No. 4313
Maandag 16 October 1899.
24ste Jaargang.
QagËlaö voor cTtooró- on Suió-JCollanó.
De heer Van Houten
en de leerdwang.
BUITENLAND.
BUREAU: St. Jansstraat. Haarlem.
f
1,10
1,40
2,80
0,03
VADER EN ZOON
frankrijk.
Engeland.
België.
Duitschland.
Rusland.
ABONNEMENTSPRIJS
Per 3 maanden voor Haarlem
Voor de overige plaatsen in Nederland franco per post
Yoor het baitenland
Afzonderljjke nummers
Dit blad verschijnt dagelijks, behalve Zon- en Feestdagen.
Redacteur-Uitgever, W. KÜPPERS.
PRIJS DER ADVERTENTIEN.
Van 1—6 regels50 Cents.
Elke regel meer7i/,
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant.
VlAINXIENDIUjr
AGITE MA NON AGITATE.
Hoofdagenten voor het Duitenland: Compagnie Générale Publicity H/tvdnoèvei
G. L. DA BE 4' Co. JOHN., Iu J ONES Succ. Paris 31 bis Faubourg Montniartre
Ofschoon de openbare behandeling van
het wetsontwerp op den Leerplicht door de
Tweede Kamer eerst in het volgend jaar
is te wachten, blijft deze voordracht de
aandacht bezig houden. Voor enkele weken
werd in Den Haag eene zwakke poging be
proefd om eene betooging van het volk te
houden, die ten doel moest hebben aan Re
geering en Volksvertegenwoordiging duide
lijk te maken, dat Leerplicht een eisch der
noodzakelijkheid moet heetenen thans
is het weder de bekende «staatsman in rus
te», nar. S. V a n H o u t e n, die gemeend
heeft zijn advies over de quaestie van den
Leerplicht wereldkundig te moeten maken.
Even weinig indruk als de «groote be
tooging» in Den Haag, moet mr.Va n H o u-
t e n's advies hebben verwekt. Stelt men
hier tegenover de meer dan duizend adres
sen, die bij de Tweede Kamer zijn inge
komen met verzoek om den Leerplicht niet
in te voeren, dan zal men ons toegeven,
dat die stemmen der voorstanders al een
zeer pover figuur opleveren. Ook B r a a-
k e n s i e k's teekenstift bewijst, dat men
het in het liberale kamp lang. niet eens
is over de wenschelijkheid van de verwe
zenlijking van mr. Borgesius' ideaal.
Maar niet weinig verbaasd waren wij,
toen in mr. VanHouten's Staatkun
digen Brief d6ze week verschenen
hem zagen waarschuwen tegen de onder
wijspolitiek vau den heer Borgesius,
die heulen zou met het clericalisme.
Wjj zijn van den heer VanHouten
gewoondat hjj voor gewaagde uitspra
ken niet terugdeinst en er zelfs genoegen
in heelt om paradoxen op te werpen. Maar
het is toch wel wat heel kras om aan
mr. Goeman Borgesius te verwjj-
ten, dat hij bezig is in politieleen zin te
verkleuren en dat hij er niet afkeerig van
scbjjnt te wezen om op een nauwere ver-
eeniging met de K u y p e r-groep met
prjjsgeving van het liberaal onderwijspro-
gram aan te sturen.
Welk verwjjt men aan den legenwoor-
digen Minister van Binnenlandsche Zaken
ook moge richten, dat hij het clericalisme
met andere woorden de kerkelijke par
tijen welgezind zou wezsn, dit noemen
wij een droombeeld van mr. VanHou
ten, dat hem waarschjjniijk voor den geest
is gekomen door zjjn zucht om a tort et
a travers zijn democratisch-liberale vrien
den aan te vallen en te bestoken.
