NIEUWE
voor
'oord' en 3uid-<2Col/and.
Lasterpraatjes weerlegd,
So 4948
Woensdag 20 November 1901
26ste Jaargang
©0 misóaaó
Per 3 maanden voor Haarlem
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. L40
Voor het buitenland 2*80
Afzonderlijke nummers«0,08
Dit blad verschijnt
iagelijktbehalve Zon- en Feestdagen
BU BE AD St. Janstraat Haarlems
Van 16 regels 50 Cen ti
Elke regel meer 7*/s
Groote letters worden berekend naar plaatsruimtes
Dienstaanbiedingen 25 Gents per advertentie h Contait.
Redacteur-Uitgever, W. KAPPERS.
H.
Als een verder bewijs voor de groote
belangstelling, welke de Katholieke Kerk
voor de verhelfiog der beschaving en voor
de bevordering der wetenschappen aan den
dag legde, zouden w|j kunnen gewagen
van de stichting der universiteiten, welke
van de Kerk is uitgegaan die leerstoelen
van universeel weten streefden geen ander
doel na, dan de kostbare schatten der be
schaving tot gemeengoed des volks te ma
ken en door middel van het onderwjjs,
van de opvoeding der jeugd en van de
beoefening der wetenschap, vruchtbaar in
te werken op kerkeljjk en staatkundig ge
bied.
De stichtingsoorkonden vau de meeste
universiteiten gingen vau de Pausen u>t.
De door de Katholieke Kerk gestichte
hoogescholen van de Middeleeuwen be
hoorden, zooals Janssen in zjjn historie-
Werk schrijft «tot de grootste scheppingen
van den in jeugdige frischheid en kracht
zich ontwikkelenden, christeljjken geest
ze waren de draagsters vaD de hoogere
wetenschappelijke beschaving, de sterkste
heiboomen voor de verdere ontwikkeling
dier beschaving, de zwaartepunten van het
geestel|jk leven onder het volk.»
Met welke begeestering en met welken
jubel werd niet de uitvinding van de boek
drukkunst begroet, die kunst, welke, zooals
Jacob Wimpfeling in zjjn verhan
deling de at te impressoria (over de boek
drukkunst) schrijft, «ons tot nieuwe gees-
teljjke dragers van de leeringen des Chris
tendoms, van alle goddeljjke eu aardsche
wjjsheid en daardoor tot weldoeners van
de geheele menschheid verheven heeft»
Een Karthuiser-kloosterling van dien
tjjd noemt «de uitvinding der boekdruk
kunst de kunst der kunsten, de weten
schap der wetenschappen, door welker
spoedige nitbreiding de wereld met een
heerljjken, tot dusver verborgen schat van
kennis en wjjsheid verrjjkt en verlicht ge
worden is.» Hoezeer de kerkelijke over
heid «het wonderbare geheim», de boek
drukkunst, bevorderde, beschermde en de
groote beteekenis daarvan wist te waar-
deereo, bljjkt hieruitdat van den kant
der bisschoppen zelfs eflaten verleend wer-
FE Ü1LLBTON.
van het
kasteel Pierrefite.
88) {Vervolg.)
Gedurende die korte aarzeling was 8orard«l
echter reeds ver weghem in te halen zou
Uoeieljjk en niet van gevaar ontbloot zjjc.
Bjvendien had de portier het hek reeds
Weder gesloten om het zich nogmaals te doen
up enen zou hjj een uitvlucht moeten verzinnen
en dat ton noodwendig de aandacht moeten
trekken.
Daarbjj kwam nog dat hel in Flick opgeko
men denkbeeld zoo verleidelijk was, dat hjj er
niet langer weerstand aan kon bieden.
Eén ding speet hem
O I was nu het jonge menrch maar hier,
hij ton mij een krachtig handje kunnen hel-
pen.
Met het /rjonge menscb// had Flick bedoeld
Olisier Fromentel, maar op hem viel niet te
rekenen.
Hü was ongetwijfeld reeds ver weg, naar
huia gegaan.
