N E IJ W E
i% 2353
Vrijdag 1 November 1895
20ste Jaargang
Het rijk van Krupp.
BUITEMLAK
Nog bijtijds.
Duitschland.
Turkije.
China.
België.
11AKLEHSIHIlOIRIir.
ABONNEMENTSPRIJS
Pei 8 maanden voor Haarlem. I 0,85
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. 1,10
Voor het buitenland 1,80
A fzonderl jjke nummers 0,08
Dit blad verschjjnt
eiken DINSDAG, DONDERDAG en ZATERDAG.
BUBEAïï: St. Janstraat Haarlem.
AGITE MA NON AGITATE.
PRIJS DER ADVERTENTIEN.
Van 16 regels 50 Cent»
Elke regel meer71/»
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie A Contant.
Advertentiën worden niterljjk Maandag-, Woenad ag-
8e V r jj d a g-a vond voor 6 uur ingewacht.
Redacteur-Uitgever, W. KüPPERS.
Westfalen sd Rijn-Pruisen zijn beroemd
geworden door de inrichting van de firma
K r n p p en de kolenindustrie die er gedre
ven wordt. j^In het kolen-district aan de
Ruhr, zjjn (niet minder dan 16 fabrieken,
die meer dan 1000 arbeiders bezigen.
Sommige geven zelfs werk aan meer dan
10,000 lieden. De belaDgrjjkste en meest
bekende inrichting niet alleen van hoo-
gergenoemde streek, maar vau gansch
Duitschlaud is ongetwijfeld de staal-
gieterjj van Erupp, te Essen. Daar zwaait
de kanonnenkoning zijn scepter over zjjue
onderdanen in vrede en arbeidzaamheid.
Wij willen eenige cjjfers, getrokken uit
officieele opgaren, aauhalen. .Deze cijfers
zullen toelaten tea blik te weipan op de
groote macht der wereldberoemde firma
niet alleen, maar ook op de organisatie van
het geheel, zoowel wat het fabriekswezeo,
als dat van het onderlinge^ samenzijn der
werklieden.
De inrichtingen van Krupp beslaan
eene oppervlakte van 97372 hectaren. In
de werkhuizen en mjjnen van Essen ar
beidden in 1893 niet minder dan 25,300
werklieden, die met hunne huisgezinnen,
eene bevolking van 60,290 personen verte
genwoordigen, afhangende van de fabriek.
Op dit getal waren er 41.100 personen
gehuisvest in woningen aan de firma toe-
behoorende.
De staalgieterjj bezit 102 afzonderlijk
staande werkplaatsen, waar verschillet de
ambachten uitgeoefend worden. Men vindt
er drukkers, photographer?, kleermakers,
schoenmakers, schrijnwerkers, zadelmakers,
bakkers, vlteschhouwers, huisschilders, enz.
68 winkels verkoopen alles wat het
huishouden noodig kan hebben, want de
firma vervaardigt alleszjj bezit zelfs een
molen, een jjskelder, eene borstelmaker^),
een restaurant, een casino, twee badin
richtingen, 7 spjjsbuizeo, twee koffiehuizen,
4 njjverheid8chole», eene huishoudschool, en
een algemeen gesticht voor onderwjji; tot
vermaak: zang en muziekverenigingen die
flinke uitvoeringen ten beate geven.
De fabriek van Essen verbrandt jaar
lijks 1,243,161 ton steenkolen en cokes
verder verbruikt ze 9,230,000 kubieke me
ter water en 12 millioen kubieke meter
lichtgas. De gansche lengte der riemen,
die de beweegkracht van de machine Daar
de andera overbrengen, is 8800 meter. De
lengte der electriscbe draden is ongeveer
80 kilometer. De tslephoondrader, welke
alle deelen der inrichting met elkander in
FEUILLETON.
33.
Vervolg i)
Helaas, ik zou heden zoo gaarne met u
gaan, maar mijne zieken laten het me niet toe;
de oude Jacobson ligt zeer bedenkelijk en met
Hansen's jonge vrouw loopt het ten einde. Die
twee vorderen maar al te zeer mijne tegenwoor
digheid.
Die arme vrouw, zei Cilly bekommerd, ik
was gisteren-avond bij haar. ze weet, dat zij
sterven moet en ware nog zoo gaarne een tijdje
bij man en kind gebleven. Hebt ge dus geene
hoop meer haar te redden?