Steeds toch is duidelijk gebleken, dat de
Leerplicht geen ander doel had dan om
FEUILLETON
5 Vervolg.)
Hier zat Gottfried in het eenige vertrek,
geheel m gepeins verdiept. D >or zjjn veder
veratooten en onder het dak van zijn peetoom
gastvrjj opgenomen, rjjpte het besluit bij hem
om geen hjj tot nu met moeite in zijn brein
had samengesteld, tienmaal veranderd en dan
nog weer eens dooreen geworpen, nu naar eene
bepaalde gedachte en met vaste hand tan uit
voer te brengen. Nauweljjks stond dit plan
bjj hem vast, of hjj ging er met geestdrift toe
over om te trachten hetzelve te volvoeren. Hjj
wendde zich eerst tot de scheepsbouwmeesters
sjjner vaderstaddie langs alle zjjdan dar
tivier hunne werkplaatsen en werven bezaten
en richtte toon zijne schreden naar Altona, dat
langzamerhand van een vlek tot eene stad was
aangegroeid. En verder afwaarts ging hij nog
waar aan de „Duivelsbrug// de hellingen in
de rivier loopen, en tot aan het aan schepen
rjjke Blankenesse, dat bjjaa evenveel schepen
in zee als schoorsteenen op de daken telt. Overal
legde hjj de scheepsbouwmeesters zijne tecke-
ningen voor en gaf hun eene oms'andige
beschrijving hoe hij zich het geheel had voor
gesteld te maken en op welke wjjze bij d6U
bouw dacht te laten uitvoeren.
De mannen hoorden hem echter ongeloovig
aan cn elk gaf hem op ijjne wjjze zjjne gedach
de z. g. neutrale overheidsschool, die op
de meeste plaatsen is verzwakt door den
opbloei van het bijzonder onderwijs, te
schragen en te steunen. De Leerplicht is
een machtig wapen in de hand der liberale
onderwijsmannen om de openbare school
te sterken iu haar strjjd tegen de christe
lijke, en zal steeds worden aangewend om
aibreuk te doen aan de bijzondere school.
In welk opzicht hier nu bjj deu minis
ter Borgesius sprake kan wezen van te
willen heulen met het clericalismebe
grijpen wij niet best. Wij weten wel, dat
de M nister van Binnenlandsche Zaken
uit liefde voor het beginsel van de wets-
voordaebt, zich geneigd heeft getoond tot
het doen van concessies aan de tegenstanders
van zjjn ontwerp maar daarmede heeft
de beer Borge s i u s volstrekt geen dienst
bewezen aan de kerkelijke richtingen. Ook
al wist de Minister zjjn ontwerp nog zoo
smakeljjk te maken, dan zou hjj toch geen
stap zjju genaderd tot het punt, waar voor-
en tegenstanders van den Leerplicht elkan
der zouden kunnen ontmoeten. De Leer
plicht is en blijft verwerpeljjk en kan
niet aanuemeljjk gemaakt worden door de
fraaiste toezeggingen. De heer Van H ou-
ten heeft het derhalve mis, wanneer hij
droomt van eene radicaal-clericale combi
natie voor de invoering van den Leerplicht.
Laat hjj zich liever scharen bjj zjjn vroe
gere vrienden op politiek gebied dan nu
en dan zijn brommerige stem te doen
hooren om te veroordeelen, wat de tegen
woordige Regeering wenscht tot stand te
brengen. En mocht bij soms meenen aan
genaam te wezen aan de bestrijders van
mr. Borgesius' ontwerp,dan roepen wjj
hem toe non tali auxilis.
De dagen zjjn ook voorbij, dat wij ous
een rad voor de oogen lieten draaien om
het liberalisme te steunen. Zulks weet de
heer Borgesius ook zeer wel. Hjj heeft
getracht op zjjn wjjze tegemoet te komen
aan de bezwaren, die tegen zjjn ontwerp
werden geopperd, doch hij heeft ook reeds
vernomen, dat die bezwaren niet uit den
weg geruimd kunnen worden, zoolang hij
zjjo ontwerp handhaaft. Maar geenszins
kau hier gesproken worden van een «lie-
baugeln» der voor- en tegenstanders van
den Leerplicht.
