No. 4313 Maandag 16 October 1899. 24ste Jaargang. QagËlaö voor cTtooró- on Suió-JCollanó. De heer Van Houten en de leerdwang. BUITENLAND. BUREAU: St. Jansstraat. Haarlem. f 1,10 1,40 2,80 0,03 VADER EN ZOON frankrijk. Engeland. België. Duitschland. Rusland. ABONNEMENTSPRIJS Per 3 maanden voor Haarlem Voor de overige plaatsen in Nederland franco per post Yoor het baitenland Afzonderljjke nummers Dit blad verschijnt dagelijks, behalve Zon- en Feestdagen. Redacteur-Uitgever, W. KÜPPERS. PRIJS DER ADVERTENTIEN. Van 1—6 regels50 Cents. Elke regel meer7i/, Groote letters worden berekend naar plaatsruimte. Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant. VlAINXIENDIUjr AGITE MA NON AGITATE. Hoofdagenten voor het Duitenland: Compagnie Générale Publicity H/tvdnoèvei G. L. DA BE 4' Co. JOHN., Iu J ONES Succ. Paris 31 bis Faubourg Montniartre Ofschoon de openbare behandeling van het wetsontwerp op den Leerplicht door de Tweede Kamer eerst in het volgend jaar is te wachten, blijft deze voordracht de aandacht bezig houden. Voor enkele weken werd in Den Haag eene zwakke poging be proefd om eene betooging van het volk te houden, die ten doel moest hebben aan Re geering en Volksvertegenwoordiging duide lijk te maken, dat Leerplicht een eisch der noodzakelijkheid moet heetenen thans is het weder de bekende «staatsman in rus te», nar. S. V a n H o u t e n, die gemeend heeft zijn advies over de quaestie van den Leerplicht wereldkundig te moeten maken. Even weinig indruk als de «groote be tooging» in Den Haag, moet mr.Va n H o u- t e n's advies hebben verwekt. Stelt men hier tegenover de meer dan duizend adres sen, die bij de Tweede Kamer zijn inge komen met verzoek om den Leerplicht niet in te voeren, dan zal men ons toegeven, dat die stemmen der voorstanders al een zeer pover figuur opleveren. Ook B r a a- k e n s i e k's teekenstift bewijst, dat men het in het liberale kamp lang. niet eens is over de wenschelijkheid van de verwe zenlijking van mr. Borgesius' ideaal. Maar niet weinig verbaasd waren wij, toen in mr. VanHouten's Staatkun digen Brief d6ze week verschenen hem zagen waarschuwen tegen de onder wijspolitiek vau den heer Borgesius, die heulen zou met het clericalisme. Wjj zijn van den heer VanHouten gewoondat hjj voor gewaagde uitspra ken niet terugdeinst en er zelfs genoegen in heelt om paradoxen op te werpen. Maar het is toch wel wat heel kras om aan mr. Goeman Borgesius te verwjj- ten, dat hij bezig is in politieleen zin te verkleuren en dat hij er niet afkeerig van scbjjnt te wezen om op een nauwere ver- eeniging met de K u y p e r-groep met prjjsgeving van het liberaal onderwijspro- gram aan te sturen. Welk verwjjt men aan den legenwoor- digen Minister van Binnenlandsche Zaken ook moge richten, dat hij het clericalisme met andere woorden de kerkelijke par tijen welgezind zou wezsn, dit noemen wij een droombeeld van mr. VanHou ten, dat hem waarschjjniijk voor den geest is gekomen door zjjn zucht om a tort et a travers zijn democratisch-liberale vrien den aan te vallen en te bestoken. Steeds toch is duidelijk gebleken, dat de Leerplicht geen ander doel had dan om FEUILLETON 5 Vervolg.) Hier zat Gottfried in het eenige vertrek, geheel m gepeins verdiept. D >or zjjn veder veratooten en onder het dak van zijn peetoom gastvrjj opgenomen, rjjpte het besluit bij hem om geen hjj tot nu met moeite in zijn brein had samengesteld, tienmaal veranderd en dan nog weer eens dooreen geworpen, nu naar eene bepaalde gedachte en met vaste hand tan uit voer te brengen. Nauweljjks stond dit plan bjj hem vast, of hjj ging er met geestdrift toe over om te trachten hetzelve te volvoeren. Hjj wendde zich eerst tot de scheepsbouwmeesters sjjner vaderstaddie langs alle zjjdan dar tivier hunne werkplaatsen en werven bezaten en richtte toon zijne schreden naar Altona, dat langzamerhand van een vlek tot eene stad was aangegroeid. En verder afwaarts ging hij nog waar aan de „Duivelsbrug// de hellingen in de rivier loopen, en