NIEUWE
QagSlaó voor <3tooró- en SCuió-eXollanó.
Advertentiën
Over een modernen „wijsgeer"
9
No. 4437.
Donderdag 15 Maart 1900
24ste Jaargang.
De Verloren Zoon.
BUITENLAND.
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. 1,40
Voor het buitenland s 2,80
Aizonderlgke nummers. <0.08
Dit blad verschijnt
degelijki, behalve Zon- en Feestdagen.
BU BB AU: St. Janstraat Haarlem.
Van 16 regelsSO Cent
Elke regel meer
71/.
Groote letters worden berekend naar plaatsruimtea
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie h Contact
Redacteur-O it ge ver, TV. KAPPERS.
waarvan de plaatsing driemaal is op
gegeven, worden slechte tweemaal in rekening
gebracht.
Eenige maanden geleden is in Duitsch-
land gestorven Dr. B c h n e r, de man,
die voor veertig jaren terug, geprezen en
gevierd werd als de nieuwe profeet van het
materialisme. Dr. B c h n e r «bewees»
natuurljjk streng «wetenschappelijk» dat
de wereldstof eeuwig en door zich zelf ver
standig was en dat er bijgevolg geen Schep
per en geen bovennatuurlijk leven bestond I
Wie zulks niet geloofde, hij gold als een
«reactionair», als een «domper».
Maar tegenwoordig is ook de moderne
natuurwetenschap over B c h n e r tot de
orde van den dag overgegaan. Het was in
teressant, in een zóo beslist atheïstisch blad,
als de Frankf. Zeitung is, een artikel, aan
de nagedachtenis van B c h n e r gewjjd,
te kzen, in welk artikel het o. a. als volgt
luidt
«Tegenover eene ernstige, wetenschappe
lijke kritiek houdt B c h n e r's hoofdwerk
geen stand En hoe gemakkeljjk is
het, om Bflchner te bestrijden Karak
teristiek voor zjjn onwgsgeerigen aard is
bijv. het feit, dat hg beweerde de wil be
zit slechts een «zeer kleine vrijheid.» Men
bedenke de man, die eene geheel mechani
sche levensbeschouwing huldigt, neemt eene,
zjj het ook slechts «zeer kleine,» wilsvrij
heid aan en veroorzaakt daarmee een reus
achtige leemte in het systeem De latere
tjjd heeft dan Büchner's werk terug
gebracht tot zijn echte waarde. Die waarde
bestaat hierin, dat het werk de geesten op
wekte en tot denken aanprik kelde. Kr acht
en slof» echter op zich zelf beschouwd, heeft
FE Ü1LLETON.
Vervolg)
»lk had het kannen weten. Toen ik hem zeide,
dat ook Prinses Maria in den fuin was, scheen
het of zjjn gezicht in vlammen stond v
Maria sprak geen woord, maar haar geheele
lichaam sidderde en beefde doch toen Eleonora
seidevijj moest deze woorden niet als een
beschimping opDemen, maar over den waanzin
nige lachen,» schudde zjj het hoofd.
»Waarom zegt gq dat,» fluisterde zq met stok
kende stem,» zoo denkt gij ook niet 1«
»Ik wil hopen,» antwoordde Eleonora, dat wjj
lachen kunnen. Wss het niet de wensch van een
dwaas, dan was het de brutaliteit van een el
lendeling.
»Wat gjj praat 1 Is het niet het natuurlijkste
te gtlooveo, dat hjj, vervoerd door zijn gevoel,
vergeten heeft, wat hjj is en wie ik ben Is
het niet beter hem te beklagen Wanneer gjj
vergeven wilt, dat zulk een mensch den blik
tot u opheft,» sprak Eleonora met terneder ge
slagen oogen, „dan moet ge toch toegeven, dat
het waanzin of de uiterste brutaliteit^s, dit uit
te spreken.»
vGjj moet hem van den burchthof laten jagen,
Wanneer hjj nog zon durven wagen, zich hier
te laten zien, of zoudt gjj het dulden dat hjj
h nog eens onder de oogen durfde treden
Maria sprak niet, zjj scheen te gevoelen, dat
Eleonora gelijk had, maar dit inzicht drukte
haar zwaar op het hart.
niets big vends geschapenen ook niets
nieuws want feitelijk is daarin ternauwer
nood ééu gedachte welke niet reeds uit
gesproken werd door de «Fransche verlich-
fings-wijsgeeren van de 18e eeuw.»
