de noodig^te kleediagstukken bij elkander,
en redden ons met het weinige geld; dat ons nog
over was. Door het bosch trekkende, werden wjj
door een vreeeeljjk onweder over»allen; duisternis
en het rollen des douders waren oorzaak, dat
wij elkander niet konden zien of hooren; wij ver
volgden den weg blindelings, want wg doolden
links en rechts, denkende dat onze dochter nog
immer volgde; eindeljjk, maar helaas! te iaat, merk
ten wij, dat zjj niet meer bij ons was! Oaverwjjld
keerden wg terug, riepen haar van alle zijden
luidkeels, maar achl... zij was verloren!
De eerste zonnestralen deden ons een weinig van
onze b ztvijming bekomen, waarin de zekerheid
van het groote ongeluk ons had gebracht. Wg
gingen naar ons huis; daar aangekomen, vonden
wij slechts ronkende pninhoopen, en wanhopend
sloegen wij den weg in naar het bosch.Eindelijk, na
alles in het werk gesteld te hebben en ons kind
niet wedervindeude, verlieten wjj een oord, waar
bjjna alles in het gemoed van mjjne gade, evenals
ljjdeu als uit eeD vruchtbaren bodem bet
kosteljjke zaad van het levendig geloof voort
gekomen. Het Pausschap van Pius IX ii
glorievol door zjjn Igden, maar ook glorie
vol door zija triumf. Toen de nienwgeko-
zen Paus zich aaQ de Romeinen vertoonde
klonk uit bet hart des volks een eindeloos
gejubel: Evviva Pio Nono! En eenige jaren
later verliet Pias hetzelfde Rome, evenals
eenmaal Gregorius VII, om in de verban
ning te leven. Maar hjj zou niet als zjjn
groole voorganger in de verbanning ster
ven. Nieuwe zegepralen, maar ook nieuw
Igden wachtten hem. Van de revolutie van
het jaar 1849, de vlucht naar Gaëta, van
zjjne terugkomst ia Rome, van de afkondi
ging van het dogma der Onbevlekte Ontvan
genis, van zjjne triumftochten door den Ker-
keljjken Staat, van den eersten roof van dit
land tot aan het centenarium der Apos-
telvorsten Petrus en Paulus, de afkondiging
van het dogma der onfeilbaarheid en de
bres der Porte Pia: dit alles doorweven en
verklaard door eene grootsche Apostolische
werkdadigheid, welk een glansrjjk en ont
roerend tafereel!
Pius IX is de man geweest, die door de
Voorzienigheid werd gezonden.Zjjne persoon-
ljjke eigenschappen stelden hem in staat in
zijne moe Ijjke positie staande te blijven. Alle
geloorigen en Diet-geloovigen waren het
daaromtrent eens in hun oordeel. Pins IX
was eeu man van zachtheid en van onbuig
zame vastheid; hg bezat iets aantrekke-
ljjksen overweldigends.Eeu natuurljjkenadel
eu tegeljjkertijd eene onbeschrijfelijke waar
digheid had zjjne scboone gestalte, aan wel
ker indruk men zich noode kon onttrekken.
Door de majesteit zjjner verschjjning bo
gen onwillekeurig ook niet-Katholieken de
knieën, die door de nieuwsgierigheid in de
nabjjheid van den Paus waren gebracht. In
zjjn gansche wezen was niets van gebrek-
keljjkheid te bespeuren en nog op boogen
leeftjjd beschikte hjj over eene welluidende
en tegelijk krachtige stem. Als het enorme
St. Pietersplein door honderdduizenden men-
schen gevuld was, die den zegen van den H.
Vader wachtten, en Pias sprak dien Aposto-
lischen zegen uit, dau kon men op het uit
gestrekte terrein elk woord verstaan en men
kan begrjjp8n, dat door de verhevenheid
van dit oogenblik ook de ongeloovige in het
hart werd ontroerd.
Pius IX heeft nog gedurende zjjn leven
den triumf van erkenning ook door zijne
tegenstanders genoten. Dierbaarder echter
waren hem de liefde en de toewjjding van
het Katholieke volk. Deze toewjjding gaat
tot over het graf. In deze dagen herinnert
de katholieke wereld zich met weemoed en
met trotech haren grooten Paus en zjj zal
do3D,wat ook hem aan gene zjjde van het graf
de heiligste vreugde bereidt: trouw bljjven
aan de Kerk en aan den Stoel van Petras,
waarop thans de waardige opvolger zetelt
van deD onvergetelijken Paus Pius IX.
in het mjjne een treurig aandenken opwekte; en
met het geld, dat onze akkers hadden opgebracht,
en het weinige dat wg van den verkoop der puinen
van oos huis hadden getrokken, hebben wg deze
hut doen bouwen, waar wjj sinds dien tjjd niet
ophouden, het verlies van onze dochter te bewee-
nen, totdat de dood een einde aan ons ljjden maakt.
Voorwaar een zware slag heeft u getroffen,
antwoordde de vreemdeling op een toon, die ge
noegzaam zijne aandoening verried. Maar gjj hebt
mg steeds uw naam verzwegen; hoa heet gg?
Men noemt mjj Jan.
Janl maar is dit uw wezenljjke naam?
Mjjn eigenljjke naam is Janson.
Janson? herhaalde de vreemdeling, terwjjl
hjj op elke lettergreep drukte; in welk gedeelte
ven het land woondet gjj?
Te Lcgburg, omstreeks tien uur van hier,
in de bergen.
En de naam van uwe dochter was?
Maria, antwoordde Anna, en zjj barstte in
tranen uit.
Maria Janson va n L e g b u r g! her
haalde de reiziger, en vloog pijlsnel uit de hut.
