NIEUWE
WiYenlTYdT
S858
13 Jnll 1892.
Het oordeel van een Protes
tant over de Jezuïeten.
17i* Jatrgaig
ABONNEMENTSPRIJS
AGITE MA NON AGITATE.
PRIJS DER ADVERTENTIEN.
II. (Slot.)
Eene roovergeschiedenis.
miRlliHSCfll tOllRilT.
Pei 8 maanden voor Haarlem. 0,85
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. 1,10
Voor het buitenland 1,80
Afzonderlijke nummers0,03
Dit bind verschijnt
eiken DINSDAG, DONDERDAG en ZATERDAG
BUREAU: St. Janstraat Haarlem.
Van 1—6 regels 30 Cents
Elke regel meer5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant
Advertentie n worden uiterlijk Maandag-, Woenadag-
en V r g d a g-a vond voor 6 uur ingewacht.
Uitgevers: KÜPPEB8 4 LAUBEY.
Lateu we thans overgaan tot het vierde
punt der petitie, luidende:
«Dat zoowel de Staten, door c'e verjaging
der Jezuïeten, als ook da Katholieke Kerk
door de opheffing derjezuïetenorde door Paus
Ciemens XIV de algemeene gevaarlijkheid
dier Orde hebben erkend.»
Door eeue gewelddadige verjaging wordt
niet altjjd de algemaene gevaarlijkheid van
ten verjaagde bewezen. Anders zouden de
Hugenoten en de WalJonzers, volgens onze
protastantsch begrippen, ook algemeen ge-
gevaarljjk zgn. Was Aristides een algemeen
gevaarlijk sujt t? Of de Keizer vau Brazilië,
Dom Pelro?
Het is waar, dat de Orde der Jezuïeten
gedurende haar 350 jarig bestaan meerma
len door de machthebbers der Staten werd
verbannen. Ik voel mg niet in staat, te
beslissen of steeds de schuld aan de Orde
eu niet ook meermalen bjj de verbannende
machthebbers lag. E^ne zaak durf ik te
beweren, want. deze is, zooaU ik reeds ge
zegd heb, in 1872 door de Rjjlsdag-rerhau-
delingeu bewezen, hare verbanning uit
Duitschland in het genoemde jaar is niet
aan hare «algemeen gevaarlijke» werkda-
digheid toe te schrgven. En nu ga ik ver
der en zeg: Wij hebben niet te doen met
de Jezuïeten der 16e, 17e eu 18e eeuw, ook
niet m6t de Fraosche, Spaansche ltaliaan-
sche of Amerikaanscbe Jezuïeten, maar met
de Duitsche Jezuïeten in de tweede helft
der 19e eeuw. Hebben deze ooit eene staats
gevaarlijke handeling in Duitschland ge
pleegd, laat hen dan aan gene zijden der
grenzeo bljjveD, zoo niet, dan mag men in
Duitschland geboren, onberispelijke lieden
niet slechter behandelen dau uit het tucht
huis ontslagen moordenaars en inbrekers!
Deze mogen in Daitsc/iland bljjveu, de an
deren jaagt men uit huu vaderland!
Ten opzichte van de staatsgevaarlgkheid
der Duitsche Jezuïeten wijzen devoorstauders
van den cultuurstrijd naar vreemde lauden
en voiige eeuwen.
Het is ook juist, dat Paus Clemens XIV
de Orde der Jezuïeten heeft opgeheven, toe
gevende aan den drang der buitenlaudsche
machthebbers, maar Paus Pius VII heelt
de Orde weder hersteld. Daardoor is zjj
weder eene inrichting der Katholieke Kerk
geworden, waarmede wg Protestanten ons
niet hebben te bemoeien, zoolang ons geen
nadeel door haar wordt veroorzaakt.
Hiermede wil ik mjjne critiek op de pe
titie van Dr. Gensel eindigen eu ook eenige
lichtzjjden van de Jezuïetenorde vertoonen.
Eerst door het gebruik van het noodige
licht verliezen de zwarte mannen,die men als
spoken aan den muur teekent, hunne spook
gestalte.
FEUILLETON.
Vervolg en slot).
Hier wachtte hun echti r eene nieuwe zwarig
heid, een nieuwe hinderpaal, veel gtooter dan alle,
die lot hiertoe door bun moed en hunne vol
harding waren overwonnen. De roovers waren tot
naar het einde der grot teruggedrongen, waar
men met behulp van twee ladders, die te zamen
ge'mnden over een bodemloozen afgrond lagen en
waarvau de grot haar naam draagt, in eene tweede
grot kwam, die een weinig lager lag. Hier dool
den de roovers hunne fakkels uit en staken eeu
hoop vochtig stroo aan, dat de gcheele g ot met
een dichten, terstikkenden rook vulde. Toen lie
ten zjj zich langs de ladders naar beneden ea
wierpen deze in den afgrond, nadat zjj eene kleine
voo-uitstekende punt bereikt hadden, waarachter
slechts acht van hen post konden vatten, terwijl
de overigen zich naar het oadt rste deel der giot
begapen, van waar zjj over rotsen en druipsteenen
in misvormige holten klommen, waaruit zjj on
zichtbaar en gedekt, hnnne bestokers konden ue-
dervellen, wanneer d^ze het beproefden om den
afgrond over te gaan.