In de Vossische Zeitung»die als echt-
liberaal blad toch zeker tot de vereerders
van B c h n e r behoort, wordt over hem
gezegd, dat hg «de wetenschappelijke be
palingen bijna voor dogma's aanneemt
dezelfde man die met het christelijk
dogma- en Gods-geloof spotte en dat ge
loof trachte te ondermijnen
«Den deskundigen kon het niet ontgaan,»
aldus heet het verder «dat B c h n e r
zekerheid zag, waar twjjfel niet misplaatst
was en dat hij een besl lit meende te kun
nen nemen in zaken, waar andere natuur-
vorschers (zooals D u b o i s—R e y m o n d)
zich met een Wij weten niets» of zelfs
met een Wij tullen niets wetentevreden
stelden.»
Verder heet het in hetzelfde blad«Is
hjj (de jeugdige lezer) rjjper geworden, dan
erkent hg de zwakheden en leemten van
Büchner's bewijsvoering.»
Voorwaar, het is een vernietigend oor
deel, dat hier over het werk van Büch-
n e r wordt geveld. Wie slechts tot «twij
felen» (tegenover de geopenbaarde gods
dienstwaarheden) kan aanprikkelen, zal zijne
aanhangers ook wel tot «vertwjjfelen» aan
sporen, Altijd komt er, na verloop van tien
of twintig jaren een «wgsgeerige» kop en
«bewgst» dat zijne voorgangers «onwijs-
geerig» waren en na verloop van tien of
twintig jaren heeft hjj hetzelfde lot. Van
daag B c h n e r, morgen Nietzsche,
overmorgen .Bolland! Maar neen,
Bolland behoeven we niet te rangschik
ken onder de wgsgeerige denkerswant hij
laat anderen denken en neemt hunne ge
dachten hoe dwaas en krankzinnig ook
als waanwgze over.
o
Eirst na verloop van een uur, toen beide
vriendinnen nog treurig bjjeen zaten in Maria's
kamer, gedurende welken tjjd Maris, alle vragen
van Eleonora met schuwe voorzichtigheid had
ontweken, gaf zjj eindeljjk aan haar bcnaHwd
hart lucht.
»Spot niet met mjj,» zeide zij,„verschoon mjj,
Eleonora, ik gevoel mjj nameloos ongelukkig.
Ik bad gedacht, toen gjj mjj van uwe liefde tot
Guidio v. Starhemberg verteldet, dat voor mjjn
hart ook eenmaal het uur zoude aanbreken, dat
bet zich niet meer zoo eenzaam zou gevoelen.
Een wonderbaar gevoel bekroop mjj a hart, toen
de vreemde mij heden aankeek, het was juist,
als ontstak zjjn blik in mjjn hart een zeldzaam
vuur, een smachtend veilangen, eu mjjn hart
klopte, als wilde het uit mjjn borst springen,
toen hjj allen tot bewonderiug dwong, boe hjj
over de mannen triomfeerde, die hem beleadigd
hadden. Het was mjj, als moest ik mjj wapenen
tegen een gevaar, als moest ik dit gevoel be-
strjjden. Ik voelde de argwaan, welke ik tegeu
hem had, als was hjj een spion. Ik streed tegen
mjjn hart. Daar vertelde mjj Elsbifch, wat hjj
op uw verlangen geantwoord had, en toen ver
loor ik de macht over mjj zelf, ik werd als ge
dwongen hem te zeggen, dat hjj mijne achting
gewonnen had. Beklaag mjj, Eleonora was hjj
een Cavalier, een ridder, ik zou onuitsprekeljjk
gelukkig zjjn, maar het is voor mjj weggelegd,
iedere bloam te zien vertreden, nog voor ik er
de geur van geroken heb. Ik weet, dat ik een
dwaas ben, bespot mjj niet, het doet mij pjjn,
wanneer gjj verachtelijk van den jongeman spreskt,
die het toeh ook niet helpen kan, dat hjj van
nederige geboorte is.»
Eleonora had met afwisselende gevoelens ge-
Italië.
