No. 4512
Donderdag 14 Juni 1900.
25ste Jaargang.
&ag6laó voor c/tooró- en aC/uió-eXollanó.
agite ma non agitate
Godsdienst en Wetenschap.
De Verloren Zoon.
B CJIT B N L A N D.
ABONNEMENTSPRIJS.
BUREAU: St, Jansstraat. Haarlem.
PB7JS DER ADVERTENTIE!?.'
feuilleton.
95
Engeland.
België.
frankrijk
HiSilMIIE III (Hi VI.
Per 3 maanden voor Haarlemf 1,10
Voor de overige plaatsen in Nederland franco per post>1,40
Voor het buitenland 2,80
Afzonderlijke nummers0,03
Dit blad verschijnt dagelijksbehalve Zon- en Feestdagen.
Redacteu r-U i t g e v e r, W. KÜPPERS.
,lE MAlNXlKNDRAT.
Van 1—6 regels50jjCents.
Elke regel meer71/»
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant.
r H°°fda9enten voor het BuitenlandCompagnie Générale Publiciti Etranaére
G. L. DAB BE Co. JOHN., F. JONES Succ. Paris 31 bis Faubourg Montmrtre
Wegens den feestdag van den
H. SACRAMENTSDAG ver
schijnt de NIEUWE HAARLEM&LJ1E
COURANT morgen niet.
Het eerstvolgende nummer komt dus Vrij
dag voormiddag uit.
Over dit onderwerpGodsdienst en we
tenschap heeft de welbekende professor
pater P e s c h, een welsprekende rede ge
houden. In de vaste overtuiging dat deze
eloquente redevoering ook bp onze lezers
belangstelling wekke en ook voor hen
vruchtdragend zpn zal, deelen wjj er een
en ander over mede.
Het is een alledaagscb verschijnsel
zoo begon de redenaar dat geloof en
rede, godsdienst en wetenschap als onver
zoenlijke tegenstellingen worden voorge
steld, het geloof aan onzichtbare machten
voor overwonnen wordt verklaard. De we
tenschap, zoo roept men uit, heeft gezege
vierd over het dogma, over de uitvindin
gen van sluwe en bedriegelpke priesters,
over de voortbrengselen van een niet te
controleeren phantasie. Maar terwijl deze
apostelen des ongeloofsop den zooge-
naamden grafheuvel van het geloof aan het
bovenzinnelijke, zich triomfeerend aaneen-
reien ten doodendans, gaat de godsdienst
hen voorbij. De godsdienst, die groote wel
doener der menschheid, is niet gestorven
wat die mannen begraven hebben, is
niets anders dan een ideaalhetwelk vij
zich zeiven geschapen hebben. Maar de
godsdienst leeft en zal leven tot het einde
der dagen.
Wie het Christendom tegenwoordig een
hersenschim noemt, hp tast de beschaving
zelve in hare diepste grondslagen aan hij
bespot en verguist de menschheidwier
volkomen herschepping hij aan bedrog en
waanzin wil toeschrijven.
En wanneer wjj rondom ons blikken
dan bevinden wjj, dat christelijke leerin
gen en christelpke begrippen op alle gees-
teljjk gebied ook tegenwoordig nog de
heerschende leeringen en begrippen zjjn.
Men maakt de tegenwerping, dat we
tenschap en geloot tegenover eikaar staan,
dat het gelooi geen aandeel heeft in de
Veroveringen van onze wetenschap.
Maar zóó is de zaak niet gesteld en
zoo er hier of daar iets tusschen geloof
®n wetenschap is te voorscbpn getreden
dan was dit eene uit historische verhou
dingen voortgekomen zuiver toevallige
verbinding en er zpn en er waren te allen
tpde mannen genoeg,die tegel jjkertjjd dege-
lpke geleerden en goede christenen waren.
Vervolg
»Wg moeten terug, wij hebben een verkeer
den weg iBgeilagen,« gprak Max met die on
rust, die ons omvalt in uren van opgewondei -
herd, en die hier dnbbel verklaarbaar was,
daar men met zeker waa geen Turken meer
te zullen ontmoeten, en hjj meer als zjj a eigen
leven te verdedigen had.
