NIEUWE WiYenlTYdT S858 13 Jnll 1892. Het oordeel van een Protes tant over de Jezuïeten. 17i* Jatrgaig ABONNEMENTSPRIJS AGITE MA NON AGITATE. PRIJS DER ADVERTENTIEN. II. (Slot.) Eene roovergeschiedenis. miRlliHSCfll tOllRilT. Pei 8 maanden voor Haarlem. 0,85 Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. 1,10 Voor het buitenland 1,80 Afzonderlijke nummers0,03 Dit bind verschijnt eiken DINSDAG, DONDERDAG en ZATERDAG BUREAU: St. Janstraat Haarlem. Van 1—6 regels 30 Cents Elke regel meer5 Groote letters worden berekend naar plaatsruimte Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant Advertentie n worden uiterlijk Maandag-, Woenadag- en V r g d a g-a vond voor 6 uur ingewacht. Uitgevers: KÜPPEB8 4 LAUBEY. Lateu we thans overgaan tot het vierde punt der petitie, luidende: «Dat zoowel de Staten, door c'e verjaging der Jezuïeten, als ook da Katholieke Kerk door de opheffing derjezuïetenorde door Paus Ciemens XIV de algemeene gevaarlijkheid dier Orde hebben erkend.» Door eeue gewelddadige verjaging wordt niet altjjd de algemaene gevaarlijkheid van ten verjaagde bewezen. Anders zouden de Hugenoten en de WalJonzers, volgens onze protastantsch begrippen, ook algemeen ge- gevaarljjk zgn. Was Aristides een algemeen gevaarlijk sujt t? Of de Keizer vau Brazilië, Dom Pelro? Het is waar, dat de Orde der Jezuïeten gedurende haar 350 jarig bestaan meerma len door de machthebbers der Staten werd verbannen. Ik voel mg niet in staat, te beslissen of steeds de schuld aan de Orde eu niet ook meermalen bjj de verbannende machthebbers lag. E^ne zaak durf ik te beweren, want. deze is, zooaU ik reeds ge zegd heb, in 1872 door de Rjjlsdag-rerhau- delingeu bewezen, hare verbanning uit Duitschland in het genoemde jaar is niet aan hare «algemeen gevaarlijke» werkda- digheid toe te schrgven. En nu ga ik ver der en zeg: Wij hebben niet te doen met de Jezuïeten der 16e, 17e eu 18e eeuw, ook niet m6t de Fraosche, Spaansche ltaliaan- sche of Amerikaanscbe Jezuïeten, maar met de Duitsche Jezuïeten in de tweede helft der 19e eeuw. Hebben deze ooit eene staats gevaarlijke handeling in Duitschland ge pleegd, laat hen dan aan gene zijden der grenzeo bljjveD, zoo niet, dan mag men in Duitschland geboren, onberispelijke lieden niet slechter behandelen dau uit het tucht huis ontslagen moordenaars en inbrekers! Deze mogen in Daitsc/iland bljjveu, de an deren jaagt men uit huu vaderland! Ten opzichte van de staatsgevaarlgkheid der Duitsche Jezuïeten wijzen devoorstauders van den cultuurstrijd naar vreemde lauden en voiige eeuwen. Het is ook juist, dat Paus Clemens XIV de Orde der Jezuïeten heeft opgeheven, toe gevende aan den drang der buitenlaudsche machthebbers, maar Paus Pius VII heelt de Orde weder hersteld. Daardoor is zjj weder eene inrichting der Katholieke Kerk geworden, waarmede wg Protestanten ons niet hebben te bemoeien, zoolang ons geen nadeel door haar wordt veroorzaakt. Hiermede wil ik mjjne critiek op de pe titie van Dr. Gensel eindigen eu ook eenige lichtzjjden van de Jezuïetenorde vertoonen. Eerst door het gebruik van het noodige licht verliezen de zwarte mannen,die men als spoken aan den muur teekent, hunne spook gestalte. FEUILLETON. Vervolg en slot). Hier wachtte hun echti r eene nieuwe zwarig heid, een nieuwe hinderpaal, veel gtooter dan alle, die lot hiertoe door bun moed en hunne vol harding waren overwonnen. De roovers waren tot naar het einde der grot teruggedrongen, waar men met behulp van twee ladders, die te zamen ge'mnden over een bodemloozen afgrond lagen en waarvau de grot haar naam draagt, in eene tweede grot kwam, die een weinig lager lag. Hier dool den de roovers hunne fakkels uit en staken eeu hoop vochtig stroo aan, dat de gcheele g ot met een dichten, terstikkenden rook vulde. Toen lie ten zjj zich langs de ladders naar beneden ea wierpen deze in den afgrond, nadat zjj eene kleine voo-uitstekende punt bereikt hadden, waarachter slechts acht van hen post konden vatten, terwijl de