No. 5845
Vrijdag li November 1904.
29ste Jaargang
I
bit mm
Volksontwikkeling.
BUREAU St, Janastraat. Haarlem.
f 1,20
1,50
2,90
0,03
feuilleton
47.
BUITENLAND.
Rusland.
Oostenrij k-Hongarije.
Engeland.
De oorlog in hat Oosten.
cit mm.
Waaëlaó voor cföooró' en SCuió-dCollanó.
ABOWNBMBWTSPBIJB/
Per 3 maanden voor Haarlem
Voor de overige plaatsen in Nederland franco per poet
Voor het buitenland
Afzonderlijke nummers I
Dit blad verschijnt dagelijksbehalve Zon- en Feestdagen.
Hoofd re dacteur-D ire cteur W. KÜPPERS.
PBUS DBB ADVBBTBlOTBir
Van 16 regels 50 Cents
Elke regel meer 7*/, r
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie h Contant.
ri^ IN TIE N PRaTT"
ST Hoofdagenten voor het BuitenlandCompagnie Génerale Publicité, Et'angèn
AöITE MA NON AGITATE. G,L. DAÜBE fy Co JOHN., f. JONES Suec Paris Zlbis Faubourg Montmartre
Door alle partgen wordt in onze da
gen gestreefd naar volksontwikkeling.
Het behoort ontegenzeggelijk, schrjjfc
Frgdark in het Venloosoh Nienros-
blad, tot de strevingen van onz-n tjjd.
Maar, laat hg er op volgen, met alles
waarnaar heden ten dage zooal gestreefd
wordt, kan men nog maar nitt zoo on
voorwaardelijk medegaan. Het is das de
vraag wat wjj van dit streven hebben te
denken.
Er zgn menschen, die volksontwikke-
litig geheel uit den booze achten. Sommi
gen zien daarin, min of meer zonder dat
ze het zichzelf willen bekennen, een aan
tasting van een monopoliedat ze aan
de hoogere of aan de meer bezittende
klassen in de maatschappij willen voor
behouden. Zy beschouwen dit als een
Booit van aangeboren recht. En evenals
voor velen het genot van rgkdom daar
in bestaat, dat zg zich meer kunnen ver
oorloven dan anderen, en zg er weinig
aardigheid meer aan zouden vinden, zoo-
dra anderen hetzelfde konden doen, zoo
vreezen zg ook dat het genot van ont
wikkeling en beschaving veel van ziju
aantrekkelijkheid zoude verliezen, als daar
aan niet meer verbonden was het gevoel
van ver boven vele anderen te staan.
Ei toch i< dit heel zeker een verkeerd
en onchmteljjk, en vooral ook een
heel laag-bg-den-grond s'andpunt. Het
is eigenljjk een materialistische opvatting,
het stelt het bezit van beschaving op
eene lgn met het bezit van stoffelijke
rgkdom men.
Want het is waar, dat stoffeljjke rijk
dommen altjjd slechts in beperkte mate
aanwezig zullm zgn, en dat eenmaal ge
geven een zekere hoeveelheid, de een
daarin niet een grooler aandeel kan ver-
krggen: dan doordat het aandeel van den
ander kleiner wordt
Maar bjj ontwikkeling, beschaving, bjj
de in veel minder mate aan de stof ge
bonden en daarom ook hoogere genie
tingen, die vermeerdering van k:nnis,
vorming van smaak en kankter mede
brengen, is dat volstrekt niet het geval.
N.emand behoeft eenig verlies aan ken
nis te vreezen, wanneer hg zgn weten
aan anderen mededeelt. Zelfs het tegen
deel bljjkt, wanneer men wil bedenken
hoe terecht de H. Augustinus reeds heeft
opgetnerkt, dat de beste methode om
iets te leeren is, andereu te onderwjjzen.
Maar ook, zou het levensgenot van
hem, die eene zekere beschaving heeft
(Per-volg'':
Aeh, zjj zij gevoelt, dat zjj daartoe den
moed zou hebben En hij Hjj weet
dat zij nog heden zjjn kuis zal verlaten
en bjj laat haar ongehinderd gaanEn
nu denkt zjj aan den armen broeder, op wiens
schouder zulk een zware verdenking drukt. Zjj
geboft in hem, in zjjne rech'schapenheid
Maar had zij tot op dit uur niet evenzeer ge
loofd in de eerlijkheid baars vaders
Ach God, nu Raming haar verlas', is bij
na alles haar onverschillig geworden. Wat zon
haar thans nog kunnen o erkomen, dat haar
zwaarder kon treffen?