Naar huis 1
Het plan van Fliek begon reeds meer en meer
Vaste vormen aan te nemen. Een glimlach van
den voor het koopen en verspreiden van
boeken en het is een algemeen erkend
historisch feit, dat de boekdrukkunst juist
bjj de geestelijkheid de ijverigste en krach
tigste ondersteuning vond.
«De geestelijkheid nam echter niet al
leen deel aan de nieuwe kunst door eigen
medewerking, maar verschatte haar ook
de noodzakelijke ondersteuning door het
aankoopen van de persproducten. Bjjna
de geheele groote uitgave van boeken in
de 15e eeuw had in Duitschland aller
eerst ten doel aan de letterkundige be-
hoelten der geestelijkheid te voldoen, eu
alleen door die opgewekte deelname der
geestelijkheid werd een alzijdige en ge
lijktijdige inwerking van den boekhandel
op de gezamenljjke bevolking mogeljjk ge
maakt,» zegt Janssen in zjjn Geschie
denis des Duitschen volks.
Aan een priester van de Katholieke Kerk,
aanNicolaus K opernicus(geb. 1473)
komt de verdienste toe, de wetenschap
der sterrenkunde op geheel nieuwe banen
gericht te hebben hjj heeft het eerste op
wetenschappelijke gronden bewezen, wat
de Ouden slechts als hypothese opgezet
hadden hij wierp met dit bewjjs de heer-
schende wereldbeschouwing over en hjj
werd de stichter van de naar hem ge
noemde theorie des wereldbouws. Deze
beroemde ontdekker werd door Luther
als een dwaas gescholden, die de geheele
sterrenkunde wilde omdraaien.
Juist de Katholieke geestelijkheid heeft
te allen tijde de verzorging en bevordering
van de wetenschap mtt den grootsten jj ver
beoefend en de beschavings ontwikkeling
der volken met haar grooten invloed ge
steund en bevorderd. Dit zullen we in de
volgende regelen met sprekende voorbeel
den bewjjzen
Guido vanArezzo, een Benedic-
tjjner-kloosterling, vond in de 11e eeuw
het notenschrift, de notensleutels en de
toonladder, alsook de muziekregels uit en
voerde de- grondregels van de harmonie in.
Paus Sylvester II voerde reeds in
de 10e eeuw de zoo praktische Arabische
cjjfers voor de reeknkunde in en bevor
derde de rekenkunst daardoor buitengewoon.
De Dominicaner-kloosterling Alexan
der van Spina, die in vele kunsten hoogst
ervaren was, vond de brillen uit in de
13e eeuw.
De diaken Fl,avioGioja(omstreeks
voldoening plooide de lippen van den politie
man.
Hjj mompelde
Och kom, wie wat winnen wil, moei ook
wet wagen.
Hjj keerde, zonder door iemand te zjjn op
gemerkt, near het kasteel terug en eenmaal
daar gekomer, trok hjj in do vestibule zijn
echoenen uit, opdat men hem niet zou hooreu
loopen.
Sorandal had rich intuezchen naar htt etation
begeven.
Tot zjjn genoegen ontmoette bjj niemand op
den modderigen weg.
Het geheele dorp lag in diepe ru»t verzon
ken.
Slechts hier en daar drong nog tersluiks een
lichtstraal tnsschen de gesloten zonneblinden
van een huis door.
Een uur later kwam Sorandal, die aan de
Ceintuurbaan was omgestapt, voor het station
Montrouge te Parjjs aan.
Hjj vond zondti veel moeite de me de la
Tombe-Issoire.
No. 94 in die straat was een onaaniienlQk
huis, zoo bouwvallig, dat het bij elke windvlaag
schudde.
Nu bevond SoraDdal zich nog in een kleine
moeiljjkheid, daar hjj niet wist op welke ver
dieping Proteau woonde.
Hjj zag er bezwaar in den portier te wekken
en het hem te vragen.
Hjj bemerkte echter, dat in de benedenverdie
ping van het huis een herberg gehouden werd.
1300) verbeterde den magneet en het zee
kompas.
