NIEUWE
1» 1857
Zon las 10 Jail 1892.
17dt Jaargang
oordeel van een Protes
tant over de Jezuïeten.
BUITENLAND.
ABONNEMENTSPRIJS
AGITE MA NON AGITATE.
PRIJS DER ADVERTENTIEN.
Eene roovergeschiedenis.
iiflsi
IIR1IT.
Per 3 maanden voor Haarlem. 0,85
Voor de overige plaateen in Nederland fr. p. p. 1,10
Voor het buitenland 1,80
Afzonderlijke nummers0,03
Dit blad varschjjiit
eiken DINSDAG, DONDERDAG en ZATERDAG
B U R E A TT: St. Janstraat Haarlem.
Van 1—6 regels 30 Cents
Elke regel meer5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant
Advertontiën worden uiterljjk Maandag-, Woensdag-
en Vrgda g-a vond voor 6 uur ingewacht.
Uit g e v e r s K P P E R 8 LAUÏEY.
De «Jeznïeten-q eaestie» ij in Daitschland
D°g niet opgelost en ofschoon een herhaald
'porstel tot opheffing der Jezuïeteuwet nog
Het is ingediend, is het buiten twjjfel dat
Vroeg ot laat deze aangelegenheid weder
a«n de orde za! komen en zullen er dan
"eder een aantal stemmen vernomen wor
den vójr en tegen de Orde der Jezuï tin.
*a afwachting van de dingen dia komeu
zalleu, schynt het ons toe, niet van belang
Hitbloot te zjjQ naast de uitspraak van de
katholieke woord- en penvoerders ook de
lening te vernemen van een rechtvaardig
denkend Protestant, die niet meeloopt met
de groote ma<sa en niet gewoon is blinde-
'iogs mee te doen aan den vrij algemeeneD
haat tegen de Jezuïeten. Het is immers
aangenaam wanneer men van tegenstanders
°P godsdienstig gebied een oordeel hoort
Hfsprekeu, dat met waarheidsliefde is op-
fDsteld en recht doet wedervaren aan wie
lelks toekomt. Vernemen we derhal re, bet-
S®en de Protestantsche R jksdag-Afgevaar-
d'gde Liabermann Von Sonne jberg eenigen
'öd geleden in eene te Lnpzig gehoudene
'edevoering heeft verkondigd.
Ik bevind mg, aldus sprak de Heer Lie-
hermann, in den zeldzamen toestand als
protestantsch Christen eene rede te houden
'en voordeele van de Jezuïiteu. Ik plaats
tojj daarbij op den bodem van het Bochumer
program, dat omtrent d3 Kerk luido als
volgt:
«Wjj waardeere i de hooge beteekenis
der christelij re wereldbeschouwing voorde
^edelyke ontwikkeling der mensehbeid. Wij
heonm de wederzjjdsche werking, die juist
hg het Duitsche volk tusschen het natio
nale en het golsdienstige leven bestaat. Wy
8chrgvea aan de christelijke Kerk eenige
2edelgke en sociale roeping toe en willeu
dus zoo mogeljjk van stuatsvoogdijschap
levrijj bljjven. Wg verlangen volkomen
8eloofs- en gewetensvrijheid. Alle gewetens-
°Vortuigingen, ook die vau builen de gods
dienstige genootschappen staande lieden,
Voor zoover zjj niet tegen de wet in opstand
komen, hebben aanspraak op bescherming
van den Staat.»
Ik geloof dat deze uitspraak aan iedereen
den juistea weg voorschrijft, dien hg ia deze
Vraag heeft te bewandelen.
Wanneer wg d) overtuiging hebben, dat
de christelijke Kerk de roeping heeft aan
de zedeljjke en sociale opvoeding van het
volk te arbeiden, dan maken wij geen on
derscheid tusschen de Katholieke en de Pro
testantsche Kerk. Wanneer wg volkomen
geloofs- en gewetensvrgheid verlangen, dan
Hogen wg ons niet in de iunerljjke aan
gelegenheden van de Katholieke Kerk meD-
gen. Zulk een iunerljjke aangelegenheid
der Katholieke Kerk is nu de Jezuï ten-
luaestie ea het is zeer treurig, dat door da
wphitsing va i Joden, vrjjgeesten en derge-
FEÜ1LLET O N.
