NIEUWE
m 1937
Vrijdag 20 Januari 1893
18de Jaargang.
Professor Blok in Teyler
~B U1T E L A KI).
Pex S maanden voor Haarlem. t 0,85
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. 1,10
Voor het buitenland 1,80
Afzonderlijke nummers 0,03
Dit blad verschjjnt
eiken DINSDAG, DONDERDAG en ZATERDAG
BUREAU: St. Janstraat Haarlem.
Van 16 regels 30 Cents
Elke regel meer5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant
Advertentiën worden uiterljjk Maandag-, Woensd ag-
en V r jj d a g-a vond voor 6 uur ingewacht.
Uitgever, W. JlüPPEBS.
Verslagen in couranten bljjken niet altijd
betrouwbaar. Intusscheu dient man er zich
mêè tevreden te stellen, wanneer men in de
onmogelijkheid heelt verkeerd, de redevoe
ring of lezing in quaestie persoonlijk bjj te
wooen. Dit laatste was met ons 't getal,
toen onlangs professor P. J. Blok als spreker
optrad in Teyler, waar wjj bjj lezingen
den toegang missen, die auderen wordt
geschonkeu. Wjj nemen dus de lezing van
den Groninger professor, geljjk zjj is weerge
geven door 't <Haarlemsch Advertentie"
blad.*
Prof. Blok is voor onze lezers geen onbe
kende. Hg heeft van zich doen 'spreken
door zjjne polemiek met zekeren X, over Lo
de wjjk van Nassau en Willem Den Zwjjger.
Veel onpartijdiger dan deze politiek
vermoeden deed,toont zich de professor thans
iö zjjne lezing over de Jezuïeten.
t Is hem heilige ernst, oeer die Orde
zuiverder begrippen te verspreiden, dau tot
heden bij de gcê gemeente gangbaar waren.
En men moet erkennen: Spreker heeft ge-
®*°ken met tal van verdichtselen, waaraan,
al zijn ze honderdmaal weerlegd, sommige
protei tauten nog s*ijf vasthouden. Ja, zóó
boog gaat de lof, dien hg Loyola en den
Jezuïeten geeft, dat onder de lezing menig
toehoorder wel Terbaasde oogen most hebben
opgezet.
Na deze huldebetuiging, waarop 't edel
streven van den historicus recht had, nemen
wjj na echter ook de *rjjheid te wgzen op
eenige om 't zachtste woord te bezigen
onjuistheden, welke in zjjne geschiedkundige
Verhandeling over de organisatie en ont
wikkeling der beroemde Orde voorkomen.
D.e Onjuistheden zjjn nog al vele; stippen
wjj er bier en daar s'echts een aan.
Maar eerst een woord over de opnieuw
(ten zooveelsten male!) herhaalde «domheid
en onzedelijkheid» onder de Katholieke pries
ters der 1Ö3 eeuw. Ocb, Professor, wara dit
zoo erg en zoo algemeen geweest, als gjj 'c
ti zeiven voorstelt, hoe kon het dan ruogelgk
Efln geweest, dat korten tjjd na 't optreden
der «Reformatoren» zoo breed eene schaar
van Bisschoppen en godgeleerden, even ach
tenswaardig om hun deugd al« om huu
kennis, uit alle oorden van Europa te Trente
vergaderden, om daar eene «Contra-refor
matie» tot stand te brengeu, die ik ge
bruik uw eigen woorden «de Katholieke
FE UIL LET ON.
Herstelde misdaad.
Vervolg
Hoewel juffrouw Salemink niet volkomen op
e °ogte was van de handelingen van haar vriend,
wist zq toch wel, dat hij op dit oogenblik iets
onderhanden had, waarbij een jong meisje eene
ro speelde. Dit jonge meisjezij had tien malen
door hem over baar hooren spreken, zonder dat
hjj haar naam uitsprak. Maar dit was voldoende
om haar dadelijk op het denkbeeld te brengen,
dat de stervende, die daar gevoelloos op het bed
lag wel door toedoen van Koker in deze om
standigheid kon gebracht zijn.
