No. 5544
Donderdag 12 November 1903,
28ste Jaargang.
ïï)ag6laó voor cftooró- &n SCuió-tJiollanó.
Verval van het
Protestantisme.
De weduwe Wendel en
hare kindeken,
BU1TKJVLAJND.
1,20
r W. KUPPERS.
Haarlem.
Duitschland.
frankrijk.
Italië.
Spanje.
Rus'and.
m tODUNT.
abonnementsprijs:
Per 3 maanden voor Haarlem
Voor de overige plaatsen in Nederland franco per post >1,50
Voor het buitenland 2,00
Afzonderlijke nummers0,03
Dit blad verschijnt dagelijksbehalve Zon- en Feestdagen.
Hoof dredacteu r-D i r e ct e u
B R E A U St, Jansstraat.
AOITE MA NON AGITATE
PBIJS DER ADVERTENTIE».
Van 1—6 regels50 Cent
Elke regel meer 7%
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie h Contant.
Hoofdagenten voor het BuitenlandCompagnie Génerale PublicitèEtrangère
G.L. DA UBE fy Co JOEN., fJ ONES SuccParis Slbts Faubourg Montmartrs
Men heeft herbaaldeljjk de opmerking
gemaakt dat wjj heden in een over.
gangs-tjjdperk leven. Ofschoon dit woord
op ieder tjjdstip toepasseljjk is, mag men
toch om bijzondere redenen deze bena
ming geven aan den tijd dien wjj bele
ven. Noo t te voren leefde men zoo vlug
en nooit was de verandering zoo zicht
baar. Vooral de verhouding der protes-
tantsche wereld tegenover Christus' Kerk
schjjnt met den dag te veranc'eren.
Er bestaat nog veel onwetendheid om
trent de katholieke leer, zelfs bjj di best
ontwikkelde protestanten. «81a,» zoo
schrjjfc Dr. W. Wilde, «sla in de cata
logussen van de kostbare bibliotheken,
nagelaten door protestantsche geleerden
of schrgvers of andere mannen van stand
en fortuin eens de rubriek op van ge
schiedenis en theologie. Vindt ge dair
soms enkele degelijke werken van een
katholieken auteur, het zal wel bp uil-
zondering zjjn, een witte raaf.» Werken
waarin de katholieke Kerk wordt bestre
den vindt men in overvloed. Boeken,
waarin de leer der Kerk vervalseht wordt
voorgesteld, boeken, waarin der Kerk
leeringen worden toegeschreven, die zjj
steeds verfoei 1 heeft, zjjn er bjj de dui
zenden.
Hierin begint echter een opmerkeljjke
verandering te komen.
Men legt meer onpartijdigheid aan
den dag. meer liefde voor de waarheid
en meer rechtvaardigheid van oordeel.
De besten onzer tegenstanders zien meer
en meer in, hoever het katholicisme bo.
ven het protestantisme verheven is.
«Gedurende de laatste vjjftig jaren is
de wetenschap meer vooruitgegaan dan
ooit te voren in een halve eeuw geschied
de. Sterrenkunde, natuurkuude, schei
kunde, dierkun le, zielkunde, hebban zich
boven alle verwachting ontwikkeld. Ten
gevolge van deze ontdekkingen zjju vele
geleerden zoowel hier als elders materialist
of atheist geworden. De katholieke Kerk
hoeft de laatste vgftig jaren de Onbevlek
te Ontvangenis van Maria tot dogma
verklaardzjj heeft geleerd dat de Paus
onfeilbaar is in zake geloof en zeden
2jj heeft de leerstellingen van 't concilie
Vau Trente en de wjjsgeerige beginselen
Van den H. Thomas van Aquine gehand
haafd; en heden staat ze hooger in de
achting der menschen, van de geleerden
FEUILLETON
21. Vervolg
Brits, (lie zoo bleek zag als een dooie, nam
Ze en hief ze op of het een stuk kinderspeel
goed was, toen bracht hij er zoo'n geweldigen
s*ag mee toe op tet hout, dat zij er bgna
Se heel indrong. Slechts met moeite kon de
Jonge klompenmaker ze er weer uit trekken,
wilde een tweeden slag toebrengen toen
t!e°e ruwe stem hem toeriep:
Houd op, hond op 1
Aller blikken waren teistond gevestigd cp
ader Kurthil, die den dienst van bosch en
o'dwachter deed. Deze man was een gewe-
'en ®oldaat met een witten baard, een rooden
donkere wangen, die zoo ving liep, als
bjj zijne zwaarlijvigheid maar kon.
