NIEUWE kDaaêlaó voor <3Zooró- en Suió-dCollanó. Geestverwanten. 3To. 2524 Vrijdag 6 November 1896 21ste Jaargang BUITENLAND. m. y. Duitschland. H44RLEHS(7lfl C0DR.4IT. ABOBIIEMïHTSPfiJ.Ji Pei 8 maanden voor Haarlem. Voor de overige plaatsen in Nederland tr p. p. Voor het buitenland Afzonderlijke nummers Dit blad verschijnt dagelijks, behalve Zon- en Feestdagen. B U E E A CI: St. Janstraat Haarlem 1,10 1,40 2,80 0,03 AGITE MA HON AGITATE. PRIJS DER ADVERTEWTIEN. Van 16 regels 50 Cent» Elke regel meer 71/* Groote letter» worden berekend naar plaatsruimte Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant. K e d a c t e n r-Uit g e v et, W. K P P Bi R 8. Alsof het schouwspel, dat ons hier door de «modernen» in hun «kerkelijk en gods dienstig leven» wordt geboden oog niet dwaas genoeg ware, wjjct Ds. F. W. N. H ugen b ol z Jr. zjjqe getrouwen op hst voorbeeld van hen, die hg zjjae «geestver wanten» noemtds Amerikaansche secte der Unitariërs. Amerika schijnt voor dominee op kerkeljjk en godsdieostig gebied wel bet land van belofte te zjjn. Amerikaansche spik-sptinternieuwe denkbeelden worden door hem begroet als waren het openbarin gen uit hoogere gewesten en reclame-mabea voor «degoede zaak» op echt-Amerikaansche manier i« hem ook niet vreemd. No, zoo van tjjd tot tjjd eens de groots trom te roeren kan nooit kwaad voor de verspreiding der «moderne beginselen» en men moet toch altjjd in stijl bljjven Wat dominee van die geestverwanten vertelt Ik kan me zoo voorstellen hoe zjjue ge trouwen dit alles zullen gelezen hebben, met eerbiedige bewondering voor zooveel «geavanceerdheid» en hoe zjj daarna vol deemoed het hoofd bebbeo gebogen en zich berouwvol op de borst hebben geklopt, zwaar zuchtende overeigeD bekrompenheid over eigen gemis aan geestkracht, dat hun tot op dit oogenblik belet beeft, dien «eeneu voet» waarmee ze nog «in de Nederlaudsche Hervormde Kerk» staan zooals Ds. H. dit nitdrokt eindelijk eens los te werken en zich triomfantelijk met beide beenen te plaatsen op Protestantenbond-terrein Och, ja, zoo zjjn nu eenmaal de Hollanders, dom- perig, traag 1 Eu dan meenden wij, Katho lieken, nog wel Uitsluitend van deze loff j- ljjke eigenschappen de bezitters te zjja, daarin bijua geëvenaard door de orthodoxe Protestantenmaar m'sgerekend ook de «voornitstrevenden» blijken nu door den vaderlandschen Jan-Salie-geest te zijn aan getast Dan hebben de Amerikanen er beter slag van luister maar even naar dominee «Zjj (de Unitariërs) vormen geheel onaf- hankelgke gemeenten, vrij in doen en laten, vrjj in de kenze barer predikanten, zelfs al wildeD zg een man beroepen, die aan geen enkele hoogescbool ol seminarie eene weten- schappeljjk-theologische opleidir-g heeft ge noten, (iemand in den geest van de hier te lande welbekende «oefenaars» dusgeen wonder, dat de «moderne wetenschap» in FEUILLETON De wraak van den jood. 23. Vervolg.) Je hebt twee zulke dolkmessen gehad,// begon de advocaat, het wapen in de hand nemend, //waar is het andere geblevenP" Mr. Leeman en de politie-beambte vestigden scherpe blikken op den jood, die van kleur verschoot. „Het andere,//mompelde// hjj, //het andere Jk weet van geen ander af.// //Ik zon je in je eigen belang aanraden, de waarheid te spreken,// zei de politie-beambte, hem zijn kaart latende zien, wat dtn uitdrager nog meer deed ontroeren. Beide mannen hadden thans zekerheid dat de jood er meer van wist; zij besloten dus, hem de duimschroeven aan te zetten. «Je hebt dien anderen dolk zoo wat een jaar geleden verkocht,// zei de advocaat, den uit drager fixeerend, die onrustig heen en weer schocf. «Ja, het kan wel zjjn....een jaar geleden mompelde hij, «ik weet het niet zoo precies meer." «Aan wien?