N I E U W 1
agBlaó voor <5foord*
Het bankroet der
negentiende eeuw.
So 4689,
Dinsdag 15 Januari 1901
25ste Jfturgtug
agite ma irow agitate.
De pleegzoon.
B II T E jN LA N D.
74
Rusland.
Duitschland.
Frankrijk.
I MS! HE HM Hill.
ABOHÏÏSMBNTSPRÏJB
Per 3 maanden voor Haarlem /1,10
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p, p. 1,40
Voor het buitenland 2,80
Afzonderlijke nummers<0.03
Dit blad verschijnt
dagelijksbehalve Zon- en Feestdagen.
BÏÏB1AU: St. Janstraat Hatrlenn
PRIJS DER ADVBRTSiSTTISIET
Van 16 regels.50 Cetr
Elke regel meer 7^/
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie k Contan1
Redacteur-Uitgever, W. K fi P P B R S.
Vérvolg.)
De denkbeelden der XVIde eeuw, die
het Goddeljjk Woord onderwierpen aan de
beslissing der menscheljjke rede, hadden
hare ijzeren consequentie gevonden in de
Fransche revolutie, welke diezelfde men-
schelgke rede op den troon der godheid
plaatste. Waar het gezag van den Paus
en der H. Kerk was aangetast als Leer-
aar en Leerares der volkeren, daar tartte
men weldra het gezag van God zeiven aan
en eene waanwjjze wetenschap haalde min
achtend de schouders op voor de Waarheid,
uit den Hemel nedergedaald en den men-
schen verkondigd door de opvolgers van
hen, die aan de voeten van Jezus gezeten,
ze hadden opgevangen uit Zijn goddeljj-
ken mond.
Nieuwe wjjsgeerige stelsels op heiden-
sche begrippen gegrondvest, moesten eene
geheele omwenteling te weeg brengen in
den maatschappel jjken toestand der volkeren
en de met groote luidruchtigheid verkon
digde «rechten van den menscb,» dezen
opheffen uit den staat van onderdrukking
en onwaardigheid, waarin hjj zich heette
te bevinden en hen op het voetstuk plaat
sen dat hem rechtens als mensch toe
kwam. «Vrij» moest de mensch zijn, on
afhankelijk van het Hoogere Wezen, aen
Wiens vinger het lot der volkeren hangt,
vrij van 4e Goddelijke wetten en van het
Goddelijk gezag, op de aarde belichaamd
in den persoon van den Stedehouder Gods
en de priesters der H. Kerk, vrjj van de
voorschriften van geloof en zedeleer, die
het bestaan der menschen regelen op de
wereld en zjjn geluk verzekeren voor de
eeuwigheid vrjj ook ten opzichte van het
wereldlijke gezag, waarvan de dragers niet
langer moesten zijn de «koningen bij de
genade Gods,» maar de «bestuurders door
den wil des volks», dat zelf de wetten
FEUILLETON.
Dr.t is niet noodig, dst kant gij vsa mij
ook te weten komen. De waard van dit buis
ii een neef van den [goeden heer Eagelberc,
die in het woestijnzand begraven ligt, Hjj heef'
het mjj zelf gezegd d. w. z. niet, dia 'be
graven ligt, maar de levende heer Paukritias
Willman eigenaar van het «Gouden Lam.//
Een neef van Engelhart herhaalde Leo
nie verwonderd.
Ik heb nooit van zoo'n bloedverwant geboord.
Deze heer Pankratius Willman is naar den leef-
tjjd zjjner vrouw te oordeelen reeds temeljjk op I
jaren
De hemel bewaar mjj, hjj is minstens
twaalf jaar jonger, dan zijne betere helft, hg zal j
tegen de veertig gaan. Hij was maar een arme
drommel en zjj eene rijke weduwe. Overigens
is de man lang niet dom, hij heeft vroeger
zelfs gestudeerdzooals hjj mij onlangs ver
telde, maar heeft er toch den voorkeur aan ge-
gaven, met de weduwe het «Gouden Lam// in
eigendom te krggen.