Eerljjk en vrijuit is van onze zjjde te
gen het Leerplicht-ontwerp geprotesteerd.
Wjj kunnen geen goeds vinden in een we1-,
die bestemd is het bijzonder onderwjjs af
breuk te doen en die aan de nat-e een
ongereebtvaardigden dwang zal opleggen
met verkrachting van een der voornaam
ste ouderplichten. Hoe de heer Borge
sius zich ook uitgesloofd heeft om zijn
ten over het onderwerp te kennen. De één be
denkende dat bij de zoon was van een geacht
Bcheej s'oouwmeester, drukte in hoffelijke woor
den de verontschuldiging uit dat hjj hem niet
van dienst kon zijn. Hjj zonde zich gaarne be
reid toonen, maar de vele bestellingen die hjj
had aaDgenomen, maakten het hem voor een
geruimen tjjd onmogeljjk om een gedeelte van
zjjne werf in te ruimen voor de uitvoering van
GottfriedB plan. Een ander gaf zonder omwegen
zjjne verbazirg te kennen dat de jonge heer
bjj hem wilde bouwen, daar hjj dit op de
werf van zjjo vader toch veel gemakkeljjker
zou kunnen doen. Eq ais het misschien was
dat deze het bonwplan afkeurde, dat hjj voor
zich er dan ook liever niet mede te maken zou
habben, daar hij zich niet gaarne ongeroepen
in een strijd tusschen vader en zoon zou men
gen. Anderen waren er ook nog, die hem open-
ijjk uitlachten en zeiden, dat hij met zjjn dwaze
plannen naar den duivel kon loopen, want dat
zjju bouwmeesters te verstandig waren om zich
door zulk een windbuil te laten voor den gek
houden.
Met een verbitterd hart stak Gottf;ied den
Elbe over en sprak met den bouwmeester op de
werf aan het Beigerspad. Hier vond hjj toch
eindeljjk een williger gehoor, was het misschien
ook slechts omdat de eerzame baas zelfs geen
enkel licht vaartuig af te leveren had en dat
de aangewaaide gast hem nu den tjjd ve'dreef.
Of schermde het ook wellicht een weinig in
het brein van den bouwmeester door, als had
de jonge man het niet zoo geheel aan 't ver
keerde einde en kon er uit zjjne plannen wel
ontwerp aannemelijk te maken voor de
principieele tegenstanders van den Leer
plicht, bij is daarin niet geslaagd. En aan
da andere zijde heeft men niet geaarzeld
om met klem en kracht het afkeurenswaar
dige der wet te betoogen.
Noemt de heer Van Hou ten dit «lie-
bilugeln» hij bezit daartoe de vrijheid
doch wij nemen de vrijheid om hem te
verwijten dat zijn optreden geen ander
doel heeft dan zijn vroegere liberale vrien
den te prikkelen tot vijandige daden te
gen de partijen, die het liberalisme mee
nen te moeien bestrijden. Dit blijkt uit
alles. De heer Van H o u ten is een libe
raal van den ouden stempel. Hij ziet in
katholieken en anti-revolutionaairen staats
gevaarlijke menschen minstens evenzeer
te duchten als sociaal democraten en anar
chisten. Hij stelt ze voor onder den al-
gemeenen naam van clericaal en weet van
hun aanwezigheid toch nog te profiteeren
om zijn denkbeelden bij zijn vrienden aan
te bevelen door nu en dan te waarschu
wen voor het clericale spook.