« vroeg Mr. Leeman. De jood haalde de schouders op. «Ik onthoud niet aan wien ik iets verkoop, en.dikwjjls ken ik ze niet eens.// «Durf je ontkennen, dat je den dolk aan Van Praag verkocht heb, of als je liever wil, zullen wjj hem Hartog noemen.» discrediet geraakt, als dergelgke lieden er de dragers van zg'o, de voorlichters der mensehheid) vrg in het inrichten barer gods lienstoefeniugen, vrg in de keoze harer godsdienstige gezangeo, vrg vooral in het uitspreken harer godsdienstige overtuigin gen, zonder eeuige geioofsbepaling, ('t is waarljjk om zoo iets van jj verzucht te gaan gevoelen) maar vrjjwilljg gebonden door eenzelfde geloofsrichting («ene richting is 't zeker, maar ook eene geloojsnchting die toch alle mogelgke speelruimte toelaat dus ook om in 't geheel niets te gelooven. Ziedaar das het ideaal der vrijzinnigen eene «op hooderderlei wjjza gevarieerde en ge- nnaneeerde geloofsrichting.» Het aantal dezer «variaties» en «nuancen» regelt zich das in de eerste plaats naar het aantal «oefenaars» ook «voorgangers» genaamd, wier respectieve aanhangers onderling weder de merkwaardigste «variaties» en «nnancen» vertoonenvoorwaar een vermakeljjk schouwspel voor de «niet-gennanceerde» kerkgenootschappen «Het is een lust om aan te zien Zoo'n recht geloovig knoeien!" zon wjjlen de Génestet hebben uit geroepen. Of de «gennanceerien» onder elkander vrede honden? Och, dat gaat daar al even min als kg de Hollandsche «geestver wanten.» «Tnsschen de Unitariërs in het Oosten 6D die in het Westen ontstond een zekere naijver,» zoo vertelt dominee, dieeindeljjk tot een openljjke breuk geleid heeft, 't Zou echter ocjaist zjjn die breuk toe te schrjj- v6d aan louter plaatseljjke en dos tameljjk kleingeestige geschillen. H»t vooruitstre vende Westen vertegenwoordigt ook onder de daar wonende Unitariërs de meer ra dicale elementen, terwijl men iu 't Oosten meer behoudend bleef.» Hier vragen we ons vol verwondering af, wat die «meer bahoudenden» dan nog te behouden had den? «En toen men na in de omschrgring voor het doel der jaarvergadering niet aan de Westeljjke Unitariërs gehoor wilde ge ven en toch bleef spreken van den gods dienst in den geest van Jesos, in plaats van elke toespeling op ^God en Jesos weg te laten, opdat ook ernstige atheïsten en liberale Israëlieten met hen zouden kun nen meewerken, toen scheidden veel Wes teljjke Unitaniërs z ch af en vormden de L)e uitdrager sloeg de oogen neer voor de uitvorschende blikken, die beide mannen on hem vestigden, en zijn heele houding bewees, dat hij zich ontdekt wist. «Indien je ontkent, arresteer ik je op staan- den voet,» dreigde de politie-beambte. t Is wel mogelijk, dat het Hartog "Van Praag was,« antwoordde de jood met haperende stem, «ik herinner het mij niet zoo juist meer.// «Zoo, herinner je je dat zoo juist niet meer, misschien herinner je je dan wel, tot welk doel Van Praag den dolk kocht?" vroeg de advocaat. De uitdrager ontstelde nog heviger, hij beefde over al zijne ledematen. „Neen, hij heeft het mij niet gezegd en ik heb er hem ook niet naar gevraagd. Er zijn zooveel menschen, die een dolk koopen, en ik vraag er hun niet naar, wat ze er mee willen doen «l)enk eens goed na,// raadde de advocaat; „wacht, ik zal je geheugen eenr te bulp komen. Toen je van den moord op den ouden beer Van Balen hoorde, heb je toen niet aan dien dolk gedacht?