Hjj keerde met Dione terug. Toen hij ech
ter het punt bereikte waar zich een loopgraaf
Baar den Schottenbaetei ujutrekte, en waar
Guido, die minder verstrooid was geweest
d»n Max een oogenblik vroeger in de verte
*jju oom had gezien,kwamen er reeds lieden
*an, die Graaf Budiger had uitgezonden om
kern te zoeken. Gnido, Eleonora en Maria wa
ren door een schaar jubelende menschen om
ringd, die de geredden begroetten, en in triomf
naar de stad voerden.
Ge sirjjders jnichten, toen zjj Max zsgen
aankomen nn de stad w>e bevrijd, de over-
!>iag was behaald, verwelkomden de bur
gers en solda'eo hun bevelhebber, die de ver.
dediging had geieid en de aanvoerders, zooals
Gnido en Max die door hun voorbeeld, om
nhjjd in de voorste gelederen te strijden, hun
■■-iiting hadden gewonnen. Men bad gehoed,
d«t zjj sioh tot St. Ulrich bedden gev, aagd cm
gevangenen te bevrijden, reeds geloofde men;
Maar dit maakt het onsKatholie
ken, tot een geheel bijzonderen plicht
om méér nog dan tot dusverre, deel te
nemen aan de bevordering der wetenschap
de wereld zal gaarne vaarwel zeggen aan
het dorre en onvruchtbare ongeloof, indien
zjj dat ongeloof ook op het gebied der
wetenschap ontberen kan.
Men zal mjj verder tegemoet voereD,
dat de grondbeginselen van den christe-
ljjken godsdienst de volledige ontvouwing
van het maatschappelijke leven verhinde
ren. Doch de christelpke leer omtrent
den eigendom, den arbeid en het sociale
leven, bewjjst het tegendeel. Het is eene
aan het Christendom vjjandige leer, dat
bij het groote gastmaal der natuur voor
de armen geen couvert gedekt isde
christelpke leer verlangt veeleer een rege
ling van den eigendom, bij welke alle
menschen een menschwaardig bestaan
kunnen vinden. Het Christendom veroor
deelt eiken gierigaard en alle onrecht
vaardig gewin het beloont de spaarzaam
heid het leert ons om van onzen over
vloed mede te deelen aan de armen. Tal-
rjjke tranen heeft de christelpke Charitas
gedroogd, tallooze ellende heeft zij uit de
wereld verbannen of ten minste aanmer
kelijk verzacht. Het Christendom heeft
den arbeid vrjjgemaakt en tevens den ar
beid geadeld. Voor den christen geldt de
arbeid als een middel tot eigen veredeling
en boeteen zoo de staathuishoudkun
dige de traagheid veroordeelt als oorzaak
van stoffelijke verarming, dan vindt hij
een machtigen bondgenoot in de christe
lpke leer, welke immers zegt, dat ledig
heid het begin van alle misdaden is
welke immers den lediggang veroordeelt
als bron van zedeljjke verlaging.
En met deze leer eerst heeft ook de
arme werkman ter bereiking van zpne
oeconomische werkzaamheid erkenning,
achting en waardeering gevonden. Deze
gedachte is het geweest, die den slaven-
kluisters heeft verbrijzelden zoo wij
rondom ons blikken, zullen wjj bevinden
dat zonder Christendom geen volk ter
wereld tot dusverre in staat geweest is
om aan de arbeidende klassen duurzaam
recht, gerechtigheid en liefde te verze
keren.
Men heeft aan het Christendom verwe
ten, dat het doel van het Christendom
geheel en al het andere leven beoogt. Maar
aan het Christendom ontbreekt geenszins
de zorg voor deze wereld het zegt, dat
God den vooruitgang in de beschaving
wil. Het Christendom verlangt slechts,
dat de mensch bp de aardsche strevingen
het bovennatuurlijke niet vergeet.
dat zjj daarbjj den dood hadden gevonden toen
Gnido met de twee vrouwen was verschenen.
