NIEUWE voor 'oord' en 3uid-<2Col/and. Lasterpraatjes weerlegd, So 4948 Woensdag 20 November 1901 26ste Jaargang ©0 misóaaó Per 3 maanden voor Haarlem Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. L40 Voor het buitenland 2*80 Afzonderlijke nummers«0,08 Dit blad verschijnt iagelijktbehalve Zon- en Feestdagen BU BE AD St. Janstraat Haarlems Van 16 regels 50 Cen ti Elke regel meer 7*/s Groote letters worden berekend naar plaatsruimtes Dienstaanbiedingen 25 Gents per advertentie h Contait. Redacteur-Uitgever, W. KAPPERS. H. Als een verder bewijs voor de groote belangstelling, welke de Katholieke Kerk voor de verhelfiog der beschaving en voor de bevordering der wetenschappen aan den dag legde, zouden w|j kunnen gewagen van de stichting der universiteiten, welke van de Kerk is uitgegaan die leerstoelen van universeel weten streefden geen ander doel na, dan de kostbare schatten der be schaving tot gemeengoed des volks te ma ken en door middel van het onderwjjs, van de opvoeding der jeugd en van de beoefening der wetenschap, vruchtbaar in te werken op kerkeljjk en staatkundig ge bied. De stichtingsoorkonden vau de meeste universiteiten gingen vau de Pausen u>t. De door de Katholieke Kerk gestichte hoogescholen van de Middeleeuwen be hoorden, zooals Janssen in zjjn historie- Werk schrijft «tot de grootste scheppingen van den in jeugdige frischheid en kracht zich ontwikkelenden, christeljjken geest ze waren de draagsters vaD de hoogere wetenschappelijke beschaving, de sterkste heiboomen voor de verdere ontwikkeling dier beschaving, de zwaartepunten van het geestel|jk leven onder het volk.» Met welke begeestering en met welken jubel werd niet de uitvinding van de boek drukkunst begroet, die kunst, welke, zooals Jacob Wimpfeling in zjjn verhan deling de at te impressoria (over de boek drukkunst) schrijft, «ons tot nieuwe gees- teljjke dragers van de leeringen des Chris tendoms, van alle goddeljjke eu aardsche wjjsheid en daardoor tot weldoeners van de geheele menschheid verheven heeft» Een Karthuiser-kloosterling van dien tjjd noemt «de uitvinding der boekdruk kunst de kunst der kunsten, de weten schap der wetenschappen, door welker spoedige nitbreiding de wereld met een heerljjken, tot dusver verborgen schat van kennis en wjjsheid verrjjkt en verlicht ge worden is.» Hoezeer de kerkelijke over heid «het wonderbare geheim», de boek drukkunst, bevorderde, beschermde en de groote beteekenis daarvan wist te waar- deereo, bljjkt hieruitdat van den kant der bisschoppen zelfs eflaten verleend wer- FE Ü1LLBTON. van het kasteel Pierrefite. 88) {Vervolg.) Gedurende die korte aarzeling was 8orard«l echter reeds ver weghem in te halen zou Uoeieljjk en niet van gevaar ontbloot zjjc. Bjvendien had de portier het hek reeds Weder gesloten om het zich nogmaals te doen up enen zou hjj een uitvlucht moeten verzinnen en dat ton noodwendig de aandacht moeten trekken. Daarbjj kwam nog dat hel in Flick opgeko men denkbeeld zoo verleidelijk was, dat hjj er niet langer weerstand aan kon bieden. Eén ding speet hem O I was nu het jonge menrch maar hier, hij ton mij een krachtig handje kunnen hel- pen. Met het /rjonge menscb// had Flick bedoeld Olisier Fromentel, maar op hem viel niet te rekenen. Hü was ongetwijfeld reeds ver weg, naar huia gegaan. Naar huis 1 Het plan van