Geen vonkje meer, kindlief. Ik hen aan
de gewone woorden gekomen: Bij God is niets
onmogelijk! Ja, zij sterft met de hoop in 't
haite, dat haar kleine jongen eens een braaf fat
soenlijk man moge wo den. Zoo hopen immers
alle moeders, ook de moeder van den doode van
9 Maart, ook de uwe, mijne dochter.
De laatste woorden kwamen slechts dof en
Zacht over zijne lippen, als smarten zij hem.
Welken datum hebben we heden? vroeg
bij zacht.
Den 17-den April, an'.woordde 't meisje
Zacht.
-Dat is zijn geboortedag, nikte de oude
beer met een diepen zucht. O, die zonen, die
z°nen. Zij doen de moeders vaak te vroeg ten
8*ave dalen. Ga, kindlief, bid voor mijn onge-
gemeensebap brengen, hebben nagenoeg
dezelfde lengte. Het electrisch licht wordt
er voortgebracht door 1804 gloei- en 578
booglampen.
De beweegkracht, door stoom verkregen,
bedraagt voor de heele fabriek 33149 paar
denkracht. Zjj brengt o. a. 430 kranen in
werking, die te zamen 4,660,200 kg. kun
nen oplichten, en verder 3000 werktuig
machines.
Een spoorwegnet van 85 kilometer, waar
op dageijjks 32 treinen met 1207 wag
gons rjjden, brengt de verschillende ge
bouwen onderling en met den spoorweg
van den Staat ia 'gemeenschap.
Buiten de staalgiete.ij van Essen, be
zit de firma Krupp nog eene fabriek te
Maagdenburg, eene te Annen, drie kolen-
mjjnen, zonder te spreken van deze waar
zjj deelgenoot van is, 547 jjzermjjnen in
Duitschlaud en een groot getal in Spanje
4 smederjjeD, een schietveld van 24 kilo
meters lengte te Weppen, 4 stoomschepen,
verscheidene steengroeven, 5 werkmans
koloniën hevattende ta zamen 3626 wonin
gen, een bankhnis, twee vervoerbare gast
huizen met het oog op besmettelijke ziekten,
eene wtrkmanskaztrue, een goedkoop spijs
huis, enz.
De ionchting werd in 1810 opgericht
door Frederik Krupp, grootvader
van den tegenwoordigen eigenaar. In 1811
bouwde men den eersten hoogoven, in 1843
goot men d9 eerste stalen kanonnen, in
1890 smeedde men de eerste platen voor
de groote gepantserde oorlogsschepen. De
firma, welke beheerd wordt door verschei
dene leden, heeft 68 vertegenwoordigers
in al'e landen van de wereld. Hare vooit-
brengselea de Krap p-banonnen, dringen
overal bnne:-, behalve in Frankrjjk en in
Engeland.
Die uitgestrekte inrichting oefent na
tuurlijk een overwegenden invloed uit op
bet maatschappelijk leven in het district
Essen. Het mag gezegd worden dat de
firma het bestaan van 60,000 meuschen
in handen heeft. Hare macht is grooter
dan die eens konings, en haar stelsel van
patriarchaat verschilt in den grenl weinig
van de dienstbaarheid der middeleenweD.
Wat er verleden jaar gebeurd is in som
mige fabrieken der Vereenigde Staten, wier
inrichting zoo wat op dezelfde leest ge
schoeid is als die van de inrichtingen
Krupp, toont aan hoe gemakkeljjk dit
patriarchaat ontaarden kan in da bru
taalste awingelandjj en de schandelijkste
uitbuiling. No, ter eere van Krapp dient
gezegd dat bjj zijn werkvolk als menschen
lukkigen zoon, die mij van nacht met moeder samen
verschenen is Ik zie dat aan als eenteekenvan
God, dat hij niet meer onder de levenden is.
Gij beloofdet de goede moeder in haar
stervensuur, den armen banneling genadig te zijn
vader, sprak Cilly licht verwijtend.
Dien eed heb ik gehouden, kind! hernam
hij zuchtend. Het graf van den vermoorden
vreemdeling geeft daarvan getuigenis. Om den
wille van den verloren zoon, bewees ik den ar
men verslagene dezen liefdesdienst. En ga nu,
mijn beste, mijne zieken wachten op mij.
Hij drukte haar een kus op het voorhoofd en
greep haastig naar hoed en stok, om zijnen
plicht te gaan vervullen, terwijl Cilly diep ont
roerd zich naar de kerk begaf.
l it het hotel //De Gouden Engel// traden op
dit oogenblik twee jonge mannen, mijnheer
Gerald en mijnheer Erancis.
De laatste bleef staan en keek als in een
droom de straat op en af. Menig bekend ge
laat zag bij; hij wilde groetend de hand reiken
maar bezon zich; zooveel jaren waren voorbij
gevlogen, dat bij in zijn geboortestad een vreem
deling mocht heeten.