Het woord van Gambetta: het «cle
ricalisme is de vijand,» maakt zijn poli
tiek levensbeginsel uit en wanneer hjj slechts
vermoeden kan dat een maatregelvan
liberale zjjde genomen, ook strekken kan
ten gunste van de gehate clericalen, dan
kent zijn woede geen grenzen. Vandaar
dan ook, dat de heer VanHouten tot
den minister Borgesius de dwaze be
schuldiging richt, dat deze den gezamen-
ljjken clericalen aanbiedt de schatkist ruim
voor het bijzonder onderwijs te zullen open
stellen. Hier is niets van aan. Alleen heeft
de Minister laten doorschemeren dat de
meerdere kosten door de invoering van
den Leerplicht aan de bijzondere scholen
opgelegd, voor een deel ook door het Rijk
kunnen worden gedragen. Maar hoe bil
lijk ook, deze toezegging in al haar vaag
heid kan geen tegenstander van den Lser-
plicht bekeeren. Al zou het Rjjk alle kos
ten van den Leerplicht willen dragen, dan
nog heft dit de bezwaren tegen het be
ginsel niet op. De Katholieken laten zich
niet omkoopen door een handvol geld uit
de schatkist, Zjj bekost'gen liever zeiven
hun scholen geheel en al dan hun begin
sel prijs te geven voor geldelijke onder
steuning van den Staat.
Daar begrijpen natuurlijk de heeren
Van Houten en Goeman Borge
sius niets vau. Zjj vinden het dom en on
verstandig dat wjj niet eens hun mooie
beginsel van leerdwang willen aanvaarden
en nog geld op den koop toe kunnen krjj-
gen. Eu als dan een dier beide heeren toe
nadering zoekt door dat product van libe-
iets goed terecht komen, al ze maar goad uit
gewerkt werden. Maar hiertoe nu ontbraken
bun beide de middelen? Hierover begon Gott
fried nu nog meer te morren dan hem dien
stig was en geljjk het zich liet aanzien, zou
hjj langzamerhand in eene hevige melancholie
vervallen.
Oaverwacht opent zich de deur en de heer
Jonathan Allerdiek, met schansloopen en pels
muts treedt binnen. Gottfried verrees uit zijne
droomerjjeu en riep verschrikt uit"Om Gods
wil mijnheer, wat voert u hierheen Er is
daar aan de andere zjjde toch geen ongeluk
geschied
//Daar is alles in goeden wels.and, maar hier
vrees ik dat het een ongeluk zou kunnen geven
eu om dat te verhoeden kom ik door nacht en
nevel hierheen.//
//Hoe meent gij dal?» vroeg Gottfried eenigs-
zits beangst, terwjjl hjj in t gelaat van den
ouden vriend trachtte te lozen.
„Ik meen het even zoo als ik i vind. Wan
neer ik een mensch zie, die zien op eene jjs-
schots begeeft en op het punt ij om te zinken
zal ik hem dan van den veiligen oever af ver-
manen, dat hjj een volgenden keer voorzichtig
moet zjjn Liever doe ik dan mijn uiterste best
j om hem te grjjpen en eerst dan, wanneer ik
hem buiten gevaar gebracht heb, prent ik hem
in om voor de toekomst niet m8er zulke dol-
lern ins-streken te beginnen. En even zoo denk
ik nu ook met u te handelen, jongetjo.,,
„Sia ik dan op eene wankelende gsschots
«Op een geheele schots eigenlijk niet meer.
Zjj is reeds in duizenden stukken gebroken en
rale wijsheid zoo smakeljjk mogeljjk voor
te stellen, dan komt de ander hem aan
klagen van «klein politiek geknoei.»
Het is vermakelijk te lezen, hoe spjjtig
de «staatsman in ruste» den tegenwoor-
digen Minister van Binnenlandsche Zaken
bespreekt. Hjj beweert, dat deheerBor-
g e s i u s zijn afkomst verloochent en op
het punt staat zjjn liberale kiezers van
1897 te verraden. En dat allesomdat
de Minister pogingen heeft aangewend om
zijn tegenstanders met den Leerplicht te
verzoenen.
Wjj zouden den heer Van Houten
wel een raad willen geven. Het zou te be
jammeren zjjn, iudien het zuiver liberale
beginsel van den Leerplicht een twistap
pel werd in de liberale gelederen. Laat bjj
zich daarom troosten met de verzekering,
die wjj hem wel durven verschaffendat
de heer Borgesius nog even «anti-
clericaal» is als vroeger en dat zjjn heulen
met ons enkel een product is vau de rjjke
phantasie van den heer VanHouten.