Fliek begon reeds meer en meer Vaste vormen aan te nemen. Een glimlach van den voor het koopen en verspreiden van boeken en het is een algemeen erkend historisch feit, dat de boekdrukkunst juist bjj de geestelijkheid de ijverigste en krach tigste ondersteuning vond. «De geestelijkheid nam echter niet al leen deel aan de nieuwe kunst door eigen medewerking, maar verschatte haar ook de noodzakelijke ondersteuning door het aankoopen van de persproducten. Bjjna de geheele groote uitgave van boeken in de 15e eeuw had in Duitschland aller eerst ten doel aan de letterkundige be- hoelten der geestelijkheid te voldoen, eu alleen door die opgewekte deelname der geestelijkheid werd een alzijdige en ge lijktijdige inwerking van den boekhandel op de gezamenljjke bevolking mogeljjk ge maakt,» zegt Janssen in zjjn Geschie denis des Duitschen volks. Aan een priester van de Katholieke Kerk, aanNicolaus K opernicus(geb. 1473) komt de verdienste toe, de wetenschap der sterrenkunde op geheel nieuwe banen gericht te hebben hjj heeft het eerste op wetenschappelijke gronden bewezen, wat de Ouden slechts als hypothese opgezet hadden hij wierp met dit bewjjs de heer- schende wereldbeschouwing over en hjj werd de stichter van de naar hem ge noemde theorie des wereldbouws. Deze beroemde ontdekker werd door Luther als een dwaas gescholden, die de geheele sterrenkunde wilde omdraaien. Juist de Katholieke geestelijkheid heeft te allen tijde de verzorging en bevordering van de wetenschap mtt den grootsten jj ver beoefend en de beschavings ontwikkeling der volken met haar grooten invloed ge steund en bevorderd. Dit zullen we in de volgende regelen met sprekende voorbeel den bewjjzen Guido vanArezzo, een Benedic- tjjner-kloosterling, vond in de 11e eeuw het notenschrift, de notensleutels en de toonladder, alsook de muziekregels uit en voerde de- grondregels van de harmonie in. Paus Sylvester II voerde reeds in de 10e eeuw de zoo praktische Arabische cjjfers voor de reeknkunde in en bevor derde de rekenkunst daardoor buitengewoon. De Dominicaner-kloosterling Alexan der van Spina, die in vele kunsten hoogst ervaren was, vond de brillen uit in de 13e eeuw. De diaken Fl,avioGioja(omstreeks voldoening plooide de lippen van den politie man. Hjj mompelde Och kom, wie wat winnen wil, moei ook wet wagen. Hjj keerde, zonder door iemand te zjjn op gemerkt, near het kasteel terug en eenmaal daar gekomer, trok hjj in do vestibule zijn echoenen uit, opdat men hem niet zou hooreu loopen. Sorandal had rich intuezchen naar htt etation begeven. Tot zjjn genoegen ontmoette bjj niemand op den modderigen weg. Het geheele dorp lag in diepe ru»t verzon ken. Slechts hier en daar drong nog tersluiks een lichtstraal tnsschen de gesloten zonneblinden van een huis door. Een uur later kwam Sorandal, die aan de Ceintuurbaan was omgestapt, voor het station Montrouge te Parjjs aan. Hjj vond zondti veel moeite de me de la Tombe-Issoire. No. 94 in die straat was een onaaniienlQk huis, zoo bouwvallig, dat het bij elke windvlaag schudde. Nu bevond SoraDdal zich nog in een kleine moeiljjkheid, daar hjj niet wist op welke ver dieping Proteau woonde. Hjj zag er bezwaar in den portier te wekken en het hem te vragen. Hjj bemerkte echter, dat in de benedenverdie ping van het huis een herberg gehouden werd. 