mm to Joit 1896
NIEUWE
2l8te Jaargang
Godsdienst en Knnst.
BUITENLAND.
Nt 2457
ABONNEMENTSPRIJS
Pei S maanden voor Haarlem. 1 0,85
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. 1,10
Voor het buitenland 1,80
Afzonderlijke nummers0,03
Dit blad verschijnt
eiken DINSDAG, DONDERDAG en ZATERDAG.
B U B E A IT: St. Janstraat Haarlem.
AGITE MA NON AGITATE.
PBIJS DEB ADVERTBNTIEN
Van 16 regels 50 Cents
Elke regel meer7Vi
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie k Contant.
AdvertentiSn worden uiterlgk Maandag-, Woensdag-
en V r fl d a g-a vond voor 6 uur ingewacht.
B. e d a c t e u r-Uit g e v e r, W. RüPPEBS.
II.
Na in het vorig nummer van dit blad
eenige woorden van oprechte bewondering
te bebben gesproken over cGodsdienst en
Kunst,* wil ik wgzen op een Kunstwerk in
den waren zin des woordsn.l. op de«Missa no.
3 voor driestemmig vrouwenkoor en orgel,
van Joh. Berghout, (uitgevoerd te
Rotterdam op den feestdag en ter eere van
het Allerheiligste Hart.) Ik bedoel daarmede
niet uiteen te zetten met hoe groote tech
nische knapheid, met hoe een volkomen
meester-zgn de moeiljjke kunst van com-
poneeren deze vaderlandsche toonkunste
naar zjjn taak heeft volbracht: daarover
moge van bevoegde zgde geoordeeld wor
den; alleen wilde ik trachten op eene be
knopte wjjze den indrnk weer te geven,
die een waar (mnzikaai) kncstwerk in 't
algemeen en het bedoelde in 't bizonder op
den goedgestemden hoorder maakt.
In vrome aandacht ligt de schare neer
gezonken voor het Allerheiligste Sacrament,
zooeven door priesterhanden ter aanbidding
uitgesteld. De laatste zilveren tonen der
altaarschellen zgn zacht uit-getrild, als de
teer-blonde wierookwolbjes, in liquiden
scbgn öp-slggend naar 't Hoog-Heilige. Dan
ruischt van omhoog de stil-klagende stem
van het orgel; een kort voorspel, nitdroo-
merig-zwevende, blanke accoorden saam-
geweven, en eene altstem 'tzet het Kyrië in,
faèel zacht, tweede en eerste sopraan volgen
en smelten samen tot eene roerende bede
om ontferming, als wilden zg Hem, die
gesproken heeft: «Komt allen tot mg die
belast en beladen zgt en ik zal u verkwik
ken» om vergiffenis smeeken voor een in
zonde liggend menschen-geslacht. Hierna
valt het koor in en wel met dezelfde op
eenvolging der stemmen als bg het trio.
Nu is gansch een volk van zondaren ge
komen tot klaar inzicht van eigen on
waardigheid, nu buigen de hoofden zich die
per, nu klinkt het, eerst zacht, daarna luider
en luider,smeekender en smeekender: eleison,
eleieon, afgebroken als moeilgk te weerhou
den snikken, opwellend nit diep verslagen
gemoederen. Christe eleison, smeekt weder
om het trio en allen stemmen in met die
bede Christus, ontferm U onzer, nu met
nóg heviger verlangen, met nóg smart
voller aandrang hooger enhooger óp-stggend
tot den God van het Sacrament
Dan gelgk in den aanvang, diep-ootmoe-
dig Kyrië eleison, eleison; een zacht, berouw
vol snikken na hevige smart-ver voering,
FEUILLETON.
De zoon van den speler.
40. {Vervolg.)
Natuurlijk, natuurlijk, ik was immers gewaar
schuwd,, antwoordde hij met bitterheid. //En ge
loof je soms, dat het mij zoo licht gevallen is
om tot zulk een stap te besluiten Waarachtig,
ik zou er de voorkeur aan gegeven hebben, om
najj dood eenvoudig een kogel door bet hoofd
te jagen, wanneer het mij niet als een wenk des
hemels toegeschenen ware, dat ik op het zelfde
oogenblik waarop mijn laatste hoop verwoest
werd de tg'ding van uw engagement ontving,
ik
//Laten wij mijn engagement buiten spel laten
vader, en wanneer het zijn kan ook den hemel,//
viel Hellmuth hem in derede. Wat zult u doen
wanneer u niet in staat zijt om morgen uwe
verplichtingen na te komen?//
„Wat ik doen zal? Je moet me inderdaad al
voor zeer gedaald beschouwen, wanneer je dat
nog kunt vragen.//
De kapitein begon in de kamer op en neer
te loopen, een diepe smart spiegelde zich in
zgne trekken af.
