NIEUWE
No 2109.
Vrijdag 16 Maart 1894.
19de Jaargang.
Staatskerken en Katholieke
Kerk.
B UI T EIS LA IK P.
De twee Neven.
Engeland.
HllftLEW
ABONNEMENTSPRIJS
Pei 3 maanden voor Haarlem. 0,85
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. 1,10
Voor het buitenland 1,80
Afzonderlijke nummers 0,03
Dit blad verschijnt
eiken DINSDAG, DONDERDAG en ZATERDAG.
BÜHEAtT: St. Janstraat Haarlem.
ttTM AI M Ti J- M) R dj'
couam.
PRIJS DER ADVERTENTIE».
Van 16 regels .30 Cents
Elke regel meer 5
Groote letters worden berekend naar plaatsroimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie k Contant.
Wis^at m— Advertentiën worden uiterlijk Maandag-, Woensd ag-
en Vrjjda g-a vond voor 6 uur ingewacht.
AGITE MA NON AGITATE. B e d a c t e u r-Uit g e v e r, W. K P P E B 8.
Wanneer wg een blik werpen op de
godsdienst-genootschappen, welke zich af
gescheurd hebben van de Katholieke Kerk,
dan bevinden wg dat het niet-Katbolieke
Europa, over bet algemeen de Staatskerk,
de Vereenigde Staten van Noord-Amerika
daarentegen de absolute vrijheid huldigen.
In Noord-Amerika, dat eene overgroote
menigte van protestantsche sekten bevat,
is het karakter van het Protestantisme in
het Staatsleven alleen tot beteekenis ge
komen. Daar heeft het «frije onderzoek»
zich ongehiuderd kunnen ontvouwen, en
is aan de godsdienstige ontwikkeling» van
het iudividn zoowel als van de gemeente
volstrekt geen beperking gesteld.
Over de verhoudingen van Noord-Amerika
willen wij intusschen thans niet spreken,
maar enkel en alleen de Staatskerk in Eu
ropa beschouwen. Voornamelijk drie syste
men treden hier voor ons op: in Engeland,
in Duitschland en in Rusland.
Er zgn in Duitschland protestanten
evenwel niet alleu die zich tegen de
beteekenis van de daar heerschende Staats
kerk verzetten. In waarheid is de protes
tantsche kerk in Duitschland, vooral in
Pruisen, veel meer afhankelijk van den
Staat dan de Eugelsche Kerk, die zich met
valsche trotsehheid Staatskerk noemt. De
Staat durit in Engeland volstrekt niet zóó
in de kerk regeeren, als dit in Pruisen en
Duitschland het geval is. Daarvoor spelen de
generaal-snperintendenten en consistoriale
raden tegenover de machtige en rijke lord-
bisschoppen en aartsbisschoppen van Eu-
geland's kerk eene zeer onooglijke rol."
De overleden orthodoxe predikant. Mal
let in Bremen verhaalde eens, dat hij zich
zeer geërgerd had, omdat een Pruis tegen
over hem de Staatskerk had durven ver
dedigen. Hjj (Mallet) had beweerdmen
moest toch dikwjjls wêerstaan aan het kerk
bestuur en bedenken, dat Christui het hoofd
der kerk is. «Ja, van de onzichtbare kerk,»
had de Pruis geantwoord. «Natuurljjk
ook van de zichtbare kerk,» antwoordde de
predikant. «Neen, heer domichet boofd
van de zichtbare kerk ia Christus niet, dat
is bjj ons in Pruisen de minister van eere-
dienst.» «Nu, dan is ook Caï p ha s het
hoofd der kerk in Jerusalem geveest.»
In vergeljjking mot de Pruisische toe
standen heeft dus een Engelsche minister
zeer weinig over de Aoglicaansche kerk
te bevelen. Het Britsche Kabinet wjjst
FE U1LLETON
59.)
(Vervolg.)
Men heeft dus uwe onschuld erkend. O 1 wjj
hebben er nooit san getwijfeld.
Nooitzei mevrouw de Garennes met na
druk. Maar daar wij wisten hoe langzaam het
gerecht te werk gaat, toopten wjj niet, dat eene
vergissing zich zoo spoedig zou ophelderen. Van
daar mijne sandoening en J.de Barones kon
niet verder voortgaan. Zq zonk in haren stoel
neer, ter prooi aan eene hevige zenuwcrisis, die
Baoul aan de blgtschap toeschreef, maar die in
derdaad het gevolg was van schrik en onge
rustheid.
Philippe stond juist op het punt om Baoul
nieuwe vragen te doen, toen André zich vertoonde
met het servet op den arm eu riep:
Mevrouw de Barones, het diner is gereed.