Z. H. Leo XIII heeft een schrij ven ge
richt aan de Bisschoppen van Piemont
waarin Z. H. de werking der Italiaansche
Christelijke democratie veroordeelt. De H.
Vader veroordeelt het streven der demo
craten aldaar, zoowel dat der geestelijken
als wereldlijke ijveraars voor een richting
die in strijd is met het hooge bestuur der
Bisschoppen.
Rusland.
De Czaar van Rnslandde machtige
Alleenheerscher en meermalen een vrede
lievend vorst genoemd, schjjnt zich ook al
weinig te willen bemoeien met het herstel
van den vrede in Zuid-Afrika. ZM. heeft ook
al een broertje dood aan handhaving van
het recht.
In plaats dat de Czaar van Rnsland,
gedachtig zjjn Vredes-conferentie te'sGra-
venhage gehouden, vredelievend optreedt in
Zuid-Afrikaom een dapper en eerljjk
volk voor eene barbaarsche vernietiging te
behoeden heeft hg een bevel uitgevaar
digd om de reserve van zjjn leger en vloot
zoo snel mogeljjk te mobiiiseeren.
Deze beweging schjjnt niet ten doel te
hebben Engeland te beletten zijn gruwel
daad te voltooien tegenover de Boeren.
Rusland heeft het oog gevestigd op In-
dië en het noorden van Klein-A/.ië.
Gedurende den worstelstrjjd van de Boe
ren en Engelschen valt te profiteeren en
de Russische matrozen van een aantal oor
logsschepen in de Zwarte Zee zjjn opgeroe
pen voor de reserve. De Russische kru'ser
Tjernomorete teKonstantinopel gestati oneerd,
heeft bevel ontvangen, zich gereed te hou
den om elders dienst te doen en een Rus
sisch leger zorgt voor de rest.
Oostenrijk-Hongarije.
De werkstakingen te Praag hebben tot
ongeregeldheden aanleiding gegeven. Zon
dag-middag manifesteerden een achtduizend
personen op het plein Wentzel ten gunste
der werkstakende mjjnwerkers. Het kwam
tot een botsiDg tusschen de menigte en de
politie, waarbjj met stokken geslagen en
met steenen geworpen werd.
luisterd, schrik en verbazing maakten echter ook
haar bedroefd. Zjj sloeg hare armen liefkozend
om den hals vsir Mana
»Verschoon mij,// zeide zjj, vik wilde u zeker
geen leed aandoeD. Ik kan ook zeer goed nw*
belangstelling voor den vreemde begrjjpen, ik
heb hem ook voor meer dan «en gewoon mensch
aangezien.
Maar ik was verbaasd, toen hjj ds aanbieding
van Tököli van de hand wees, wanneer hjj bet
aanbod van Zrini had afgeslagen soude dit mjj
niet verwonderd hebben, daar deze hem belee-
digd had. Hjj wil in zjjn stand bljjven, hem
verlokt niet de begeerte naar hooge dingan, hoe
kon ik dus anders denken, toen hjj u die woor
den toeriep, dan dat het waanzin was, of
driestheid
Ia dienst der Hongaren hebben zich velen
omhoog gewerkt, en zjjn door dapperheid tot de
hoogste rangen opgeklommen. Wanneer ik zjjn ge
voelen voor ernstig mag opnemen, dan zal het
verlangen naar u hem nog tot eerzucht ontvlam
men."
»Hjj zeide, hjj wilde alleen den Keizer die
nen,» antwoordde Maria, maar zjj zeide dit niet
op vertrouwvollen toon.
//Eleonora, gjj wilt mjj niet verstaan,want er zjjn
veel dingen waarover gjj anders denkt dan ik, als
ik je zeg, dat mjj de handelwjjze van den vreemde
hoe meer ik er over nadenk met achting ver
vul. Hjj beoefent zijn vak, de lof die zjjn werk
verdient, ie hem meer waard dan jjdele roem,
hjj heeft getoond, dat hjj moed en bekwaamheid
in ridderljjke oefeningen bezit, maar hjj wil >iet
iedere banier volgen.»
//Dan kan hij er ook niet aan denken, u te
bereiken.»