Alles was immers nog als voorheeD, alleen
hij zelt was veranderd. Voor de deuren was wit
zand gestrooid, de brave burgers gingen met
vrouw en kinderen ter kerke. De klokkenklank
deed den jongen man tranen in 't oog opwel
len. Daar ginder aan bet strand blauwde de
zee! Erancis nam den arm zijns vriends en trok
hem haastig met zich voort.
De goede mijnheer Gerald had weinig gevoel
voor dit Duitsche heimwee. De zoon der Brit-
bescbouwt en behandelt, waardoor dan
ook de vrede bewaart bljjft. De inrichting
mag zich steeds in toenemenden bloei ver-
hengen. Over eenige weken stortte de firma
Krupp een millioen Mark in de pen
sioenkas van de arbeiders.
Nu het program bekend is van de plech
tige ontvangst die koning Carlos van
Portugal bjj zjjn bezoek aan het Berljjnsche
Hof zal te benrt vallen, moet zijn oom
koning Urn bert o van Italië zich toch
wel vernederd gevoelen. De Rooverkoning
en vervolger van den Stedehouder vau
Christus op sarde, heeft ondervonden, dat
zjju koninklijke neef den voet niet kon zet
ten in het Quirinaal te Rome, het pale s
van den Paus.
Groote feesten waren aangekondigd, ma ir
Don Carlos moest bedanken om te ga
nieten van het onrechtvaardig verkregen
goed, en Z. M. liet zich noch door vleierij
noch door dwang verleiden.
Vrijdag-morgen komt de Koning van Por
togal te Keulen aan, waar Z. M. eene mili
taire ontvangst is bereid. De Portngeesc'ae
gezant te Barljjn, burggraaf dePindella
reist zjjn vorst tot aan de grens te gemoet
te Keulen komen de Portngeesche consols
ter begroeting bjjseneen extra-trein brengt
den hoogen gast naar het Wildparbstation
te Berljj waar de Keizer hem plechtig
ontvangt. Da Koning neemt zgn intrek in
het nieuwe paleis, en zal aan den familie-
discb des Keizers aanzitten. Zaterdag gala
diner, gevolgd door feestvoorstelling in den
schouwburg. Zondag ontbijt bjj prins Fr ied-
rich Leopold, 's avonds gala-opera.
Maandag hertenjacht en militaire ve*too-
ningentegen den avond terugreis over
Spandau en Ylissingen.
Dat is wat aoders dan naar Rome te
gaan om zich te laten exploiteeren tegen
Z. H. Leo XIII, door deugnieten, die
z:ch hebben genesteld in de EsuwigeStad.
De Europeescbe Mogendheden rjjden
elkaar ook al in da wielen, in zake de
Armenische qnaestie.
Lord Salisbury wilde over de Arme
nische quaestie een ultimacnm zenden aan
den Sultan en dan zou de Eogelsche vloot
tot bekrachtiging van hst ultimatum naar
Konsfantinopel stevenen. Neen, zegt Rus-
sche hoofdstad schudde het hoofd bij die klein-
steedsche teerhartigheid van mijnheer Erancis,
voor wien hij in alle opzichten een diepen
eerbied had opgevat.
Heb ik geen gelijk gehad! bromde Gerald
half toornig. Gij, Duitscher, zijt half zot met
uwe te teergevoeligheid. Drommels, Sir wat komt
me dit stadje vervelend voor, ik geloof dat ik het
er niet langer dan vier en twintig uur uithoud
Mijnheer Gerald moet niet vergeten, dat
het zijn eigen wil geweest is mij te vergezellen
merkte Francis rustig op.
Juist, juist, ik klaag daarover ook niet,
Sir! mijn gezelschap was noodig, om mijnheer
Francis weer terug te voeren in 't ware vaar
water zijns levens. Gaat ge nu regelrecht naar
uw vaders woning?
Francis bevestigde droevend lacbend.
Hm, hm, dan zal ik wel zoolang naar
't strand toegaan, meende Gerald, staan blijvende
en hem nadenkend beschouwende.
Daar leidt de weg kerkwaarts, sprak Fran
cis zacht; ik wil eerst moeders graf opzoeken,
vriend.
Goed, ik ga dan al maar de kerk binnen,
nikte Gerald.
Zwijgend gingen ze nu verder en bevonden
zich weldra op het kleine welverzorgde kerkhof
waarnaast de groote middeneeuwsche kerk lag.