'Niets.
Het is nu geheel" donker geworden. Magda
slaat den mantel om, wil haren hoed opzetten
en haar k'ein en elegant handkoffertje opne
men, waarin zjj het noodigate heeft gepakt.
Op dit oogenblik werpt zjj toevallig, door
een der vensters een blik naar buiten een
luide kreet ontsnapt haar.
Ginds, aan het andere e'nde van het park
flikkert een roode vuurgloed Farmhar-
tige God dat moet de hut zjjn, die in
brand staat 1 Iets anders is niet denk-
verworveo, niet grooter wordeD, wanneer
om hem heen ruwheid en onkunde ver
minderen
De tegenwerping wordt w'1 eens ge
maakt, dat naarmate de kennis onder
alle klissen der maatschappij verspreid
wordt, de arbeiders telkens hoogere
eischen zullen stellen. Men zou hen die
zoo spreken kunnen vragen, of die hoo
gere eischen ook niet nu reeds gesteld
worden. De belanghebbenden kunnen
trachten aan die hoogere eischen te ont
komen maar het stellen van redelgke
eischen kan men hen, die er mee voor
den dag komen, van hun standpunt toch
niet kwalijk nemen. Wat echter de sa
menleving in beroering brengt, en nog
maar al te dikwyls den ordelgkeu gang
van zaken verstoort, is het stellen van
onredeljjke en onmogelgke eischen. Die
zullen echter het gemakkei gkst vermeden
kunnen worden, wanneer de arbeiders
die verbetering hunner positie zoeken,
of althans hunne leiders, zooveel ken
nis en ontwikkeling bezitten, dat hun
het verschil tnsschen redelgke en onre-
deljjke eischen ban aangetoond worden.
Zg zgn dan minder vatbaar om met
holklinkende frasen omgepraat te worden.
Er is echter nog een andere reden
waarom het dringend noodzak-lgk is,
dat in de goede richUng aan volksont
wikkeling gearbeid worde. Immere, er
wordt van andere zyde aan gewerkt, er
wordt met massa's leetuu onder het volk
verbreid. De slechte, degemeene, de op
ruiende lectuur wordt door colportage
en propaganda rondgestrooid, ^soms in
schgn onder neutrale vlag, die de soci
aal-democratische lading moet dekken.
Gelukkig is daarom het verschgnsel
te noemen, dat hoe langer hoe meer ook
van katholieke zgde aan de volksontwik
keling gearbeid wo'dt. Het verenigings
wezen heeft daaraan krachtig bijgedra
gen en daarin een rjjke taak gevonden.
Voordrachten en sociale congressen
worden thaus op veis plaatsen gehouden;
de volksbibliotheken leggen zich niet
meer enkel toe op onderhoudende maar
ook op leerende lectuur toe. Verspreiding
van b ochures, die de kennis van den ar-
b°ider op velerlei g 'bied zoeken te ver
meerderen, is het doel zelfs van bjjzon-
der daartoe opgerichte vereenigiagen, by v.
van de St, Willetrordus-vereeniging: ook
de onlangs georganiseerde Katholieke So
ciale Actie zal daaun een groot terre:n
van werkzaamheden vinden.
Maar al is nu de beweging op den
gorden weg, ze is nog lang niet daar waar-
baar -... Van schrik als -erlamds aart Mag
da eenige oogenblikken met strakken blik naar
die bloedroode rookwolken, die langzaam op
stijgen tot boven de breede bladerkronen van
het zware geboomte.
Plotseling roept zjj rol ontzet ingFrits
kan hij in de hut zjjn P En het kistje met
het testament - Het mag niet verbranden
het mag niet Zij denkt aan niets an
ders meer, ea jjlt ris een krankzinnige de
trappen af.
In der baast stoot zg de deur van de dienst
bodenkamer open*
Brand in hot park io de hut der
ouderoept z'j nu en dan snelt zjj verder
den weg op tot zjj eindelgk genood
zaakt is buiten adem te blgven staan
Welk een schouwspel
Uit het dak van da hut stegen bel opflik
kerend de ro*de vlammon ten hemel en lek
ten begeerig de takken der naartbjjzjjnde hoo
rnen* En cp den achtergrond der brandende
hut het donkere, zwjjgende woud, da sombe
re, grjjze rotsen. Dat alles omhuld en over
welfd door diei rooden gloed.