De grondtrekken, aldus vervolgt de Heer
Von Liebermann, der inrichtingen van de
in 1534 gestichte en io 1540 bevestigde Orde
der Jezuïeteo zga vervat in de door Ignatius
van Loyola opgestelde constitutie.
Het hoofdbeginsel der Orde is: Omnia ad
majorem Dei gloriam, het gansche leven, de
gebeele kracht van ieder afzonderlijk lid
moet ia dienst van dit begrip worden ge-
gesteld. Als djel zweefde den stichter het
herstel der harmonie tusscheu weten en ge-
looven voor oogen.
Op dien grond moest de Orde hare le
den wijzen op eeue stel elmatige studie der
wetenschappen.
De Generaal der O.de C aulius Aquaviva
liet eeu studieplan opstellen, dat in 1584
onder den titel: Ratio atgue institutio stu
diorum societatis Jesu iu gereelheid kwam.
Dit plan der studiën is zoo uitmuntend
samengesteld, dat het, ofschoon aaavulliugen
verkrijgende, toch bruikbaar bleef.
Ouder den Generaal der Orde Pater
Roothaan werd in de jarea 1830 1832
eene grondige herziening eu omwerking van
het plaD volbracht.
Als uitstekende uit de Or Je voortgekomen
mannen op het gebild der lexicographic,
taalvoisching, grammatica enz. noemde de
Heer Vou Liebermaun o. a. Pater Anastasius
Kirchner en Kardinaal Tarquini.
Op het terrein der aardrgksbuude en ge
schiedenis muntten vooral uit Pater Matieo
Ricci (1582)Pater Johau Adam Schall(1629)
en Pater Fe.diuaad Verbics* (1666). De
moudeu der Mississipi werden door Pater
Marquett, de Iludsonsbaai door Pater Aiba-
nell ontdekt.
Jezuïeten verschaften ons de kenuis der
Noord-Amerikaamche Indianenstammen en
dtr volken van Zuid-Ameriha. Jezuïeten
onderzochten de oevers van den Njjl.
De voor 20 jaren gestichte Jezuïeten-Mis
siën in Afrika hebben kort geleden door
hare voortreffelijke inrichtingen de hooge
goedkeuring van den Du tschenRgkscommis-
saris Wissmann verkregen. Ook Dr. Heut-
schel heeft deze staties der Jezuïeten leeren
kennen eo met grooten lof gewag er van
gemaakt.
Op het veld der astronomie heeft zich
Pater Sechi door waarnemingen van de zon,
volmaking der spectraal-analyse enz. on
derscheiden. Deze Priester heelt op de ten
toonstelling van Parjjs in het jaar 1867
een door hem nitgevonden instrument voor
vergelgkrn le waarneming van verschillende
meteorologische verschijningen geëxposeerd.
Pater Kolberg geeft in zija voortreffelijk
geschreven boek «Naar Ecuador» een over
vloed van belangrijke en wetenswaardige za
ken en nieuwe onderzoekingen over de theo
rie der aardbevingen enz.
De inrichtiug der Jezuifct6D8choleii is
steeds voorbeeldig geweest. De Heer Von
Liebermann verkondigt daaromtrent de
uitspraak van twee mannen, die hg, on-
Groot was de verbazing der soldaten, toen zij
een oogen blik door de duisternis tegengehouden,
en nadat het stroovuur uitgedoofd was, bjj het
echjjnsri dor weder aangestoken fakkels de laatste
roovers in de rotsen zagen Vcrdwjjuen.
Zjj werden echter spoedig uit hunne verbazing
gewekt doir het knallen van eeD goed onderhouden
geweei vour, dat van de uitstekende punt en uit
het gewelf kwam. Zij **gen «u eerst in hoe
gr-ot gevaar zjj zich bevonden. Het geheele eerste
gelid werd neergeschoten, toen het aan den rand
der sieile rotsen gekomen wa», bij welke de afgrond
begon. Geheel ontmoedigd trokken de dappere
soldaten terug, want zjj zagen zici in dezen on-
gelijken sHjjd door onzichtbare vjj mden getroffen,
zonder dat zjj iets tegen hen vermochten.
De Kolocel zag intusschen met zija ervaren
blik, dat het oogenblik dur beslissing was geko
men. Hij had zich van touwladders voorzien, en
nadat hjj alle lichten had doen nitblusschen, gaf
hjj luide het be»el tot den terugtocht.