Nu zag men ook Max.
Als een loopend vuurt j 3 verspreidde zich het
gerucht dat de Turkin, die hjj had bevrjjd,
zjjn moeder was, Maria Liechtenstein had zich
dit woord laten ontvallen, en er verhief zich
een vreugderoep, toen het pnar verscheen.
Een onbeschrjjfeljjk gevoel maakte zich van
de moeder meester, toen zjj zag dat 'naar zoon
als een held begroet werd, maar ook de oogen
van Maria zwommen in tranen, toen zij dat
gejubel hoorde, toen Giaaf Budiger Max om
armde en hem zeide, niet te dulden, dat bjj
zijn moeder ®rg®ns anders heenvoerde, dan in
het slot der Starhembergen.
Mocht bjj nu gegronde aanspraak hebben op
den naam Starhemberg 0t niet, Budiger ver
hief hem tot zgn zoon, en zoude zorgen, dat
hjj den ridderslag ontving.
NEGEN-EN-!wintigste hoofdstuk
Verder is aan het Christendom verwe
ten, dat het de armoede afhoudt van het
verwerven van rpkdommen. Maar het
Christendom verlangt alleen, dat de mensch
zich niet louter door de hebzucht laat
leiden, maar door de gerechtigheid en
liefde.
Onbegrijpelijk is het, dat men aan het
Christendom heeft verweten, dat het tot
niets-doen verleidt, omdat het Christen
dom zegt, dat God voor alles zorg draagt
eu niemand van honger laat omkomen.
Men heeft verder in het gebed een
tegenspraak gevonden met de maatschap
pelijke ontwikkeling. Doch hoe schoon zegt
Hettinger: Hoe ledig zou de wereld
zijn zonder het gebed Ontneem den werk
man bet gebed, en hetgeen overblijft, is
het stompe, zwoegende lastdier. Aldus
dient zelfs de tegenwerping der vijanden
om de leer der H. Kerk in des te hel
derder licht te stellen.
Het feit kan niet betwist worden, dat
de tegenwoordige beschaving en ontwik
keling zich tot het Christendom terug
voert. Het achteruitgaan van het Chris
tendom is de grootste ramp, waardoor
een volk kan worden getroffen daarmede
verlicht het de hoogste sociale kracht.
Een arme Indiaan, ondervraagd: «Waar
om bemint gjj uwe Missionarissen zoo
zeer gaf ten antwoord «Omdat zjj Chris
tus in het hart mpner kinderen leggen.»
Dit is de toestand van onze heilige
Katholieke Kerk. Zp heeft geen politieken
invloed, zp is arm geworden en toch, wat
zp ons biedt, is oneindig groot: zp legt
Christus in het hart harer kinderenzp
heeft in de stormen des tjjds alles verlo
ren maar ééne zaak bewaard. Wanneer
Christus de Heer heden aan Zijn Stede
houder te Rome zou vragen Voor wien
houdt gij mp hij zou antwoorden
Gjj zjjt de Christus, de Zoon van den le
venden GodEn wanneer Hij hem
zou vragen Wat houdt het volk van mg
hij zon zeggen AI mjjne bisschoppen,
mijne priesters, mijne geloovigen belgden
vreugdevol met mpGp zpt de Christus,
de Zoon van den levenden God
Laten wij in onzen godsdienstloozen tpd
in de harten onzer kinderen toch diep deze
woorden leggen. Dan zullen zp ook liefde
gevoelen voor de Kerk van Christus, God
ter eere en der menschheid ten heil.
EXSTE
Maltezrubipdi
De koning ven Polen zond aan den Paus de
veroverde Turksche vaan met de veranderde
woorden van Gesar/rik kvrara, ik zag en God
o'erwon.»