In allo geval, wat er van ware, er was hier
een geheim en «an elk geheim kon haar vriend
parljj trekken. Zjj mocht due deze uitstekende
gelegenheid niet laten ontsnappen.
*Gjj hebt geljjk gehad,// zeide zij op veel
zachter toon. «Gij hebt gelijk gehad, mjjne goede
mcht, met aan mjj te denken. Ik ken inderdaad
lieden, die teer geschikt zjjn om dit geheim te
orgtonden. Vertrouw op mjj en vooral, spreek
niet over de zaak met anderen.//
"Daar is geen gevaar voor," zeide vrouw Ver
groeien. Ziet gjj, al ben ik niet ouderwezen, ik
neb ondervinding en oordeel. Een van beide moet
waar zjjn. Of deze kleine i« van hartvochtige
ouders weggeloopen en dan mag men haar in den
toestand, waarin zjj verkeert niet bjj hen brengen;
0(,ZÜ i# weggevoerd en dan is het te vreezen
dat ijj hare vjjsnd-n weer in handen valt. Dus
zjj mag zich uiet van hier verroeren, waar ik
velen tot mjjot beschikking heb, die haar verde
digen zouden. Ongel ikkigerwjjze kan zij sterven
zonder gesproken te hebbun en dan zouden wjj
er de schuld van krijgen. Daarom zou het goed
zjjn als wjj inlichtingen konden inwinnen.
Kerk, wier gezag bijna was ondergegaan,
weder opnieuw tot macht en aanzien
bracht?»
Doch nu ter zake. «Geen wonder, zegt
prof. Blok, dat de protestant hen (de Jezuïe
ten) vreest.» Voor die vrees bestaat niet de
minste reden, Professor! Gelijk ieder Katho
liek priester, wenscht de Jezuïet niets vuriger
dan zjjne protestantsche landgenooten te zien
terngkeereu tot de Moedeikerb, hen zich te
zien onderwerpen aan 't wettig gezag, door
Cnristus ingesteld, door hun eigen vaderen
eeuwen lang geëerbiedigd. Dat 's waar. Maar
indien de protestant werkelijk zeker is, dat
zijn kerkgenootschap de waarheid bezit, dan
zal bjj zich door de prediking of de ge
schriften van een Pater Jezuïet toch niet
zoo spoedig tot terugkeer naar Rome laten
overhalen. Eu wil de Hoogleeraar het ge
voelen vernemen van een der eerste en be
roemdste Jezuïeten over de protestanten?
Petrus Canisius, een NjjmegeDaar, en in de
1 Ge eeuw de groote «Contra-reformator» van
Duitschland, schrjjft:
«De Lutheranen dichten mjj in hun ge
schriften geen geringe misdrjj/cn toe en
trachten hierdoor het aanzien te verminderen,
dat ik geniet, maar dat ik zoek, noch ver
dedig. Van haat tegen de Jezuïeten gloeien
alle ketters. Op de Jezuïeten storten zjj
allerlai laster uit, en spoedig wellicht zal
het bjj hen van woorden eu beschimpingen
tot slagen en verwondingen komen. O, moch
ten wjj hen nog vuriger liefhebben dan zij
ons hated Hoewel ons vervolgend, verdienen
zg ter wille van Christus' bloed en liefde
te worden bemind, al ware 't alleen daar
om, dat da meestan hunner onwetend dwa
len.» D.t teekent.
Prof. Blok zegt verder: «Zelfs de Katho
liek (altijd citeeren wij volgens het verslag),
die hen moet eeren, maakt zich wel eens
bezorgd over de richting, waarin zg de Kath.
Kerk zich doen bewegen.» Hierop luidt het
antwoord al zeer eenvoudig. Zoodra de So
ciëteit van Jezus «bedeukeljjke» leerstdliu-
gsn gaat verdedigen, houdt voor den Ka
tholiek die plicht tot Jezuïeten-vereering
aanstonds op.