De Engelsche Franciscaan, Bacon, één
der grootste natuurkundigen der Middel
eeuwen, vond in de 13e eeuw het ver
grootglas en den verrekijker, den brand
spiegel en den «donder en bliksem» (het
buskruit) door vermenging van salpeter,
vuurkool en zwavel uit; alzoo void hjj
het buskruit reeds vóór den zwarten B e r t-
h o 1 d uit. De Franciscaan B e r t h o 1 d
heette eigenlijk ConstantinusAn-
k 1 i t z de naam van «zwarte» werd hem
gegeven wegens zijn scheikundige proeven
(zwarte kunst.)
Het eerste sterrenkundige uurwerk werd
ten jare 1316 door RichaidWallin-
f o r t, abt van St. Albin, vervaardigd.
Regiomontanus (Joh. Müller),
bisschop van Regensburg (f 1476), vond het
decimaal-stelsel, vele werktuigkundige in
strumenten uit, stichtte in Neurenberg een
wiskundige werken leverende drukkerij, en
beweerde als groot sterrenkundige, reeds
200 jaren vóór Galileï, dat de zon stil
staat en de aarde zich beweegt. Algebra
en trigonometrie bracht hjj tot een be-
langrjjke hoogte.
Fra Mauro gaf in 1459 de beroem
de handschriftkaait uit, het geleerdste werk
uit die dagen, hetwelk de ontdekkingen
van ColumbnsenVascodeGama
voorafging en aan deze zeevaarders den
weg naar de nieuwe wereld baande.
De Jezuïet K i r c h e r (f 1680 te Rome)
vond een brandspiegel een hevel (spring
bron,) alsook de tooverlantaarn uit.
De Jezuïet Schreiner vond ten jare
1650 den pantograaf uit.
De vervaardiger van den zoogenaamden
«honderdjarigen kalender» is Pater Ma u-
rits Knauer, abt van het Cisterciën-
ser-klooster Laugheim in Beieren.
De Jezuïet Cavalieri (1747) ont
dekte de veelkleurigheid van het licht.
De Jezuïet Francesco Lana gaf,
blijkens een boek door een Engelschman
in de Parjjsche bibliotheek gevonden, reeds
ten ]are 1670 (alzoo 150 jaren vóór Mont-
golfier) een nauwkeurige beschrjjving,hoe
uien schepen bouwen kan, die door de
lucht gedragen worden, waarbjj bjj de uit
voerbaarheid van dit denkbeeld schitte
rend bewjjst. Zelfs een teekening van het
luchtschip met vier ballons wordt in zjjn
boek aangetroffen.
Misschien kon hjj Protean daar wel asn-
trtffsn.
Hjj naderde de herberg, ging op ijjn teeneD
staan, keek over de gordjjntjss, die voor het
ondergedeelte van het veneter hingen en de
etrete dien hjj zag w*s inderdaad Proteau.
Deze zat, met zijn pjjp ia den mond, kaart
te zptlen met een ruwen kerel in hemdsmouwen,
waarschjjnljjk de ktstelein.
Sorandal trad binnen.
Bjj het knarsen van de deur in haar heng-
iels, hieven de beide spelers het hoofd op;
Protean had met één oogopslag Sorandal
herkend.
Ah», zeide hjj, terwjjl hjj opstand.
Goeden avoid, sprak Sorandal.
Proteau wierp de kaarten neer, die hjj in de
hand had.
Vader Anselme, zaide hjj tegen don kas
telein, wjj zullen later onze partjj wel uitspelen,
deze beer komt voor mjj.
Goed, goed, zooals ge wilt, bromde de
kastelein.
In de kleine gelagkamer, die door één en
kele gaspit katig verlicht werd, bevonden zich
vetder geen bezoekers.
In bet buffet zat een vrouw van middelba
ren leeltjjd met de armen over elzaar te sla
pen.
Protean wte Sorandal genaderd en fluis
terde hem tpe:
Moet ge mjj spreken P
Ja.