Den ISdsn Sapte -iber haalde graaf Bndiger
v. Siarhemberg den koning van Polen, die den
nsebt in de tent van Kara Maslapha bad door
gebracht, om den feetieljjken intocht binnen
Yi eenen te houden af. Alle klokken der stad,
die sinds £8 dagen zich niet -,ueer méden la-
De Engelsche afgevaardigde B r a d-
laugh herinnert Lord S alisbury aan
zpn gegeven woord in de Truth, dat hij
eene belofte niet mag schenden. Wjj zul
ten hooren, luidden, het volk juichte den Po
lenkoning toe, viel op de knieën en prees hem
8'5 Voornamelijk de vrouwen on
derscheidden zich door hun geestdrift. Zjj kus-
ten den oBing handen en voeten en hieven
de kleine kinderen omhoog, om ze den koning
te toonen. 61
De oogen van Sobiesky konden bjj zulk
een '0®re°de" intocht niet droog bljjven.
„God heeft alles gedaan,// zeide hjj tot het
B,ch om hem heen dringende volk, //wjj zullen
hem voor de overwinning gaan danken.//
Hï trad met de menigte de Augustijnenkerk
binnen wierp zictl j de kapei v00r het altaar
op de knieën en hoorde knielend de H. Mis
bj,. Daarna trad hij, vlug en ongeduldig, als
bi was voor het &ogal?wr en stemde het;
„Lieve God U loven in. En de hymne
aan den God der heerscharen, door al het volk
gezongen, scheen het gewelf van de basiliek te
deen instorten. De Aartsbisschop besteeg den
kansel en preekte over de bevrijding van WeeneD,
hjj koos tot tekst zjjuer rede de woorden, welke
Pius V. op Don J uan vaa Oostenrijk had toege-
pastEr werd een mau van God gezonden,
j wiens naam was Johannes. Alle blikken richt-
i ten zich op den Koning.
Wjj moeten hier de historische beschrijving
i afbreken, om naar iemand om te zien, die wy
sinds eenigen tjjd uit het oog '-ebben verloren.
Wjj verlieten vorst Liechtenstein, toen bjj
in verschrikkelijke onzekerheid oyer het lot
zijner dochter vertoornd op Gnido, wien bjj de
aijfboofdigheid van Maria ten laste legde, den
Keizer op zijne vluoh volgde.
'en, heeft Lord Salisbury gezegd,
nooit de Oranje-Vrijstaat annexeeren. Deze
belofte, zegt de Afgevaardigde, is geschon
den tegenover de geheele wereld, daar
hp inderdaad gezegd heeft dat Engeland
geen nieuw grondgebied zocht te ver
overen.
Bp het jaarljjksche feestmaal van
de Pal merston-club te Oxford waarvan
John Morley, een van de roemrjjkste
veteranen van Gladstone's oude garde
lid is, heeft deze den Zuid-Afrikaanschen
oorlog met afschuw besproken.
Morley sprak zeer scherp en keurde
de daden der Engelsche Regeering af. Hjj
verweet haar dat zp het heilig woord
«vrjj» heeft doorgeschrapt, zooals een Rus
sische censor een lastig courantenartikel
doorschrapt.
Ten slotte zei Morley: in Engeland
is het goede nog niet verstikt, het leeft
en woelt nog. Ook daar ginds aan de
Kaap woelt het. Het geduld vau den Airi-
kaandersbond is ten einde.
China.
Een detachement kozakken, dat eene
verkenning deed in de omstreken van Tient
sin, werd door een duizendtal Chineezen
aangevallen. De Russen openden het vuur
op de aanvallers die met pieken en lan
sen waren gewapend. Een groot aantal
Chineezen werd gedood en gekwetst. Van
de Kozakken werd een luitenant gekwetst.
De Europeesche troepen hebben hun pos
ten uitgezet tot New-Chang.
Te Parijs ontvingen de paters La
zaristen een telegram uit China van Mgr.
F a v i e r, bisschop van Peking, dat alle
missionnarissen en zusters in veiligheid
zpn.
Te Tung-Cham hebben de Ameri-
kaansche missionnarissen hun klooster dat
70.000 taels heeft gekost, moeten verla
ten. Ze zpn er door de vlucht goed af
gekomen, daar veertig bekeerde Chinee
zen werden gedood. De kapel van het
klooster werd aan de vlammen prjjs ge
geven.
