m
fff BEX7BS
VAN ELDERS.
SCHAAKSPEL.
Wetenswaardig Allerlei.
i
„Die Schöpfung"
Rechtszaken,
Noteering van
DONDERDAG 10 NOV.
1 4
icoy
«Va,
iowu
7'1,|
80%
/gevuld; de open gegraven sleuven voor
/.violen enz. moeien worden geplempt.
i waarna 't geheel (zoo de ondergrond
niet verhard is, of uit enkel zanddec-
len bestaat) moet worden aangestampt,
of vast gewalst waarop dan 't zandbcd
wordt gebroc&i ter dikte of hoogte van
0,10 a 0,12 .li..- hetwelk niet wordt be
sproeid ei begoten.
Thans de zooveel besproken keien
of klinkers, die in Haarlem nog niet
rustig mogen liggen, ten nadeele van
den goeden voortgang der bestratingen.
Wanner bestratingen worden éaarge-
steld, rijst de vraag: aldaar keien of
klinkers? Bij algemeene laad- en los
plaatsen zoude ik keien verkiezen te
leggen, omdat die meer den kwadraat
-„vorm nabij komen, en daardoor minder
zullen breken dan klinkers; vooral als
er zware voorwerpen worden geladen
of gelost.
Maar voor gewone straten en wegen
zijn klinkers veel verkieslijker en ook
minder kostbaar, dan keibestratingen,
en zullen bij goede steenen en prac-
tische behandeling veel beter aan de ei-
schen voldoen; mits worde zorg ge-
i^dragen, dat later niet in de bestraling
wordt gebroken.
1. Rivierzand verdient aanbeveling
boven duinzand, omdat dit verhart cn
bij veel natweer of sne&uwdooi niet
drassig wordt.
2. Klinkers te en en van Waalklei zijn
over 't algemeen genomen wel de bes
te in ons land. Groenachtige steenen
zijn niet verkieslijk, omdat die lint
kunstmatig kan worden aangebracht.
Steenen uit den Winter-oven, zijn in
den regel van mindere kwaliteit, dan
de andere.
Bij het bestraten legga men da stee
nen op zijn kant, niet te vast aaneen
gesloten, zoodat het zand overal een
plaatsje kan krijgen, de bezanding moet
direct na de bestrating volgen en goed
gedekt worden gehouden, minstens zoo
lang, tot de voegen vol zand zijn ge-
loopen; daarna de geheele bestrating
gelijk stampen, en met zand en water
wassclien en invegen.
Bij een zoodanige behandeling zullen
:1e Iiaarlemsche vijvertjes niet ontstaan,
mi de klinkerbestrating zeer goed vol
doen, .minder kostbaar zijn en veel min
der geraas maken dan keibestratingen!
Bovendien kunnen de klinkers van
beide kanten worden gebruikt, omdat
er geen verschil in de dikte of den
vorm bestaat, zoodat men van oude
steenen weer nieuw werk kan maken,
dat met keien bezwaarlijk zal zijn, om
dat die meestal puntig naar beneden
bij loop en.
De hoedaixigheden der materialen
wensdit ondergeteekende niet te behan
delen, dit dient aan die betrokken auto
riteiten te worden overgelaten.
Nog zij gemeld, dat ondergeteekendc
pr-;>ef neemt met een soortgelijk as
phalt voor bestraling; bij een gunstigen
uitslag zal hij daarvan mededeeling
doen.
Het zij mij vergund, Mijnheer de
Hoofd-Redacteur, deze mededeeliiigen
bij gelegenheid te vervolgen en verder
■"teen te zetten. y 5
v- u - - 4
November- r t x
B. GEURTSEN, "V
i
r' Scholen.
i-
De Papeiidrechtsche strafzaak.
Gisteren kwajn, gelijk reeds gemeld,
voor het Arnhemsche gerechtshof de
Papendrechtsche strafzaak wederom in
behandeling.
Op tal van bijzonderheden, die met
dit geding in verband staan, zifllen wij
gelegenheid hebben, tijdens de .behande
ling nader terug te komen.
Hieronder volge thans een kort over
zicht vaxi de .voornaamste feiten uit
het geding.