Leonie trek minachtend de lip op. Wat
een besluit 1 Deze alledaagsche vrouw
Heeft geld en kon uitstekend koken, viel
Hazenbach haar in de rede, die er inwendig
pleisier in had, dat ten minste de neef van
den goeden heer Engelbert, ook niet als een
zoude maken, welke de vorsten moesten
binden en dat een overwegenden invloed
zoude hebben in het Staatsbestuur.
«Gelijk» moesten alle menschen zjjn; af
geschaft werden alle voorrechten van ge
boorte en stand, eene nieuwe maatschap
pelijke orde werd geschapeD en het wel
zijn der gemeenschap en der individuen
zonde berusten op de schoonklinkende
leuze«Vrijheid, gelijkheid en broeder
schap»
Napoleon, meer de dienaar dan de
meester der revolutie, zou de machtigste
verspreider dezer denkbeelden over Europa
zjjn. Hij, zelf uit de laagste rangen tot de
hoogste sport der maatschappeljjke ladder
opgeklommen, gaf het voorbeeld van min
achting vcor alle oude traditiën, als hjj
tronen omverwierp of nieuwe oprichtte,
waarop hjj zijne broeders plaatste of sol
daten, die hjj tooide met een koningskroon,
van minachting voor alle goddeljjke
wetten, toen hij Gods Stedehouder met ge
weld liet oplichten in Zjjn paleis en hem
deed wegvoeren in ballingschap. Een sol
daat op den troon van den H. Lode-
w jj k, de Pans van Rome de gevan
gene van dieD soldaat de revolutie kon
tevreden zjjn.
Het zaad door de mannen der omwen
teling gestrooid, was in vruchtbaren bo
dem gevallen en schoot welig op. De denk
beelden door de encyclopedisten over Europa
verspreid, vonden weerklank alom, In alle
landen ontstonden geheime genootschappen,
die hunne aanslagen richtten tegen Troon
en Altaar. De Wetenschap, zich losma
kende van geloof en openbaring, schreed
voort op den weg van onderzoek en ver
lichtte net volk met den walmenden fak
kelglans van inenscheljjke wjjsheid en on-
christeljjke beschaving. De strjjd om de
school, om de ziel van het kind, nam steeds
grootere uitgebreidheid aan, de liberale
denkbeelden grepen steeds verder om zich
heen. De christelijke liefdadigheid trachtte
men zooveel mogeljjk te verdringen en in
heilige daar stond, overigens achjjnt het huwe
lijk van beidon zeer gelukkig te zjjn, en een
falrgk nakroost hebben eg ook zie maar,
daar ginds in den tnin springen de zes kleine
lammertn ioad
Hjj was ook voor het raam gaan staan, ao
wees nu naar het tnin'je beneden, waar de
spruiten van het Willma^sche echtpaar schreeu
wend en tierend rondsprongen. Door bjjzondere
lieftalligheid onderscheidden zjj zich niethet wa
ren kleine, weldoorvoede dikke kinderen, met
lichtblond haar en zjj schenen wezenljjk in alles
op hunne moeder te gel jjken.
Leonie haalde de schouders op. Ik begrjjp
niet, hoe een nette man, die gestudeerd heeft,
zich tot zulk een huwelijk verlagen kan. Maar
het voordeel regeert tegenwoordig de wereld.
Wie vrangt nog naar het ideale?
Mjjnheer Pankratius Willman zeker niet,
meende Hazenbach droogjes. Die houdt van het
praktische, heel in tegenstelling met zjja neef.
Mjjnheer Engelbert liet zijne geboorteplaats in
deu steek, om daar ginds in Afrika do zwarte
heidenen te dooden. Nu ligt hjj onder het
woestijnzand dat heeft hjj er voor
Leonie nam eene vernietigende houdicg aan.
Zulk een besluit weet gjj niet te waardeeren,
dokter. Engelbert Willman was een idiale na
tuur, die zoDder op aardscbe voordeelen te
letten eene hoogere ingeving volgde, en men
moet zelve daarvan iets in zich omdragen, om
dat te kunnen verstaan.