«Naast den Witten Paus staat de Zwarte,
de Papa Nero eu elk weet, dat de eerste het
oor moet kenen aan de raadgevingen vau
den laatsten.» Bravo, professor! Maar wij
wjjten het niet, en deze plicht van onder
werping in den Paus ten opzichte van den
Jezuï'en-generaal strookt, dunkt ons, al zeer
«En dit wildet gij mjj opdragen? Het zjj zoo.
Ik belast er mij mede. Binnen acht dagen hebt
gjj zekerheid.//
De waschvrouw riep Fidel, die onder het bed
was gaan liggeo, en verliet, na Kees gegroet te
hebben, het vertrek.
Inwendig wag zjj van vreugde vervuld, terwjjl
zjj nadacht over de verrassing, die zjj haarvriend
zou bezorgen, als zij hem zou mededeelen, wat
zjj gezien en gehoord had.
VI.
Het sloeg tien uur ia den morgen.
Voor eene br«'de, marmeren waschtafel stond
de baron Ernest van der Heiden zich te kleeden.
Oud-Kapitein van het Indische leger had hjj
uit hot krijgsmansleven de gewoonte behouden van
aan geen vreemde hand de zorg voor zjjn toilet
toe te vertrouwen. lederen morgen tchoor, kapte
en kleedde hjj zichzelf en eischte van zjjn knecht,
dien hjj, onder gewoonte, altjjd zjjn oppasser
noemde, hierbjj geen ander werk, dau dat hjj
om tien minuten voor half tien, het vuur zjjner
slaapkamer aanmaakte eu hem prompt te half
tien ure wekte.
OndaDks zijn titel van ond-kapitein was de
Baron zonder een jong meusch te zjjn nog lang
niet oud 'e noemen. Hij droeg zjjn vjjf en-veertig
jarjn met eere en zjjne hooge gestalte, zjjn zwarte
knevel, zjjn groo'e haarbos, waa/in zich nauwelijks
eenige zilverdraden vertoonden, en krijgshaftige
houding gaven hem iets aantrekkelijks.
Uit een voornaam geslacht gesproten, had hjj
toegang ?n de salons en in de clubs. Zijn fortuin,
hoewel niet van de grootste, volstond toch voor
hem om zich in de wereld goed te kunnen bewegen.
Dezen morgen was de Baron zenuwachtig. Den
vorigeu a°ond had hjj met een zijner vrienden
twist gehad. Om zich wat telerzetten, was hjj in
de sociëteit een kaartje gaan leggen, maar onge-
weinig met het door prof. Blok zeiven aan
gehaalde feit, dat de Orde, na èu bjj haar
ontstaan èa in haar ontwikkeling de grootste
tegenkanting te hebben ondervonden, ein
delijk in 1773, door Paus Clemens XIV werd
opgeheven.
Wat nu de beschuldiging van heerschap-
pijzucht betreft, wij houden het er stellig
voor, dat de professor dezen keer in zjjn oor
deel minder zelfstandig, een oud liedje ande
ren heeft nagezongen. Die zucht naar de
wereldheerschappjj, hoe is ze overigens ver
klaarbaar in eene Orde, waarvan de Stichter
volgens spreker een man was, die de wereld
verachtteHoe verklaarbaar in eene Orde,
welke volgens de professor haar leden vormt
door twee jaren proeftjjd en vier weken een
zaamheid en jarenlange studie, terwijl zjj hen
«door vasten en bidden» zelfs tot extase
weet op te voeren?
<Het doel heiligt de middelen is een begin
sel, dat ook door Luther, Spinoza, Kant en
eigenlijk door alle menschen wordt verde
digd.» Aldus prof. Biok weer. Men hoort het:
Luther en eigenlijk alle menschen huldigen een
beginsel, hetweik tot beden algemeen werd
beschouwd als het groote, alles omvattende
pnnt van aanklacht tegen de Sociëteit van
Jezus. De Jezuïeten zjjn gered!