Vindt ge het beter, dat we naar mjjn
kamer gaan f
De gasverlichting of het lichtgas werd
reeds ten jare 1794 uitgevonden, gefa
briceerd en gebruikt in hun uitgestrekte
gebouwen door de Jezuïeten van Stony-
huist. Vooral Pater Dnnn muntte in
deze zaak uit. Deze Jezuïet grondde in 1815
de eerste gasfabriek in de stad Preston
(drie uren van Stonyhurst gelegen), en
nog heden ten dage aanschouwt men al
daar in een zaal van de gasverlichting-
maatscbappjj de afbeelding van den stich
ter, den Jezuïet Dnnn.
Cïsterciënser-kloosterlingen voerden de
eerste brandspuit in en de Capucjjnen te
Parjjs verleenden brandweerdiensten tot in
de 17e eeuw.
De eerste methode van het onderwjjs
der doofstommen werd uitgedacht door
den Spaanschen kloosterling Pedro de
P o u s e. Deze methode vond spoedig in
gang in geheel Europa. De abbé de
l'Epee vervolmaakte dit onderricht.
De vorstbisschop FrederikKarelvon
Schönborn voerde ten jare 1724 in het
Julius-ga9thuis van Wurzburg de eerste
ontleedkunde in.
Een Katholiek priester, pastoor P r o c o p
Divis, van de orde van Premonstreit,kan
zich beroemen, zeven jaren vóór Franklin,
den bliksemafleider uitgevonden ie hebben
zooals zelfs dooi anti-katholieke geschrif
ten wordt toegegeven.
In 1790 vervaardigde een priester,
S c h m i d, de eerste steendrukplaten, en
ze waren zjjn eerste uitvinding niet door
Senetelder zjjn ze uitgevonden deze
vervolmaakte slechts den steendruk en
bracht die kunst tot hooge vlucht.
Een Jezuïet, Pater S e c c h i, is de va
der van die grootsche uitvinding des men-
scheljjken geestes, welke de onbereikbare
beelden van den sterrenhemel aan de schei
kundige analyse onderwerpt, zoodat men
door aanwending van de door Pater S e c-
c h i uitgevonden spectraal-analyse de phy-
sische hoedanigheid van de hemellichamen,
die milliarden van mjjlen vau ons verwjj-
derd zijn, vermag te herkennen.
Hiermede gelooven we voldoende be
wezen te hebben, dat juist het tegendeel
waar is van hetgeen de vijanden der Ka
tholieke Kerk met stalen voorhoofd her
haaldelijk beweren.
o
Ja.
Protezu nam uit het buffet een kaarz op een
koperen handelaar, (tak die aan en opende een
glazen deur.
Ik zal u den weg wjjzen.
Sorandal volgde hem een zmalle trap op,
waarvan de treden onder hun voetatappen.kraak-
ten, terwj;l de muren een ongezonde vochtig
heid uitwaiemden en de leuning dreigde af te
breken, wanneer men er de hand aan iloeg.
Zij klommen op tot de derde verdieping en
daar sloeg Proteau een lange, smalle gang in.
Ten slotte opende bjj de deur van een ka
mer en ging op zjj om Sorandal binnen te
laten.
Hier is zeide hjj.
Het was een Brmoedig kamertje, slechts van
de hoogst noodige meubelen voorzienvoor
het eenige venster hiügen overgordjjnen van
verschoten meubelsits en er lag een oud, vil
ten tapjj', hiar en daar met groote gaten.
Prctaau zette zjjn kaars neer en stak een
pttrolenmlamp aan.
In het vertrek beerschte volslagen wanorde.
Kleedingitukken lagen over alle stoelen ver
spreid, op den grond leg een overhemd, op de
tafel stonden, naast een half volle flssch absinth
een paar beschimmelde bottines.
Woont ge hier P
Ach God j», antwoorddeJoseph Proteau met
een spottend lachje. Ge ziet, een rjjk gemeubileer
de kamer is het nu juist niet, gjj zult wel beter
gehuisvest zjjn op het kasteel Pierrefite.
Stil.
(Wordt vervolgd.)
HAARLERSf IE
[RAIL
A.BON1TEMSNTSFBIJS.
PBIJ8 DEB ADVBBTBNTIBH.
«S3*
AGXTE SEA BOS AGITATE.