De brave man had behalve zijne chronische
v w,a' maar een enkel gebrek, dat was zijne liefde
tin1 proces-verbalen. En als men hem som-
aode p-£r°m bespotte, antwoordde hij onver-
U ~T *s er kwaad in gelegen? Immers niet,
I, ooozen worden gestraft en elk procesver-
y ,*®ngt mij een kwartje extra op waar-
r ik drie glazen wijn kan koopen.
e menigte was wat uiteen gegaan, om
zoowel als van de ougaleardeu, dan voor
de groote verlichting der wetenschap. Hare
dogma's hebben haar niet gehinderd
wellicht geholpen.
«De katholieke Kerk onderscheidt zich
door hare standvastigheid. De protestant
sche kerken zjjn nationalistisch gewer
den, door op haar eigen gebrekkige ma
nier, de besluiten der wetenschap ta vol
gen. Maar de katholieke Kerk ontwikkelt
zich in haar eigen theologie, terwjjf
ze in nieuwen vorm dezelfde waarheid
belichaamt, die zg gelooft, dat aan de
apostelen geopenbaard was.»
Aldus de heer H. D. Sedgwick
in de Atlantic Monthly voor October.
De modern* wetenschap heeft het pro
testantisme van zjju grontslag beroofd;
vele rationalisten meenen dat het piotes-
tantisme redelpker is dan het katholi
cisme en denken daarom, dat, zoo zij he*
terete hebben omvergeworpen, het laatste
van zelf valt.
Dit is evenwel een grove dwaling.
«Een groot gedeelte der tegenweipingen,
(die de moderne wetenschap aanbrengt)
betreffende het Christendom, zjjn alleen
toepasseljjk op het protestantisme. Dit be
weert de rationalist M a 11 o c k en de
waarheid zjjner bewering heeft hp met
dusdeljjke bewjjzenaaugetoond. Men neemt
het gevoelen van een of ander katholiek
schrijver, beschouwt zjjne meening als
de leer der Kerk zelve, men weerlegt de
meening van den schrjjver, denkende al
dus de onredeljjkheid der katholieke leer
aangetoond te hebban, terwjjl men wer
kelijk slechts een persoonlijk gevoelen
heelt gecritiseerd. Dit is dikwpls het ge
val met de tegenwerpingen van Het-
cley, Clifford, LeslieStepher,
Harrison, Arnold en tutti quanti.
Van alle geschiedkundige moeielpkheden,
die de nieuwere wetenschap aanbrengt
tegen de Kerk, is er geen enkele die de
leer der Roomsche Kerk afbreuk doet.
Alleen de moderne wjjsbegeerte, de evo
lutie en het agnosticisme strijdt met de
openbaring geljjk deze verklaard wordt
door de Kerk. Maar noch de evolutieleer,
noch het agnosticisme, noch het rnatera-
lisme steunt op redeljjken grondslag.
lit'gendetl, zjj strjjden mat het gezond
verstand. De evolutieleer heeft den laat-
sten tjjl veel van hare populariteit ver
loren. Ook de luister van het agnosti
cisme begint te tauen. Voor eenige maan
den werd het agnoticisme in ronde woor
den veroordeeld door Lord K e 1 v i n, een
der grootste geleerden van Engeland. De
Thomistische wjjsb igeerte, die thaus ook
vader Kurthil door te laten, die naar Frits
toekwam en hem op den schouder klopte met
de woorden x
Raak dezen pjjnboom niet aan, mijn jon
gen.
En waarom n'et? vroeg Melzer verwon
derd.
De veldwachter hief met eene trotsche be
weging het hooid op en antwoordde
Umdat deze Meiboom uit het bosch ge
stolen is, mijnheer Melzer. Dat is eene over
treding van de wetten op de bosschen en het
is mijn plicht, hiervan proces-verbaal op te
maken.
Ja, ja, gij hebt gelijk, Kurthil, ant
woordde Uaspard, terwijl hij zich de handen
wreet.
Bah, gij deukt aan niets anders, dan
aan proces-verbilen, sprak Frits, terwijl h|j
zijne bijl ophief
En ik zie niet, dat er kwaad in gele
gen is, want de schuldige moet gestraft wor
den, en ieder proces-verbaal brengt mjj een
kwartje op, waarvoor ikHond op,
jonge dwaas, ik verbied u, het corpus delicti
te doen verdwijnen, voor ik mijn taak geëin
digd heb.