tot aan het aan schepen rjjke Blankenesse, dat bjjaa evenveel schepen in zee als schoorsteenen op de daken telt. Overal legde hjj de scheepsbouwmeesters zijne tecke- ningen voor en gaf hun eene oms'andige beschrijving hoe hij zich het geheel had voor gesteld te maken en op welke wjjze bij d6U bouw dacht te laten uitvoeren. De mannen hoorden hem echter ongeloovig aan cn elk gaf hem op ijjne wjjze zjjne gedach de z. g. neutrale overheidsschool, die op de meeste plaatsen is verzwakt door den opbloei van het bijzonder onderwijs, te schragen en te steunen. De Leerplicht is een machtig wapen in de hand der liberale onderwijsmannen om de openbare school te sterken iu haar strjjd tegen de christe lijke, en zal steeds worden aangewend om aibreuk te doen aan de bijzondere school. In welk opzicht hier nu bjj deu minis ter Borgesius sprake kan wezen van te willen heulen met het clericalismebe grijpen wij niet best. Wij weten wel, dat de M nister van Binnenlandsche Zaken uit liefde voor het beginsel van de wets- voordaebt, zich geneigd heeft getoond tot het doen van concessies aan de tegenstanders van zjjn ontwerp maar daarmede heeft de beer Borge s i u s volstrekt geen dienst bewezen aan de kerkelijke richtingen. Ook al wist de Minister zjjn ontwerp nog zoo smakeljjk te maken, dan zou hjj toch geen stap zjju genaderd tot het punt, waar voor- en tegenstanders van den Leerplicht elkan der zouden kunnen ontmoeten. De Leer plicht is en blijft verwerpeljjk en kan niet aanuemeljjk gemaakt worden door de fraaiste toezeggingen. De heer Van H ou- ten heeft het derhalve mis, wanneer hij droomt van eene radicaal-clericale combi natie voor de invoering van den Leerplicht. Laat hjj zich liever scharen bjj zjjn vroe gere vrienden op politiek gebied dan nu en dan zijn brommerige stem te doen hooren om te veroordeelen, wat de tegen woordige Regeering wenscht tot stand te brengen. En mocht bij soms meenen aan genaam te wezen aan de bestrijders van mr. Borgesius' ontwerp,dan roepen wjj hem toe non tali auxilis. De dagen zjjn ook voorbij, dat wij ous een rad voor de oogen lieten draaien om het liberalisme te steunen. Zulks weet de heer Borgesius ook zeer wel. Hjj heeft getracht op zjjn wjjze tegemoet te komen aan de bezwaren, die tegen zjjn ontwerp werden geopperd, doch hij heeft ook reeds vernomen, dat die bezwaren niet uit den weg geruimd kunnen worden, zoolang hij zjjo ontwerp handhaaft. Maar geenszins kau hier gesproken worden van een «lie- baugeln» der voor- en tegenstanders van den Leerplicht. Eerljjk en vrijuit is van onze zjjde te gen het Leerplicht-ontwerp geprotesteerd. Wjj kunnen geen goeds vinden in een we1-, die bestemd is het bijzonder onderwjjs af breuk te doen en die aan de nat-e een ongereebtvaardigden dwang zal opleggen met verkrachting van een der voornaam ste ouderplichten. Hoe de heer Borge sius zich ook uitgesloofd heeft om zijn ten over het onderwerp te kennen. De één be denkende dat bij de zoon was van een geacht Bcheej s'oouwmeester, drukte in hoffelijke woor den de verontschuldiging uit dat hjj hem niet van dienst kon zijn. Hjj zonde zich gaarne be reid toonen, maar de vele bestellingen die hjj had aaDgenomen, maakten het hem voor een geruimen tjjd onmogeljjk om een gedeelte van zjjne werf in te ruimen voor de uitvoering van GottfriedB plan. Een ander gaf zonder omwegen zjjne verbazirg te kennen dat de jonge heer bjj hem wilde bouwen, daar hjj dit op de werf van zjjo vader toch veel gemakkeljjker zou kunnen doen. Eq ais het misschien was dat deze het bonwplan afkeurde, dat hjj voor zich er dan ook liever niet mede te maken zou habben, daar hij zich niet gaarne ongeroepen in een strijd tusschen vader en zoon zou men gen. Anderen waren er ook nog, die hem open- ijjk uitlachten en zeiden, dat hij met zjjn dwaze plannen naar den duivel kon loopen, want dat zjju bouwmeesters te verstandig waren om zich door zulk een windbuil te laten voor den gek houden. Met een verbitterd hart stak Gottf;ied den Elbe over