Tegelijk verdeelde hij zijne beste schutters in
de verdieping der rots en liet de ladders aanbreu-
gen, om ze over den afgrond te leggen, terwjjl de
overige manschap de voeten bewoog, alsof men
zich op marsch had begeven. Na deze voorbe
reidselen liet de Kolonel plotselings eenige vuur-
danks de meening van den Heer Gense1, als
autoriteiten beschouwt, de uitspraak name
lijk van den Engelschen pbilosoof en Kan
selier Lord Bacon en van Frederik den
Grooten.
Belangwekkend was ook de mededeeling
van den Heer Von Liebermanu, dat thans nog
veie prot6stantsche Eugelsche Lords gaarne
hunne kinderen naar de Jezuïetenscholen
zenden, waar zg voortreffelgb onderwijs ge
nieten en geen gevaar loopen katholiek te
worden gemaakt.
Dat er op het gebiel der paedagogiek uit
muntende schrijvers onder de Jezuïeten zgn
geweest, is een algemeen bekend feit. Men
denke, uit den nieuwen tjjd, slechts aan Pater
Kleutgen met zgn werk over de oude en nieu
we scholen en aan Pater Pachtler, den schrij
ver van de hervorming onzer gymnasië i.
Ten slotte zjj nog vermeld, dat de Jezuïeten
op het gebied derStaatsinrichting zich hebben
ouderscheiden. De door de Jezuïeten in het
jaar 1586 gestichte Staat Paraguay, die tot
aan de opheffing der Jezuiëteoorde in 1773
jaarlgks io bloei toenam, was een wezenljjke
modelstaat ten opzichte van alle sociale en
oecouomische inrichtingen. Eene eeuw vau
wanbeheer, die dan volgde, is niet in staat
geweest de sporen va i de wijze en heilvolle
regeering der Jezuïeten uitte wisschen. Meo
ziet nog heden iD dat land de sporen van de
werkzaamheid der vrome vaders, zooals men
de leden der Jezuïetenorde noemde.
Ik hoop, sprak de Heer Von Liebermann
dat ik door het thans gesprokene aanleiding
heb gegeven dat velen hunne kennis van de
geschiedenis der Jezuïetenorde zullen gaan
vermeerderen. Hoofdzakelijk verwacht ik dat
van de talrjjke vertegenwoordigers der stn-
deerende jongelingschap.
Het is zeer noodig geworden, dat wg in
vele opzichten onze begrippen wjjzigen. Vele
vooroordeelen verdwgnen wanneer men ze
met een helderen blik onderzoekt. Geen nut-
telooze, ten deele op verkeerde begrippen en
boosaardige ophitsing berustende strjjd tus-
schen de beide christelgke confessies is de
taak van onzen ernstigen tgd, maar wapen
broederschap tegen dengemeenscbappelgken
vijand der christelijke meuschheid, tegen de
verbonden joodsche eu roode internationale.
Denkt eens wat de gevolgen zonden zgn wan
neer in eeu droevigen godsdienststrijd de eene
helft van Duitschlaud, tegeu de andere naar
de wapens greep.
Nog uit vele gezichtspunten scbjjnt mg de
Katholieken-vervolging bedenkelijk, want
eene Katholieken-vervolging is het geschrei
tegen de Jezuïeten, vermits onze katholieke
medeburgers in Duitschland, die meer dan
tien raillioen in aantal uitmaken, openlijk en
duidelyk verklaard hebbeD, dat zij de Orde
der Jezuïeten als eene inrichting hunner
Kerk beschouwen. Mjjue persoon! jjkeconclu-
siën zijn derhalve de volgende:
1) Vermits ik als protestantsch Christen
gezind ben bg elke gelegenheid op te komen
potten naar de vooruitstekende punt naar de over
zijde van den afgrond werpen. Als de vlam van
een vulkaan verlich ten dezen met hun rooden
gloed dat deel van de grot, waar de roovers op
de vooruitstekende punt in de nissen verborgen
waren, zoodat de soldaten hunne vjjanden ten
minste zien konden.
Nu vielen honderd schoten op eenp en men zag
verscheidene roovers, door het plotseling lieht
verblind en nu op hunne beurt door onzichtbare
vijanden bestookt, ter aarde stortten, even als de
poppen in een spiegelgevecht.
Na eenige weinige salvo's was de strjjd geëin
digd. De aanvoerders der roovers waren dood, en
zij, die nog leefden, zwaar gewond. De meesten
wilden echter liever sterven dan zich overgeven,
en zoo kwam het, dat slechts twsalf van deze
schurken levend gevangen genomen werden, die
gebonden naar de stad weggevoerd en aan de
gerechtigheid overgeleverd werden.
