NIEUWE
2)ag6laó voor eSfiooró- en oCuió'óCollanó.
Moraal zonder godsdienst.
©0 misóaaó
*0 4902.
Vrijdag 27 September 1901
26ste Jaargang
BU ITJüNLAflP.
^er S maanden voor Haarlem 1,10
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. 1,40
Voor het buitenland i 2,80
^konderljjke nummers«0.08
Dit blad verschijnt
dagelijks, behalve Zon- en Feestdagen,
BDB21ÏÏ: St. Janstraat Haarlems
Van 16 regels50 Cent
Elke regel moer7'/j
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte*
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie k Contant
Redacteur-Uitgever, W. KAPPERS.
II
Hebben wg de begrippen godsdienst
en zedeljjkheid, in ons vorig nummer be-
8Proken, dan beschouwen wg nu of men
^keljjk het eene losrukken kan van het
afldereof men datgene nog zedeljjk noe-
"l®» kan, wat volstrekt niets met den gods'
^eö8t, met onze betrekking tot het op
taste Wezen temaken heeft; of wij geheej
al uit ons zeiven goed en rechtscha
pen kunnen zijn, danwel of wij daarbgde
van een ander noodig hebben.
V/ie eenmaal toegeeft, dat er een op
iate Wezen bestaat, welk opperste We-
Ï6n onze Schepper en ons einddoel is, hg
"toet ook toegeven, dat wij tegenover de-
hoogsten Heer plichten hebben te ver
dien. Deze plichten van den mensch je-
God heeten godsdienstige plichten en
v°rtoen het voornaamste deel van de ze-
e'Üke plichteD. Zou men dezen plicht
Godsvereering, welktm wij den gods-
^eQst genoemd hebben, pogen weg te ne-
welke zedeljjken bleven er dan nog
Hoogstens de plichten jegens den
"aaste en jegens zich zeiven.
^aar hjj, die de plichten jegens zjjn op
iaten Heer miskent en onvervuld laat,
°e zal hij zjjne plichten jegens den even-
'"ensch en jegens zich zeiven kunnen ver-
*°"en, hoe zal hg nog kunnen bogen op
en eervollen naam van een deugdzaam of
'e<!ht8chapen mensch, wanneer hem de
^r°odslag ontbreekt, waarop hg zgne recht
seenheid wil opbouwen? Men noemt
t'1 niemand deugdzaam, die eenigs na-
Qf'jjke goede neigingen en bekwaamhe-
bezitwant zulke neigingeD en be-
^aamheden heeft ook niet zelden de ergste
°°adoener en deugniet.
^elnu, wanneer die titels op iets hoo-
^eta en op een hoogere orde, d. w. z. op
verhouding tot God, op den gods-
eQst betrekking hebben, dan eerst kun-
^zg aanspraak maken op echtheid. Deze
FEV1LLBT ON.
van het
kasteel Fierrefite.
Vervolg.)
«0)
t^0B,klap» vielen zjj op Sorandal, die daar
It* ?®egljjk stond en in een oogwenk verbleek-
>:L rooskleurige wangen van het meisje, haar
jj°D gelaat nam een uitdrukking Tan vreee aan.
een angstige beweging sloeg zjj de armen
°m den hals van haar moeder.
kt,f(j*rouw Dorgenr voelde hoe haai dochter
bjk soheelt haar toch vroeg Dorgeur
^*«d.
J^eodal zeide met een glimlach
"et ljjkt wel of zjj bang voor mjj is.
h6vtouw Dorgeur sidderde.
woorden klonken haar toe sis een ant-
1, °P de gedachte, die baar bezig hield.
!Ss k 100 onverschillig voor de
n c'i3 haar omringden, was eensklaps
1? 8®wordeo, toen zjj Sorandal zag.