Vervolg
Intusschen wa: alles W;der stil geworden en
reeds meende de wachtmeester, dat hg zich be
drogen had en wilde hg zich verwij ierec, toen
plotseling, terwijl hg den blik o iafgewend op
den steen gericht hield, waaronder hg meende
de stem gehoord te hebben, zag dat de takken
'u den omtrek zich bewogen en een man lang
haam te voorsctign kwam, die even als d« boeren
tn den omtrek was igekleed. De man zag voor
zichtig in het rood, of riemend hem bemerkt
"ftd, en sloeg toen de richting door het bosch
®aar den landweg in. Zoodra de wachtmeester
deze verdachte perscon had zien verdwijnen,
onderzocht ujj opmerkzaam de plaats, waar deze
te voorschjjn gekomen was, en voud hg achter eene
Uitstekende rotspunt, voor het oningewijde oog
kunstig verborgen, den mond van een onderaard-
•cho gaug, die juiat zoo groot was, dat een
volwassen man er door heen kou gaan. De wacht
meester nam de plaats nauwkeurig op en spoedde
zich met zjjne gewichtige ontdekkiog naar den
ljjken ten slotte ook go de protestantsche
Caristeaen in eene op.rewondenh9i 1 geko
men zyn als of er sprako ware van de
verdediging der heiligste rechten en vrijhe
den der Protestantsche Kerk en alsof deze
haar ondergang nabij zonde zijn, wanneer
ongeveer 200 leden eener Orde naar Duitsch-
land zullen terugkeereo. Men zon inderdaad
in 't geheel niet kunnen begrijpen, hoe het
mogeljjk is, met den kreet «De Jezuïeten
komen!» zulk eene agitatie onder het pro
testantsche volk te we g te brengen, als
men niet wist, dat reeds sinds eeuwen en
in onderscheidene Staten de Jezuï-ten als
bliksemaü tiders hebben moeten dienen.
Ik verzoek de vijftienhonderd hier aanwe
zige mannen, met de hind op het hart
zich eens af te vragen: wat weet ik eigenlijk
van de geschiedenis van de Orde der Jezu-
ieten? De meesten zullen moeten antwoor
den: Zoo goed als niets. De meeste Pro
testanten zijn echter vai kindsbeen af ge-
woou de uitdrukking«jezuïetiscb» t> veitalen
met de woorden huichelachtig of fanatiek,
en de moraal der Jezuïeten a's verwerpelijk
te beschouwen. Dat hierbjj sinds eeuweu
nagebabbelde en m< t overleg verspreide leu
gens eene groot e rol spel-in, daaraan deuken
slechts weinigen. Deze weinigen echter ge
ven zich de moeite, de zaak te bestadeeren
en tot klaarheid te bremzen.
Wat heeft men eigenlyk tegen de Jezuï -
ten in te brengen?
Eene ia het Leipziger Tageblatt voorlo-
mende petitie van Dr. Gensel en zyne aan
hangers zegt dienaangaande:
«lat de Orde der Jrzuï ten in hare moraal
beginselen huldigt, die de werkelijke eischen
vaü bet recht en der zedeljjkbeid bij het volk
ondermjjnen.»
Welke bewjjzen heeft die hooggeleerde
Professor voorde gegrondheid dezer beschul
diging geleverd? Geen enkel. Hjj died juist
als de overige katholiekeuh iters. Men heeft
uit de rjjke literatuur, welke ia den loop vau
meerdere eeuwen door de pennen van vele le
den der Jezuïetenorde is ontstaan, een aantal
zinnen gekozen waaruit men allerlei oa-
bewezen en door de Katholieken beslist be
streden stellingen heeft geconstrueerd, zooals
b. v. «het doel heiligt de middelen,» «voor
behoud bjj don eed» reseroatio mentalis) enz.