In den avond van Zondag 8 Sept.
1907 werd door den machinedrijver
Jacob Kwakernaat, een ruit vernield
aan liet gemeentehuis te Papendrecht.
De politie verdacht dezen Kwakernaat
en den sjouwerman Garsthagen, die met
den dader uit was geweest. De eerste
verdachte werd 's nachts van zijn bed
gcLicht, terwijl cle tweede zich daags
daarna vrijwillig aanmeldde, waarbij hij
door veldwachters erg moet mishandeld
zijn. Hij werd echter weer losgelaten,
teen Kwakernaat bekende, dat hij de
schuldige was.
Garsthagen ging zich beklagen over
de behandeling bij het parket van den
officier van justitie te Dordrecht, wel
ke echter afwezig was. Daarna werd
advies gevraagd bij den heer J. v. Eik,
cand. notaris cn zaakwaarnemer te
Dordrecht.
Deze diende namens Garsthagen ter
parkette een klacht in wegens mis-han
deling door dc politie.
Toen geen zekerheid verkregen werd
dat een vervolging zou ingesteld wor
den, plaatste de heer van Elk een stuk
in de „Dordrechtsche Courant"- van 31
Sept., onderteckend door II. Garstha
gen. Met name werden cr de veldwach
ters G. dc Mc ij cn D. van den Berg
genoemd en er werd verklaard dat dc
burgemeester van Papendrecht, de heer
N. Bonten, zelf bij dc mishandeling, te
genwoordig was. liet gevolg der pu
blicatie ivas, dal Hendrik Garsthagen
op 6 Dcc. .1907 voor de Dordtsche
rechtbank gedagvaard werd, wegens
smaadschrift waardoor hij tot 2 maan
den gevangenisstraf .weta ,veM>/deöl4
Doordat de verdediger, mr. XV:. Dieke,
appèl aanteekende, kwam de zaak in
liooger beroep te 's-Gravenhage en werd
bekl. tot 4 maanden gevangenisstraf
.veroordeeld. j
De Ho.oge Raad verwees, na vef-
nietiging van het arrest, de zaak' naar
het gerechtshof in den Bosch. Deze
veroordeelde beklaagde tot 2 maanden
gevangenisstraf. De verdediger teeken
des cassatie aan tegen dit arrest en toen
kwam in Juni 1909. de zaak weer voor
den Iloogen Raad. Deze vernietigde
het arrest van het gerechtshof in den
Bosch, cn verwees toen de zaak naar.
het Hof te Arnhem.
Da .verdedigers, Mrs van Hamel cn
Drake, verklaarden bij den aanvang der
zitting bezwaar te hebben tegen het
hooren van deskundigen als getuige.
Het hof echter in raadkamer gegaan
zijnde, "besluit dat het zich rechtens
volkomen bevoegd acht om tijdens de
behandeling der zaak, waar noodig,
zich do;or deskundigen te doen .voor
lichten.
De aangevoelde bedenkingen werden
daarom ongegrond geacht en den grif
fier werd .verzocht het rapport voor
talezen.
Dat door de deskundigen uitgebrachte
rapport beslaat ruim 40 folio pagina's
druk!
En daarin wordt op allerlei medi
sche gronden en na uitvoerig onder
zoek geconcludeerd, dat die verschillen
de hoofdpersonen van dit proces zich
zeer goecl aan „onbewuste dwaling"-
schuldig konden maken, zelfs dal dit
waarschijnlijk is.
Zelfs een man als do Rdttei'damsche
inspecteur van de Pol heeft onder dien
invloed geleden, en zijn rapport achten
de deskundigen onbetrouwbaar.
Heel dit stuk van de deskundigen is
derhalve een zeer sterk pleidooi tegen
degenen, die in de Papendrechtscho
zaak zoo hebben geschreeuwd over de
eenzijdigheid der justitie.
Voor de schakers onder onze lezers en
voox- hen, die het worden willen!
Vcor amateurs van schaken en lief
hebbers om 't te leeren, komt met deze
rubriek eeno mooie gelegenheid aan,
om hun hart op te halen.