en sprak met den bouwmeester op de werf aan het Beigerspad. Hier vond hjj toch eindeljjk een williger gehoor, was het misschien ook slechts omdat de eerzame baas zelfs geen enkel licht vaartuig af te leveren had en dat de aangewaaide gast hem nu den tjjd ve'dreef. Of schermde het ook wellicht een weinig in het brein van den bouwmeester door, als had de jonge man het niet zoo geheel aan 't ver keerde einde en kon er uit zjjne plannen wel ontwerp aannemelijk te maken voor de principieele tegenstanders van den Leer plicht, bij is daarin niet geslaagd. En aan da andere zijde heeft men niet geaarzeld om met klem en kracht het afkeurenswaar dige der wet te betoogen. Noemt de heer Van Hou ten dit «lie- bilugeln» hij bezit daartoe de vrijheid doch wij nemen de vrijheid om hem te verwijten dat zijn optreden geen ander doel heeft dan zijn vroegere liberale vrien den te prikkelen tot vijandige daden te gen de partijen, die het liberalisme mee nen te moeien bestrijden. Dit blijkt uit alles. De heer Van H o u ten is een libe raal van den ouden stempel. Hij ziet in katholieken en anti-revolutionaairen staats gevaarlijke menschen minstens evenzeer te duchten als sociaal democraten en anar chisten. Hij stelt ze voor onder den al- gemeenen naam van clericaal en weet van hun aanwezigheid toch nog te profiteeren om zijn denkbeelden bij zijn vrienden aan te bevelen door nu en dan te waarschu wen voor het clericale spook. Het woord van Gambetta: het «cle ricalisme is de vijand,» maakt zijn poli tiek levensbeginsel uit en wanneer hjj slechts vermoeden kan dat een maatregelvan liberale zjjde genomen, ook strekken kan ten gunste van de gehate clericalen, dan kent zijn woede geen grenzen. Vandaar dan ook, dat de heer VanHouten tot den minister Borgesius de dwaze be schuldiging richt, dat deze den gezamen- ljjken clericalen aanbiedt de schatkist ruim voor het bijzonder onderwijs te zullen open stellen. Hier is niets van aan. Alleen heeft de Minister laten doorschemeren dat de meerdere kosten door de invoering van den Leerplicht aan de bijzondere scholen opgelegd, voor een deel ook door het Rijk kunnen worden gedragen. Maar hoe bil lijk ook, deze toezegging in al haar vaag heid kan geen tegenstander van den Lser- plicht bekeeren. Al zou het Rjjk alle kos ten van den Leerplicht willen dragen, dan nog heft dit de bezwaren tegen het be ginsel niet op. De Katholieken laten zich niet omkoopen door een handvol geld uit de schatkist, Zjj bekost'gen liever zeiven hun scholen geheel en al dan hun begin sel prijs te geven voor geldelijke onder steuning van den Staat. Daar begrijpen natuurlijk de heeren Van Houten en Goeman Borge sius niets vau. Zjj vinden het dom en on verstandig dat wjj niet eens hun mooie beginsel van leerdwang willen aanvaarden en nog geld op den koop toe kunnen krjj- gen. Eu als dan een dier beide heeren toe nadering zoekt door dat product van libe- iets goed terecht komen, al ze maar goad uit gewerkt werden. Maar hiertoe nu ontbraken bun beide de middelen? Hierover begon Gott fried nu nog meer te morren dan hem dien stig was en geljjk het zich liet aanzien, zou hjj langzamerhand in eene hevige melancholie vervallen. Oaverwacht opent zich de deur en de heer Jonathan Allerdiek, met schansloopen en pels muts treedt binnen. Gottfried verrees uit zijne droomerjjeu en riep verschrikt uit"Om Gods wil mijnheer, wat voert u hierheen Er is daar aan de andere zjjde toch geen ongeluk geschied //Daar is alles in goeden wels.and, maar hier vrees ik dat het een ongeluk zou kunnen geven eu om dat te verhoeden kom ik door nacht en nevel hierheen.