Maak onder het eten geen de minste zin
speling op 't geen er gebeurt, jongenlief, fluisterde
de Barones haren neef in 't oor, het is volstrekt
onnoodig, vreemden in te wjjden in onze familie
geheimen, mijne gezelschapsjuffer namelijk zal
met ons aan tafel zitten.
Wees gerust, beste tante, antwoordde Baoul.
Hjj bood nu mevrouw de Gar nnes den arm aan,
om haar naar de eetzaal te geleiden, waar Ge-
noveva reeds stond te wachten.
Baoul ni; akle eene bulging voor het hevig blo
zende jonge meisje en sprak op een toon, die hg
zjjn beet deed zoo onverschillig mogelijk temaken:
niet eens op een minister van eeredieust.
De RiiS3i8che Czaar heelt weliswaar groote
macht en de opperste bestuurder van de
H. Synode eveneeos; maar men moet be-
deukeu, dat een zeker recht van gewoonte
in Rusland het den Czaar zeer moeilijk
maakt om in de kerk groote veranderingen
aan te brengen. De Russische) kerk is eene
zeer conservatieve inrichting. Alleen in
Duitschland en Pruisen ligt het in de macht
van den koniukljjken Summus Episcopus,
het aausehjjn der kerk radicaal te rerau-
deren, wanneer hjj wil. Had Pruisen een
vrjjdenkenden kouing, dan zou het hem
zeer gemakkeljjk vallen om de apostolische
geloofsbelijdenis af te schaffen en aan het
«positieve» geloof de deur der kerk te wij
zen. Hjj kan alle overheden der kerk, alle
generaal-superinteudenteo, alle superinten
denten en predikanten beuoamej. Nemen
wg aan, dat hjj uit beginsel alleen aan
ongeloovige candidaten een kerkelijk ambt
toewgst, dan kan bij zelfs het louter athe-
isme op die wjjze in de Staatskerk ten troon
verheffen. Dit zal toch in Rusland en En
geland moeilijk gedaan kunnen worden.
Maar ook deze Staatskerken hebben
hunne groote gebreken. In Rusland zoo
wel als in Engeland krijgt hst sekten-wezsn
schrikbarend de overhand, terwijl de be
schaafde lieden zich al meer en meer vaD
de kerk ontvreemden. In Rusland moeten
de sektarisseo reeds van 10 tot 20 milli-
06n aanhangers tellen; in Engeland maken
de Baptisten, Methodisten, Presbyterianen
enz. voortdurend zulke groote vorderingen,
dat de miskenning van het Staatskarakter
der Engelsche kerk slechts eene quatstie
van tgd meer is.
In den grond der zaak kan men zich
nauwelijks grooter ongerijmdheid denken,
dan eene Staatskerk.
Hoe kaa het heiligste, dat 't menscheljjk
hart bezit, het geloot, da godsdienstige
overtuiging zich riehteu naar de grenspa
len van een Staatsgebied God heeft ?.ich
aan den Engelschman, aan den Pruis eu
aau den Rus toch niet op eene geheel bi-
zondara wjjze geopenbaardook heeft da
Heilaud voor elk der verschillende volkeren
niet een afzonderlijken godsdienst gesticht.
Staatskerken konden slechts door het ab
solutisme van een vorst opgericht worden
en zijn ook slechts staande te houd6n door
overdreven inmenging van den Staat. Reeds
in het Oud Verbond werden de nationale
godsdiensten van zoovele heidensche stam
men gegeeseld.
Men kan alles in «nationale» vormen
gieten, alleen de godsdienstige overtuiging
Ik heb reeds het genoegen gehad met mejuf
frouw eenige seconden te spreken.
Philippe en zjjne moeder zou bet oneindig veel
waard zijn geweest, indien mjjnheer de Challins
Genoveva niet had leeren kennen, maar, daar het
foeval dit nu andets gewild had, zoo schikten zjj
zich in het onvermijdelijke.
Na het middagmaal verliet men de eatzaal, en
de Barones gaf Genoveva verlof om naar hare ka
mer te gaan, hetgeen zij onmiddellijk deed, zon
der een enkelen blik met Baoul te durven wis
selen.
Gjj zeidet ons, neef, begon Philippe, dat
gij slechts voorloopig in vrijheid waart gesteld
Ja.
Dat komt mij toch zonderling voor. Ik zou
mij sterk moeten bedriegen, indien deze voor-
loopige icvrijheidsstelling geen strik verborg, die
u door den Onderzoeksrechter gespannen wordt.
Een strik vroeg Raoul. Denk dat niet, want
op dit oogenblik gelooft zelfs de Onderzoeksrechter
aan mijne onschuld. En wat mijne voorloopige
invrijheidstelling betreft, diza ben ik verschuldigd
san eene geheels onverwachte tusschenkomst.