Op de eerste plaats zal er een wed
strijd in gegeven worden in 't oplossen
van problemen, waarvoor op nader te
bepalen datum ook prijzen disponibel
zullen worden gesteld.
Ten tweede geven wij tevens voor
meergevorderden een of twee interes
sante meesterpartijen en ten derde zul
len wij aan hen, 'die met liet schaak
spel nog niet "bekend zijn, gelegenheid
geven hiermede vertrouwd te worden
door nu en "dan practische lessen te
geven.
Zij 'dis deze rubriek geregeld volgen,
zullen weldra met 't spel aardig be
kend zijn en na een weinig zelfoefening
spoedig eeno partij in haar geheel kun
nen behandelen.
.Wij hopen dus, dat de beoefenaars
van het edele koningsspel hunne
vrienden en kennissen op deze rubriek
opmerkzaam zullen maken, opdat Caïs-
sa meer en meer vurige aanhangers en
bewonderaars moge krijgen!
öm te beginnen geven wij een twee-
zet van R. G. Thomson en een partij
uit het meestertomooy to Hamburg,
R. G. THOMSON.
(3d prijs. Bristol Mercury
Zwart 0 stukken.
abcdefgh
TH T i :Wit 9 stukken.
Oplossing .volg! over 14 dagen. -
Partij van hei Meeslertornooy te Ham
burg. Schotsche Partij.
No. 1. Veertiende ronde, 3 Aug. 1910.
.Wit: Marshal. Zwart: Tcichmann.
1. e 4, e 5. 2. cl 4, c d 4: 3. P f 3,
P c 6. 4. L c 4, L c 5. 5. 0—0, d 0.
6 b 4, L b 0. 7. a 4. a 6. 8. a 5, L
a 7. 9 b 5, a lx 5: 10. L b 5:, P g e 7.
11. P, d 4.; 0-0. 12. P c C:, b c C:
13. L d 3, P g G.
Wit heeft ï-eecls het mindere spel:
slechter pionnenslaud en Zwart's loo-
pers zijn veel bewegelijke/ dan Wit's
lichte figuren.
14. P b 1 d 2
jr>. P d 2 C 4
1G. C 2 X d 3
17. L c 1 b 2
18. d 3 x e 4
P g G f 4
P 1' 4 X cl 3
f 7 - f 5!
f 5 X e 4
D d 8 h 4
L C 8 a G!
19. D d 1 c
Deze zet bezegelt de nederlaag van
Wit. Er dreigt nu van alles: lo. d 5,
20. L. c 4:, D e 4, T f 2;, Toch weet
Marshall nog ©enige valletjes te stellen,
dia niet voor de poes zijn.
Stand na den 19den zet van Wit.
abodefgh
20. T a l - a 3 T a 8 e 8
21. T. a 3 g 3 i T e 8 e 7
22. D c 2 c 3 T f 8 f 7
De schijnaanval .van Wit is hiei'mee
afgeslagen.
23. P. C 4 X
De yankee speculeert nog op" een
klein reuzenkansje! tegen den voor-
zichtigeu Tcichmann, ijdelen hoop.
23C 7 X d G
24. D. c 3 x c 6. L' a 6 - b 7
En niet L f 1öm 23. T g 7T g
7: 26. D c 8 K f 7 27. D f 5
cn remise daar eeuwig schaak.
25. D c 6 X d 6 D h 4 X e '4
26. h 2 - li 3 T f 7 x f 2!
27. T f 1 X f 2 L' a 7 X f 2
28. K g 1 h 2 IJ f 2 X |g 3-j-
29. D d 6 X g 3 C s 1 X 8 2 j
Opgegcvcn.
Alles wat betrekking hoeft op deze
mbi-iek gelieve men te zenden aan: de
Schaakrubxiek der Nieuwe Haarlem-
sche Courant, Ivinderhuisvest 29-31-33.
DE DURE TIJD, Nü EN VROEGER.
Indien de prijs van den menseh
afhankelijk moest gesteld worden van
zijn levensstandaard, dan zou er reden
bestaan, ons te verhengen, want eiken
dag schijnen wy aan onderhoud iets
meer te kosten! Zoo zijn wij in den
loop van tien jaren ongeveer 40 pCt.
in waarde gestegen. En ons leven is
heden driemaal zoo duur als onder
Prins Willem I.