Intu8schen, misschien heeft de Hoogleeraar
zjjne toehoorders een woord ter verklaring
gegeven cmuent bedoelde zinspreuk. Da
echte leer der Jezuïeten daarover is deze:Eene
op zich zelf onverschillige handeling, rijden
b. v. kan door het doel, hetwelk ik daarmede
beoog, eene zedelij ke waai de ontvangen; in
dien ik b. v. naar een arm gezin rjjd, om er
troost en hulp in den wintertjjd te brengen.
Daarentegen kan eene op zieh zelf verkeerde
handeling, als leugen eu oneerbaarheid, in
geen geval door het ermede voorgestelde doel
worden goed gemaakt: de daad is eu blijft
zedeljjk verkeer.
Hier, geljjk op alle andere punteD, stemt
huu zedeleer met die der geheele Katholieke
Kerk volkomen overeen. De zedekundige ge
schriften van een De Logo, een Busenbaum,
een Gury, een Lehmkuhl, vindt men op alle
instellingen, waar men zich tot het Priester
schap voorbereidt.
Yan de oudbakken geschiedenis der Je-
zuïetische «reservatio mentalie» scbjjut de
professor zich niet op de hoogte te hebben ge
steld. 't Is immers al te dwaas hieraan «le be-
wegiug der Jansenisten» toe te schrjjven,
terwjjl bet van algemeene bekendheid is, dat
lukkig geweest. Hjj was dus z^er laat ter ruste ge
gaan; had slecht geslapen en indien hjj al, toen
zjjn kamerknecht, de trouwe Caspar, prompt om
half tien gekomen was om hem te wekken, aan
het door hem zelf gegeven bevel gehoorzaamd
had, dit belette hem niet zjjn bed te betreuren.
De bleeke Novemberzon, die in de kamer scheen,
was niet in staat, hem vrooljjker te stemmen.
Weldra trad Casper binnen, op een blad de
brieven en de dagbladen dragende. Van der Hei
den opende achteloos eenige dagbladen, doorliep
ze vluchtig en wierp ze ongelezen op den grond.
Daarna opende hjj achtereenvolgens zijne brieven,
steeds in dezelfde wrevelige stemming.
Twee of drie circulaires en eenige kaarten bleven
over. Hjj nam bjj toeval een der circulaires, ver
frommelde ze en hield het uiteiude er van in het
vuur om zjjne sigaar aan te steken. Door de knet
terende vlam ontvouwde zich het papier 6d terwjjl
v. d. Heiden de eerste trekken deed, las hjj deze
woorden, die het vuur verlichtte en letter voor
letter verteerde:
Rivierstraat 50.
Vluggt bediening en geheimhouding.
„Maar dat wordt toch te erg!// riep hjj, //alweer
deze circulaire! Dat is nu al den zooveelst/n
keer, dat men mjj die zend. Men zou denken,
dat het eene flauwe grap vau dezen of genen was
om mjj eens beet te nemen.//
«En in eene opwelling van toorn wierp hjj het
papier in het vuur, maar, alsof het noodlot zich
in de zaak mengde, de circulaire viel gebluscht
op de vuurplaat, waar zq, zich onder den invloed
van de warmte al meer en meer openende, het
vervolg van het provpec'us te lezen gaf.
IN FOR tö ATIE-BU RE AU, KOKER enCie.
Oeniet sinds dertig jarenhet algemeen vertrouwen.
//Voor den duivel," riep de Baron, //dat duurt
hun jammerljjke afscheuring begonnen is
met den strjjd over de genade.
Nog andere onjuistheden zouden wjj in
Bloks lezing kunnen aanmerken. Dat b.v. de
Orde een 10,0001eden minder telt dan spreker
opgeeft. Dat na afloop der lange studiejaren
geenszins wordt beslist of men als leekebroe-
der dan wel als Priester zal gaan arbeiden.*
eene beslissing van dien aard is reeds bjj het
intreden van den novice genomen. Dat «de
200professi aan het hoofd der Sociëteit» een
voudig niet bestaan.