Ten spjjt van de Chineesche Regee
ring rukken de vereenigde troepen der
Europeesche Mogendheden het Hemelsche
rijk binnen. Zp hebben zich reeds meester
gemaakt van den spoorweg tusschen Tient
sin en Peking en zpn bezig onder dek
king van kanonnen of pantsertreinen te
herstellen wat de Boksers hebben ver
nield. Zoodra de spoorlgn hersteld is zul
len 10.000 man de stad Peking bezetten.
De Chineesche Regeering heeft gepro
testeerd tegen het zenden van zoo'n groote
troepenmassa naar de hoofdstad vau een
onathankelijken Staat.
De Daily Express heelt van Weng-
Toeng-Foe, den voormaligen voogd des
Keizers, een bericht ontvangen waarin
aan het blad 's Keizers wenscb wordt
gebracht dat de vreemde Mogendheden
China onder een gemeenschappelijk pro
tectoraat zullen nemen.
Aan de Times wordt uit Peking ge
seind van 11 dezer, dat er veranderingen
zpn gemaakt in de samenstelling van het
Tsoeng-li-Yamen. Een van de eigenlpke
Het bericht der verwoestingen der Turken,
die ook den burg Liechtenstein in de asch
hadden gelegd, van de barbaarschheden der
Tartaren en de overtuiging, dat ook Weenen
vroeger of later eenzelfde lot IOtt ondergaan
ala de omgeving, deed den vorst wenschen,
dat ben spoedige dood zjjn kind van de ver-
„ohnkkelgke gevangenschap zoude bevrjjden.
Hjj a geen hoop, Maria ooit weder te zien
en e smart deed niet alleen zjjn haat ver-
dwynen, die hjj had gevoed tegen hen, die
em in zjjn plannen had gedwarsboomd, hjj
reeg ook berouw. De vorst alsook «5° 8e"
malin moesten zich nu het bittere verwyt doen
geen liefdevolle ouders voor hun kind te zgn
geweest. Daar bracht een het 'eger
v*n den Lotharmger het bericht, dat een bode
van graaf Budiger verteld had, dat prinses
Liechtenstein en EleoB®ra starhemberg zich
in het Turksche leger bevonden en de gemalin
van Kara Mu«»»pb» hMl bB*onder besobormde,
omdat -
zij voor bear verdwenen zoon hield. Deie man.
Max Sandacker, streed u Vteenen en was we
gens zón dapperheid door S'.arhemberg tot ka
pitein benoemd, et wm echter ook met meer
aai te twijfelen, dat hjj een 3Urhamberg wa«
Maria leefde dus, zjj ;«a in gevangensohap,
maar onder machtige bescesranng de verWrjj-
felde onder» taochte" weer hopen 1
Vorst Liechtenstein zocht graaf GaeUuio op,
die met het hof was gevlucht. Hjj had toer
j m&als, toen Max met het gezantschap naar
Konstaotinopel ging, den Graaf zjjn wenschen,
betrekking hebbende op Max, te kennen ge-
Chineesche leden heeft zich teruggetrok
ken en er zpn vier stok-conservatieve le
den mantsjoes in benoemd. Prins T s j i n g,
het eenige lid dat iets van buitenlandsche
zaken afweet, is als president vervangen
door prins Toean, den vader van den
Kroonprins, een machtig beschermer van
het Boksersgenootschap.
..^e. Eoropeesche Mogendheden zpn er
bij, hier in het land der langstaarten valt
te profiteeren, als ze nu straks maar geen
ruzie krpgen over de te verdoelen buit. Niet
minder dan 15.000 Russen staan gereed
te Shang-Hai om ingescheept te worden
naar Tientsin.
Te Brussel is Maandag-namiddag een
bloemen feest gegeven in het Kameren-
bosch. Er waren zeer vele en prachtig ver
sierde rijtuigen en vooral muntte uit door
smaakvolle versiering een aantal rpwielen.