1300) verbeterde den magneet en het zee kompas. De Engelsche Franciscaan, Bacon, één der grootste natuurkundigen der Middel eeuwen, vond in de 13e eeuw het ver grootglas en den verrekijker, den brand spiegel en den «donder en bliksem» (het buskruit) door vermenging van salpeter, vuurkool en zwavel uit; alzoo void hjj het buskruit reeds vóór den zwarten B e r t- h o 1 d uit. De Franciscaan B e r t h o 1 d heette eigenlijk ConstantinusAn- k 1 i t z de naam van «zwarte» werd hem gegeven wegens zijn scheikundige proeven (zwarte kunst.) Het eerste sterrenkundige uurwerk werd ten jare 1316 door RichaidWallin- f o r t, abt van St. Albin, vervaardigd. Regiomontanus (Joh. Müller), bisschop van Regensburg (f 1476), vond het decimaal-stelsel, vele werktuigkundige in strumenten uit, stichtte in Neurenberg een wiskundige werken leverende drukkerij, en beweerde als groot sterrenkundige, reeds 200 jaren vóór Galileï, dat de zon stil staat en de aarde zich beweegt. Algebra en trigonometrie bracht hjj tot een be- langrjjke hoogte. Fra Mauro gaf in 1459 de beroem de handschriftkaait uit, het geleerdste werk uit die dagen, hetwelk de ontdekkingen van ColumbnsenVascodeGama voorafging en aan deze zeevaarders den weg naar de nieuwe wereld baande. De Jezuïet K i r c h e r (f 1680 te Rome) vond een brandspiegel een hevel (spring bron,) alsook de tooverlantaarn uit. De Jezuïet Schreiner vond ten jare 1650 den pantograaf uit. De vervaardiger van den zoogenaamden «honderdjarigen kalender» is Pater Ma u- rits Knauer, abt van het Cisterciën- ser-klooster Laugheim in Beieren. De Jezuïet Cavalieri (1747) ont dekte de veelkleurigheid van het licht. De Jezuïet Francesco Lana gaf, blijkens een boek door een Engelschman in de Parjjsche bibliotheek gevonden, reeds ten ]are 1670 (alzoo 150 jaren vóór Mont- golfier) een nauwkeurige beschrjjving,hoe uien schepen bouwen kan, die door de lucht gedragen worden, waarbjj bjj de uit voerbaarheid van dit denkbeeld schitte rend bewjjst. Zelfs een teekening van het luchtschip met vier ballons wordt in zjjn boek aangetroffen. Misschien kon hjj Protean daar wel asn- trtffsn. Hjj naderde de herberg, ging op ijjn teeneD staan, keek over de gordjjntjss, die voor het ondergedeelte van het veneter hingen en de etrete dien hjj zag w*s inderdaad Proteau. Deze zat, met zijn pjjp ia den mond, kaart te zptlen met een ruwen kerel in hemdsmouwen, waarschjjnljjk de ktstelein. Sorandal trad binnen. Bjj het knarsen van de deur in haar heng- iels, hieven de beide spelers het hoofd op; Protean had met één oogopslag Sorandal herkend. Ah», zeide hjj, terwjjl hjj opstand. Goeden avoid, sprak Sorandal. Proteau wierp de kaarten neer, die hjj in de hand had. Vader Anselme, zaide hjj tegen don kas telein, wjj zullen later onze partjj wel uitspelen, deze beer komt voor mjj. Goed, goed, zooals ge wilt, bromde de kastelein. In de kleine gelagkamer, die door één en kele gaspit katig verlicht werd, bevonden zich vetder geen bezoekers. In bet buffet zat een vrouw van middelba ren leeltjjd met de armen over elzaar te sla pen. Protean wte Sorandal genaderd en fluis terde hem tpe: Moet ge mjj spreken P Ja. Vindt ge het beter, dat we naar mjjn kamer gaan f De gasverlichting of het lichtgas werd reeds ten jare 1794 uitgevonden, gefa briceerd en gebruikt in hun uitgestrekte gebouwen