Wjj herhalen het als onze vaste overtuiging,
dat het prof. Blok io zijne navorschen over
de «befaamde» Jezuïetenorde enkel om de
waarheid is te doen geweest. Evenwel ge
raakte de Hoogleeraar bier en daar op het
dwaalspoor. Stonden hem op zjjne onierzoe-
kingsreis «el geheel vertrouwde gidsen ten
dienste? Gaarne verklaren wij ons bereid, er
van z like esn'gen aan te wjjzen voor het ge-
i Tal, datdeProfessor den tocht eens zou willen
hervatten.
Den lezers der eNieuwe Haarlemsche Cou
rant,* die een belangwekkend en zeer dege-
ljjk werkje over de Jezuïeten wenschen, be
velen wg de fJesuiten-Fabeln» aan vaiiBern-
hard Duhr.
Frankrijk.
In het Proces^over het Panama-scban-
I daal,brachtdeAdvocaat-geceraal inzijnerede
hij het nagaan van de geschiedenis der
i Papama-kanaalmaatschappjj, de bedriege-
Ijjke middelen in herinnering, door Fer
dinand de Les<epj gebezigd; hjj verkreeg
90 8tichters-aandeelen, en Levy-Oèmienx
genoot 5 millioeu frs. commissie, terwijl de
inlichtingen, welke werden gegeven bij de
uitgiften der aandeelen of schuldbewijzen,
enjuist waren. De Lesseps bedroog hst pu
bliek, toeu bjj verzekerde, dat het kanaal
in 3 jaren tjjds voltooid zou zija. Geheel
afgescheiden van de kosten der bauaal-
werken werden er 600 miliioen verspild.
De Procureur-generaal constateerde in
de Panama-maatschappjj eene algemeene
geldverspilling, terwjjl hare ware belangen
verwaarloosd werden.
Toen aangewezen werd, dal door Meyer
50,000 franks voor de Gaulois en 40,000
franks voor de Laterne waren ontvangen,
verklaarde deslimmerd«De Cassagnac»,
toch tc lang! Daar most ik meer van weten. Wat
willen die meDschen van mjj?"
Hjj nam het half verschroeide papier op, ont
vouwde het, streek het met zjjne hand op de tafel
glad en begon te lezen.
Het prospectus somde onbeschaamd de ver
scheidenheid der diensten op, die het «genttqhap
aanbood:
Onderzoek ia het inwendige der huisgezinnen;
inlichtingen voor processen tot echtscheiding; ge
heime nasporingen; inlichtingen betreffende eer-
ljjkheid, fortuin enz. Onderzoek naar verdwenen
cliënten eu schuldenaars.
Aan het einde van al deze bizonderheden deden
de heeren Koker en Cie, opmerken, dat eene lange
praktijk, diensten in alle klassen der maatschappij
bewezen en vooral eene volkomen geheimhouding
hen veroorloofden te gelooven, dat hunne dienst
aanbiedingen gunstig zmden worden aangenomen.
«Maar, dat is dan een waar politiebureau//
zeide Van der Heiden, terwjjl hjj van zjjn leuning
stoel opsprong. //Na ik zal er geen spjjt van
hebben, geloof ik, dat ik eens ga zien, wat die
lieden van mij willen."
Hjj schelde. Cuspar verscheen.
,,Ga een rqtuig halen", beval de Baron. Caspar,
gewoon lijdelijk te gehoorzamen ging zonder iets te
zeggen heeD. Van der Heiden vouwde met zorg het
overschot »au het prospectus op en stak het io zjjn
zak. Vervolgens wandelde hjj twee of drie malen in
het salon op en neder eu strekte de hand naar
eene kleine revolver uit, die op eene étagère lag.
Maar bjj die beweging kaatste de spiegel toe
vallig zjjue hooge gestalte terug.
//Neen//, mompelde hjj met een glimlach van
verachting, «ik zou dat aan mjjne kameraden
niet durven bekenneD."
Wordt vervolgd.)
MARIMSIHEC
ABONNEMENTSPRIJS
0S3ZEÖ
AGTTE MA NON AGITATE.
PRIJS DER ADVERTENTIEN.
8)
