DAGBLAD voor NOORD- en ZUID-HOLLAND.
-sm- 4311 Amlöö lil ir uu „su 10
DE GULDEN MIS.
STADSNIEUWS.
1,8»
RCindephuisvesi 29-31-213, Haarlem
EERSTE BLAD.
AGENDA.
Haarlemsche Alledagjes No. 447.
Verkoopingen, Boel
huizen enz.
Staten-Generaal.
DIXISDAti 10 DË.CEM3JEII I9SI*
36ste Jaargang No. #711
SI® Ü1
Bureaux van Redactie en Administratie
I Intercommunaal Telefoonnummer 1426*
~Aüe betalende abonoés op dit blad, die In bet bezit eener verzekeringspolis zfln, zijn volgens de bepalingen op de polissen vermeld, tegen ongeiukken^verzekerd voor;
GULDHfl bi) m |l|f| qmm GULDEN tg ïCfi GULDEN 1 flfl GDLDEN Oil T«bea van 1 ftt
Oil ai nimmer
twee bladen»
bestaat uit
'ünyj.s aMfmiHOJina
KAMfcR-UVEfiZICHT.
HURLENSCHE COURMIT
AB^itisEMSIITSPRUSi
Pm maanden toot Haarlem L
Vu** <t« plaatsen, waar oen agentia gevestigd (kom der gemeente) 1,85
Voor oe overige plaatse» in Nederland franco per poet 1,80
AlaonderJjjfce nummers n»08
1.85 i1
PRIJS DER ADVERTENTIE»;
Van 1—8 regels 60 oent {contant 50 oent) Ieders rege! meer 10 oent
Buiten Haarlem en de Agentsohappen 15 oent per regel. (Boitenlano 20 oent
BecUmea dubbel tarief M
Dienstaanbiedingen 25 oent (8 regels), dneaaai voor oO oent (1 contant.)
sue
De ai&eerin? 4ezer bedragen wordt gegarandeerd door de Maatschappij „Oceao" Bijkantoor voor Haarlem de Nwfrrinndecha Credietbank Nieuwe Pracht 11
werfcen.
GULDEN bj)
yerlies van
één anderen
vinger.
Woensdag 20 December.
Gebouw „S t. B a v o" R. K. Volksbond
Sociale cursus.
e y 1 o r s Museum Voor.Iracht van
l'rof. dr. E. Cohen te Utrecht.
Bovenzaal Proveniershuis 8 uur
Cursusvergadering Vroed vrouwen vereen.
Lezing
Sociëteit „V e r e e n i g i n g" 8 uur
Haarl. Muziekkorps. Volksconcert.
T e y 1 e r's Stichting op de gewone
Museumtijden Buitengewone tentoonstel
ling van kunstwerken, berustende in de ver
van de heeren Vogel en Baron van Lijnden,
worden aanbevolen in de eerste vacature: lo.
J. L. E. J. Breda Kleynenberg; 2o. ,7. A. Wil-
kens; in de tweede: lp. Mr. S. H. Veiling Mei-
nesz en 2o. C. L. W. van IJzendijk.
Onderwjjs.
Ter benoeming van een leeraar in burgerlijke
bouwkunde aan den vervolgcursus van de Bur
geravondschool, alhier, worden aanbevolen: lo.
dé heer H. Evers en 2o. B. Bouman, beiden al
hier.
Dc Gemeente-lichtfabrieken.
B. en W. stellen voor, in verband met de be
noeming van een Directeur van het electriei-
teitsbedrijf der gemeente-lichtfabrieken, wijzi
ging te brengen in de titulatuur van den Direc
teur der gemeénte-lichtfabrïeken en wijziging
van bestaande instruetiën en vaststelling van
instruction voör'den Directeur en den Boekhou
der van het electriciteïtsbedrijf.