Boeder sitderde onwillekeurig als bjj de
"itt lDB van een gevaar, waarvan zjj zich nog
j'" Volle rekenschap kon gever, doch wasr-
6 simpele Gisèle reeds een instinctmatig
^'oel had gehad.
verhouding tot God echter grondt zich op
alle die waarheden, welke ons onderrich
ten omtrent de verhouding tot God, om
trent zijn Wezen en eigenschappen enz.
Ale die waarheden te zamen beduiden wij
met den naam van godsdienst, en zoo is
de godsdienst, dan de noodzakelijke grond
slag van de zedelgke orde.
Kunnen wg nu van een gebouw den
grondslag wegnemen, zonder dat het ge
bouw ineenstort Kunnen wg waarlijk ze
deljjk zjjn, zonder dat wg de gronden in-
acht nemen, welke ons aangegeven wor
den door de onomstcoteljjke waarhedeD van
den godsdienst
Neen, de godsdienst is het fundament
der zedelgke orde, en wie den godsdienst
afscheidt van de zedelgkheid, hij rukt ook
den mensch los van den Schepper, van
God, die het begin en het einddoel van
alle menschen is. Hij rukt den mensch los
van Dengene, zonder Wien er nu eenmaal
geen plicht bestaat.
Of heeft soms de mensch den plicht om
zijn leven op te offeren in dienst van het
vaderland, wanneer er geen God bestaat
Zou het eigendom van den evennaaste nog
veilig zjjn, wanneer er geen opperste Heer
is Zou een arme niet veel beter doen,
zich zooveel mogelgk toe te eigenen van
den eersten den besten welgestelden buur
man, wanneer bij zich slechts voor de po
litie weet te verbergen Ongetwijfeld, want
zonder God, zonder godsdienst bestaat er
geen wat, geen recht en geen plicht, geen
verantwoording en geen oprechtheid. Zon
der God bestaat er geen rechtschapen
heid.
Men spreekt van een «liefde voor het
goede», van «menschenliefde», van «be
geestering voor zedelgke idealen.» Heel
goed, maar geeft de noodlijdende om men
schenliefde, wanneer hij voor zijn gezin
geen brood op tafel heeft en dit zonder
verantwoording uit een of anderen bak
kerswinkel halen kan, wanneer er voor
hem geen godsdienst bestaat
Toch vond zjj den moed om den glimlach
ven Sorandal met een glimlach te beantwoorden.
Waar denkt gjj aan F zoide ïjj tot hem.
Gisè!e is gewoon alleen met mjj en haar vader
te leven en een vreemdeling maakt haar altjjd
een weinig schuw, maar dat zal wel overgaan.
Het is toch zeer zonderling, mompelde
Dorgeur. Over het algemeen slaat Gi èle weinig
acht op menschen, die haar onbekend zjjn. Het
is de eerste maal dat ik haar zoo zie.
Och kom, zeide Sorandal op luchthaati-
gen toon, wjj zullen eens kennis met elkaar ma
ken en dan weet ik zeker dat wjj spoedig goede
vrienden worden.
Hjj deed een paar patsen raar Gi:è'e, maar
toen deze hem zag naderen, begon zjj nog veel
heviger te sidderen. Zjj verborg het hoofd aan
de borat harer moeder en schreeuwde:
Neen 1
Inderdaad, hernam Sorandal, er valt niet
langer aan te twjjfelen, ik maak haar bevreesd.
No, mis.clim is dat ook niet zoozeer te ver
wonderen. Ik weet wel dat het mo.ieljjke leven
dat ik geleid heb, de ontbering, de teleurst&l-
lingen, de vermoeiei.i3sen mjja gelaat wat som
ber hebben gemaakt,
Weineer, wslneen riep Dorgeur uit, wel
mjjn beate vriend, trek het u toch niet aan,
wat ik n bidden mag, let niet op een kinder
achtige vree* van een ongelukkige, die, helaas,
niet wel bjj het hoofd is. Zjj is niet toereken
baar voer haar woorden of haar daden.