Dat is alles behalve rechtvaardig en logisch.
De moraal der Jaznïitenorde als eene Orde
der Katholieke Kerk kan geene andere zjju
dan de moraal der Kerk zeivè en bet richt
snoer voor de werkdadigheid eener O. da kan
men niet afleiden uit schriftelijke en monde
linge uitingen van enkele leden, doch men
moet dat zoeken in de statuten der Orde.
Maar noch in de ordesstatuten der Jezuïeten,
noch iu de leer der Katholieke Kerk vindt
men een spoor van hetgeen de Jezuïetenha
ters verkondigen.
Het tweede punt der L ipziger petitie luidt:
«Dat de confessioneele vrede daar, wair
de Jezuïeten de door huone Orde voorgeschre
ven werkdadigheid hebben ontwikkeld, zeer
werd verstoord.»
Kolonel, in de overtuiging, dat bij den tweeden
tosgang tot de ladJergiot had gevounen.
Op die amwjjziug liet de Kolonel terstond een
half bataljon naar de aangeduide plaats aanrukken
en drong onder de diepste stihe ui lange,
smalle gang. Na een pijnlijken marsch vaa een
half uur in het donker, bemerkten de sold«tjn op
een geringen afstand eene flauwe lichtschemering.
Een schildwacht, dia daar stond en vel dacht,
dat hg met vrienden te doen bad, riep hun een
„werda?" toe, maar een grenadier sprong plotse
ling op hem toe en doorboorde hem met de ba
jonet, voor dat hjj nog tjjd gehad had, om ten
tweele maal te roepen of vuur te geven.
De gang was hier róo eng, dat a'le 80'daten
over het ljjk van den roover heen marcheeren
moeetan. Deze schildwacht had gevaarljjk kun-
pen worden, want had hij den tjjd gehad om
te Schieten, dan was het hem gelukt, om de
soldaten op te houden, san de roovers tjjd te
geven zich te verzamelen en aan de soldaten het
verdere doordri gen te beletten. Nadat echter
deze laatste hinderpaal volkomen overwonnen was,
kwamen de soldaten iu eene ruime zaal, waarin
een troep van twintig man post kon vatten. Hier
liet de Kolonel halt houden; de ure des gevaari
Nu wil ik het gevraagd hebben waar in
Duitschland, van bet j iar 1848 tot 1872,
eene verst ring van ien confessioueelen vrede
door de onder ons levende Jezuïeten heeft
plaats gehad. Ook een bewjjs daarvoor zal
men ons wel schuldig big ven.
Ik stel de vraag of meu aao onze protes
tantsche predikanten het recht toekent, Ka
tholieken tot het Protestautisone te bekeeren?
Zoo ja, dan moeten wij hetzelfde recht ook
aan de katholieke Priesters, ook aan de Jr
zuï den toekennen.
Hrt motief alleen op grond zich tegen de
Jezuïeten te verklaren omdat zjj hier of daar
een Protestant tot overgang tot het Katholi
cisme hebben weten ta bewegen, schjjnt mg
even weinig geldig, ais dat 'c geen men zou
kunnen aanvoeren wanneer dé Katholieken
van Duitschland een pettie-3tonn zouden
doen ontstaan,zoo men iu katholieke streken
voor de in de minderheid zich bevindende
Protestanten kerken ging bouwen en protes
tantsche predikauten zou benoemen. En
idaarbg best iat toch ook de mogelgkheid dat
Katholieken voor onze Kerk kunnen gewon
nen worden.
In een tijd, waarin men het den door Jood-
schen invloed bezielden geschriften en dag
bladen en den apostelen der sociaal-d nnoera-
tie niet verbieden kan dagelgks proselieten
van het ongeloof en van de revolutie te ma
ken, mag men,zonder de gerechtigheid in het
aangezicht te sluaD, aan christelijke Priesters
niet de vrjjheid ontzeggen leden voor hunoe
Kerk te werven.