overigen zich naar het oadt rste deel der giot begapen, van waar zjj over rotsen en druipsteenen in misvormige holten klommen, waaruit zjj on zichtbaar en gedekt, hnnne bestokers konden ue- dervellen, wanneer d^ze het beproefden om den afgrond over te gaan. De grondtrekken, aldus vervolgt de Heer Von Liebermann, der inrichtingen van de in 1534 gestichte en io 1540 bevestigde Orde der Jezuïeteo zga vervat in de door Ignatius van Loyola opgestelde constitutie. Het hoofdbeginsel der Orde is: Omnia ad majorem Dei gloriam, het gansche leven, de gebeele kracht van ieder afzonderlijk lid moet ia dienst van dit begrip worden ge- gesteld. Als djel zweefde den stichter het herstel der harmonie tusscheu weten en ge- looven voor oogen. Op dien grond moest de Orde hare le den wijzen op eeue stel elmatige studie der wetenschappen. De Generaal der O.de C aulius Aquaviva liet eeu studieplan opstellen, dat in 1584 onder den titel: Ratio atgue institutio stu diorum societatis Jesu iu gereelheid kwam. Dit plan der studiën is zoo uitmuntend samengesteld, dat het, ofschoon aaavulliugen verkrijgende, toch bruikbaar bleef. Ouder den Generaal der Orde Pater Roothaan werd in de jarea 1830 1832 eene grondige herziening eu omwerking van het plaD volbracht. Als uitstekende uit de Or Je voortgekomen mannen op het gebild der lexicographic, taalvoisching, grammatica enz. noemde de Heer Vou Liebermaun o. a. Pater Anastasius Kirchner en Kardinaal Tarquini. Op het terrein der aardrgksbuude en ge schiedenis muntten vooral uit Pater Matieo Ricci (1582)Pater Johau Adam Schall(1629) en Pater Fe.diuaad Verbics* (1666). De moudeu der Mississipi werden door Pater Marquett, de Iludsonsbaai door Pater Aiba- nell ontdekt. Jezuïeten verschaften ons de kenuis der Noord-Amerikaamche Indianenstammen en dtr volken van Zuid-Ameriha. Jezuïeten onderzochten de oevers van den Njjl. De voor 20 jaren gestichte Jezuïeten-Mis siën in Afrika hebben kort geleden door hare voortreffelijke inrichtingen de hooge goedkeuring van den Du tschenRgkscommis- saris Wissmann verkregen. Ook Dr. Heut- schel heeft deze staties der Jezuïeten leeren kennen eo met grooten lof gewag er van gemaakt. Op het veld der astronomie heeft zich Pater Sechi door waarnemingen van de zon, volmaking der spectraal-analyse enz. on derscheiden. Deze Priester heelt op de ten toonstelling van Parjjs in het jaar 1867 een door hem nitgevonden instrument voor vergelgkrn le waarneming van verschillende meteorologische verschijningen geëxposeerd. Pater Kolberg geeft in zija voortreffelijk geschreven boek «Naar Ecuador» een over vloed van belangrijke en wetenswaardige za ken en nieuwe onderzoekingen over de theo rie der aardbevingen enz. De inrichtiug der Jezuifct6D8choleii is steeds voorbeeldig geweest. De Heer Von Liebermann verkondigt daaromtrent de uitspraak van twee mannen, die hg, on- Groot was de verbazing der soldaten, toen zij een oogen blik door de duisternis tegengehouden, en nadat het stroovuur uitgedoofd was, bjj het echjjnsri dor weder aangestoken fakkels de laatste roovers in de rotsen zagen Vcrdwjjuen. Zjj werden echter spoedig uit hunne verbazing gewekt doir het knallen van eeD goed onderhouden geweei vour, dat van de uitstekende punt en uit het gewelf kwam. Zij **gen «u eerst in hoe gr-ot gevaar zjj zich bevonden. Het geheele eerste gelid werd neergeschoten, toen het aan den rand der sieile rotsen gekomen wa», bij welke de afgrond begon. Geheel ontmoedigd trokken de dappere soldaten terug, want zjj zagen zici in dezen on- gelijken sHjjd door onzichtbare vjj mden getroffen, zonder dat zjj iets tegen hen vermochten. De Kolocel zag intusschen met zija ervaren blik, dat het oogenblik dur beslissing was geko men. Hij had zich van touwladders voorzien, en nadat hjj alle lichten had doen nitblusschen, gaf hjj luide het be»el tot den terugtocht. Tegelijk verdeelde hij zijne beste schutters in de verdieping der rots en liet de ladders aanbreu- gen, om ze over den afgrond te