Tal van arrestatiën geschiedden. Tegen
ze» uur in den namiddag was de orde
hersield.
Drie duels op een dag is wel wat
sterk en toch had de Hongaariche afge
vaardigde Ugron, deze te strgden.
De vechtersbaas heeft Zaterdag-ochtend
eerst geduelleerd met Baron B a n f f y, dien
hg in het Vaterland beleedigd had. Dat
duel liep voor beiden goed af. Toen volgde
's middags een duel met den heer Ra-
honczy, die een wond aan de lip bekwam
en het tweegevecht moest staken. Een der
de dnel wachtte daarop nog met deu heer
F e j e r v a r y, die echter eerst de uitspraak
van den raad van eer wilde afwachten.
Daar dit U g r o n te lang duurde heeft
hij aan de getuigen van Fejervary een
brief geschreven waarin hg hun princi
paal voor alles uitscheldt wat leelgk is.
Engeland.
Miss Anna Parnell is ten hoogste
verontwaardigd over het tooien met het Kla
verblad van de Iersche troepen.
Zg schrijft:
«Nu de Koningin, wier Iersche soldaten
tot nog toe bestraft werden als zg er ook
maar aan denken zich met het Klaverblad te
tooien, hon gelast heeft het te dragen als
een bewgs van hun degradatiekomt het
mg voor, dat de IereD, die niet wenschen
gelgk te worden gesteld met de roovers-
bende in Zuid-Afrika, kennis znllen nemen
van de beleediging hun plantje aange
daan, welks nederigheid eene bescherming
had mogen zgn tegenover de attenties van
de Koningin-Keizerin. Ik zou willen voor
stellen, dat zjj, die niet buiten het dragen
van het Klaverblad kunnen, het eerst in
inkt zullen doppen, totdat de oneer zal zgn
uitgewischt door het zegevieren der Boeren
of op eene andere wgze.»
Het is niet aangenaam voor de Brit-
sche geldwolven, dat de heer L a b o u-
c h r e in Truth eenige cijfers openbaar
maakt van bet aandeelenbezit van de
administrateurs van de Chartered en enkele
groote kapitalisten in Zuid-Airikaansche
ondernemingen voor en na den raid. Daaruit
bljjkt, dat voor den raid CecilRhodes
en zgn vrienden een groot gedeelte van hun
aandeelen hebben opgeruimd en prachtige
»Hjj zeide hjj wilde voor mjj sterren.»
„Ongelukkige, gjj bemint heml„
»Zou dat dan wat slechts zjjn ?v antwoordde
Maria.
vVrees niets,» sprak zjj verder, toen Eleonora
haar verschrikt aankeek, vu vertrouw ik de ge
heimen van mjjn hart toe, voor ieder ander, ook
voor hem, van wien wjj spreken, zal het verbor
gen bljjven.
//Dweepster» sprak Eleonora, terwjjl zfl dear-
men om haar hals sloeg en door hare tranen
heen lachte, vik ben een dwaas, dat ik mjj be
angstigde, nw droom zal verbleeken en gjj zult
hem voor een mooieren vergeten.»
Maria lachte droevig, maar zjj antwoordde
niet.
ZESDE HOODSTUK.
Het gesprek in het tuintje was afgeluisterd
geworden. Gravin Wesseleni had dea secretaris
van haar man nog op een laat uur ontvangen.
Al heeft men ook de gerechteljjke acten van de
Hongaarsche samenzwering geheim gehouden er
is veel duister gebleven, zoo kan men toch uit
alles opmaken, dat het vertrouwen, dat gravin
Wesseleni Erans Lesseni schonk, zwaar gestraft
is geworden want de onbekwaamheid van Les
seni was oorzaak dat de samenspanning mislnkte.
De Magnaten konden op hunne beschreven rech
ten wijzen, maar het heimeljjke werk van een
avonturierdie niets liever zag, dan dat de
onderhandelingen afgebroken werden, garen aan
de samenzwering een hateljjk karakter.
{Wordt vervolgd.)
HllRLEMSCIf II C0ITB.41T.
ABONNEMENTSPRIJS
Per 8 maanden voor Haarlem 1,10
PBIJS DBB ADVBBTBNTIBN.
e
AGITE MA NON AGITATE
19
DB VOORSPELLING.