Punt 3 der petitie zegt:
«Dat de Orde der Jezuïeten, volgens hare
organisatie, etn Staat in den Staat vormt en
door den eisch van eene onbegrensde gehoor
zaamheid op elk geb:ed vau zedeljjk en
maatschappelijke leven aan hare leden eene
buitengewone macht toekent.»
Iu veel grooter mate dan de Orde der Je
zuïeten vormen da onder de volken der aarde
verspre d wonende Joden overal en ook bij
ous een Staat in den Staat. Ten opzichte der
Joden heeft zulks met ondubbelzinnige wooi-
den een mau uitgesproken, wiens eruditie al
gemeen bekendis. Die man heet Fichte.
De ij Du t chiand uit Duitsche ouders ge
boren hden der Sociëseit van Jezus, verkla
reu zich onverminderd de gehoorzaamheid,
welke zjj aan hunne kerkelijke overheden
verschuldigd zjjo, als zonen van hun valer
ian 1 en hebben iu de jaren 1870 eu 1871 in
hooge mate hunne plichten gedaan in de
hospitalen en zijn als zielzorgers in den veld
tocht op uitstekende wgze werkzaam geweest.
Wie daaraan nog mocht twjjfelen, die leze de
mededeelingen van den Rgksdag van hetj aar
1872 bij gelegenheid van do verjaging der
Jezuïeten. Zelfs de fel te katholiekeubaters
hebben zulks moeten erkennen.
Wanneer nu de gehoorzaamheid aan de
Geestelijke Overheid dezen of genen Jezuïet
werkelyk eens in botsing zou brdngan met de
wetten van den Staat, da j heeft deze immers
de macht de wetsovertreding te straff n. Het
is, voor zoover mjj bekend is, door de Katho-
was gekomen. Er werden fakkels aangestoken; de
trommels werden geslagen toi den aanval en de
roovers, midden in een drinkgelag overrompeld,
sprongen in de hoogste verbazing op, snelden
jjlings tewapen,en begonnen onder luid geschreeuw
een hevig geweervuur.
Deze onverwachte aanval ea de vertwjjfelde
tegenweer leverden een vreeseljjk schouwspel op.
De roovers waren het zwakst ia aantal, maar
zjj hadden het groote voordeel, dat zij met alle
kronkelingen en geheime gangen der grot bekend
waren. Ia dezen verdelgiuvstrjjd bjj het licht
der fakkels en der geweerschoten werd alles een
werktuig des doods. G Wbldig groote stekken
druipsteen, die door de dreuning welke de ge
weerschoten veroorzaakten, losgerukt w. rden, vie
len van het verwelf naar beneden en verpletterden
in hun val roovers en soldaten. De kogels,
die van de rotsen weerkaa sten, scheurden ont-
zagljjke stukken daarvan los, die overal, waar
zjj troffen, Fchrikkeljjko verwondiugeu te weeg
brachten. Het schrikwekkende rumoer v.m den
strjjd, het geraas der trommels, het gekerm der
gewonden en der stervenden door de echo's nog
vermenigvuldigd, weergalmde in de grot.
De roovers waren ten hoogste veertig in getalf
libken nooit gaëischt geworden, dat men
hunneOrdesgeesteljjken buiten het bereik der
strafwet zou stellen. Overigens is het een on
loochenbaar feit, dat gedurende eeu 25-jari-
gen arbeid vau de Jezuï jtenorde in Duitsch
land geen enkele wandaad, geene enkele
wetsovertreding ook maar door een enkel lid
der O de is gepleegd geworden. Zelfs een der
meest fanatieke Jezuï sten haters heeft zich
iudertjjd verplicht gevoel 1 van de leden der
Orde het getuigenis af te leggen dat zij ach
tenswaardige mannen waren. Hoe strookt nu
voor den rechterstoel van het bet gezonde
menschen verstand de bewering dat de mo
raal der Jezuïetenorde eene verwerpelijke en
afschuwelijke is, met het feit dat alle leden
der Orde in Duitsch'audsedert 1848 achtens
waardige en aan de landswetten gehoorzame
mannen zgn geweest? (Slot volgt.)