En wat den heer Borgesius zelf aan
gaat zouden wjj hem wel willen raden
niet verder te gaan met zich de verden
king van den heer Van Houten op
den hals te halen want zjjn Leerplicht
wet willen wjj nooit.
Graaf de Chevilly, die als samen
zweerder tegen de Republiek was gevan
gen genomen, is uit zjju arrest ontslagen.
De rechter Grosseau is buiten vervol
ging gesteld.
Eenige royalisten de heeren Godefroy,
MaryenVoreux, worden verdacht van
hoogverraad. Dezen heeren wordt ten laste
gelegd bjj den heer Deneufgardinte
Rjjssel eene bespreking te hebben gehou
den over de officieren die bereid zouden
zjjn den Hertog van Orleans te steunen.
Van Rjjssel moeten de heeren zich naar
Doornik begeven hebben, waar zjj in het
hotel de Flmpératrice, een gesprek hadden
met een zeer aanzienljjk royalist.
In Fraukrjjk teruggekeerd met 200.000
portretten van den Hertog van Orleans,
begaf zich tegen den avond de heer Go
defroy met Voreux naar Douai
waar het royalistisch comité van die stad
instructies kreeg. De heeren keerden daar
na naar Parjjs terug.
De heer Godefroy wordt nog aller-
bespotteljjkst beschuldigd, dat hjj te Rijs
sel een bezoek heeft gebracht aan de roya
listische Liga in die stad.
De Marseiilanen zullen het 25ste
eeuwfeest vau de stichting hunner stad vie
ren. Een zekere doctor Giorgiadesis
aan het hoofd van een Grieksche deputatie
overgekomen zjj beschouwen zich als de
vertegenwoordigers van de oude Phoeni-
ciërs. De viering belooft schitterend te
met het kleinste dier stukjes zqt gjj juist bezig
om te sinken, en daarom strekt zich nu mjjn
arm uil om dat te verhoeden eu u weer op het
droge te brengen.//
//Maar wat heeft dat alles te beduiden P"
//Dit heeft te beduiden, dat gjj hier iemand
hebt voor u staan die hetgeen hem het liefste
op aarde is niet gaarne van kommer en ver
driet wil uien sterven. Ik heb over n mat mjjne
Johanna gesproken, geljjk het als een recht
schapen vader mjjn plicht was ea haar gezegd,
dat zjj u uw woord zou moeten terug geven,
daar gij haar toch wel nimmer zoudt kunnen
huwen. Zjj houdt lich echter bepaald vast aan
het eenmaal gegeven woord, en wil van hare
verplichting dienaangaande geen stroohalm
breed afwjjken. Bij deze verklariag heb ik wel
gevloekt en gebromd, maar toch bevalt het mjj
ia het meisj o, want ik herken er ia, dat zjj
van mijn bloed is. Daar ik nu echter inzie hoe
de zaken staan en niet wil dat mij a arm kind
ongelukkig worden zal
//Niet door mjj I// riep Gottfried met opge
wondenheid uit. //Ik geef eerder liever alles
verloren. Ik wil
//Den mond houden tot u wat gevraagd
wordt!// viel de heer Jonathan Allerdiek hem
haastig in de rede. //Ik heb nog eens ernstig
met uwen vader gesproken, maar die bljjft on
verbiddelijk. Hetgeen u van nwe moeder toe
komt heeft hjj mjj uitbetaald en op deze wjjze
voor immer mat u afgerekend. Dit geld breng
ik u nu hier mede, gjj kunt daar uw werk
mede beginnen en een schip bouweD waarmede
wjj, wanneer het gereed is, alle vjjanden be-
worden. Dit is iets echt Marseillaansch
de Cannebière zal daveren vaD het feest
gejoel, omdat Massilla 600 jaar voor Chris
tus gesticht is, en de doctor Giorgia-
d es zal als een Phoenix worden geëerd.