Waarschijnlijk is het onze maag,
die ons op de grootste kosten jaagt;
niet dat wij zooveel meer of zooveel
smulliger eten, maar de levensmidde
len zijn zoo geweldig gestegen en
stijgen nog byna dagelijks.
Het brood is daarbij nog het minste
omhoog gegaan en stellig is het in
kwaliteit aanzienlyk verbeterd; vak
lieden, die het weten kunnen, ver
zekeren, dat de rijken der aarde eenige
eeuwen geleden nog een broodsoort
aten, waarvoor nu ae armste drommel
den neuB zou optrekken. De gemiddelde
prys der tarwe bedroeg per hectoliter
tusschen 1608 en 1793 hoogstens 42
gulden en minstens 28 gulden, hetgeen
stellig groote verschillen zijn. Doch
tezelfdertijd betaalde men toen soms
in de eene stad eenige guldens en in
een stad daar dichtby tientallen
guldens.
Het vleesch is, in verhouding tot
het brood, veel duurder geworden; in
de dertiende en veertiende eeuw was
het tienmaal minder waard dan nu.
Een os kostte ongeveer 18 gulden,
soms 11 gulden, een schaap tusschen
2 en 1 gulden.
Eieren kostten in die tijden zelfs
twaalf maal zoo we nig als nu.
Het is waar, dat andere artikelen,
die nu als goedkoop gelden, toen
duur waren.
De middeleeuwers kochten zich niet
arm aan linnengoederen. In de veer
tiende eeuw kende men pas de weelde
van het daghemd; een eeuw laten
veroorloofde men zich de luxe Wh
het naohthemd. Beddenlakens lieten
nog veel langer op zich wachten. In
de dorpen sliep men in de zestiende
eeuw nog dikwijls op een hoop
kastanje of eikenblaren.
Aan schoenen gaf men toen ter tijd
ook niet veel uit. Uit zuinigheid liep
men nog blootsvoets, en houten schoe
nen in onze landen reeds vroeg
de klompen werden zoo goed mo
gelijk dichtgetimmerd. Maar toen d&
leeren schoenen in gebruik kwamen,
betaalde het volk hoogstens een guldm
het paaraanzienlijke lieden besteed
den wel meer, en toen, op het eind
van 1700, de geweldige weelde velen
beving, betaalde men zijn schoenen
niet goedkoop, al betaalde men
tweemaal zooveel voor het poeder van
de pruik.
Loonen in vroegere eeuwen —naar
rato. Zeven eeuwen lang zijn de met
selaars tevreden geweest met een
daggeld van 40 ets. Bedienden sal a
rissen bedroegen hoogstens 25 gulden
per jaar in 1600, een eeuw vroeger
10 gulden. Het gewone, ongeoefende
werkvolk dat nu in Frankryk den
grooten loonstrijd op touw zette voor
een minimum-bezoldiging van 5 fros.
per dag ontving tot 1800 tusschen
10 en 20 centen. (Handelsbl.)
MAAR BLIJE ER VERSTANDIG BIJ
Vrouw: Maar man, wat valt u ray
toch altijd lastig, ik doe immers alle in.
koopeu overeenkomstig onzen stand.
Ik smijt het geld niet weg...
Man: Alles goed en wel, doch' doe
dan al uw inkoopen ook overeenkom
stig uw .verstand!
V».
Vorige
koers.
Koers van heden
h.
Vorigs
Koers Vftu hedeu.
Vorig#
ICoera van heden
Vor'ge
Koera van heden.
koers.
L.
H.
koers.
L.
H.
koers.
L.
H,
72%
781/4
6 pCt, Argent H.B.K.
Aand. Serbadjadi Rubber
97
80
82
Cedula L.
96
967»
Intercontinentale
28%
28%
£0
86
85
5 dito Cedula K.
93
93%
Scheepvaart.
88%
82i/:
4 Pandbr. Hong.
92%
923/g
Aand. Java, China, Japan
98%
Hyn. B.K.