Eeue tusschenkomst 1 En van wie?
Van iemand, die zeer afgezonderd en ge
heimzinnig leeft, en die, dank zijn twee reus
achtige ecbotsche hazewindhonden, de ki.t gevon
den heeft, die uit den lijkwagen g: stolen is ge
worden.
Gelukkig voor Philippe, dat hij bjjoa in de
schaduw zat, anders had zijn plotseling vc-rbleeken
hem ongetwijfeld verraden.
Tegelijkertijd ging hem eene huivering van
schrik door 't lichaam.
niet! Deze is zoo cosmopolitiscb, als er
iets op de wereld bestaat.
De vooruitgang der menschelijke ont
wikkeling en beschaving zal ook de Staats
kerk breken. Het ongeloof werkt nergens
met zjjue ondermijnende bedrjjvigheid met
zulk welslagen, als by de Staatskerk;
want zelfs de gewone man komt spoedig,
tot de overtuiging, dat Christus de Ao
glicaansche Staatskerk, de Pruisische Staats
kerk of de Ruasisch-orthodoxe kerk niet
kan gesticht hebbeD. Hg ziet, datdegees-
teljjke der Staatskerk in werkelgkheid als
een Staatsbeambte dienst doet; en zal dus
geneigd zjjo in hem, volgens de woorden
van Napoleon: een officier de la mo~
rale publique te zien, die hem door mo
reels middelen tot een geschikten Staats
burger wil maken. Waar echter deze over
tuiging eerst wortel geschoten heeft, daar
is de geesteljjke en kerkelijke invloed ten
einde.
De in onzen tgd onmiskenbare hooge vlucht
der volksheerschappij draagt insgelijks bg
tot achteruitgang der Staatskerk. De be
scherming der regeering verschaft aan de
Staatskerk in velerlei opzicht weliswaar uit
wendige overmacht, helpt haar ook aan
rgke geldmiddelen en veelvoudige ondersteu
ning doch inwendig verzwakt zij de Staats
kerk geweldig, want de grondstelling Cuius
regiocius religio (Tot welk laud men be
hoort, diens godsdienst moet men ook belgden)
die grondstelling is niet meer door te
voeren.
Het is allen Staatskerken eigen, dat zg niet
voor elkaader, maar wel voor de Katholieke
Kerk zeor bevreesd zjjn. In Engeland roept
men No Popery, de Russische popen doen
hnnne schapen hmveren voor de «Latguen,»
en in Pruisennu, dat weten wg
allen wel. Een rechtschapen predikant uit
Pommeren zeide kortelings geleden, dat de
«polemiek tegen de Roomscheu» in zijne
kerk e genlgk geheel onevenredig was. Hij
gaf ten laatste zelfs toe, dat de Duitsche
protestanten onder deD evangelistischen kei
zer volstrekt geen «Roormche aanvallen»
te duchten hadden. Doch eindelijk beken
de hij, dat bg de «veelvuldige kwade toe
standen in de evangelische kerk» vele evan
gelische lieden «Katholiseerende» neigingeu
hadden. Professor N i p p o 1 d heeft dit
eveneens erkend en daarom vorderde bg
dat «daartegen iets zou gedaan worden.»
Men lette op deze «logica». Niet omdat
er aanvallen van den kant van Rome te
duchten zijo, maar omdat zg zich niet ze
ker wanen van hun eigen geloofsgenooten
daarom hitsen de heeren van den Evan-
Heeft man de gestolen kist gevonden
stamelde hij.
Ja neef.
Waar dan
In den omtrek van Pontarmé. Zjj, die om
eene onbekende reden ziqji van de kist meester
hebben gemaakt, hadden ze in 't veld begraven. De
honden vergezelden hunnen meetter op diens
wandeling.Zij hebben wat verdachts geroken, den
grond weggekrabbeld, de kist bloot gelegd en
daardoor dokter Gilbert deze doen ontdekken.
Wie is die dokter Gilbert
l)e mao, waarvan ik u zooeven sprak. Een
groot geleerde; hij heeft het ljjk geopend en de
ingewanden aan een scheikundig onderzoek on
derworpen, ea hieruit is voor hem het bewjjs
voortgevloeid, dat de graaf de Vadans niet door
vergift gestorven is, welk tewijs hij aan de justitie
heeft doen toekomen.
Het koude zweet stond Philippe op het voor
hoof!.
Mevrouw de Garenne» beefde over al hare
ledematen. Baoul ging voort.