door de Jezuïeten van Stony- huist. Vooral Pater Dnnn muntte in deze zaak uit. Deze Jezuïet grondde in 1815 de eerste gasfabriek in de stad Preston (drie uren van Stonyhurst gelegen), en nog heden ten dage aanschouwt men al daar in een zaal van de gasverlichting- maatscbappjj de afbeelding van den stich ter, den Jezuïet Dnnn. Cïsterciënser-kloosterlingen voerden de eerste brandspuit in en de Capucjjnen te Parjjs verleenden brandweerdiensten tot in de 17e eeuw. De eerste methode van het onderwjjs der doofstommen werd uitgedacht door den Spaanschen kloosterling Pedro de P o u s e. Deze methode vond spoedig in gang in geheel Europa. De abbé de l'Epee vervolmaakte dit onderricht. De vorstbisschop FrederikKarelvon Schönborn voerde ten jare 1724 in het Julius-ga9thuis van Wurzburg de eerste ontleedkunde in. Een Katholiek priester, pastoor P r o c o p Divis, van de orde van Premonstreit,kan zich beroemen, zeven jaren vóór Franklin, den bliksemafleider uitgevonden ie hebben zooals zelfs dooi anti-katholieke geschrif ten wordt toegegeven. In 1790 vervaardigde een priester, S c h m i d, de eerste steendrukplaten, en ze waren zjjn eerste uitvinding niet door Senetelder zjjn ze uitgevonden deze vervolmaakte slechts den steendruk en bracht die kunst tot hooge vlucht. Een Jezuïet, Pater S e c c h i, is de va der van die grootsche uitvinding des men- scheljjken geestes, welke de onbereikbare beelden van den sterrenhemel aan de schei kundige analyse onderwerpt, zoodat men door aanwending van de door Pater S e c- c h i uitgevonden spectraal-analyse de phy- sische hoedanigheid van de hemellichamen, die milliarden van mjjlen vau ons verwjj- derd zijn, vermag te herkennen. Hiermede gelooven we voldoende be wezen te hebben, dat juist het tegendeel waar is van hetgeen de vijanden der Ka tholieke Kerk met stalen voorhoofd her haaldelijk beweren. o Ja. Protezu nam uit het buffet een kaarz op een koperen handelaar, (tak die aan en opende een glazen deur. Ik zal u den weg wjjzen. Sorandal volgde hem een zmalle trap op, waarvan de treden onder hun voetatappen.kraak- ten, terwj;l de muren een ongezonde vochtig heid uitwaiemden en de leuning dreigde af te breken, wanneer men er de hand aan iloeg. Zij klommen op tot de derde verdieping en daar sloeg Proteau een lange, smalle gang in. Ten slotte opende bjj de deur van een ka mer en ging op zjj om Sorandal binnen te laten. Hier is zeide hjj. Het was een Brmoedig kamertje, slechts van de hoogst noodige meubelen voorzienvoor het eenige venster hiügen overgordjjnen van verschoten meubelsits en er lag een oud, vil ten tapjj', hiar en daar met groote gaten. Prctaau zette zjjn kaars neer en stak een pttrolenmlamp aan. In het vertrek beerschte volslagen wanorde. Kleedingitukken lagen over alle stoelen ver spreid, op den grond leg een overhemd, op de tafel stonden, naast een half volle flssch absinth een paar beschimmelde bottines. Woont ge hier P Ach God j», antwoorddeJoseph Proteau met een spottend lachje. Ge ziet, een rjjk gemeubileer de kamer is het nu juist niet, gjj zult wel beter gehuisvest zjjn op het kasteel Pierrefite. Stil. (Wordt vervolgd.) HAARLERSf IE [RAIL A.BON1TEMSNTSFBIJS. PBIJ8 DEB ADVBBTBNTIBH. «S3* AGXTE SEA BOS AGITATE.

Krantenviewer Noord-Hollands Archief

Nieuwe Haarlemsche Courant | 1901 | | pagina 1