//Natuurlijk dat u niet met oneer u nit de
ze zaak redden moogt,, zeide hij na eene druk
kende pauze. //Wij moeten een uitweg trachten
te vinden, die u voor smaad en schande be
waart. D» geheele som in eens te betalen is mij
onmogelijk, doch wanneer ik er borg voor blijf,
stil wegstervend in eeue laatste zucht om
ontferming
Na het droef-aangrgpend Kyrië het big
ópschallend Gloria. Ia triomfanten jubel
klinkt het «Adoramus te, Glorificamus te,»
gevolgd door bet zoo innig-gevoelvolie «Gra
tiss agimus tibi, propter magnam gloriam
toam»wg danken u,voorüwe groote heer
lgkheid opgeweld uit de volheid eeuer
blgmoedig-daukbaar gestemde ziel. «Domi
no Deus, Rex Coelestis, Deus Pater omni-
potens,» zingen de stemmen in verrukking
voort, «Domine Fili,» jubelen de sopranen,
«anigénite,» voegen de alten er juichend
aan toe, om dan in den nooit-volprezeu
naam «Jesu Christe» weergevende al
de heerlijkheid van den triomfeereuden Gods-
Zoon samen te stemmen tot eene hoog-
machtige verklanking van stralendeeleratie!
Het «Filius Patrie» eindigt dit schoon
Allegro.
Nu volgt de«Qui toilis,» een teer-verheven
droef-smeekend Andante voor sopraan-solo,
waarna het koor, het 6erste tempo weder
opvattend, voortgaat zgne smeekgebeden te
richten tot Hem, «dis zit aan de rechter
hand des Vaders,» miserere, miserere nobis!
Dao bet juichende slot, terugkeereod in
D-majeur als bg den aanvang van bet
Gloria, met het in breede accoorden uit
gejubelde «Amen.»
Het Credo, eene fier-gezegde, bigde be
lijdenis van het onwankelbaar gelooven in
éeu God, den almachtigen Vader, in een
Heer Jesns Christus dan bg het
«Deo de Deo» stjjgt de vervoering en in
statige accoorden uit zich de verrukking
over de glorie aan Hem, die, waarlijk God
zjjnde van alle eeuwigheid, mensch is ge
worden om ons en om onzer zaligheid
wille. In een devoot-melodieus andante
gaat nu eene altstem verbalen van het
Licht-Mysterie der heilige Mensch-wording,
van de wondervol Maagd-gebleven Moeder
en triomfeerend scbalt de gebenedijde naam
Maria door de biddende st'lte. En voort
gaat het droef verhaal van de kruisiging,
het ljjden en sterven des Verlossers totdat
de bigde juichkreet losbarst: «Et resnrrexit
tertia die, secundum Scriptures!» tot ju
belend verkondigd wordt dat «Hg zal we
derkomen met heerlgkheid!» Dan volgt het
als in den aanvang, (G-msjeur) «Credo in
spiritum sanctum;» klaar treedt daarin het
«Credo in unam, sanctam catholicam et
apostolicam Ecclesiam» op den voorgrond,
verkondigend in hoogen geestdrift al de
glorie van het zich-kind-weten der heilige
Roomsche kerk en met een breed-Btatig
«Amen» eindigt het Credo.
dat zij binnen een zekeren tijd voldaan zal wor
den, zal er wellicht eene schikking te bewerken
zijn. Aan wien is u dat geld schuldig
De Baron herademde als hadde men een cen-
tenaarslast van hem genomen.
//Je wilt me dan toch nog eens helpen,
Hellmuth O, ik wist dat je mij niet in ver
twijfeling van je zoudt laten gaan. Bovendien,
het zal ook maar geleend geld zijn ik zweer
je
//Laten wij dat! Noem mij den naam van uw
schuldeischeT, opdat ik beproeven kan met hem
te onderhandelen.,,
//Neen, mijn jongen, boe goed ook je bedoeling
is, op die manier gaat het niet. Zulke schulden
moeten terstond tot den laatsten penning betaald
worden, en ik zou onmiddellijk als een eerlooze
uit de maatschappij uitgesloten zijn, wanneer je
trachten wildet een uitstel'voor mij te bewerken.
Maar daar je toch bereid bent om borg te blij
ven voor die som, zou er miscliien nog wel een
uitweg te vinden zijn, zonder dat je vooreerst
ook nog maar een tbaler vsn je geld behoefdet
af te geven. Ik ken een zeer eerwaardig en be
trouwbaar man, die op je handteekening het be
drag onmiddellijk zal geven."