leggen, terwjjl de overige manschap de voeten bewoog, alsof men zich op marsch had begeven. Na deze voorbe reidselen liet de Kolonel plotselings eenige vuur- danks de meening van den Heer Gense1, als autoriteiten beschouwt, de uitspraak name lijk van den Engelschen pbilosoof en Kan selier Lord Bacon en van Frederik den Grooten. Belangwekkend was ook de mededeeling van den Heer Von Liebermanu, dat thans nog veie prot6stantsche Eugelsche Lords gaarne hunne kinderen naar de Jezuïetenscholen zenden, waar zg voortreffelgb onderwijs ge nieten en geen gevaar loopen katholiek te worden gemaakt. Dat er op het gebiel der paedagogiek uit muntende schrijvers onder de Jezuïeten zgn geweest, is een algemeen bekend feit. Men denke, uit den nieuwen tjjd, slechts aan Pater Kleutgen met zgn werk over de oude en nieu we scholen en aan Pater Pachtler, den schrij ver van de hervorming onzer gymnasië i. Ten slotte zjj nog vermeld, dat de Jezuïeten op het gebied derStaatsinrichting zich hebben ouderscheiden. De door de Jezuïeten in het jaar 1586 gestichte Staat Paraguay, die tot aan de opheffing der Jezuiëteoorde in 1773 jaarlgks io bloei toenam, was een wezenljjke modelstaat ten opzichte van alle sociale en oecouomische inrichtingen. Eene eeuw vau wanbeheer, die dan volgde, is niet in staat geweest de sporen va i de wijze en heilvolle regeering der Jezuïeten uitte wisschen. Meo ziet nog heden iD dat land de sporen van de werkzaamheid der vrome vaders, zooals men de leden der Jezuïetenorde noemde. Ik hoop, sprak de Heer Von Liebermann dat ik door het thans gesprokene aanleiding heb gegeven dat velen hunne kennis van de geschiedenis der Jezuïetenorde zullen gaan vermeerderen. Hoofdzakelijk verwacht ik dat van de talrjjke vertegenwoordigers der stn- deerende jongelingschap. Het is zeer noodig geworden, dat wg in vele opzichten onze begrippen wjjzigen. Vele vooroordeelen verdwgnen wanneer men ze met een helderen blik onderzoekt. Geen nut- telooze, ten deele op verkeerde begrippen en boosaardige ophitsing berustende strjjd tus- schen de beide christelgke confessies is de taak van onzen ernstigen tgd, maar wapen broederschap tegen dengemeenscbappelgken vijand der christelijke meuschheid, tegen de verbonden joodsche eu roode internationale. Denkt eens wat de gevolgen zonden zgn wan neer in eeu droevigen godsdienststrijd de eene helft van Duitschlaud, tegeu de andere naar de wapens greep. Nog uit vele gezichtspunten scbjjnt mg de Katholieken-vervolging bedenkelijk, want eene Katholieken-vervolging is het geschrei tegen de Jezuïeten, vermits onze katholieke medeburgers in Duitschland, die meer dan tien raillioen in aantal uitmaken, openlijk en duidelyk verklaard hebbeD, dat zij de Orde der Jezuïeten als eene inrichting hunner Kerk beschouwen. Mjjue persoon! jjkeconclu- siën zijn derhalve de volgende: 1) Vermits ik als protestantsch Christen gezind ben bg elke gelegenheid op te komen potten naar de vooruitstekende punt naar de over zijde van den afgrond werpen. Als de vlam van een vulkaan verlich ten dezen met hun rooden gloed dat deel van de grot, waar de roovers op de vooruitstekende punt in de nissen verborgen waren, zoodat de soldaten hunne vjjanden ten minste zien konden. Nu vielen honderd schoten op eenp en men zag verscheidene roovers, door het plotseling lieht verblind en nu op hunne beurt door onzichtbare vijanden bestookt, ter aarde stortten, even als de poppen in een spiegelgevecht. Na eenige weinige salvo's was de strjjd geëin digd. De aanvoerders der roovers waren dood, en zij, die nog leefden, zwaar gewond. De meesten wilden echter liever sterven dan zich overgeven, en zoo kwam het, dat slechts twsalf van deze schurken levend gevangen genomen werden, die gebonden naar de stad weggevoerd en aan de gerechtigheid overgeleverd werden. Het laatste schot was gevallen; de troepen verza melden zich weder, maar nu eerst zag men ook hoe vreeselijk de rijen waren g.dund. Daarop werd de geheele grot nauwkeurig onderzocht. Aan het uite-ste einde daarvan aangekomen trad de Kolonel, die met verscheidene officieren vooraan ging, met een kreet van ontzetting terug. Een voor eene grootere zelfstandigheid en betere uitrusting ODzer Protestaatsche Kerk, zoo verbiedt mjjn begrip van gerechtigheid aau de katholieke Zusterkerk eene inrichting te onthouden, welke zg voor haar doel noodig meent te hebbeo. 