Magd» vliegt weder voort nog slechts
eenige schreden en zjj staat voor de deur der
hut. Hoe lang kan het nog duren, tot die ge
weldige vlammen zich een weg banen naar
binnen
Zg drukt op de klink Goddank, de
deur is niet afgesloten Het meisje snelt naar
binnen, niettegenstaande een heete,verstikken
de walm haar den adem dreigt te benemen.
Met een blik heeft zjj alles overzien.
ze wezen moet. Wordea er op vele plaat
sen sociale cursussen gehouden, hun wer
king gaat niet vet der dan plaatselgk
en elders is er evenveel behoef e aan.
Zouden de noodige krachten toch niet
overal, met eenigen goeden wil, te vin.
den zgn? De oplage der «gele boekjes»
van de straks genoemde vereeniging kon
nog gemakkelyk vermenigvuldigd wordec;
zij komen nog lang niet in handen van
allen, bg wie ze nut kouden stichten.
Hier geldt het onle spreekwoord, dat
men van den vjjand mag leereo: wanneer
men eens begon van hen, die de omver
werping der maatschappij willeD, den on-
vermoüien propagandagver na te volgen,
er zoude heel spoedig wat tot stand kan
nen komen.
In het land van den C/.aar steekt het
revolutionaire monster den kop omhoog.
Opruiende geschriften worden verspreid
waarin aldus geredeneerd wordt
Niemaid die naar het oorlogsterreio
gezond m wordt, keert terug. Ii het dan
niet beter hier in het land te sterven bg
de verdediging van onze rechten, dan
zgn bloed nutteloos te vergieten daar
ginds? Wg werklieden kunnen niet blg-
ven toszien terwgl onze kimeraden om
komen. Biedt dus ovral tegenstand, ver-
eenigt u, beschermt uzelf en elkinder.
Het gevolg van deze oproerige taal is
dat te Kaniet de reservisten da winkels
hebben geplunderd.
Te Minor fska werd een saikerfab*iek
bestormd, er v|ji daar verscheiden men
schen gedood ot gewond. Buiten Nowo
Radomsk kampeeren 30.000 man in de
open lucht, en zjj zgn er ellendig aan
toe, daar zg ni;t genoeg eten en geen
b'hoorlyke kleeren hebben. Te Radomsk
zgn de reservisten ia botsing gekomen
met de troepen een kapitein werd gewond
en velen van zgn manschappen gedood en
gewond: Drankwinkels zgn geplunderd
ot vernield De soldaten vuurden op de
meiigte, maa<* kondeu niet beletten dat
een bende, duizenden sterk, de straten
afliep, onder het zingen van Po lsche
volksliederen. Berichten u:t Radomsk
vermelden dat de be oogera nog meester
zyo van de stad en vernielen wat zg
kannen. Ook uit Czenstocho va en Mysz-
kow komen berichten over ongeregeld
heden.
De opgewondenheid van de DHtsche
bevolking iu Oostenrjjk over de o 'lusten
te Iansbrüak stjjgt nog steeds. De Regee
ring weet geen weg ter bevrediging ven
beide partjjeD. In talrgke plaatsen van
Duitsch -Oostecrgk hebben gemeentera
den, Btudentea van uni ,ersit9iten en
Aan tafel zit de zinnelooze, zjjn hoofd, op
de armen liggend, rust op de tafel. Hjjschj'nt
ta slapen vast en rustig, en boven zjjn
hoofd knetterend de vlammen, die spookach
tig steeds verder en verder om zich heen
grjjpen nu slaat zjj ijlings een blik in het
rond. E i zjj schriktde kast, waarin het
kistje is gevorgen, is gesloten de sleu'el
ontbreekt.
Het meisje begon te zoeken er viel niet
veel te zoeken maar zjj vond den sleutel
niet.
En steeds duideljjker en duideljjker hoort
zg het knetteren der vlammen, er dringt een
zwarte rook door de naden en opens'aande
deur, en rog steeds heeft zjj den sleutel niet
gevonden
Nu treedt zjj op Friti toe, en legt de band
op zijnen schouder.
Frits Frits l roept zjj, wordt wakker
de hut staat in brandl Hooit g'j het knetteren!
Barmhartige God, daar stort het dak in
De idioot springt op, ziet verward om z:ch
heen en wil Magda met zich meevoeren naar
buiten,
Neen, neen, F its, geef mjj den sleu -
tel daar ik wil het bruDe kistje heb
ben. Ik moet het hebben Zjj ia letterljjk
buiten zichzelf van angst.