H|j haalde eene groote portefeuille uit den
zak, waaraan door middel van een rood lint
een fleschje met inkt bevestigd was.
TerwUl hU zUn stu,E; schreel met een ernst,
die eene zonderlinge tegenstelling vormde met
zUne trillende beenen, keek de klompenma
ker hem aan, terwijl hg bU zich zeiven
zeide
aan vele niet-katholieke universiteiten
onderwezen wordt, zal den weg bereiden
tot een redeljjker levensbeschouwing. In
sommige universiteiten in Duitschlanden
Engeland, alsook in Leiden en Amster
dam, worden de begins der van den H.
Thomas van Aqnine verklaard en gehar
moniseerd met de resultaten der natuur
wetenschap. Dit is ook een teeken des
tjjds.
«De troon van den H. Petrus, zoo
lezen wjj in een niet katholiek blad—is
ouder dan eenig andere, en de geesteljj-
ke onderdanen des Pausen zjjn talrijker
dan ooit te voren. Deze troon overleeft
tjjdeljjfce veiauderingen der gedachten, eu
godsdienstige omwentelingen.
Onder ieder politiek systeem, in iede-
ren staat, in landen waar men alle gods
diensten beljjdt, welks godsdien it ook
moge sterven, de katholieke bljjft. Een
zeeofficier vertelde oulangs de volgende
geschiedenis: «In welke haven zjja schip
ook landde, hoe gevaarljjk en onherberg
zaam de landstreek ook zjj, in vrede en
in oorlog, er was altjjd een priestrr die
troostende woorden sprak tot geloovigen
en ongeloovigen.»
Wanneer de goddeljjke openbaring door
het bloot menscheljjk verstand wordt uit
gelegd, dan houdt de openbaring op god-
deljjk te zjjn, en het menscheljjk verstand,
dat zich steeds ontwikkelt, ontgroeit aan
de openbaring. Het protestantisme is geen
godsiiensr, het is een ettlsel. En s'el
se!*, zjjn altoos menrchenwerk. Daarom
zjjn ze dikwjjls helder en duideljjk. Het
eenige wat ontbreekt, is dat de waarheid,
laat staan ds bovennatuurlijke waarheid,
er niet altjjd in past.
De geopeabaarle waarhsid, naar de
katholieke opvatting, is grooter dan al
onze stelsels, en onze woorden kunnen
haar slechts onvolkomen uitdrukken. Wan
neer wij ons van de werking Gods een
voorstelling sameuknutselen naar onze
begrippen en begripjas, dan moetea wjj
ons binnen den engen kiing van onze
eigen wjjsheid opgesloten houden. Tegen
de werkeljjkheid daar buiten is zulk een
eigen-geducht geloof niet bestand.
Vele protestanten hebben de redeljjk-
he;d van het katholicisme ingezien en
door da genade Gods zjjn ze katholiek
geworden. Op het gebied der wetenschap
bestaat er een nauwe samenwerking tus-
schen katholieke en niet-katholieke ge'
Iearden. Dit kau de Keik alleen ten
goede komer. De opportuniteit van het
katholicisme is in de twintigste eeuw
grooter dan in een vroeger tjjdperk. Het
is onze plicht van deze gelegenheid ge
bruik to maken. De teekenen des tjjds
zjjn gunstig.
Wjj moeten dan ook, willen wjj onzen
heiligen plicht niet verwaarloozen, kleur
bekennen en den neutralen,tjjdgeest ver
foeien, dien men tracht ingang te doen
vinden.
't Kan mij weinig schelen, dat morgen heel
Nordstetten weet, dat ik de bedrijver van het
feit ben I Voor het ondergaan der zon zal ik
dezen avond het dorp veriaten hebben. Stelt
m£n vertrek mij niet buiten alle rechtsver
volging.
De veldwachter reikte het proces-verbaal aan
Melzer orer, die het las en teekende. Toen
gingen zij samen naar den burgemeester, de een
om zijn stuk te brengen en de ander om te
verzoeken, dat er ijverig naar den schuldige
gezocht zou worden.
De menigte, die nieuwsgierig was om de
ontknoopicg van deze zaak te vernemen,
volgde hen en tien minuten daarna was het
voor het huis van den burgemeester even druk
als eenige oogenblikken geleden op het markt
plein.