Die dokter Gilbert schijnt vroeger zeer met
onz-n oom bevriend te zijn geweest, want hij kende
het geheim van de geboorte eener wettige dochter
van den graaf de VadaDs, dien iedereen als kin
derloos bfschouwde. Hg is het, die den Procureur
der Bepubliek de geboorteakte van die dochter
heeft doen toekomen, op het oogenblik, dat wij ten
onrechte vaD de erfenis bezit gingen nemen. Deze
doktor Gilbert heeft mijne invrijheidstelling weten
te verkrjjgen, onder zijnen persoonlijken borgtocht,
teneinde mij in staat te stellen ta zoeken naar
de ellendelingen,die na eene heiligschendende daad
geiischen Bond in Pruisen tegen de Ka
tholieke kerk op. Zg denken: «Joden, An
glicanen en Russisch-orthoioxen worden
onze lieden niet», maar zg konden Ka
tholiek worden, wanneer hun de gebreken
der Staatskerk bekend worden! Ja zelfs,
graaf M o 11 k e heeft geschreven«Katho
liek moeten wg toch allen eenmaal weder
worden Alzoo, spanne men alle krach
ten in, om de menschen voor het Katho
licisme te behoedendan heeft de evan
gelische kerk geen nood van verliezen te
lgden.
Onnoozele rekenmeesters! Wat zal het
dan ziju, wanneer de menschen ongeloovig
worden, wanneer het kerkelijke protestan
tisme immer meer terrein op zgn eigen
grondgebied verliest? Zoo kampt men tegen
uitwendige vijanden eu bemerkt niet, dat
men op een vulkaan danst.
In eene vergadering gehouden door de
Leden van de Liberale partjj in het Minis
terie van Buitenlandsche zaken te Londen
onder voorzitterschap vanLord Rosebery,
heeft de nieuwe Premier eene toespraak
gehouden. Hg heeft eene welsprekende hulde
gebracht aau zjju voorganger, deu heer
Gladstone, en diens verdiensten in het
licht gesteld, waarbij hg zijne volkomen
instemming met de invoering van Home'
Rule voor Ierland te kennen gaf. Hg noemde
het een maatregel, waartoe de partg door
«verbintenissen van eer» is verplicht.
Hg verklaarde zich homogeen met Glad
stone 's jongste redevoering tegen betHuis
der Lords, welke samenstelling, reeds lang
eene anomalie, na bepaaldelijk een gevaar
voor het laud is geworden, sedert de Lords
zich blindelings voegen naar den wil van
den leider der conservatieve partg.
De c-er van Engeland en de vrede van
Europa dus besloot Rosebery
zullen in de nieuwe Regeering jjverige ver
dedigers vinder).
Gisteren echter heeft Lord Rose
bery in het Hoogerhuis eene verklaring
afgelegd, dat Home Rule in Ierland voor
loopig onmogelgk is. Ierland moet wachten
op Heme Rule, zoolang het Eagelsche volk
niet van de rechtvaardigheid er van over
tuigd en doordrongen is. T. P. O'Connor
zegt in zgn blad The Sun dat de Premier
eene «scheeve, tweeslachtige, voor misvat
ting vatbare phrase» gebezigd heeft.
De Pall Mall Gazette wreef zich de oogen
gepleegd te hebben, mjj laslerljjk betichten. Denkt
gjj nu ook niet, dat ik reden heb, de Voor
zienigheid te zegenen, die mjj ter hulp is ge
komen
Welk belang kon men er bg hebben, u
te d .en beschuldigen van vergiftiging zeide
Philippe,
Ongetwijfeld is hier wraak in het spel.
Had iemand zich dan op u te wreken
Ik geloofde het ook niet, zoover ik meende
had ik geene vganden, daar ik nooit iemand kwaad
gedaan heb. Ik vergiste mg echter. De bewjjzen van
het tegendeel zgn -er immers 1 Een onbekende
vervolgt nag met zjjoen haat. Maar ik zal hem
opsporen in de duisternis, waarin hjj zich ver
borgen houdt. Ik zal den lasteraar het masker
afrukken, en gjj zult mij daarin bjjstaan, niet
waar, neef?
Zooveel als slechts in mjjn vermogen staat.
Ik wil op eene schitterende wjjxe in mjjne
eer hersteld worder, en ik reken op u, om de jury
van mijne onschuld te overtuigen.
Op mij herhaalde Philippe met eene ver
wondering, die gepaard ging met ongerustheid.
Wel zeker I Gjj zjjt immers advocaat. Zoudt
gij dan weigeren, u met mjjne zaak te belasten
Philippe voelde zich andermaal eene huivering
over het lichaam gaan.
Ik u verdedigen stamelde hij.
Waar zoude ik eene welsprekender stem,maar
tevens ook een toegenegener hart kunnen vin
den
(Wordt vervolgd.)