Steeds heeter wordt de gloed, steeds zwaar
der en verstikkender de rook.
Frits staat haar onnoczel aan te staren.
Sleutel verloren, stamelt hjj. O, mjjn hut ver-
b'anden ik ook mee verbranden wil en
weer wilds de ongelukkige gaan zitten en het
technische hoogescholen eu verscheiden
andere corporaties adressen gezonden aan
den burgemeester en aan de Duitsche
universiteit vat Innsbriick, waarin zg
hunne verontwaardiging over het voor
gevallene in heftige bewoordingen uiten.
Maandagavond werd in Weenen een
proteitmeeting tegen Schw artezau
g «houden.
Na afloop der vergadering trokken de
deelnemers door de stad, naar het mi
nisterie vao Binnerlandsche Zaken, waar
kreten van afkeuring tegen den minis
ter-president Yon Körber werden ge
slaakt.
In Iaosbrück zelf werden ia den nacht
van 7 op 8 November twee Duitsche
studenten door Jtaliauen nnt messteken
gewond
Over de gezondheid van dea Prins van
Wales, worden geen beste geruchten
verspreid.
Voor drie jaar geleden ondernam d8
Prins en zgue gemalia een reis om de
wereld om hun toekomstig erfgood m9t
eigen co jen fe aanschouwen.
Ttnminate zoo werd de geschiedenis
toen voorgesteld. In werkelgkheid werd
echter de reis ondernomen op aanraden
van Si.' Frederic Treves, den
lgfarts van den Ivoiirg die ontdekt had,
dat de Prins van Wales aan loigtwing
leed.
De zeereis had wsrkelyk een weldadi-
gen invloed. Intusschen hebben de prins
en de prinses nooit veel deelgenomen
aan het gezelschapsleven. Twee weken
geleden was de gezondheidstoestand van
den prins zoo verergerd, dat een nieuwe
lange zeereis moest wordea voorgeschre
ven. Een reis om de wereld is echte-
een onmogelgkheid, zoolang het Noord-
zee-incident niet geheel is geregeld.
Iatusschen zgu maatregelen getroffen,
opdat de prins eea kalm Isven zal kan
nen leiden in de vijje nstaar. Tot de
komst van den Koning en de Koningin
van Poitugal zal hg verblgf houden op
de landgoedereu van eenige lords. Ia
hst Noordzee-incident in orde, dau zal
hg eeu reis om de wereld aanvangen,
die minstens Italië, Egypte, de Vereenig-
de Staten en Canada omvatten zal.
Hoewel de Russen te Port-Artbur
met den dag nauwer worden ingesloten
blgft van de zeezgde nog de gelegenheid
open om binnen de vesting te komen.
De proviandeering van Port Arthur
is in de jongste dagen beduidend aange
vuld. Ia de haven kwamen niet slechts
jonbeD, maar ook stoomschepen vau ver
schillende maatschappijen binnen. De blok
kade lykt minder streng. Het getal der
beschadigde Japansche schepen is zeer
aauzieulgk; de b'manning is doorziekte
geslonken; vele schepen zgn in drgvende
hospitalen veranderd.
Het telegram uit Tsj foe, dat er gebrek
hoord op de tafel laten rusten.
Sla dan de deur in, riep Magda, reeds
naar adem hjjgend, en in doodsangst. Ik moet
het kistje hebben. Frits, een bjjl
l'aar, een bjjl. En eindelgk door
kliefde hij met forsche bjjlslagen het vermolm
de hout van he kastje.
God z j gedankt 1 riep Magda. Een gr ep
en het kistje vau den ouden Bitter was
in ha e handen, Krampachtig hield zjj het
vast.
Nu wilde zjj Frits met zich meesleuen
de roode vlammen lekten reeds aan het ven
ster, waarvan de ruiten rinkelend op den
^rond vielen, het vuur drong reeds door al
le naden rondom en boven haar, en bedreig
de zelfs den uitgang.
Maar Frits bleef rus tig staan en zag met
een stompzinnige lach het vreeseljjk schouw
spel aan.
Magda, reeds half bedwelmd door rook en
hitte, terwgl hare oogen schenen te branden,
trok Ftits met zich mede naar den uitgang.
Plotseling liet zich een vreeseljjk gekraak
hooren, geweldige vlammen braken van alle
kanten ui*, eea dikke zwarte walm droug
naar bin* en en au eerst kwam Fri s tot het
besef van het doodsgevaar, waarin beiden
zich bevonden.
