NIEUWE
kDaaêlaó voor <3Zooró- en Suió-dCollanó.
Geestverwanten.
3To. 2524
Vrijdag 6 November 1896
21ste Jaargang
BUITENLAND.
m. y.
Duitschland.
H44RLEHS(7lfl C0DR.4IT.
ABOBIIEMïHTSPfiJ.Ji
Pei 8 maanden voor Haarlem.
Voor de overige plaatsen in Nederland tr p. p.
Voor het buitenland
Afzonderlijke nummers
Dit blad verschijnt
dagelijks, behalve Zon- en Feestdagen.
B U E E A CI: St. Janstraat Haarlem
1,10
1,40
2,80
0,03
AGITE MA HON AGITATE.
PRIJS DER ADVERTEWTIEN.
Van 16 regels 50 Cent»
Elke regel meer 71/*
Groote letter» worden berekend naar plaatsruimte
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant.
K e d a c t e n r-Uit g e v et, W. K P P Bi R 8.
Alsof het schouwspel, dat ons hier door
de «modernen» in hun «kerkelijk en gods
dienstig leven» wordt geboden oog niet
dwaas genoeg ware, wjjct Ds. F. W. N.
H ugen b ol z Jr. zjjqe getrouwen op hst
voorbeeld van hen, die hg zjjae «geestver
wanten» noemtds Amerikaansche secte
der Unitariërs. Amerika schijnt voor dominee
op kerkeljjk en godsdieostig gebied wel bet
land van belofte te zjjn. Amerikaansche
spik-sptinternieuwe denkbeelden worden
door hem begroet als waren het openbarin
gen uit hoogere gewesten en reclame-mabea
voor «degoede zaak» op echt-Amerikaansche
manier i« hem ook niet vreemd. No, zoo
van tjjd tot tjjd eens de groots trom te roeren
kan nooit kwaad voor de verspreiding der
«moderne beginselen» en men moet
toch altjjd in stijl bljjven
Wat dominee van die geestverwanten
vertelt
Ik kan me zoo voorstellen hoe zjjue ge
trouwen dit alles zullen gelezen hebben,
met eerbiedige bewondering voor zooveel
«geavanceerdheid» en hoe zjj daarna vol
deemoed het hoofd bebbeo gebogen en zich
berouwvol op de borst hebben geklopt,
zwaar zuchtende overeigeD bekrompenheid
over eigen gemis aan geestkracht, dat hun
tot op dit oogenblik belet beeft, dien «eeneu
voet» waarmee ze nog «in de Nederlaudsche
Hervormde Kerk» staan zooals Ds. H.
dit nitdrokt eindelijk eens los te werken
en zich triomfantelijk met beide beenen te
plaatsen op Protestantenbond-terrein Och,
ja, zoo zjjn nu eenmaal de Hollanders, dom-
perig, traag 1 Eu dan meenden wij, Katho
lieken, nog wel Uitsluitend van deze loff j-
ljjke eigenschappen de bezitters te zjja,
daarin bijua geëvenaard door de orthodoxe
Protestantenmaar m'sgerekend ook de
«voornitstrevenden» blijken nu door den
vaderlandschen Jan-Salie-geest te zijn aan
getast Dan hebben de Amerikanen er beter
slag van luister maar even naar dominee
«Zjj (de Unitariërs) vormen geheel onaf-
hankelgke gemeenten, vrij in doen en laten,
vrjj in de kenze barer predikanten, zelfs
al wildeD zg een man beroepen, die aan geen
enkele hoogescbool ol seminarie eene weten-
schappeljjk-theologische opleidir-g heeft ge
noten, (iemand in den geest van de hier te
lande welbekende «oefenaars» dusgeen
wonder, dat de «moderne wetenschap» in
FEUILLETON
De wraak van den jood.
23.
Vervolg.)
Je hebt twee zulke dolkmessen gehad,// begon
de advocaat, het wapen in de hand nemend,
//waar is het andere geblevenP"
Mr. Leeman en de politie-beambte vestigden
scherpe blikken op den jood, die van kleur
verschoot.
„Het andere,//mompelde// hjj, //het andere
Jk weet van geen ander af.//
//Ik zon je in je eigen belang aanraden, de
waarheid te spreken,// zei de politie-beambte,
hem zijn kaart latende zien, wat dtn uitdrager
nog meer deed ontroeren.
Beide mannen hadden thans zekerheid dat
de jood er meer van wist; zij besloten dus, hem
de duimschroeven aan te zetten.
«Je hebt dien anderen dolk zoo wat een jaar
geleden verkocht,// zei de advocaat, den uit
drager fixeerend, die onrustig heen en weer
schocf.