// «Tk weet het niet, ik weet het niet,//betuigde de jood, wien het angstzweet op het voorhoofd parelde. «Ik begrijp niet wat de heeren van mij willen. Ik ben nog nooit met politie of justitie in aanraking geweest. Met veel moeite heb ik altijd een karig stukje brood moeten ver lienen. Ik ben een rustig man, ik heb me nooit inge laten //Schei maar uit,«onderbrak de advocaat den woordenstroom van den nitdiager, uie nu rijke lijk begon te vloeien «Wij wetea er alles van en later zal je wel gelegenheid worden gegeven, Western Unitarian Conferencemet een eigen hoofdbestuur te Chicago, waartoe allen kuDueu bebooren die samen willen werken tot bevordering vao waarheid, 'ge rechtigheid en liefdeDaarin moeten we de «radicale Westerlingen» gelgk ge/en, dat ze niet wilden spreken «an «den gods dienst in den geest van Jezns»; want wat beduidt het, alleen te 'spreken van den godsdienst, welke Gods Zoon is komen lee- reD, als men dienzelfien godsdienst ver werpt? Wat baat het maken van «toespe lingen» op de heiligste Nameu, wanneer zij slechts dienst doen als valsche leuzen, waarmee men de onwetenden en licfat-ga- loovigeo, doch die zoekende en dwalende zjjo, daar zg den steno van Petras' Rots missen, tracht aan te lokken, teneinde hen des te gemakkelijker en zekerder voorgoed op het dwaalspoor te brengen laags de kronkelpaden hunner duistere, rampzalige theorieëa. Luide verkondigen zg, de mo derne woordvoerders, aan God te geloo ven en tegelijkertij d miskennen, verachten, verguizen zjj Hem in Zjjn eeniggeboren Zoou, Die God van God, Licht van Licht, ware God van waren God is en spotten met Zijne booge geboleo! Wee deug^ne, die in hunne handen valt: verder eD verder wordt hjj medegevoerd in den jammerlgken maalstroom der eenwig-whselende meenin- geo, al meer en meer verliest bjj zijn ge zond oordeel, de gave, om waarheid vaa lengen, recht van onrecht, goed vaa kwaad te kunnen onderscheiden, totdat hg einde- Jjjk, de wanhoep ten prooi, moegestreden en moegeslingerd, met den reeds aange- haalcten dichter tot de troostelooze conclu sie geraakt: «Wat ons de wijzen als waarheid verkonden, //Straks komt een wijzer, die't wegredeneert." Doch laten we tot de «geestverwanten» teragkieren. De Westersehen dan waren meer consequent, maar ook meer oprecht zij wilden hst masker afwerpen en er eerljjk voor nitkomen, dat zjj Jezns' ieer niet volgen wilden, dat zij met God gean reke ning wilden honden, dat zij zich een gevoel den met godloochenaars ea Joden. «Geen geloofsbeljjdenis!» riepen de Westerachen doch dommee is van oordeel, dat ieder er eene geloofsbelijdenis op r shoudt«zelfs hjj, die niets anders ooit doet dan zeggen wat h(j niét gelooft, spreekt juist daarin neer eene geloofsbelijdenis uitBegrgpe dit wie je geheugen wat op te frisschen Met den dolk als bewijsstuk verlieten de beide mannen het winkeltje. Mr. Leeman was van meening, dat men het onderzoek voorloopig niet verder hoefde voort te zetten. Hij wist thans meer, dan hij had durven hopen te ontdekkenhet overige zou de justitie thans gemakkelijk kunnen uitvinden. Ook de politie-beambte was van gevoelen, dat men nu eerst den Officier van justitie van de belangrijke vondst moest in kennis stellen, en zoo werd de terugreis aanvaard. De advocaat deed dit met een verruimd ge moed. Voor de eerste maal na lange dagen ademde hij verlicht op. Hij voelde zich een zwaar pak van het hart genomen: Hjj had nu het middel om den jood onschadelijk te maken en Lucie te redden. De gedachte aan haar was hem geen oogenblik uit den geest gegaan, steeds had haar beeld hem die dagen omzweefd als on) hem aan te moedigen niet te rusten, voor hij het raadsel, het ingewikkelde vraagstuk h»d opgelost, waarhij zoo groote belangen betrokken waren. Zeker, er waren nog duistere punten, alles was nog niet volkomen opgehelderd, nu en dan zette zijn verstand nog een vraagteeken, maar het feit zelf viel niet langer te loochenen ds jood was de zoon van Hartog en had den ouden heer Van Balen vermoord. Hoogstwaarschijnlijk had bij nog meer op zijn geweten ook bij de zoogenaamde speculaties, waardoor Lucies vader was ten gronde gericht, zou hij denkelijk een valsche rol gespeeld hebben, doch dit was van latere zorg en van ondergeschikt belang. kan !