Inmiddels deed mevrouw Dorgeur alle mo-
geljjke moeite om Giiète tot kalmte te bren
gen.
Men spreke een industrieel zonder geweten
van de zedelgkheid, waarvan de welvaart des
levens afhangt, hg zal gewagen van zulk
eene zedelgkheid,welker voornaamste grond
stelling is«Laat u niet ruïaeeren Im
mers hjj weet maar al te goed, dat hg
door leugen en bedrog, door list en kunst
grepen, door huichelarjj en veinztiij, veel
gemakkeijjker en schitterender door het
leven heen komt, dan door echte eerljjk-
heid en rechtschapenheid.
Men zegge ook niet, een ongeloovige
vervult zeer dibwjjls zgne plichten jegens
den Staat en jegens zich zeiven veel be
ter, dau zelfs de strengste Katholiek. Want
waarom zou hij zulks doen Misschien om
de grondbeginselen, welke bjj erop nahoudt?
Neen, dan zou hg bjjgevolg volgens zgne
beginselen handelen en dan zou het
ellendigste schepsel, de grootste schoft aan
het daglicht treden.
Alzoo kan een mensch in weerwil van
zgne beginselen zich bjj de menschen den
naam van een «rechtschapen» mensch ver
dienen, ofschoon hjj in werkeljjkheid niets
van ware eerljjkheid bezit. Maar dit be
wijst niet het minste, dat men de zedelgk
heid kan scheiden van den godsdienst
integendeel, het bewjjst, dat moraal zon
der godsdienst vlakaf onzin is, louter leu
gen en huichelarjj.
Oostenrijk-Hongarije.
Te Buda Pest heeft een bloedig gevecht
plaats gehad tusschen burgers en soldaten,
waarbjj geschoten werd. Men heeft één
doode en acht en twintig gekwetsten, waar
onder zeer velen ernstig. Een 40 tal per
sonen zjjn gearresteerd.
Engeland.
Omtrent het verongelukken van deEo-
gelsche stoomboot Cobra, is na onderzoek
gebleken, dat er geen aanvarirg op klippen
heelt plaats gehad.
Het schip is op een plaats gezonken
Zjj kuste haar zacht op het gelaat en bedspte
haar fluisterend, met teedere stam.
Zjj ziet er inderdaad betoovermd ui',
mompelde Sorandal ia gedachten verdiept.
Gilukkig vcor allen, die dit pjjoljjke tooneel
bjjwoouden, werd er een einde aan gemaakt
door een bediende, die de vleugeldeuren
van het ailon opende en op afgemeten toon
sprak
Mevrouw, er is gediand.
Men stond op en begaf zich naar de eet-
zsal.
Evenals kleine kinderen, die hun indrukken
gemakkelijk weer vergeter, klapte Giiè'e sroc-
Ijjk in de handen, toen zjj de gedekte tafel
zag.
Zjj had een verbazingwekkenden eetlust.
In een paar minuten was het onaangename
voorval van zooeven gebetl door haar verge
ten.
Om den indruk daarvan ook bjj de anderen
uit te wisechen, deed Dorgeur zjjn niteista best
om het gesprek levendig te houden.
Hjj vertelde van de reis, de aanvaring van
de «Wellington// in volle zee, het doodegevaar
dat G sèl-j had geloopen en waaraan zjj zoo ge
lukkig was ontsnapt, dank zjj den moed van
een jongen reiz'ger, mijnheer Oli ier Fromente),
dien Dorgenr vurig hoopte weer te zien.
Sorandal toonde, door nu en dan een vraag
te doen, zjjn levendige belangs elling ia dat
verhaal en de krachtige wijn uit den kelder van
het kasteel bracht er Liet weinig toe bjj, om
de gedrukte stemming te vetdrjjven.
Van tijd tot tjjd wierp mevrouw Dorgeur een
waar noch rotsen, noch andere onderzee-
sche hinderpalen bestaan.