«Ja, het kan wel zjjn....een jaar geleden
mompelde hij, «ik weet het niet zoo precies
meer."
«Aan wien?« vroeg Mr. Leeman.
De jood haalde de schouders op. «Ik onthoud
niet aan wien ik iets verkoop, en.dikwjjls ken
ik ze niet eens.//
«Durf je ontkennen, dat je den dolk aan Van
Praag verkocht heb, of als je liever wil, zullen
wjj hem Hartog noemen.»
discrediet geraakt, als dergelgke lieden er
de dragers van zg'o, de voorlichters der
mensehheid) vrg in het inrichten barer
gods lienstoefeniugen, vrg in de keoze harer
godsdienstige gezangeo, vrg vooral in het
uitspreken harer godsdienstige overtuigin
gen, zonder eeuige geioofsbepaling, ('t is
waarljjk om zoo iets van jj verzucht te gaan
gevoelen) maar vrjjwilljg gebonden door
eenzelfde geloofsrichting («ene richting
is 't zeker, maar ook eene geloojsnchting
die toch alle mogelgke speelruimte toelaat
dus ook om in 't geheel niets te gelooven.
Ziedaar das het ideaal der vrijzinnigen eene
«op hooderderlei wjjza gevarieerde en ge-
nnaneeerde geloofsrichting.» Het aantal
dezer «variaties» en «nuancen» regelt zich
das in de eerste plaats naar het aantal
«oefenaars» ook «voorgangers» genaamd,
wier respectieve aanhangers onderling weder
de merkwaardigste «variaties» en «nnancen»
vertoonenvoorwaar een vermakeljjk
schouwspel voor de «niet-gennanceerde»
kerkgenootschappen
«Het is een lust om aan te zien
Zoo'n recht geloovig knoeien!"
zon wjjlen de Génestet hebben uit
geroepen.
Of de «gennanceerien» onder elkander
vrede honden? Och, dat gaat daar al even
min als kg de Hollandsche «geestver
wanten.»
«Tnsschen de Unitariërs in het Oosten
6D die in het Westen ontstond een zekere
naijver,» zoo vertelt dominee, dieeindeljjk
tot een openljjke breuk geleid heeft, 't Zou
echter ocjaist zjjn die breuk toe te schrjj-
v6d aan louter plaatseljjke en dos tameljjk
kleingeestige geschillen. H»t vooruitstre
vende Westen vertegenwoordigt ook onder
de daar wonende Unitariërs de meer ra
dicale elementen, terwijl men iu 't Oosten
meer behoudend bleef.» Hier vragen we
ons vol verwondering af, wat die «meer
bahoudenden» dan nog te behouden had
den? «En toen men na in de omschrgring
voor het doel der jaarvergadering niet aan
de Westeljjke Unitariërs gehoor wilde ge
ven en toch bleef spreken van den gods
dienst in den geest van Jesos, in plaats van
elke toespeling op ^God en Jesos weg te
laten, opdat ook ernstige atheïsten en
liberale Israëlieten met hen zouden kun
nen meewerken, toen scheidden veel Wes
teljjke Unitaniërs z ch af en vormden de
L)e uitdrager sloeg de oogen neer voor de
uitvorschende blikken, die beide mannen on hem
vestigden, en zijn heele houding bewees, dat hij
zich ontdekt wist.
«Indien je ontkent, arresteer ik je op staan-
den voet,» dreigde de politie-beambte.
t Is wel mogelijk, dat het Hartog "Van
Praag was,« antwoordde de jood met haperende
stem, «ik herinner het mij niet zoo juist meer.//
«Zoo, herinner je je dat zoo juist niet meer,
misschien herinner je je dan wel, tot welk doel
Van Praag den dolk kocht?" vroeg de advocaat.
De uitdrager ontstelde nog heviger, hij beefde
over al zijne ledematen. „Neen, hij heeft het mij
niet gezegd en ik heb er hem ook niet naar
gevraagd. Er zijn zooveel menschen, die een
dolk koopen, en ik vraag er hun niet naar, wat
ze er mee willen doen
«l)enk eens goed na,// raadde de advocaat;
„wacht, ik zal je geheugen eenr te bulp komen.
Toen je van den moord op den ouden beer
Van Balen hoorde, heb je toen niet aan dien
dolk gedacht?//
«Tk weet het niet, ik weet het niet,//betuigde
de jood, wien het angstzweet op het voorhoofd
parelde. «Ik begrijp niet wat de heeren van mij
willen. Ik ben nog nooit met politie of justitie
in aanraking geweest. Met veel moeite heb ik
altijd een karig stukje brood moeten ver lienen.