- He daders van de plundering der kerk
Saint Joseph te Parijs zijn door de 11de
correctioneele kamer veroordeeld: S b a s-
tien Faure tot twee maanden; twee
anderen tot twee jaren een tot 15 dagen
gevangenis en de overigen tot boeten van
frs. 25 tot frs. 200.
Wanneer wij met een onbevangen blik
de Engelsche berichten over het ontstaan
van den oorlog met Transvaal nagaan, dan
vinden wg onder de bladen daar te lande
geen orgaan, dat meer zijn verkropte woede
doet kennen dan het City-blad de limes.
Het blad der Jingo's noemt alles wat de
Boeren vau Transvaal doen, ruw en zon
der discipline wat de tucht betreft. De
Redactie ziet in het Boerenleger niets wat
gelijkt op de Europeesche legers, maar de
Times moet erkennen, dat de Boeren, die
naar de grenzen zijn getrokken, nauwkeu
rig letten op eigen zaken. Het eenige wat
hun mankeert is goed drinkwater.
De correspondent van de Timesweet
te vertellen dat de Boeren in de verschil
lende stelliDgen geparadeerd hebben op
den verjaardag van Paul K r u g e r.
Het weer is er koud met hevige regens
en storm en daarmede zijn de Boeren in
hun schik, daar nu het gras goed groeit
voor hun paarden. De Jingo's zouden een
warme grog moeten hebben, waaraan de
Boeren geen behoefte gevoelen.
Uit Brussel wordt ons gemeld, dat kei
zer F r a n s Jozef van Oostenrijk na
een gehouden familieraad, zijn toestem-
ming gegeven heeft voor het huweljjk van
aartshertogin Stephanie met den Hon-
gaarschen graaf Eleber Lonyani.
De Graaf is in 1863 geboren als-secre
taris van het Oostenrjjksehe gezantschap
te Rome, heeft hij zijn ontslag genomen
en woont thans in zijn kasteel van Olasti,
waar hij ook na zijn huweljjk met de Aarts
hertogin zal bljjven wonen.
De mjjnwerkers te Charleroi dreigen
met eene werkstaking,'indien hun loon niet
in overeenstemming wordt gebracht met
den steeds verhoogenden prjjs der steen
kolen
De Frankf. Zeitung vergeljjkt den oor
log van Engeland met Transvaal, als een
strjjd van den reus met den dwerg, en nn
komen er ook anderen bjj om nog onrid-
derljjker den dwergdie hun niets heeft
gedaan, te helpen terneerwerpen en om
brengen. Iu deze manier van doen ziet
het blad niets fraais.
Het is zeer merkwaardig dat in deze
dagen Rusland zjjn leger gaat versterken
om de grenzen van Afghanistan te bezet-
spottende lustig van stapel loopen, of door
allen uitgelachen over den kop in de diepte
wegzinken.//
Bjj deze woorden legde hij ean zak vol
gouden en zilveren muntstukken op de tafel.
//Dit is ten minste goed om te beginnen.
Sla nu gerust de handen aan 't werk en denk
niet aan den mammon, Wat er aan ontbreekt
leg ik er om der wille van Johanna bjj. Houd
nu steeds het hoofd maar goed bjj elkander.
Uwe bouwplannen heb ik zelf onderzocht en
er is mij veel daarbij dnideljjk geworden, wat
mij met uwe vroegere dwaasheden verzoend
heeft. Ik wil het daarom in Godsnaam wagen
en mjj der wereld tegenover een dwaas be-
tooaen, waarvoor ik zeker genoeg te ljjden zal
hebben. Aan u staat het nu om wakicer toe
te tasten en er steeds aan te denken dat gij
door verkeerd te handelen niet alleen uzehc
ten gronde richt, maar dat gjj de twee ee<ge
menschen die u liefhebben mede in het on
geluk stort. Neem dit ter harte, jongen, en
ga nn mot eene vaste hand en een helder oog
aan het werk.//
De heer Jonathan Allerdiek drukte nu Gott
fried de hand, zag hem daarbjj ernstig, maar
viiendeljjk aan en verwijderde zich toen zeer
aangedaan.
Wor it vtn ol/d.)