Het huis Armstrong, dat de torpedoboot
geleverd heeft en het Engelsch admiraal
schip, dat de boot in de vaart heeft ge
bracht, wachten met ongeduld en onge
rustheid de uitstegen van het onderzoek
omtrent het verongelukken van de Gobraai.
Men denkt dat de torpedoboot plotseling
doorgebroken is.
Frankrijk.
De Fransche Regeering heeft van den
Czaar van Rnsland tgdens zijn verblgf te
Compiègne de verzekering ontvangen, dat
Z. M. het met Frankrgk eens is, om den
Sultan van Turkge te dwingen zjjn ver
bintenissen na te komen.
Rusland zal de moordenarjjen op de
Armeniërs weten te beletten op voorwaar
den dat deze onder haar protectoraat zich
stellen. Verder zal Rusland in het verre
Oosten met Frankrgk in volkomen ver*
standhouding handelen.
Een niet \onaardige bemerking wordt
gemaakt op de spjjskaart van den Czaar bjj
het banket te Compiègne, n. 1.dat er op
gediend werd getruffelde gebraden fazan
ten, terwjjl de jacht op deze vogels eerst
geopend wordt op 1 October a. s.
Men was Maandag te Duinkerken zeer
ongerust over het lot van den luchtrei-
zigei Latruffe, die Zondag-namiddag op
de Place Jean-Bart met den ballon Patrio
opgestegen was. Men zag den ballon lang
boven de zee hangen en de vrienden van
Latruffe dachten hem verloren, toen
Maandag een telegram kwam, meldende dat
de Patrie met den stontmoedigen lucht
reiziger te Southminster-Essen (Engeland)
geland was.
Amerika.
In de Vereenigae Staten woedt een zeer
groote brand. In Colorado staan zeven met
bosscbeu begroeide bergen in vlam en het
vaar heeft reeds Eldorado aangetast, de
kampen der mijnwerkers van Grand Is
land en de machinerieën der mjjnen ver
woest. De stad Battle is geheel in vlam
men opgegaan en Rollensville wordt be
dreigd. De vuurzee strekt zich uit over
een oppervlakte van 13,000 hectaren.
De moreele daderes van den mosrd
op Mc K i n 1 e y, de anarchiste miss Emma
blik vol teederheid op haar dcehter, die door
Victoire bjj het eten en drinken geholpen werd.
De btide heeren konden elkaar wederkserig
veel vertellen, Dorgeur had zjjn herinneringen
van de zee, Sorandal als oud officier, die van
het regiment.
Dorgeur vei telde van zjjn verre zeetochten,
van de stormen die hjj had bijgewoond, van de
vreemde landen, die hjj had bezoeht, van de
weken achtereen, die hjj tusschen lucht en water
had doorgebracht.
Sorandal wist te verhalen van lange dagtnar-
schen in de brandende zod, van kondenach.en
in het bivak tegenover den vjjand, van eemge
veldslagen ia den oorlog met Duitschland, die
hjj had meegemaakt.
Hjj wes een onderhoudend prater en Dorgenr,
meer en meer verrukt over zjjn nieuwe kennis
making, mompelde gedurig.
Hjj bevalt mjj hjj bevalt mjj opper beit.
Toen de koffie gebruikt was Gisèle had
sich al met haar gouvernante verwijderd
s'oud Sorandal op om afsoheid te nemen.
Hjj zeide dat diiogende zaken hem naar Pfc-
rjjs riepen.
Mei rouw Dorgenr deed hem met weifelende
stem en met een beminnelijkheid wasria een
scherp opmerker wel ietz gedwongens zou ge
vonden hebben, beloven, dat hjj spoedig te Pier-
refite zou terugkeeren.
Dorgeur deed zjju gast uitgeleide tot aan
het hek.
(Wordt vervolgd.)
H44RLEnS( HE (III B4IT.
ABONHBMENTSPBIJS.
AGITE MA VOS AGITATE.
PBIJS DEB ADVEBTBHTIBN,