Ik ben een rustig man, ik heb me nooit inge
laten
//Schei maar uit,«onderbrak de advocaat den
woordenstroom van den nitdiager, uie nu rijke
lijk begon te vloeien «Wij wetea er alles van
en later zal je wel gelegenheid worden gegeven,
Western Unitarian Conferencemet een
eigen hoofdbestuur te Chicago, waartoe
allen kuDueu bebooren die samen willen
werken tot bevordering vao waarheid, 'ge
rechtigheid en liefdeDaarin moeten we
de «radicale Westerlingen» gelgk ge/en,
dat ze niet wilden spreken «an «den gods
dienst in den geest van Jezns»; want wat
beduidt het, alleen te 'spreken van den
godsdienst, welke Gods Zoon is komen lee-
reD, als men dienzelfien godsdienst ver
werpt? Wat baat het maken van «toespe
lingen» op de heiligste Nameu, wanneer
zij slechts dienst doen als valsche leuzen,
waarmee men de onwetenden en licfat-ga-
loovigeo, doch die zoekende en dwalende
zjjo, daar zg den steno van Petras' Rots
missen, tracht aan te lokken, teneinde hen
des te gemakkelijker en zekerder voorgoed
op het dwaalspoor te brengen laags de
kronkelpaden hunner duistere, rampzalige
theorieëa. Luide verkondigen zg, de mo
derne woordvoerders, aan God te geloo
ven en tegelijkertij d miskennen, verachten,
verguizen zjj Hem in Zjjn eeniggeboren
Zoou, Die God van God, Licht van Licht,
ware God van waren God is en spotten
met Zijne booge geboleo! Wee deug^ne,
die in hunne handen valt: verder eD verder
wordt hjj medegevoerd in den jammerlgken
maalstroom der eenwig-whselende meenin-
geo, al meer en meer verliest bjj zijn ge
zond oordeel, de gave, om waarheid vaa
lengen, recht van onrecht, goed vaa kwaad
te kunnen onderscheiden, totdat hg einde-
Jjjk, de wanhoep ten prooi, moegestreden
en moegeslingerd, met den reeds aange-
haalcten dichter tot de troostelooze conclu
sie geraakt:
«Wat ons de wijzen als waarheid verkonden,
//Straks komt een wijzer, die't wegredeneert."
Doch laten we tot de «geestverwanten»
teragkieren. De Westersehen dan waren
meer consequent, maar ook meer oprecht
zij wilden hst masker afwerpen en er eerljjk
voor nitkomen, dat zjj Jezns' ieer niet
volgen wilden, dat zij met God gean reke
ning wilden honden, dat zij zich een gevoel
den met godloochenaars ea Joden. «Geen
geloofsbeljjdenis!» riepen de Westerachen
doch dommee is van oordeel, dat ieder er
eene geloofsbelijdenis op r shoudt«zelfs hjj,
die niets anders ooit doet dan zeggen wat
h(j niét gelooft, spreekt juist daarin neer
eene geloofsbelijdenis uitBegrgpe dit wie
je geheugen wat op te frisschen
Met den dolk als bewijsstuk verlieten de beide
mannen het winkeltje.
Mr. Leeman was van meening, dat men het
onderzoek voorloopig niet verder hoefde voort
te zetten. Hij wist thans meer, dan hij had
durven hopen te ontdekkenhet overige zou
de justitie thans gemakkelijk kunnen uitvinden.
Ook de politie-beambte was van gevoelen, dat
men nu eerst den Officier van justitie van de
belangrijke vondst moest in kennis stellen, en
zoo werd de terugreis aanvaard.
De advocaat deed dit met een verruimd ge
moed. Voor de eerste maal na lange dagen
ademde hij verlicht op. Hij voelde zich een
zwaar pak van het hart genomen: Hjj had nu
het middel om den jood onschadelijk te maken
en Lucie te redden. De gedachte aan haar was
hem geen oogenblik uit den geest gegaan, steeds
had haar beeld hem die dagen omzweefd als
on) hem aan te moedigen niet te rusten, voor
hij het raadsel, het ingewikkelde vraagstuk h»d
opgelost, waarhij zoo groote belangen betrokken
waren.