De Reicluanzeiger maakt eene keizerlijke
boodschap van den 23ea Mei 1890 openbaar,
gericht aan alle Duitsche en Pruisische ge
zantschappen, waarin naar aanleiding van
de in de blaleu verschenen mededeelingen
over Von Bismark's gevoelens eu opvattin
gen, als des Keizer's overtuiging kenbaar
wordt gemaakt, dat er öf van zelf eene kal
mere stemming zal ontstaaD, öf de werkelijke
waarde vau de bedoelde mededeelingen in de
pers mettertjjd ook in het buitenland steeds
juister zal worden iagezien. De Keizer onder
scheidt den Von Bismarck van heden van
den Yon Bismarck van voorheen. Hjj wil
alles vermeden zien, wat het beeld van den
grootst9n Duitschen staatsman zou kunnen
verduisteren.
Yoorts maakt de Rekhsanzeiger eene bood
schap aan den Gezant Prins Reuss, van den
9 jn Juni jopenbaar, behelzende dat voor
eene toeuadering tusschen Yon Bismarck en
den Keizer de allereerste grondslag ont
breekt, nml. dat daartoe de eerste stappen
worden gedaan door Von Bismarck. Verder
wordt dea Gezant opgedragen, zich bjj het
bezoek van Von Bismarck aan Weeoen te
bepalen tot de conveutioneele vormeD, en
het zijne te doen om te vermgden dat hg
wordt u'tgenoodigd tot bgwoning van de
bruiloft.
Het Oberlandesgericht te Hamm heeft,
evenals hat Landgericht te E^sen, de aan
klacht tegen den Heer Baare, van deBochu-
mer-Verein, betreffende vervalsching van
stempels eu het leveren vaa slechts rails, on
gegrond verklaa-d, maar de beschuldiging
tegen twee beambten, die ook door het Land
gericht vrjjgesprok'.n werden, bevestigd.
De sociali ffen te Berlijn zgn weder aan
het boycotten. Na onlangs een werkregle-
meat voor de brouwergen te hebben vast
gesteld, onder bedreiging dat wanneer het
niet werd gevolgd, zjj ook geen bier uit
die inrichtingen meer zouden drinken, heb
ben zjj thans eene vergaderiag gehouden,
om te vernemen boe bet na er mede staat.
maar bjj de voordeelen, welke de plaatselijke ge
legenheid hun aanbood,kwam dat vjj voortreffelijke
schutters waren, die hun leven moedig in de
waagschaal stelden, zoodat hunne sterkte wel hon
derd oiaal grooter was. Zjj waren overal doer sple
ten en uitstekende gedeelten van rotsen gedekt,
en schoten van daar op de soldaten, zonder dat
dezen hen konden treffen. Gelukkig kon de troep
door de gestadig aanrukkende versterking zjjne
verliezen spoedig herstellen en de roovers door
het meer en meer voorwaarts rukken naar een
punt driugen, waar de st jjd, die aan zoo vele
dapperen het leven kostte, toch eindelijk moest
beslist worden.
Op deze wjjze had het gevecht reeds een uur
geduurd;de rooverswaren van den eentm guastigen
post naar den anderen gedreven en eindeljjk bjj
een klein meer gekomen, dicht bjj het einde der
grot. Zjj waadden dit meer door, en toen de sol
daten, welke de ondiepe plaatsen daarvan niet
kenden, hen op de hielden zaten, zonken zjj tot
am de borst in het water en hadden daarbjj
een moorddadig vuur uit te staan; toen zjj echter
weder op het droge gekomen waren, dreven zjj
de roovers met gevelde bajonetten voor zich uit
tol het einde van de lage grot. (Slot volgt.)