De markt was ledig geworden en vóór Gas-
pard zich verwyderde, had hij zorgvuldig de
deur gesleten, i-'e zoon der weduwe was al
leen achter gebleven. HU bad zich achter een
naburigen boom verborgen in de hoop, dat
Margaretha haar raam zou openen, om nog
eens naar den schoonen Mei te kUken.
Het is onmogelUk, dacht hij, dat zU niet
een enkelen tak zal willen bewaren als her
innering aan mUue vriendschap. Hij staat nog
altgd zoo recht, als een zuil, ondanks den
bglslag.
De geur der rozen stggt in de lucht op en
de zon doet het zilver der linten schitteren.
Helaas, Gretly, g|j weet niet, welk wanhopig
besluit ik heb moeten nemen, om u dit
jeeken mjjner innige genegenheid te kunnen i
Niets was aan keizer Wilhelm te
bespeuren van zjjn ziekte. Gansch onver
wacht kwam das de tjjding dat Z. M.
eene operatie had ondergaan.
Bjj de feesteljjkheden te Wiesbaden
gevoelde de Keizer pijn en tjjdens het
bezoek van den Czaar werd hjj door he
vige pjjn gekweld. Reeds verschillende
malen is de Keizer geopereerd van een
soortgeljjken aanwas in het oor. Deze
operation werden dan verricht door prof.
Trautmann, na reeds overleden, eo
daarover werd cooit iets gemeld. De
uiterst bekwame medicus, die keizer Wil
helm ditmaal bjjstond, zon, volgens de
«Daily Express», verzekerd hebben, dat
eene operatie, als de Keizer nu heeft on
dergaan, «in langen tjjd» niet meer noo-
dig zal wezen, Prof. M o r i t z Schmidt
nit Frankfort a/M., die de operatie heeft
volbiacht, is een van de grootste Euro-
peesche specialiteiten op het gebied van
la»yogolie.
Volgens de laatste berichten uit
Berljjn, neemt ds beterschap van keizer
Wilhelm gestadig toe. De Keizer maakte
gisteren weder zjjn gewo ne wandeling
m de open lucht.
Z. D' H. de Bisschop van Qaimper
heelt eene vereeniging opgericht die zorg
draagt, dat de geesteljjkheid welke we-
deriechteljjk hunne jaarwedden wordt ont
houden, financieelen steun genieten.
Minister Combes heeft de verre
gaande brutaltteit gehad zich hierover bjj
den Paas te beklagen, onder voorwend
sel Jat de Bisschop daardooi het Concor
daat schendt. Maakt de Fransohe Kerk-
vervolger zich na niet belacheljjk
Het groote nieuws nit de Fransche
Republiek is, dat thans generaal de
Bourbon, hertog van Anjou, neef van
den Koning van Spanje en afstammeling
van F i 1 i p van Anjon, zjjn rechten op
den Frauschen troon bljjft doen gelden.
Nu is er een comité gevormd, dat zich
noemt: «Nationaal comité van de groote
koningsgezinde partjj in Frankrgk».
In een levendig gesteld manifest komt
het alle Franschen opwekken een nieuwe
partjj te vormen. Generaal de Bour
bon staat gereed, «zelfs door middel
van geweld», zjjn rechten op den Fian-
seheu troon te doen gelden. De voor
geven.
Terwijl de jonge klompenmaker zoo in ge
dichten verdiept stond, had Margaretha, die
in huis opgesloten was, de oude deur ge
opend, die op het s'raatje uitkwam. Behoed
zaam sloop zij langs den muur, tot op het
marktplein.
foea zg daar gekomen was, keek zg haas
tig links en rechts en ziende, dat niemand,
behalve eenige kinderen die bjj de fontein
speelden, haar konden bespieden, liep zg naar
den Meiboom toe, rukte er eenige rozen af,
knipte een der lange, roode linten door, die
vroolijk in den wind wapperden en snelde
w gi vlug als eene hinde, die door den jager
achtervolgd wordt.
brits, die buiten zich zelve was van geluk,
snelde Margaretha achterna en kwam gelgk
met haar bij den drempel der kleine deur aan,
dien hij achter haar overschreed.
Het jonge meisje wendde zich verschrikt
om, maar zg herkende terstond haar vriend,
ondanks de duisternis, die in het lage ver
trek heerschte, waar in zg' zich bevonden.
O, wat hebt gg mij doen schrikken,
Frits, sprak zg lachend.
Vergeef mij dat, Gretly, maar ik moet
u over ernstige en treurige zaken spreken,
en 't praten valt hier gemakkelgker, dan op
het marktplein.
Gretly scheen zich ongerust te maken.