Nu, ik begrjjp het niet, verklaarde Ha
zenbach vol ergernis. Ie maak eenvoudig de
menschen gezond, zonder hoogere ingeving
hare plaats te stellen de zuivere menschen-
min, humaniteit en philantropie, steunende
op zuiver menschel jjke, op heidensche grond
stellingen. Ontdaan van alle kluisters der
priesterheerschappij, van de verouderde wan
begrippen van geloot en zedeleer, los van
den godsdienst, die net eeuwige loon be
loofde aan den rechtvaardige, de eeuwige
straf aan den onboetvaardigen zondaar,
verlicht door het licht der moderne we
tenschap, gevoed door het brood der nieu
wer wetsche beschaming, zou de m nsch
in de negentiende eeuw alles outvangem
waarop hjj als mensch recht had
Geen duisterheid meer in zijn geest, de
dompers verloren hun macht;geen armoe
de meer in de woningen, de philantro
pie strekte hare beschermende vleugelen
uit- - geen strjjd, geen moordtooneelen
meer, de menschen waren immers vrjj,
gelijk en broeders de misdaden zouden
verdwjjnen, de edele bfsshaving zoude
immers den menschen hst goede leeren
doeu, om het goede alleen, uit measche-
ljjkheid en plichtgevoel, niet om loon te be
halen in het toekomstige leven, niet uit
vrees voor straf hier of hiernamaals.
Waar is de negeutiende eeuw met hare
idealen beland?
De Regeering te St. Petersburg zet een
heel onnoozel gezicht, nu uitgelekt is dat
Rusland met China achter den rug der
Mogendheden om een overeenkomst heeft
gesloten.
De Minister Y o n G i e r s, geeft aan het
zaakje een draai, wel zegt hjj, Rusland heeft
immers de Nota der Mogendheden getee-
kend, dit zou niet hebben plaats gehad
indien wjj niet eenstemmig met de Mogend
heden wilden meedoen. Het is echter mo
ge jjk dat Rusland, voor zoover Mands-
joerjje betreft, met China een bjjzondere
overeenkomst aangaat, doch dit zou niet in
strijd zijn met eenig tractaat of overeen
komst, die Rusland met andere Mogend
heden sloot. De heer Von Giers ge
en ben zelf een heel gewoon mensch, zondar
e^nige ideale gevoelensdus eigenljjk niet veel
W^ard.
Zoo was de twi»t tutschen beiden weer een»
recht aan den gang, toen de deur geopend
werd en mjjnheer Pankratius Willman op den
drempel verecheen, in al zjjn zwaarljjvigheid
en met een rood gezicht. Hjj maakte eene diepe
buiging voor den dokter, eene tweede voor de
dame aan het raam en begon dan met zijne
zachte, weemoedige stem
Ik hoorde zoo even van mjjne vrouwj
dat de heeren en dames van Odeusberg hier waren
en kon nu niet nalateD, mjjne vreugde en dank
te betuigen voor de eerdie mjjn bescheiden
huis aangedaan wordt.
Goed, dat gjj komt, heer waard I zeide
de dokter. Zoo even sprak ik nog over u met
juffrouw Eriedberg. Verder kwam hjj niet,
door de scène die zic'n plotseling aan zjjne oogen
vertoonde.
Leonie was bij den klank der vreemde stem
verschrikt op een stoel neergezonken en mjjn
heer Willman toonde zich niet minder ont
roerd bjj den aanblik der juffrouw. Zijn knieën
knikten, zgn roode wangen verbleekten, half
verlamd van schrik staarde hjj de dame aan,
die nu op stond, en snel naar hem toe
kwam.
Mijnheer, begon zy met bevende stem,
gjj draagt eenen naam, die mjj niet vreemd is,
en ik hoor van den dokter, dat er werkeljjk
eene bloedverwantschap bestaat.