// //Hoe meent gij dal?» vroeg Gottfried eenigs- zits beangst, terwjjl hjj in t gelaat van den ouden vriend trachtte te lozen. „Ik meen het even zoo als ik i vind. Wan neer ik een mensch zie, die zien op eene jjs- schots begeeft en op het punt ij om te zinken zal ik hem dan van den veiligen oever af ver- manen, dat hjj een volgenden keer voorzichtig moet zjjn Liever doe ik dan mijn uiterste best j om hem te grjjpen en eerst dan, wanneer ik hem buiten gevaar gebracht heb, prent ik hem in om voor de toekomst niet m8er zulke dol- lern ins-streken te beginnen. En even zoo denk ik nu ook met u te handelen, jongetjo.,, „Sia ik dan op eene wankelende gsschots «Op een geheele schots eigenlijk niet meer. Zjj is reeds in duizenden stukken gebroken en rale wijsheid zoo smakeljjk mogeljjk voor te stellen, dan komt de ander hem aan klagen van «klein politiek geknoei.» Het is vermakelijk te lezen, hoe spjjtig de «staatsman in ruste» den tegenwoor- digen Minister van Binnenlandsche Zaken bespreekt. Hjj beweert, dat deheerBor- g e s i u s zijn afkomst verloochent en op het punt staat zjjn liberale kiezers van 1897 te verraden. En dat allesomdat de Minister pogingen heeft aangewend om zijn tegenstanders met den Leerplicht te verzoenen. Wjj zouden den heer Van Houten wel een raad willen geven. Het zou te be jammeren zjjn, iudien het zuiver liberale beginsel van den Leerplicht een twistap pel werd in de liberale gelederen. Laat bjj zich daarom troosten met de verzekering, die wjj hem wel durven verschaffendat de heer Borgesius nog even «anti- clericaal» is als vroeger en dat zjjn heulen met ons enkel een product is vau de rjjke phantasie van den heer VanHouten. En wat den heer Borgesius zelf aan gaat zouden wjj hem wel willen raden niet verder te gaan met zich de verden king van den heer Van Houten op den hals te halen want zjjn Leerplicht wet willen wjj nooit. Graaf de Chevilly, die als samen zweerder tegen de Republiek was gevan gen genomen, is uit zjju arrest ontslagen. De rechter Grosseau is buiten vervol ging gesteld. Eenige royalisten de heeren Godefroy, MaryenVoreux, worden verdacht van hoogverraad. Dezen heeren wordt ten laste gelegd bjj den heer Deneufgardinte Rjjssel eene bespreking te hebben gehou den over de officieren die bereid zouden zjjn den Hertog van Orleans te steunen. Van Rjjssel moeten de heeren zich naar Doornik begeven hebben, waar zjj in het hotel de Flmpératrice, een gesprek hadden met een zeer aanzienljjk royalist. In Fraukrjjk teruggekeerd met 200.000 portretten van den Hertog van Orleans, begaf zich tegen den avond de heer Go defroy met Voreux naar Douai waar het royalistisch comité van die stad instructies kreeg. De heeren keerden daar na naar Parjjs terug. De heer Godefroy wordt nog aller- bespotteljjkst beschuldigd, dat hjj te Rijs sel een bezoek heeft gebracht aan de roya listische Liga in die stad. De Marseiilanen zullen het 25ste eeuwfeest vau de stichting hunner stad vie ren. Een zekere doctor Giorgiadesis aan het hoofd van een Grieksche deputatie overgekomen zjj beschouwen zich als de vertegenwoordigers van de oude Phoeni- ciërs. De viering belooft schitterend te met het kleinste dier stukjes zqt gjj juist bezig om te sinken, en daarom strekt zich nu mjjn arm uil om dat te verhoeden eu u weer op het droge te brengen.// //Maar wat heeft dat alles te beduiden P" //Dit heeft te beduiden, dat gjj hier iemand hebt voor u staan die hetgeen hem het liefste op aarde is niet gaarne van kommer en ver driet wil uien sterven. Ik heb over n mat mjjne Johanna gesproken, geljjk het als een recht schapen vader mjjn plicht was ea haar gezegd, dat zjj u uw woord zou moeten terug geven, daar gij haar toch wel nimmer zoudt kunnen huwen. Zjj houdt lich echter bepaald vast aan het eenmaal gegeven woord, en wil van hare verplichting dienaangaande geen stroohalm breed afwjjken. Bij deze verklariag heb ik wel gevloekt en gebromd, maar toch bevalt het mjj ia het meisj o, want ik herken er ia, dat zjj van mijn bloed is. Daar ik nu echter inzie hoe de zaken staan en niet wil dat mij a arm kind ongelukkig worden zal //Niet door mjj I// riep Gottfried met opge wondenheid uit. //Ik geef eerder liever alles verloren. Ik wil //Den mond houden tot u wat gevraagd wordt!