MUn vader kan elk oogenblik terugko
men, antwoordde zij op fluisterenden toon.
En hg zou mg voor uwe oogen het
huis uit kunnen jagen, Gretly, en dat zou u
naamste onderteekenaars van het mani
fest zjjn de heeren rLasies, Charle
Bernard, generaal B e b i 1 o t enz.
Het is zeker, dat mevr. L o n b e t den
President n et naar Rome zal vergazellen.
Wat betreft de reis naar Brussel, is be
kend, dat president L o u b e t de nitnoo-
diging van Koning Leopold heeft aan
genomen.
Nader wordt ons nit Napels gemeld,
dat de Italiaansche minister van finan
ciën zich Zondag-nacht door een revolver
schot van het leven heeft beroofd.
De zelfmoordenaar was een van de
voornaamste advocaten van Napels en zou
tot wanhoop gebracht zjjn toen bekend
werd dat hij een bedrag van 50.000 frc.
ten dienste van het socialisme had uitgege
ven ea de inrrjjheidstelling had bevor-
deid van den socialist B e r g a m a s c o,
die tot dwangarbeid veroordeeld was.
Voordat ie zelfmoordenaar zich het
leven benam, schreef hg nog eenige brie
ven. Het dienstmeisje, dat omstreeks zes
uur den Minister koffie bracht, vond hem
over zjjn schrjjftafel liggen; toen zjj hem
aansprak en geen antwoord kreeg, be
merkte zjj wat er gebeurd was.
De brief door den zelfmoordenaar aan
zjjn vrouw en kinderen gericht, luidt:
«lk ben een eerljjk man en al een maand
lang beschuldigt mea mjj zoo graweljjk,
dat ik het niet meer kan uithouden. Ik
vergeef mjjn zoons, die mjj zooveel ver
driet berokkenden, ook mjjn vjjanden die
mjj zooveel kwaad hebben gedaan. De
toekomst zal mjj rechtvaardigen. Vergeef
mjj.
Te Padna, de geboorteplaats van
den bekenden Romeiaschen geschiedschrg-
ver Titas Livius, is thans een ge-
denkteeken voor dezen onthuld. Het be
staat uit een groote plaat van Carrariah-
marmer, rjjk versierd met renaissance or
namenten ea waarvoor zich op eene con
sole het borstbeeld van den historicus
verheft.
Te Barcelona is een anarchistisch cornjj
plot ontdekt.
Door een anoniem schrjjven was de
aandacht van den Gouverneur der stad op
zekeren R e c e d a gevestigd geworden,
die, ondervraagd, een volledige bekente
nis aflegde. Daarop volgde de gevangen
neming van nog andere personen in 't
complot, waarbij voor hen bezwarende
geschriften, doch ook -geheel gereedge
maakte bommen, recepten voor het ver
vaardigen daarvan, brieven van beruchte
anarchisten enz. de politie in handen vie
len.
Indien het bericht waarheid bevat, heeft
de politie een goede vangst gedaan.
De handelsbetrekkingen tusschen Ras-
land en Perzië krjjgen ste ids grooter uit-
verdriet doen, ik weet het, maar ik wil mij
aan deze vernedering blootstellen, want ik
moet mijn heele hart voor u bloot leggen en u
uwe vrijheid hergeven.
Margaretha keek hem met groote oogen
aan:
Wat wilt gg daarmede zeggen, Frits
Ik wil u eerst vragen, lieve zuster,
die zooveel meer doorzicht hebt, dan vader
Kurthil, of gU niet geraden hebt, welke vriend
u dezen sohooneu Mei aangeboden heeft.
Gretly begon te lachen.
Het is g'e'ukkig voor u, Frits, dat ik
niet de betrekking van boschwachter bekleed,
maar toen ik u, achter de deur staande, zeide,
dat de eisch van vader onverstandig was,
hebt gij wel kunnen bemerken, dat ik den
schuldige kende. Waartoe dient deze vraag
dan nog
Ja, Gretly, ik ben gelukkig geweest u
dit zichtbare, schoone bewUs mijner liefde te
kunnen brengen, ondanks het dwaze verbod.
Maar gU hebt mU nog niet gezegd, of gij te
vreden waart met dit geschenk.
Gretly liet hem met een glimlach de rozen
zien die zg zooeven afgeplukt had.
Welk ander bewgf mgner tevredenheid
I wilt gij, Frits? Hier zgn uwe rozen met een
stuk van uw lint.
Wordt vervolgd