Aand. Kon. Paketvaart
150
155'/,
100
4V; a Ungar. Landes
Stoomv. Nederland
1423/4
146
Centr. Bp.
993A
99%
Ned. Scheepv. Unie
140'/,
144
98%
977/la
Industrieels ondernemingen.
41/* pCt. Obl. Marine
65'/»
64'/2
65
99V4
997/i8
Aand.Mijnb. kundige, werk.
186
Pref. Marine
177%
171 /ig
1715/1,
98
Aard, Amalgamated Copper
707/j
69%
695/»
Com. Marine
5%
5%
5'Vio
American Car en
Tabak.
102
102'Ae
Foundry
551/g
54
547/18
Aand. Amsterdam Deli
632
636
638
Am. Hide Leather
24%
213A
21u/if
a id, Serdang
493/t
46'/
49%e
Anglo Amer. Telegr
27
27%
27%
Arend3burg
720
725
100"/,.
1007,
H United. Cigar
613/4
63
78
Bindjeij
161%
102
10272
United States Steel
793/ic
78%
Soekowono
185
1037/,
103'/,
Cultuur ondernemingen.
Diversen.
88%
88%
Aand. Barge <fc Moorm
118
II21/4
133'A
Aand. General Trading
12314
59l/o
977/,
971/s
Cult. Mij. Vorst enl.
150%
140
143%
Restandbew. Maxivel
59%
60
953/4
Hand. Maatsch.
177%
177V:
Pret. Peru
86
86%
363/4
Mijnbouw Maatschappijen
Comm.
lO'/i
lO'/e
lO'/s
963/4
9713/if,
Pref. Aand. Paleleh
106%
1057,
106%
Spoorwegen.
79
1017/,e
101%.
Gew.
31%
303/4
81
Aand. Hollandsche Spoor
Aand. Kedjang Lebong.
777
794
4 pCt. idem
100%
lOO'/io
100
Com. Pittsburg Coal
21%
207/xg
20%,,
Aand. Staatspoor.
fc9%
87%
Petroleum.
4 pCt. idem.
101%
101%
101%
102
Aand. Koninklijke petr.
434
443
446
4% H Obl. Underground
102
102
Moeara ftnim
212
210
222
3 Zuidltal. Spoor.
63%
671-
60%
Zuid Perlak
1181,
123'/
124
Aand. Warschau Weenen
218
216
221
891-4
89%,
Bibi Eybat
16
15
4 pCt. idem 10elie Serif
89%
89%
Rubber.
4'/, Mosk. Kieuw Wor.
95%
95%4
97%
97
Aand. Amsterd. Bubber
214
229
229
4% n Wladikawkas
98/8
99
29
n Amsterdam-Java
117
Common Xopeka.
104%.
104'/»
r04%
lOOi//
1003/lö
n Deli-Batavia
881-4
93
4 pCt. Alg. Hyp Topeka
99
98%
101%,
Nederl.
67
71
72%
4 Conv. Bd. idem
1063A
106%
Vorige
koers.
Koers vaa lieden.
H.
Beverland.
8 pCt. Cert. Nederl. Work.
Schuld
2 /j pCt. Gert.
Bulgarije.
5 pCt. Tabaksleening
3 Zegelleening
Duitschland.
J pCt. Rijksleening
J%„ Pruissen, Consols
Hongarije.
pOt. Goudlcening
Oblig. Kronenrente
Oostenrijk.
pCt. April—Octoberrente
Jan.—Julirente
MeiNovemberrente
Portugal.
4i/f pOt. Tabaksmonopolie
3 Obl. Ie Serie
Obl. 8e Serie
Rumeniê.
pCt. Geldleening 1908
Ruslann.
pCt. Goudlcening 1884
iwangor.Dom browo
Rusland 1909
Groote Russ. sp. 1898
Nico'ai Sp.
Rusland 1880
Zuid-West
Rusland Hope
Rusland 1894 6e Km.
Rusland Binnenl.
Orel Vitebsk
8
5
5
Hi
4
4
4
i
4
4
4
nCt.