2) Ik geloof op grond van mjjoe ervaringen en onderzoekingen niet aan de algem6ene- of aan de staatsgevaarlgkheid derjezuïetenorde. 3) Ik heb te veel vertrouwen op de werk- dadigheid onzer protestantsche predikanten, dat ik het als eene beleediging voor hen, ja voor de gansche Protestantsche Kerk be schouw, als men ons verdenkt, vrees te koes teren voor een paar honderd leden der Je zuïetenorde. 4) Ik kan het niet goedkeuren, in een tgd, waarin men het internationale jodendom, met zjjne volgens mjjne heiligste overtuiging staatsgevaarlijke organisatie en Talmud- moraal, niets io den weg legt, in een tgd waarin men de leer der revolutie alleen op het gebied van den geestesstrjjd wil tegen gaan, in zulk een ernstigen tgd een aantal in Duitschland geboren mannen hun vaderland te ontrooven. Ik heb persoouljjk gnene aanleiding den Katholieken bizondere genegenheid toe te dragen. Ik heb in de katholieke pers eene afvallige beoordeeling van mjjn persoon on dervonden. De katholieke kiezers hebben mg niet gekozen en zg vormen in mjjn district niet het beslissende deel der stemmen. Aan de andere zjjde heeft men, gedeeltelgk op boos- willige wjjze, van den kant der zich ook anti semieten noemende lieden, gedeeltelijk in het geloof aan de gevaarlijkheid der Jezuïeteo, in mjjn district mgne caudidatuur tegenge werkt en zelfs welmeenende lieden geloofden mg den raad te moeten geven mg baiten stemming te houden wauneer over het voor stel tot toelating der Jezuïeteu zou gestemd worden. Ik denk er echter auders over eu zal vol gens mijne overtuiging voor zulk een voorstel stemmen, want het is niet goed tegen het ge weten te strjjden. Ik hoop ook, dat mgne kiezers het zullen iazien, dat de Duitsche boer niet de Jezuïe ten, maar deJoden heeft te vreezenen ik meen aan het einde van mgne rede, 't zal hier ook als steeds bewezen worden, dat de hoogste eerljjkheid ten slotte ook de hoogste wjjs- heid is. Eerstdaags zal, volgens de Correspondenza Universaleeen Pauseljjk schrgven in het licht worden gegeven, waarin, ter gelegen heid van het eeuwfeest der ontdekking van Amerika en gestaafd door onderscheidene documenten, daartoe expresselgk in Spaoje en Amerika verzameld, gewezen zal worden op de maatschappelgke en godsdienstige zen ding, die Columbus gevoelde, dat hem door ijzingwekkend tooneel vertoonde zich aan zjjne oogen een tooneel, dat ook zjjne manschappen met sprakelooze woede en afgtjjzen vervulde. Langs den muur der rots, die door bloed rood gekleurd wa», stonden 146 ljjken en een even groot aantal afgehouwden hoofden in orde ge schaard. Het waren de ljjken der dappere soldaten, die voor drie weken beproefd hadden de grot binnen te dringen. De roovers hadden ieder hunner het hoofd afgesneden, zoodra zjj aan het eiode van den nauwen gang waren gekomen. Alleen het ljjk van den gids werd niet pevonden, waaruit meu opmaken moest, dat deze met de roovers ic verstandhouding stond. De twaalf gevangene roovers moesten spoedig daarna op het marktplein der stad hunne misdaden op het sehavot boeten. Spoedig na de gevange neming der roovers liet de Begeeriug den toe- gemetselden ingang der grot weder openen en verwijden, waarna het stoffeljjk overschot der 146 vermoorde soldaten en vau diegenen, welke in den strjjd met de roovers gevallen waren en wier aantal bjjna zoo groot wa9, met eene eenvoudige, maar aandoenljjke lijkplechti-heid op het kerkhof van de stad Asset begraven. De geheele bevolking van den omtrek woonde deze treurige plechtig heid bjj.

Krantenviewer Noord-Hollands Archief

Nieuwe Haarlemsche Courant | 1892 | | pagina 1