// viel de heer Jonathan Allerdiek hem haastig in de rede. //Ik heb nog eens ernstig met uwen vader gesproken, maar die bljjft on verbiddelijk. Hetgeen u van nwe moeder toe komt heeft hjj mjj uitbetaald en op deze wjjze voor immer mat u afgerekend. Dit geld breng ik u nu hier mede, gjj kunt daar uw werk mede beginnen en een schip bouweD waarmede wjj, wanneer het gereed is, alle vjjanden be- worden. Dit is iets echt Marseillaansch de Cannebière zal daveren vaD het feest gejoel, omdat Massilla 600 jaar voor Chris tus gesticht is, en de doctor Giorgia- d es zal als een Phoenix worden geëerd. - He daders van de plundering der kerk Saint Joseph te Parijs zijn door de 11de correctioneele kamer veroordeeld: S b a s- tien Faure tot twee maanden; twee anderen tot twee jaren een tot 15 dagen gevangenis en de overigen tot boeten van frs. 25 tot frs. 200. Wanneer wij met een onbevangen blik de Engelsche berichten over het ontstaan van den oorlog met Transvaal nagaan, dan vinden wg onder de bladen daar te lande geen orgaan, dat meer zijn verkropte woede doet kennen dan het City-blad de limes. Het blad der Jingo's noemt alles wat de Boeren vau Transvaal doen, ruw en zon der discipline wat de tucht betreft. De Redactie ziet in het Boerenleger niets wat gelijkt op de Europeesche legers, maar de Times moet erkennen, dat de Boeren, die naar de grenzen zijn getrokken, nauwkeu rig letten op eigen zaken. Het eenige wat hun mankeert is goed drinkwater. De correspondent van de Timesweet te vertellen dat de Boeren in de verschil lende stelliDgen geparadeerd hebben op den verjaardag van Paul K r u g e r. Het weer is er koud met hevige regens en storm en daarmede zijn de Boeren in hun schik, daar nu het gras goed groeit voor hun paarden. De Jingo's zouden een warme grog moeten hebben, waaraan de Boeren geen behoefte gevoelen. Uit Brussel wordt ons gemeld, dat kei zer F r a n s Jozef van Oostenrijk na een gehouden familieraad, zijn toestem- ming gegeven heeft voor het huweljjk van aartshertogin Stephanie met den Hon- gaarschen graaf Eleber Lonyani. De Graaf is in 1863 geboren als-secre taris van het Oostenrjjksehe gezantschap te Rome, heeft hij zijn ontslag genomen en woont thans in zijn kasteel van Olasti, waar hij ook na zijn huweljjk met de Aarts hertogin zal bljjven wonen. De mjjnwerkers te Charleroi dreigen met eene werkstaking,'indien hun loon niet in overeenstemming wordt gebracht met den steeds verhoogenden prjjs der steen kolen De Frankf. Zeitung vergeljjkt den oor log van Engeland met Transvaal, als een strjjd van den reus met den dwerg, en nn komen er ook anderen bjj om nog onrid- derljjker den dwergdie hun niets heeft gedaan, te helpen terneerwerpen en om brengen. Iu deze manier van doen ziet het blad niets fraais. Het is zeer merkwaardig dat in deze dagen Rusland zjjn leger gaat versterken om de grenzen van Afghanistan te bezet- spottende lustig van stapel loopen, of door allen uitgelachen over den kop in de diepte wegzinken.// Bjj deze woorden legde hij ean zak vol gouden en zilveren muntstukken op de tafel. //Dit is ten minste goed om te beginnen. Sla nu gerust de handen aan 't werk en denk niet aan den mammon, Wat er aan ontbreekt leg ik er om der wille van Johanna bjj. Houd nu steeds het hoofd maar goed bjj elkander. Uwe bouwplannen heb ik zelf onderzocht en er is mij veel daarbij dnideljjk geworden, wat mij met uwe vroegere dwaasheden verzoend heeft. Ik wil het daarom in Godsnaam wagen en mjj der wereld tegenover een dwaas be- tooaen, waarvoor ik zeker genoeg te ljjden zal hebben. Aan u staat het nu om wakicer toe te tasten en er steeds aan te denken dat gij door verkeerd te handelen niet alleen uzehc ten gronde richt, maar dat gjj de twee ee<ge menschen die u liefhebben mede in het on geluk stort. Neem dit ter harte, jongen, en ga nn mot eene vaste hand en een helder oog aan het werk.// De heer Jonathan Allerdiek drukte nu Gott fried de hand, zag hem daarbjj ernstig, maar viiendeljjk aan en verwijderde zich toen zeer aangedaan. Wor it vtn ol/d.)

Krantenviewer Noord-Hollands Archief

Nieuwe Haarlemsche Courant | 1899 | | pagina 1