Voorts hebben B. en W., na ingesteld onder
zoek te Groningen, geen aanleiding gevonden,
zameling van Teyler's Museum: de gravures
van Lucas van Leyden, geb. 1494 te Leiden, om de administrate van de lichtfabrieken hier
aldaar overleden 1583.
ter stede te wijzigen. Den Raad wordt ter goed-
Bissehoppelijk Mu seum (Jansstraat j keuring voorgelegd eene verordening, regelende
79). Geopend eiken dag van 10—5 uur, tegen
betaling van 25 eents. Uitgezonderd Zaterda
gen en R. K. feestdagen.
Museum „Van Stolk" (Jansstraat 48—
50). Geopend 's Maandags eu Dinsdags van
9M—4'A uur tegen betaling van 1.Ove
rige dagen kösteloos op aanvrage.
DE ARBEIDSWET 1911..
„■Val een iéder van de Arbeidswet 1911
weten moét," wordt op de meest voortreffe
lijke en duidelijke wijze uiteengezet in een.
flink.8 pagina's groot vlugschrift van de
Kath. Soc- Actie,
Dit vlugschrift geeft een verdeeling van
de stof der wet, en een duidelijke, bevatte
lijke verklaring van de onderdeden ervan,
welke zoowel voor patroons als arbeiders
zoo welkom mogelijk zal zijn.
Men hoort ook wel in de kringen der ar
beiders, zoo vaak het praatje, dat donr de
K. S. A. toch zoo weinig zou worden ge
daan dit vlugschrift geeft alweer een spre
kend bewijs ervan, dat deze bewering met
recht „een praatje" is; het is inderdaad een
les van een socialen cursus op schrift, en
zoowel een ondernemer als een arbeider zial,
wanneer hij van de bepalingen der Arbeids
wet 1911. jdat voortreffelijk stuk sociaal werk
van Minister Talma iets wil weten dit vlug
schrift met vrucht kunnen raadplegen
Daarom vestigen wij er hier dan eens met
grooten nadfulc de aandacht op en liopen,
dat door de daartoe aangewezen organisatie
de verspreiding van dit voortreffelijk ge
schriftje met kracht zal worden ter hand ge
nomen.
GEMEENTEZAKEN.
Commissi^ van Toezicht M. O.
Ter voorziening in de vacatures op 1 Jan. a.s.
iu de Commissie van Toezicht op het Middelbaar
Onderwijs, alhier, ontstaan door het aftreden
de benoeming en het ontslag van de ambtenaren
aan de gemeente-lichtfabrieken en hunne jaar
wedden.
BILJARTWEDSTRIJD HAARELM-
ALKMAAR.
Gisteren werd de biljartwedstrijd Haarlem
—Alkmaar in deze laatste plaats voortgezet,
De totaal-uitslag van dezen zeer interes-
santen wedstrijd is dat Haarlem won met
2763 caramboles van Alkmaar, die 2540 ca
ramboles behaalde. Ter aanmoediging van
laatstgenoemde vereeniging zij echter ge
meld dat de beer Willig, lid dier club, alle
partijen won en zich den serieprijs met 64
caramboles zag toegekend
Op verzoek van den voorzitter van Alcma-
ria reikte de secretaris, de heer S. Pluiin-
graaff, met een toepasselijk woord aan de
winnende club een zilveren medaille uit ter
herinnering aan dezen wedstrijd, die, zoo hij
hoopte, spoedig herhaald zal mogen worden.
ELECTE. SPOORWEGMIJ.
Gedurende de maand November 1911 be
droeg het aantal vervoerde passagiers op de
verschillende lijnen: Amsterdam—Haarlem—
Zendvoort 160,032; Ceintuurhaan te Haarlem
135,622; HaarlemBloemendaal 64,842; totaal
360,496.
lie ontvangsten per dagkilometer bedroe
gen; Lijn AmsterdamHaarlemZandvoort
37.24; Ceintuurbaan te Haarlem 38.—;
Lijn Haarlem—Bloemendaal 42.32.