«En toch gaat Ds. H. verder heb ik dejscheidiog dei Unitariërs nooit kannen betrearen, omdat in den diepsten grond een verschil bestond tnsschen conservatief en liberaal, omdat ik altijd sterk gevoeld heb dat beginselen niet mogen worden verzaakt ten koste van een uitwendige eenheid, omdat overal naar die eenheid (niet alleen de uit wendige, maar ook de inwendige eenheid, dominee!) al» hoofdzaak wordt bewaard, gewetensoffers gebracht moeten worden, getuige in groote mate de R. K. Kerk, in mindere mate de Ned. Herv. Kerk.» Oob, beste dominee, of «oefenaar» of «voorganger» of hoe ge 't liefst betiteld wilt worden, heb maar geen zorg voor onze gewetens: wg Katholieken weten heel goed, welken weg wg hebben in te slaan, om onze ziel vrg van zonde te bonden, niettegen staande de vele «offers», die ervaa worden gevraagd, wg wenschen n van ganscher harte toe, dat dit met u en owe volge lingen ook het geval mag zjjn! «Pas wanneer ieder volkomen vrgheid heeft zjjn godsdienstig denken te ontwik kelen overeenkomstig zjjn aanleg en be hoeften, pas dan kan op den dour onbe paalde oprechtheid worden gehandhaafd en het godsdienstig leven een kracht worden, die als gezaghebbende met overtuiging kan optreden.» Wg, Katholieken, gunnen n gaarne die vrgheid, wij behonden voor ons de vrgheid om vast te geiooveD, dat God, die ons met onzen «aanleg en onze behoeften» gescha pen heeft, ook het best weet, wat aan die behoeften het meest past en nemen dan ook oit Zgu hand dankbaar aan het hei- lig geloof, 't welk Hijzelf ons is komen leeren en in Zjjn Kerk one heeft nagelaten. Wjj lBten n ook gaarne in het bezit van die «gezaghebbende kracht» maar zullen ons toch bjj voorkeur verlaten op de meer be proefde kracht, die, van Petrus' Stoel uitgaande, reeds bjjna twee eenwen de we reld gedragen heeft en die ons een sterken steun zal zjjn op onze reis naar het eeuwig vaderland. Graaf Wilhelm Von Bismarck vertoeft sedert de vorige week op Fried- richsruh bjj zijn vader. Men brengt zjjn Hij verlangde er nu naar, spoedig thuis te rijn, om Lucie uit de pijnlijke ongerustheid te verlossen, om een einde te maken aan de heer schappij, die Van Praag op zjjn slachtoffer uit oefende,om den jood met een slag te vernietigen. De advocaat had wel vleugelen willen hebben om maar spoedig ter bestemde plaats aan te komen, de reis in den spoortrein scheen hem eene eeuwigheid toe. Eindeljjk had hij zjjn woon plaats bereikteven naar huis en dan naar Van Balen. Geen uur langer wilde hij de marteling laten duren. Thuis gekomen vond hij daar tot zjjn groote verbazing een briefje van Trees. Wat had zjj hem te zeggen? Wat mocht er in den tussehentijd gebeurd zijn? Haastig scheurde hjj de enveloppe open en las. Met een oogopslag had hij den in houd eer geraden dan gelezen. De jood had het dus eindelijk gewaagd aan zoek te doen om Lucies hand! Deze gedachte vervulde hem met walging en toorn. De laffe moordenaar wilde de kleindochter van den ver moorde tot vrouw nemen, natuurlijk niet uit genegenheid, maar enkel uit haat, uit duivel achtige wreedheid. Het werd Mr. Leeman koud om het hart: aan een zoo onmeDschelijke wraak zucht had hjj nooit kunnen gelooven, de stoutste verbeelding stond er voor stil. Van den jood gingen zijne gedachten vanzelf over wat Trees hem in ongekunstelde, ronde taal schreef over het lijden, dat zjj uitstond, de smart, die haar had overmeesterd. Maar ze ver trouwde op hem, hij was de eenige, die haar uit de klauwen van Van Praag kon verlossen. Wordt vervolgd).

Krantenviewer Noord-Hollands Archief

Nieuwe Haarlemsche Courant | 1896 | | pagina 1