//Een van uwe zoogenaamde geldmannen met
waar. Neen. Ik zou met deze bent niets te doen
willen hebben, ook wanneer ik niet mijne arme
moeder op haar sterfbed beloofd had, ooit geld
van een woekeraar aan te nemen. Het is vergeef-
sche moeite, vader, om mij daartoe te willen
overhalen.//
//Nu, enfin, wanneer eene sentimenteele gelofte
je heiliger is, dan de goede naam van je vader
«Sanctus! Sanctns!»Tweemalen weerklinkt
deze blcjde roep. «Sanotas Dominas Deus
Sabaoth!» jubelend Btijgt het hemelwaarts,
als de eeuwig durende Serafjjnscbe lofzang
tot den Troon van het Lam, dat waardig
is te ontvangen al den lof, al de eer en
al de aaDbiddiDg. Waardig sluit zich hier
bij aan de Bsnedictus (a capella.) Het heilig
Mysterie der Consecratie is voltrokken;
God-zelf is wederom op het altaar neerge
daald ten zoenoffer voor levenden en doo-
deu. Het is wel eene hoog-reine, teer-
verhevene adoratie, dat Benedictus, wel
gevallig aan het Goddelljjk Hart van
Hem, die er Zgn vermaak in vindt met
de kinderen der menschen te zgn, voorzeker
eene der heerlijkste, in zgn ongezochtheid
hoog-eenvoudigste uitingen eener kunst,
die volkomen waardig ia de knnst bg uit
nemendheid genoemd te worden; het is de
aanbiddelgk-naïre devotie der middeleeuwen
in deze klare melodie zniver verklankt!
Hetzelfde kan^gezegd worden van het Tan
tum Ergo (het Agnus Dei is hoofdzakelijk
gelijk aau het Kyrië, even als dit eene roe
rende bede om barmhartigheid tot het
«Lam Gods, dat de zonden der wereld weg
neemt,») dat met zgne heerlgke sopraan-solo
weergeeft al de ootmoedige dankbaarheid,
al de eerbiedige bewondering die de ziel
doortrillen van den geloovigen Christen,
wanneer het «Ite Missa est» verkondigd
heeft, dat het Offer vaa Liefde is vol
bracht
Geeft niet deze Mis, in zgn geheel be
schouwd, denzelfden verheffenden indruk?
Is niet de klare, reine eenvoud, welke het
kenmerk van dit werk is, ook nist juist
dat van het ware schoone?
Da christelijke (katholieke) kunst en wel
in 't bgzonder de katholieke muziek is in
het werk van den heer B. een eerljjk, een
waar kunstwerk rijker geworden, dat,hoog
van opvatting, rein van bedoeling als het
is, krachtig zal medewerken tot vermeerde
ring der glorie van onze Moederde H.Kerk;
want deze muziek is kerkmuziek in de ware
beteekeois des woords, omdat zg, ia tegen
overstelling van andere, die, helaas, nog
zoo menigmaal in onze kerken weerklinkt
en zich daar, onder de verhevenste aller
plechtigheden, als 't ware aan ons opdringt
met al de brutaliteit van het banale, die
pretentieus in hare mondaine kleinheid,
zich als kerk muziek wil doen gelden; om
dat eerstgenoemde muziek in tegenoverstel
ling van deze laatste zich in haren een
voud bescheiden en sober aanvoegt aan
het gebed der geloovigen. Want niet om
te doen bewonderen het werkeljjk of ver-
den naam dien jij toch ook draagt, dan
wil ik niet langer bjj je aandringen. Doch
ik wed tien tegen een dat je je eene volkomen val-
sche en romantische voorstelling maakt van
mijn geldman. De beminnenswaardige heer,
die zich in de volste mate in de algemeene ach
ting verheugt,zou waarschijnlijk uiterBt verwonderd
staan te kijken, wanneer hij zich hier een woeke
raar hoorde noemen.»
//Hok dan ook, het is mjj onmogelijk om in
onderhandeling te treden met een persoon, die
er een beroep van maakt, om geld onder derge
lijke omstandigheden te leenen. Vermoedelijk is
de achtenswaardige heer toch wel dezelfde, dien
u me daar straks wildet voorstellen.//
//Dat is hg ook! Doch je vergist je wanneer
je denkt dat dit zijn eigenlijk beroep is. Hij is
een der aanzienlijkste juweliers van Berlijn en
slechts bij uitzondering gaat bij er terwille van
bijzonder bevoorrechte klanten toe over om tegen
hoogst matige percenten een wissel te discon-
teeren, ot soortgelijke zaken te doen.//
Wellic&t was het juist de bijna angstige ijver
waarmede de vrijheer voor zijn handelsvriend
optrad, die den kapitein in zijn verzet deed vol
harden. Met eenbeslist afwerende handbeweging
sneed hij zijn vader het verder spreken af.