KUNST AAN ALLEN.
(Vroeger „Kunst aan den Werkenden Stand".)
Men deelt ons mede, dat de laatste kunst
avond een aanzienlijk finantiëel tekort heeft
opgeleverd, omdat de hoogere rangen zoo slecht
bezet waren. Om te zien of voor de door hem
bedoelde onderneming te Haarlem plaats is, zal
de heer Eggink nog één soiree geven en dan
voor eigen risico. Blijkt op die soiree
de opkomst te gering om de kosten goed te ma
ken, dan is hij genoodzaakt, het bijltje er bij
neer te leggen. De onderneming is thans omge
doopt in: „Kunst aan Alle n",
NED. R. K. VOLKSBOND.
Bij de gisterenavond gehouden verkiezing
van vijf leden voor bet hoofdbestuur van den
Ned. R. K. Volksbond, afd. -Haarlem, werden
uitgebracht 139 stemmen.
Gekozen werden de heeren W. B. Guskens,
aftr., met 133; Th. G. C. Hooy, aftr., met 130;
G. F. Brom, aftr., met 127; B. Heyboer met
92 en W. Karstens met 84 stemmen.
De heer P. Dijt verkreeg 31 st.; de lieer A.
L. Vollaerts 52 st., terwijl 1 stem van on
waarde was.
Gisterenavond hield de Spaarkas „St. Ni-
colaas", onderafdeeling van den Ned. R. K.
Volksbond, eene algemeene vergadering, wel
ke zeer matig bezocht was.
Na opening en voorlezing der notulen
bracht de penningmeester verslag uit over
het gehouden beheer, hieruit bleek, dat was
ontvangen 2037.97 en uitgegeven ƒ2036.37,
alzoo een batig saldo van 1-60. Tot kas-
nazieners werden benoemd de heeren Dijt,
Klein en Groen. Na nog enkele besprekingen
werd de vergadering gesloten.
EEN KWADE HOND.
Terwijl een werkman gisterenmiddag op
den Schoterweg zijn werkzaamheden ver
richtte, werd hij onverwachts door een hond,
die aan het waakzame oog des eigenaars was
ontsnapt, op vier plaatsen in zijn been gebe
ten.
AAN DEN HAAL.
Door twee jongens werd gistermiddag éea
uur op de Gcd. Oudegracbt een paard, dat
vastgebonden stond, los gemaakt. Het beost
ging mot den wagen achter zich, aan len
loop. Eerst langzaam, maar weldra met flin-
ken gang.
Bij de Sloofslefg werd het paard door twee
mannen gepakt en weer op zijn oude plaats
vastgebonden.
R. K. BLOEMISTWERKLIEDEN.
Gisterenavond hielden de R„ K. Bioemislwerk-
lieden een propaganda vergadering in „St. Bavo",
die zeer goed bezocht was.
De voorzitter, de heer v. Dijk', besprak de
loonsverhooging en de noodzakelijkheid ervan
door de onhoudbare toestanden, waarin wij ver-
keeren.
Hij wijst erop hoe loonsverhooging voor de
patroons niet nadeelig behoeft te zijn, omdat zij
er rekening mede kunnen houden bij het stellen
hunner prijzen.
Ten slotte legde hij den nadruk op de nood
zakelijkheid van organisatie; „eendracht maakt
macht" en wel voor Katholieken in R.K. Ver
een igingen.
Een geanimeerde discussie ontspon zich, waar
bij allerlei bezwaren én tegen de organisatie in
het algemeen en tegen Katholieke organisatie
in 't bijzonder werden te berde gebracht. De
sprekers werden beantwoord door den voorzitter
en den penningmeester van den diooesanen bond.
Met opstaan werd aangenomen het voorstel
om een actie te voeren tot het verkrijgen van
algemeenen loonstandaard over het geheele bol-
lendislrict en evenzoo te vragen dat het loon
voor aangenomen werk percentsgewijze verhoogd
worden.