881/s
78»/g
969/ig
90
907/g
935/16
96'/*
931/j
98
973/4
947/s
643/8
881/s
78i/2
97
82ü/3
9115/u
83»/la
93b10
94%
64%
68%;
973/4
953/4
943.4
947/s
88'/!
931/s
881/
86 Vit
88/4
87-14
931/2
89%
73%
96%
64%
63%
89%
86%
88,/m
88%
8 pCt, Transeauc. Spoor
Turkije.
4 pCt. Geunif. Turken
4 Bagdad spoor
China.
4% pCt. Goudleening 1898
Japan.
5 pCt. Imperial Loan
41/2 Obl. Ie Serie
41/2 n Obl. 2e Serie
Citba.
5 pCt. Goudleening 1904.
Mexico.
5 pCt. Binnenland
5 Goudleening in p.St
Brazilië
5 pCt. Funding Loan
4 Brazilië 1889
5 Bahia in p.St,
5 Para 1907
5 Rio de Janeiro,
(Fed. Dist.)
5 Sao Paulo 1908
Dominica.
5 pCt. Douane Leening
Gemeente Leeningen.
4 pCt. Am8terd. 19001901
4 Haarlem
4 Stad Rosario
5 Stad Para
Hypotheek Banken.
4 ,pCt. Algemeene H. B. K.
4 Haarlemsche H.B.K.
4 Nationale H.B.K.
4%pCt.North West pac.H.B,
Common Denver 83
Common Erie- 80%
4 pCt. general Erie. 75Vd
Common Kansas C. South. 327/g
Pref. Kansas C. South 657/s
8 pCt. Obl. idem. 727/a
Common Missouri K.T. 347/g
4 pCt. Ie hyp. idem. 977/,
4% pCt. Nat. Railw of Mexico 102%a
Common New-York Ontario 48
Common Norfolk 9/%
Common Rock Island 38%
Common South Pacific 1187/,
4 pCt. Convert idem. 98%
4 le Ref. Hyp. idem.! 94%
Com. Southern Railw 20V8
Common Union Pacific 174
4 pCt. goud Obl. idem. 101%
4 Convert Obl. idem. 105
Common Wabash Sh. 13
Wabash Pittsburgh 2e Hyp. 78/f
Loten.
3 pCt. Amsterdam 1874. 107%
Witte Kruis. 77%
2% pCt, Antwerpen 1887, 95%
Congo. 44 70
4 pCt. Theiss Reg. 154
Stad Madrid. 70%
Turkijë 1870 51
Prolongatie 5
KOERS VAN VREEMDE BANKNOTEN
Pruisische f 53,92% t 59,17%
Fransche f 47,75 f 48,
Belgische f 47,55 f 47,80
Engelsche f 12,05 f 12,15
82%
29%,
74%
62%
65%
725/,
837/,
975/,
101%
42%
99%
32%0
117
27%
174
101%
104%
17u/ir
73/4
1073/,
80
44 90
154%
70%
61%,
33%
29%-
83
66
727
34/,'
42%
32'.%a
117 '/a
174'//
18
van
JOS HAYDL,
(verklaard en toegelicht door
P, J M. H. S.)
(Naar aanleiding van de uitvoe
ring van Haydn's „Schöpfung", die
a s Donderdag door de Roomseh
Katii. Gem Zangvereeniging „Arti
et Religioni" alhier zal worden ge-
g'cven een evenement op muzi
kaal gebied belovend inderdaad
nemen wij hier gaarne op een ver
klaring en toelichting van dit toon
werk; geschreven door den ijverigen
Voorzitter dezer vereenigirig. Dit
stuk moge ter aansporing dienen
voor onze lezei-s om vooreerst deze
uitvoering tc gaan bijwonen en ten
tweede hun warmen steun te schen
ken aan dc verecniging, die in hei
Katholiek-muzikale leven zoo flink
voor den dag komt.