Het laatste schot was gevallen; de troepen verza
melden zich weder, maar nu eerst zag men ook
hoe vreeselijk de rijen waren g.dund. Daarop
werd de geheele grot nauwkeurig onderzocht. Aan
het uite-ste einde daarvan aangekomen trad de
Kolonel, die met verscheidene officieren vooraan
ging, met een kreet van ontzetting terug. Een
voor eene grootere zelfstandigheid en betere
uitrusting ODzer Protestaatsche Kerk, zoo
verbiedt mjjn begrip van gerechtigheid aau
de katholieke Zusterkerk eene inrichting te
onthouden, welke zg voor haar doel noodig
meent te hebbeo.
2) Ik geloof op grond van mjjoe ervaringen
en onderzoekingen niet aan de algem6ene- of
aan de staatsgevaarlgkheid derjezuïetenorde.
3) Ik heb te veel vertrouwen op de werk-
dadigheid onzer protestantsche predikanten,
dat ik het als eene beleediging voor hen, ja
voor de gansche Protestantsche Kerk be
schouw, als men ons verdenkt, vrees te koes
teren voor een paar honderd leden der Je
zuïetenorde.
4) Ik kan het niet goedkeuren, in een tgd,
waarin men het internationale jodendom,
met zjjne volgens mjjne heiligste overtuiging
staatsgevaarlijke organisatie en Talmud-
moraal, niets io den weg legt, in een tgd
waarin men de leer der revolutie alleen op
het gebied van den geestesstrjjd wil tegen
gaan, in zulk een ernstigen tgd een aantal in
Duitschland geboren mannen hun vaderland
te ontrooven.
Ik heb persoouljjk gnene aanleiding den
Katholieken bizondere genegenheid toe te
dragen. Ik heb in de katholieke pers eene
afvallige beoordeeling van mjjn persoon on
dervonden. De katholieke kiezers hebben mg
niet gekozen en zg vormen in mjjn district
niet het beslissende deel der stemmen. Aan de
andere zjjde heeft men, gedeeltelgk op boos-
willige wjjze, van den kant der zich ook anti
semieten noemende lieden, gedeeltelijk in het
geloof aan de gevaarlijkheid der Jezuïeteo,
in mjjn district mgne caudidatuur tegenge
werkt en zelfs welmeenende lieden geloofden
mg den raad te moeten geven mg baiten
stemming te houden wauneer over het voor
stel tot toelating der Jezuïeteu zou gestemd
worden.
Ik denk er echter auders over eu zal vol
gens mijne overtuiging voor zulk een voorstel
stemmen, want het is niet goed tegen het ge
weten te strjjden.
Ik hoop ook, dat mgne kiezers het zullen
iazien, dat de Duitsche boer niet de Jezuïe
ten, maar deJoden heeft te vreezenen ik meen
aan het einde van mgne rede, 't zal hier ook
als steeds bewezen worden, dat de hoogste
eerljjkheid ten slotte ook de hoogste wjjs-
heid is.
Eerstdaags zal, volgens de Correspondenza
Universaleeen Pauseljjk schrgven in het
licht worden gegeven, waarin, ter gelegen
heid van het eeuwfeest der ontdekking van
Amerika en gestaafd door onderscheidene
documenten, daartoe expresselgk in Spaoje
en Amerika verzameld, gewezen zal worden
op de maatschappelgke en godsdienstige zen
ding, die Columbus gevoelde, dat hem door
ijzingwekkend tooneel vertoonde zich aan zjjne
oogen een tooneel, dat ook zjjne manschappen
met sprakelooze woede en afgtjjzen vervulde.
Langs den muur der rots, die door bloed rood
gekleurd wa», stonden 146 ljjken en een even
groot aantal afgehouwden hoofden in orde ge
schaard. Het waren de ljjken der dappere soldaten,
die voor drie weken beproefd hadden de grot
binnen te dringen. De roovers hadden ieder hunner
het hoofd afgesneden, zoodra zjj aan het eiode
van den nauwen gang waren gekomen. Alleen
het ljjk van den gids werd niet pevonden, waaruit
meu opmaken moest, dat deze met de roovers ic
verstandhouding stond.
De twaalf gevangene roovers moesten spoedig
daarna op het marktplein der stad hunne misdaden
op het sehavot boeten. Spoedig na de gevange
neming der roovers liet de Begeeriug den toe-
gemetselden ingang der grot weder openen en
verwijden, waarna het stoffeljjk overschot der
146 vermoorde soldaten en vau diegenen, welke
in den strjjd met de roovers gevallen waren en wier
aantal bjjna zoo groot wa9, met eene eenvoudige,
maar aandoenljjke lijkplechti-heid op het kerkhof
van de stad Asset begraven. De geheele bevolking
van den omtrek woonde deze treurige plechtig
heid bjj.