//Laat ons verder niet over hem spreken. Ik wil
dezen heer noch voor zijn juweelen, noch op wis
sels iets schuldig blijven.//
Heftiger dan te voren beefden de handen van
den vrijheer, terwijl hij herhaaldelijk den zijden
zakdoek tegen het voorhoofd drukte. Zgn borst
hijgde en eindelijk sprak hij met heesche stem als
na een vreeselijken innerlijken strijd. //En wanneer,
meend talent van dezen of genen compo
nist of om te doen schitteren de bekwaam
heid der koorzangers is er muziek in onze
kerken, maar ter eere van Hem, Wien de
verhevene mysteriën van onzen heiligen
godsdienst worden opgedragen; alleen die
mnziek dus, waarbg dit beginsel op den
voorgrond staat, is waarlgk kerkmuziek en
de componist, die met zgn werk dit verhe
ven doel bereikt, die èa als mensch a als
scheppend kunstenaar hoog genoeg staat
om dit te kunnen bereiken, is waarlgk
kunstenaar bij de gratie Gods. Dit doel nn
is, mgns inziens, bg de Mis, waarin ik hier
den verkregen indruk getracht heb weer te
geven, volkomen bereikt. Zoo moge da mu
ziek onzer kerken ons meer en meer wor
den tot een hoog-ernstig «Snrsum Corda!»
M. V.
België.
De gehouden verkiezingen in België heb
ben het bewgs geleverd, dat de socialisti
sche partg van bet algemeen stemrecht weet
gebruik te maken. Ook de Christen-de
mocraten, onderscheidden zich door een gver
waarmede zg in de dorpen nagenoeg dezelfde
leer predikte als die welke door de socialis
ten voor de arbeiders der Bteden wordt
verkondigd.
De Christen-democraten versterken door
het stemrecht de gelederen der socialisten
van alle klenr en tint: socialiaten-werklie-
deu, katheder-socialisten en Christen-de
mocraten in een gelid met de radicalen
is het echter deze keer niet gelukt de mi-
nisterieele meerderheid tot nul te brengen.
Wat zal ons de toekomst brengen?
Zwarte wolken vertoonen zich aan den
politieken hemel en treden de Katholieken
in het land der Belgen in de toekomst niet
vast aaneengesloten op, dan zullen zg on
verwachts van het Staatstooneel verdwijnen.
Frankrijk.
In de Kamer heeft de behandeling der
directe belastingen hooge debatten uitge
lokt. Geen tegen-voorstel kan de Regeering
aanvaarden, zei de minister-president M é-
1 i n e, want zg streeft voor 50 millioen
minder belasting te heffen en naar het
wegnemen van de groote ongelijkheid tus-
schen belasting op gebouwde en ongebouwde
eigendommen. De Minister wil het streven
der socialisten, die het gezond verstand der
laudbonwers in de war willen brengen, te
gengaan.
wanneer dit nu eens reeds het geval ware. Wan
neer je verplichtingen op je had genomen zonder
het te weten?
In stomme verbazing zag de kapitein den
spreker aan. De vrijheer echter hief met een thea
traal gebaar beide handen op, en wierp zich,
eer Hellmuth het te voorzien en te verhinde
ren vermocht voor zijn zoon op de knie.
Ja het is zooals ik je zeg, de stem van mijn
geweten veroorlooft mij niet om het langer te
verzwijgen. Ik heb mg zwaar vergrepen, maar
voor je je voor immer met verontwaardiging
van mg wendt, zul je wellicht nog eeumaal be
denken, dat het je eigen vader is, die in een
somber oogenblik van vertwijfeling als een on
toerekenbare heeft gehandeld. Wees niet te over
ijld met je besluit, mijn zoon, want uw antwoord
zal voor mij als eene beslissing over leven
en dood zijn.//
In zulk een wilden haast waren de woorden
van zijne lippen gekomen, dat het onmogelijk
geweest zou zijn om hem te onderbreken. Thans
echter had de kapitein zijne verbazing van zich
geschud en met een half verzoekend half beve
lend gebaar beduidde hjj den vrijheer om op te
staan.
»Ga niet verder op deze wijze, vader, wan
neer u ten minste wilt, dat ik u nog langer
aanhoor. Wat er ook gebeurd mag zgn, zoo
mogen wij in geen geval met elkander spreken.
Zeg mij korten goed, welke verklaring ik aan
uwe raadselachtige woorden te geven heb en
wees verzekerd dat ik niet vergeten zal tegen
over wien ik sta.//
Wordt ve£oolgd.)
BilRLEMSdlllJOIiRllT.