Redactie)-
Zooals blijkt uit dc levensgeschie
denis van Hay dn schreef de toon
dichter dit werk op Iateren leef
tijd. hij was 65 jaar oud cn volgens
zijn eigen getuigenis kostte het werk
•hem veel moeite en inspanning. Toch
schreef hij na. dc voltooiing ervan,
ten bewijze hoezeer hij met hart en
ziel hij liet werk tegenwoordig was
.,ich war auch nie so fromm als
wilhrend die Ze it, da ich an der
Schöpfung" arbeitete; taglich fiel
ich auf meine knee xiieder und bat
Gott dat Er mir Kraft zur glüek-
lichen Ausführung dieses jWerkcs
verleihen möchte." In deze woorden
is het dan niet moeilijk de ware
bron te ontdekken waaruit die won
derbare stroom van hartelijke me-
lodiön, die weelderigen rijkdom van
leven- tintelende motieven, te voor
schijn springen (Waar moeten wij
dan wel die wondere bekoring die
van het .werk uitgaat zoeken? Is
het- die verhevenheid, die gröotseh-
heid van uitdrukking die ons in de
werken van Handel en Bach dwingt
tot stille en eerbiedige bewondering,
is 't de diepte van gedachte waarvan
wij dc innerlijke waarheid gevoelen,
maar niet begrijpen kunnen, of is
het die echt hartelijke innigheid,
onvergelijkelijke natuurlijkheid
zijne taal, waarin zijn geheele
uitstort haar kinderlijk reine,
dankbare aandoening-en die haar
doortrillen, wanneer zij spreekt van
den Schepper en zijn Schepsel? Aan
dit spontaan rnenschelijkc alleen,
dankt dit werk dan ook de onge
hoorde triomftochten door geheel
Europa, aanstonds na zijn verschij
nen, waarvan in de muziekgeschie
denis dc wederga niet tc vinden is
Het werk bestaat uit drie dealen,
Do heide eerste gedeelten omvatten
met dc orkest inleiding het bijbel-
sehe Scheppingsverhaal hetwelk dooi
de engelen Gabriel, Uriel en Raphael
wordt voorgedragen waaraan dan 1
eene bedrijvende schildering van het j
geschapene wordt toegevoegd terwijl
de koren der hernelschc geesten aan!
't einde van iecléren Scheppingsdag
dio
van
ziel
den lof van den Schepper te zingen
Aan den menseh, den Koning der
Schepping, is het derde deel gewijd;
het gunt ons een blik in het para
dijs en schildert ons in onnavolgba-j
re naïviteit het ongestoorde geluk
van Adam en E-va, vóór den zonden-
val
Zooals de titel aanduidt wil^/lc
orkestihleiding ons het beeld geven
van den Chaos, waarin nog de we
reld verzonken lag vóór de eerste
Scheppingsdaad. Zacht klagend zet
het eerste motief in om reeds na een
twintigtal maten voor het tintelend
te voorschijn schietend 2e motief,
in scherp contrast met het eerste,
plaats tc makende verdere verwer
king der motieven is een meester
stuk van vinding en uitdrukking,
zooals men trouwens van den rijpen
symphonie-dichter mocht verwach
ten. Geheimzinnig gehuld in de flit
sende toonfiguren der houtinstru-
menten. weerklinkt aan het slot nog
éénmaal het eerste motief, even
slechts en in angstig verwachten
dringt alles te zamen en luistert met
ingehouden adem naa" de eerste
woorden van het scheppingsver
haal.