Zonder zich een enkel oogenblik langer te
bedenken, tilde hjj het meisje van den grond
en droeg haar in aller'jl door rook en vlam
men naar de deur achter hen iloegen
kraken l de brandends halten tegen den grond
en een vlammenzee verhief zich ten hemel
zou heerschen aan levensmiddelen onder
het garnizoen der vesting, wordt dan ook
van uit St Petersburg gelogenstraft.
Over den val van Port-Arthur wordt
uit Japansche bron gemeld, dat dit slechts
een quaestie vau nog enkele dagen is.
Daarentegenover verklaarde de zoon van
generaal S t s s e 1, dat er nog over
vloed van proviand en munitie in de ves
ting is.
De sterkte kau het nog lang uithouden
en mocht het den Japanners gelukken een
tunnel te graven om zoodoende de stad
in de lucht te laten vliegen, dan zouden
de Japanners, die zich tot nu toe met
opoffering van duizenden meester hebben
gemaakt van eenige po9itiëa, nog ontzet
tende verliezen zich moeten getroosten.
Acht steamers, behoorende aan de Oo3t-
Chineasche spoorwegmaatschappij, bevin
den zich in de haven eu wachten op het
oogenblik, dat de Baltische vloot ze zal
komen bevrjjden. De andere steamers van
dezelfde maatschappij zgn genomen ol ver
nield door de Japanners.
Aan de «Daily Express» wordt dd. 6
Nov. uit Nagasaki gemeld, dat twee di
visies teu getale vau 40.000 mau met
de schepen «Hirosjima» en «Simonoseki-
mojo» gisterei te Dalny aankwamen om
zich met het leger van generaal N o g i
te vereerigen. Deze divisies zullen de
verschrikkelijke verliezen van pLm. 20.000
man, bg den aanval op Port Arthur op
den verjaardag van den Keizer geleden,
weer goed maken.
Volgens de laatste berichten over Port
Arthur is de toestan 1 der Russeu ont
zettend. De Japanners donderen zoo
hevig op de vesting en forten los, dat
de verdedigers hooren en zien moet gaan.
De Japanners gaan voort forten te ne
men en bevinden zich eeohalvdmgl van
de Russische stellingen. Doch nog hand
haven zich dj Russen op het fort van
den Gouden Heuvel, de Bauwashan- eu
Liao- ti-sjanforten, bo owel zg reeds out-
raimden de inboorliugenstad, daartoe ge
dwongen door het onh oudbare Japansche
vuur.
Maandag deden de Japanners een
nieuwe wanhopige poging om de verster
kingen om de Liao-ti-sjanforten te ne
men het aan den infa iterieaan val voor -
a'gaande artillerievuur was ontzettend,
Met voorbeeldigen moed stormden de
Japansche infanteristen voorwaarts doch
vielen linie na linie onder het neer-
maaiende vuur der verdedigers; ten slotte
werden de pogingen dan ook opgegeven
omdat de verliezen der aanvallers te
groot waren.
Te Dalny komen dagelgks versterkin
gen aan, die onmiddellgk Daar het bele
geringsfront worden gezonden.
De hospitalen te Daluy zgn opge
hoopt met gewonden.
Men zegt reeds dat Port-Aithar ge
vallen is, ande en spreken over den aan
staanden val der vest'mg en een laatste
Plotseling weergalmde een gillende kreet
als de noodkreet van een9teivende en Mag
da zonk langzaam uit de armen van den zin
nelooze op den i;rond neder doch kramp
achtig hield zjj nog het geheimzinnige, bruine
kistje onder den rechteiarm.
Vheeselijke onthullingen.
Magda1 s kreet //Brand in het park 1 In de
h t van den oude I// had het geheele d'enst-
"Ta neel op de been gebracht. En toen wss
iet alarm ook spoedig doorge 'rongen tot de
vertrekken van mevrouw Von Ranrng.
Zjj vroeg naar juffrouw Magda, en toen
vertelde mea haar van den brand.
De zenuwachtige oude dame was bu ten zich
zelve.
Goede hemel, brand I Als wjj bier maar
geen gevaar hebben Aeh, ik heb altjjd
wel gezegd, dat men dien idioot toch moest
wegbrengen. Hjj zal ons nog onjeluk aan
brengen, jammerde zjj.
Toen ging zg naar de kamer van hareu
zoon.
De hut va i den oude ataat in brand
men zegt mjj dat juffrouw Magda cr h.-en
is.
fPordt vervolgd,)