Zjj zweeg en scheen een antwoord te verwach
ten, maar mijnheer Pankratius boog slechts het
looft niet, dat Rusland de bedoeling heeft
Mandsjoerjje te behouden. Prins Tsjing
en L i-H u n g-C hang wachten nog op
instructies van het Hot. Beiden verklaren
er zeker van te zgn, dat die bevelen gun
stig zullen wezen en hen in staat zullen
stellen de voorwaarden onmiddelljjk te on
derteekenen.
De Berljjnsche gemeenteraad heeft het
voorstel van het Dageljjksch Bestuur om
1.000.000 Mark te geven als begin van
een «KoniDg Frederiktonds» tot leniging
van woningnood, tot veler verbazing met
overgroote meerderheid, ten spjjt der soci
aal democratische leiders B e b e 1 en S i n-
g e r, aangenomen.
Het was goed gezien van de Commissie
het voorstel er toe bjjzonder aan te be
velen als een goed voorbeeld voor ande
ren, nu er in Berljjn voor den minderen
man groote behoefte bestaat aan een goede
woning.
Eene Amerikaansche dame te Parjjs heeft
aan de geestelijkheid der Engelsch-Ame-
rikaansche katholieke kerk aldaar een be
drag van 20.000 franks geschonken, nn
haar gebleken is, dat de priesters de van
hen door de Regeering gevorderde belas
ting niet kunnen voldoen.
Over de koud6 in Frankrgk, die zich
aldaar geducht doet voelen schrjjvende,
wjjst men op het verleden, toen het ook
zeer koud is geweest.
In 1130 was de Seine 6 weken zoo toe-
gevroren, dat karren en paarden erover
gingen.
In 1427 was de koude zoo streng, dat
de wolven door Parjjs zwierven en in den
faubourg Saint-Marcel kinderen verschoor
den.
I «K are Ide Eenvoudige» gat eenige jaren
later verlof aan de bewoners van Mont-
martre de wolven te verdrjjven naar het
bosch van Ronvlay, thans het Bois de
Boulogne.
Onder L o d e w jj k XIV was een winter
zoo streng, dat hjj een nienw soort nieuw
jaars-cadeautje invoerdemen gaf elkan
der toen takkebosjes en hontblokjes.
Den 22 Jaouari 1716 stond de thermo
meter onder 19 en in 1788 onder 21.
Een ieder herinnert zich den verscbrik-
hoofd, eu zoo diep, dat men bjjna niets meer
van zjjn gezicht kon zien.
Ik vind veel geljjkenii in uwe trekken;
vervolgde Leonie, en ook uwe item heeft eene
bjjna angstwekkende overeenkomst met die van
uw gestorven neef, dien gjj u misschien nau-
weljjks kunt herinneren.
Willman antwoordde ook nn nog niet, hjj
sohudde met het hoofd, maar zonder het gelaat
op te beffen.
Nn, zjjt gjj stom geworden f riep de dok
ter uit.
Wat moet dat knikken en aehudden be
duiden f
Maar mjjnheer Pankratius volhardde bjj zgn
stilzwjjgen, het scheen, dat hjj groote angst had,
zjjne item weder te laten hooren. In plaats
daarvan sloeg bjj een schuwen blik nasr de
deur, alsof hjj de mogelijkheid van een terug
tocht overwegen wilde. Nu verloor Hazenbich
het geduld.
Wat moeten al deze kuren beteekeuen?
riep hjj uit, terwjjl zjjn argwaan weer begon te
ontwaken.
Is per slot van rekening de geschiede
nis aan die bloedverwantschap niet waar? Nu
ala je blieft voor den dag er mee
De van t* es kanten in het nanw gebrachte,
wist zich bljjkbaar niet meer te helpen. Hjj
zloeg de oogen naar de zoldering, preciez met
dezelfde, weemoedige uitdrukking, die den dok
ter vroeger eerst opgevallen was en znohtte O,
God, keer dokter, de Hemel is mjjn getuige..,.
(Wtrdt vtrtolfi)