Terwijl Gerald de deur naderde, wandelde
Francis fusschen de graven rond. Hier en daar
las hij een onbekenden naam, of hij bleef staan
voor een ouden grafsteen, aan wiens voet hij
eens als knaap gespeeld had.
Maar immer haastiger schreed hij voo
land, als gjj daartoe overgaat, laat ik aan
stonds het wilajet Erzeroem bezetten. Enge
land liet toen het plan ran een gewapend
nltimatnm varen.
Intusschen nemen de gruweldaden toe.
Gewapende Armeniërs bebben een aanval
gedaan op de moskee ts Bitlis, waar Mos
lems hun gebed deden. In het gevecht, dat
nu ontstond, werden 173 Moslems en 178
Armeniërs gedood.
Talrjjk zgn de gevechten, waarbjj dooden
vallen, in verschillende plaatsen. Dwepers
nit Alabasj, in hst distrist Zeitoem, hebben
het Mohamedaansche dorp Camari aange
vallen en geplnnderd. Velen zgn gewond.
De aanvoerder der gendarmerie, die tot een
onderzoek er heen was gezonden, werd met
v er gendarmen gedood door eme men'gte
van pi. nr. 2000 oproerlingen.
Hoe de Engelsehe staatsman Gladstone
over den Sultan van Turkjje denkt, kwam on
langs aan het licht toen hij aan mevrouw N o-
w i k o f, eene Russische journaliste het volgende
schreef
„Ik zal mij zorgvuldig, en dat om verschil
lende redenen, tot mijzelf bepalen.
//Ik zie in den geest dezen onzaligen sultan,
dien God als een vloek aan de menschheid
heeft gegeven, zijne vlag in triomf zwaaien, en
aan zijn voelen liggen zijne tegenstanders, Rus
land, Frankrijk en Engeland.
//Het kan me weinig schelen welk deel elk
van de schande heeft. Genoeg dat ik hoop, dat
mijn eigen land (voor zijn bestwil) zich bewust
mag worden van en voor de wereld zal staan
met zijn volle aandeel, wat het zijn moge.
//Moge God in zijne genade een spoedig einde
zenden aan den (regeerenden) Turk en al zijne
handelingen
Het Russisch-Chineesch verdrag waar
The Times dezer dagen o er sprak, schjjnt
volgens het Renter Ag3ntscbap te Londen
nog iu de Inent te hangen. China wordt
niet alleen door den Russischen jjsbeer be
sprongen. Duitschland en Frankrjjk hebben
ook geprofiteerd van de overwinningen, die
de dappere Japanners op de Chineezen
hebban behaald. Duitschland zoo heet het
nu, zal laudcoocessiëa verkrjjgen Frankrjjk
al wat het wenscht ten aanzien van het
grensgebied van Tonkin, en Rusland zal
zjjn spoorweg mogen doortrekken tot Port-
Arthur. Zoo verdeelen Duitschland, Frank
rjjk en Rusland den bait.
Te Gent is eene werkstaking uitgebroken
op de fabriek van de heeren Ba ertsoen
en B u y s s e. 400 spinners en spinsters zgn
gaan wandelen, omdat de patroons weige-
met onrust den éenen grafheuvel zoekend,
waarnaar zijn hart bitter bedroefd, verlangde.
Uit de kerk schalden de volle orgelakkoorden,
als eene hemelsche waarschuwing aan den ver
loren zoon.
Over zijn bleek gelaat rolden langzaam twee
tranen; de welbekende orgeltonen klonken hem
door 't gemoed met de almacht der goddelijke
liefde en erbarming,
Hij bleef staan voor eenen eenzamen graf
heuvel, en willekeurig vestigde hij den blik op
het opschrift in den steen gebeiteld:
„9 Maart 1864
En anders niets over den stillen slapende?
murmelde hij hoofdschuddend. Zelfs zijn naam
niei? Vreemd!
Niet ver daarvan verwijderd vond hij 't graf
zijner moeder, met klimopgroen omrankt, en op
den kouden steen de eeuwig levende woorden:
//Wat liefde vereenigde,
//Kan de dood niet scheiden!//
Francis viel op de knieën. Het met tranen
bedekte gelaat verborg hij in de sidderende
handen; vervolgens boog hij het hoofd neer op
den steen en fluisterde:
O, moeder, goede moeder, gij zijt dus niet
van mij gescheiden, want uwe liefde bleef mij
bij. Ach, verteeder vaders harte, opdat het op
dezen dagi waarop ge eens den eersten liefde-
kus op mijne lippen druktet, verzoenend voor
mij kloppen moge.
{Wordt vervolgd.)