Eenige muziekcorpsen speelden in ver
schillende deelen van het bosch waarin
zich de sportliefhebbers met hnnne dames
bewogen.
De leden van de Brnsselsche pers wa
ren genoodigd op de tribune der jury,
die een moeilpke taak te vervullen had. Er
werden prjjzen toegekend voor rptnigen
met vier, twee en een paard. Voor han
dels- en reclame wagensvoor automo
bielen, voor rpwielen enz. Er werden nog
eea groot aantal bpzondere prijzen en me
dailles uitgereikt.
Te Elsene sprong Zondag-namiddag
de 20-jarige Doaai in de Troonstraat
van de electrische tram met het onge
lukkig gevolg, dat een tram komend
de tegenovergestelde richting, hem on
wierp en zpn beide beenen vermorseld
Z. Em. Mgr. Granito di B
m o n t e, nuntius te Brussel, kwam in zpn
rijtuig gezeten voorbij. De Nantius liet
stil honden en verzorgde den ongeluk-
kigen jongeling,hjj waschte en verbond zoo
goed mogelpk de pseljjk verminkte beenen.
Daarna las Z.Em. de gebeden der ster
venden voor den gekwetste, die inmiddels
onder geleide van den Nuntius, naar het
gasthuis was vervoerd. Op den dorpel ran
het gesticht ontving de stervende van
den Pauselpken Gezant de absolutie. Emi-
lien Douai, overleed even daarna on
der hevige smarten, toen de geneesheeren
de verminkte beenen aan het afzetten
waren.
Generaal Del a n n e, chef van den staf
van het Fransche leger heeft zpn gevraagd
ontslag niet gekregen. Zpn ontslag»»0"
vrage heeft in het Fransche leger d® oogen
geopend op de intriganten die ia de Fran
sche Republiek met hun trawanten de eerste
viool spelen.
Na het aftreden van den minister van
oorlog De Gallifet en het optreden
van generaal And ré als minister bleet
generaal D e 1 a n n e in zpn ambt. Toen
echter de nieuwe minister van oorlog een
drietal bureau-chets, de kolonels C o r{ê'
res de Castelnan en Ha oh®» ^en
overste Me anier ontsloeg in 1111
geven, maar hem toch geen bepaaHe opdracht
gegeven, daar hjj ijjn aanduidingen erg bereid-
willig had opgenomen* "e raaf verklaarde
heden, nu hjj hoorde, dat Max nog leefde en
machtige beschermer» had gevonden, dat bj'
vooruit genen had, dat de jonge goudsmid tot
iets hooger» bestemd wasjenjde raadselen «jBer
geboorte in den Levant zoude oplo»««°' trots
alle intriges zjjner vjjanden zjjn doel sou be
reiken, want wat in het boek van het noodlot
geschreven staat, moet werkeljkheid worden.
Max had hem geen vertrouwen geschonken en
was daarom door hem aan Belf overgela
ten, maar hjj twijfelde er niet aan, of Max zou
zich een hooge positie verwerven.
Wjj kunnen hier tegeljjk bp vermelden, d
graaf Gaetano later, toen het geduld van de
Keizer uit was en h j daarom naar Berljjn wi
gegaan, waar bj beproefde om koning Frede
rik I eveneens te bedriegen, eindeljk toen
reen sjn doel begreep, ter dood veroordeeld
werd.
De galg, welke te Kuatrin voor hem was
opgericht, wat bekleed met klaterge-d. Kg
1 ?emkerde nog een oogenblik voor sjo tsrwlie
stolling bet geheim dm goud»r-kk est te be
cittcn. Het was een groote gernststelIiEj ~oc-r
Liechtenstein, dat Geaiano geen ontdekking
yhe den aanslag tegen Max te vre zen scheen,
hjj was bjigelcorig gevoeg, om nit de w oorden
van den - raaf niet op ie maken, - at hg -.en
mantel als het noodig was naar den wisd «.oa
I nangen en te gelooven, dat de voorspeding
1 zich sonde vervallen. Én er kwam hem
ook niets meer gelegen, deze hoop. Max