Zeker, er waren nog duistere punten, alles
was nog niet volkomen opgehelderd, nu en dan
zette zijn verstand nog een vraagteeken, maar
het feit zelf viel niet langer te loochenen ds
jood was de zoon van Hartog en had den ouden
heer Van Balen vermoord. Hoogstwaarschijnlijk
had bij nog meer op zijn geweten ook bij de
zoogenaamde speculaties, waardoor Lucies vader
was ten gronde gericht, zou hij denkelijk een
valsche rol gespeeld hebben, doch dit was van
latere zorg en van ondergeschikt belang.
kan !«En toch gaat Ds. H. verder heb
ik dejscheidiog dei Unitariërs nooit kannen
betrearen, omdat in den diepsten grond een
verschil bestond tnsschen conservatief en
liberaal, omdat ik altijd sterk gevoeld heb
dat beginselen niet mogen worden verzaakt
ten koste van een uitwendige eenheid, omdat
overal naar die eenheid (niet alleen de uit
wendige, maar ook de inwendige eenheid,
dominee!) al» hoofdzaak wordt bewaard,
gewetensoffers gebracht moeten worden,
getuige in groote mate de R. K. Kerk, in
mindere mate de Ned. Herv. Kerk.»
Oob, beste dominee, of «oefenaar» of
«voorganger» of hoe ge 't liefst betiteld
wilt worden, heb maar geen zorg voor onze
gewetens: wg Katholieken weten heel goed,
welken weg wg hebben in te slaan, om onze
ziel vrg van zonde te bonden, niettegen
staande de vele «offers», die ervaa worden
gevraagd, wg wenschen n van ganscher
harte toe, dat dit met u en owe volge
lingen ook het geval mag zjjn!
«Pas wanneer ieder volkomen vrgheid
heeft zjjn godsdienstig denken te ontwik
kelen overeenkomstig zjjn aanleg en be
hoeften, pas dan kan op den dour onbe
paalde oprechtheid worden gehandhaafd en
het godsdienstig leven een kracht worden,
die als gezaghebbende met overtuiging kan
optreden.»
Wg, Katholieken, gunnen n gaarne die
vrgheid, wij behonden voor ons de vrgheid
om vast te geiooveD, dat God, die ons met
onzen «aanleg en onze behoeften» gescha
pen heeft, ook het best weet, wat aan die
behoeften het meest past en nemen dan
ook oit Zgu hand dankbaar aan het hei-
lig geloof, 't welk Hijzelf ons is komen
leeren en in Zjjn Kerk one heeft nagelaten.
Wjj lBten n ook gaarne in het bezit van
die «gezaghebbende kracht» maar zullen ons
toch bjj voorkeur verlaten op de meer be
proefde kracht, die, van Petrus' Stoel
uitgaande, reeds bjjna twee eenwen de we
reld gedragen heeft en die ons een sterken
steun zal zjjn op onze reis naar het eeuwig
vaderland.
Graaf Wilhelm Von Bismarck
vertoeft sedert de vorige week op Fried-
richsruh bjj zijn vader. Men brengt zjjn
Hij verlangde er nu naar, spoedig thuis te
rijn, om Lucie uit de pijnlijke ongerustheid te
verlossen, om een einde te maken aan de heer
schappij, die Van Praag op zjjn slachtoffer uit
oefende,om den jood met een slag te vernietigen.
De advocaat had wel vleugelen willen hebben
om maar spoedig ter bestemde plaats aan te
komen, de reis in den spoortrein scheen hem
eene eeuwigheid toe. Eindeljjk had hij zjjn woon
plaats bereikteven naar huis en dan naar Van
Balen. Geen uur langer wilde hij de marteling
laten duren.
Thuis gekomen vond hij daar tot zjjn groote
verbazing een briefje van Trees. Wat had zjj
hem te zeggen? Wat mocht er in den tussehentijd
gebeurd zijn? Haastig scheurde hjj de enveloppe
open en las. Met een oogopslag had hij den in
houd eer geraden dan gelezen.
De jood had het dus eindelijk gewaagd aan
zoek te doen om Lucies hand! Deze gedachte
vervulde hem met walging en toorn. De laffe
moordenaar wilde de kleindochter van den ver
moorde tot vrouw nemen, natuurlijk niet uit
genegenheid, maar enkel uit haat, uit duivel
achtige wreedheid. Het werd Mr. Leeman koud
om het hart: aan een zoo onmeDschelijke wraak
zucht had hjj nooit kunnen gelooven, de stoutste
verbeelding stond er voor stil.
Van den jood gingen zijne gedachten vanzelf
over wat Trees hem in ongekunstelde, ronde
taal schreef over het lijden, dat zjj uitstond, de
smart, die haar had overmeesterd. Maar ze ver
trouwde op hem, hij was de eenige, die haar
uit de klauwen van Van Praag kon verlossen.
Wordt vervolgd).