De Engel Raphael begint het ver
haal hetwelk weldra door het
Koor wordt overgenomen Gekomen
aan dc woorden „und es wurd' Licht"
treffen wij hier dc vermaarde in
zet van liet volle orkest waar alles
wa* toon en klank kan geven wordt
te hulp geroepen om gloed en warm-
te aan het pasgeboren licht bij te
brengen; een effect, zoo waar van!hoe Haydn tracht door allerfijnste
vinding cn van zoo juiste realiteit, miniatuur trekjes de begrippen der
dat een wonder gevoel van begrijpen woedende stormen, vliegende wol
den toehoorder verrukt ken, flitsende bliksemschichten,
De Engel Uriel die het verhaal rollende donders te verduidelijken
verder vervolgt bezingt hot pas ge-1 door een toonfiguur waarop dan
schapen licht Prachtig yan tegen-aanstonds de verklarende woorden
stelling tegenover de onschuldige volgen Met een beurtzang van den
vreugde-stemming welke do eerste engel Gabriel in het koor der he-
lichtstraai in de natuur heeft wak- melscho geesten die Godc lofzingen,
ker geroepen treft ons bij do wöor- sluit de tweede Scheppingsdag
den „Erstarrt entflüht der Hollen-1 De derde Scheppingsdag heeft
geist-erschar" De ee-nigszins drama- twee beschrijvende Solo's, waarvan
tische opleving van dit gedeelte, iets de eerste de heerlijke bas-aria ya.11
waarvoor Haydn zich in het zuiver Rafael. Het heerlijkste gedeelte is
lyrische werk overigens zorgvuldig wel dat, hetwelk gewijd is aan den
onthield, geeft aan dit alles een ruischenden beek in het dal De
geheel bijzondere bekoorlijkheid Do verrukkelijke stille schoonheidsstom-
eenvoudige begeleiding der eerste ming. waarvan het geheel doortrok-
woorden met cle karakteristieke ken is. als echte lucht, van bloe&em-
chromatisclïe figuren wordt steeds geur, doet den toehoorder met het
voller cn voll r, do tmorns nemen den grootste genot naar iederen toon
taak van den soLst. over, aciitereen- luisteren Aanstonds vervolgt de en-
volgens zetten dc verschillende stem- gel Gabriel het Scheppingsverhaal
men met het opdringend thema in, In de onmiddellijk daarop volgends-
wild stormen daar doorheen de t-oon- sopraanaria, welke door haar jube-
figuren van het orkest, de toehoor- lend ruime vreugdestemming ai aan-
der verlangt-naar eene oplossing en stonds bekoort, mag de aandacht
als bij tooverslag ruiseht hem een j vooral op het middengedeelte geves
zoo frissebe en ruime melodie te-tigd worden., dat door bijzonder ge-
gemoet, dat met verrukking het oor j lukkige modulatie een opvallend
naar deze blijde klanken luistert, fijn gevoelde teekening erlangt. Na
zooals het oog de blijheid drinkt een korte inleiding zet het koor
van den zonnestraal die plots te het vreugdevol-gedragen thema
voorschijn schietend het zomerland- j „Deun er hat Himmel ünd Erde lx?-
schap overgiet met levend goud kleidet in herrlicher pracht" in Op
Rafaël verhaalt de Scheppingsact meesterlijke wijze verwerkt Haydn
van den tweeden dag en voegt daar-dit tot een fuga van groote expres-
aan eveneens eene korte nadere be-.sie en klankschoonheid, waar de
schrijving toe, Het is opmerkelijk I fercaaal, die na, de herhaling de span
nende voorbereiding ,van het slot
vormt en het waardig Handelsche
slot piet het minst op imposante,
wijze dezen derden Scheppingsdag
afsluiten
De vierde Scheppingsdag waarop
zon, maan en sterren aan den hemel
versohenen bevat in het recitatief
van .Uriël ongemeen e stemmingsrijk-
dom reeds het geniale crescendo van
de orkest-inleiding tracht ons een
beeld van de stralende zon to geven
Voor het verschijnen van de maan
heeft Haydn in langzame maten
neergeschreven, doch heeft men
slechts éénmaal naar deze zoo warm-
gedachte, zacht-weemocdigo harmo-
niën geluisterd, nimmer meer zal
men deze ongemeen schoon en klare
stemmingsrijkdom vergeten. Zichi
aansluitend bij het recitatief van
Uriel valt het koor in met het meest
bekende en meest geliefde koor, dat
naast het Halleluja van Handel ii>
de Oratorium literatuur te vindon
is „Die Himmel erzahlen die Ehra
Gottes, und sein r H nde (Werk, ziigt
an das Firmament." Met welk eeno
verheffing weet Haydn uit dit een
voudige thema een grootsche fuga
te ontwikkelen, waarin toch da
vriendelijk-dankbare stemming niet
verloren gaat, maar met iederen
nieuwen inzet, met nieuwe frisactie
hartelijkheid zich baan breekt.
(Wordt venolgdj