Met opstaan werd aangenomen het voorstel
om een actie te voeren tot het verkrijgen van
een algemeenen loonstandaard over het geheele
bollendislrict en evenzoo te vragen dat het loon
voor aangenomen werk percentsgewijze verhoogd
Op het einde sprak de vergadering nog afkeu
ring uit over het weigeren van den gevraagden
toeslag door de vereeniging van werkgevers te
Overveen.
Met gebed sloot de voorzitter de vergadering.
EEN STADGENOOT TE ROME.
Wij lezen in een particuliere correspoutie
uit Rome in het „Centrum":
Voor de eerste maal na de zomervacantie
kwamen heden, 14 December, de leden van
den Vlaamschen Studiekring „Jan van Ruys-
broeck" in Giuliano bijeen.
De president der vereeniging, Mgr. Don L.
Janssens O.S.B. droeg de H. Mis op, waar
onder door de studenten van bet Belgisch
Collegé eenige Gregoriaansche hymnen zeer
goed werden gezongen. Daarna had ten huize
van den steeds even gastvrijen Mgr. Vaes de
eerste vergadering plaats.
Mgr. pater Janssens begroette de talrijke
leden en heette van harte de nieuwe leden
o.a. Dr. Gerard Brom (onzen oud-stadgenoot)
welkom.
EEN KWEEKSCHOOLFONDS.
Naar de N. Ct. verneemt bestaat het voor
nemen, ter gelegenheid van het 50-jarig der
Rijkskweekschool voor onderwijzers alhier te
stichten Kweekschoolfonds.
Men beoogt daarmede het leven van de kwee-
kelingen gedurende hun verblijf aan de Kweek
school le veraangenamen door iii ruime op
vatting der woorden leed te verzachten en
genot te verhoogen. Men zal trachten dit fonds
bijeen te brengen door schenkingen en legaten
en door jaarlijksche bijdragen van oud-leerlingen,
leeraren en oud-leeraren der school. Het bestuur
zal beslaan uit den 'directeur der kweekschool,
twee leeraren, één oud-leerling le Haarlem en
één te Amsterdam woonachtig.
PERSONALIA.
De heer J. W. Koopman alhier, is op.de
Zondag te Amsterdam gehouden vergadering
van den A. N. W. B„ toeristenbond voor Ne
derland, benoemd tot lid van de reglements
commissie.
GEMENGD KOOR „POLYHYMNIA".
Donderdag a.s. geeft liet gemengd koor „Po
lyhymnia", directeur de heer H. P. .O Dams
een vocaal en Instrumentaal concert in de
concertzaal der Sociëteit „Vereeniging".
Mej. J. H. uit Amsterdam heeft zich belast
met het accompagnement, terwijl de heeren
Max Tak (viool) en C. Hoendervoogt (tenor)
beiden van Amsterdam, welwillend medewer
king zullen verleenen.
SCHIP GEZONKEN.
Gistermorgen 10 uur is waarschijnlijk door
het malen der watermachine, in den Kam
persingel een schip met koemest gezonken.
STREMMING.
Doordat de wagen van het abattoir giste
renavond in de Damstraat voor een slagers
winkel stond te lossen, kon de tram daar niet
passeeren. Er was ongeveer 7 minuten ver
traging.
TE SLIM AF.
Gisteren werd bij de politie alhier bericht
ontvangen, dat te Oegstgeest twee dochter
tjes van mej. Z. aldaar, door eën woesten
motor fietser waren aangereden en tegen den
grond geworpen. Het nummer van het mo
torrijwiel had men niet op kunnen nemen.
Ook de letter zelfs niet, zelfs kon men geen
beschrijving van het motorrijtuig geven. Ver
zocht werd aan de politie te Hillegom en te
Haarlem om den woesten rijder zoo mogelijk
nog te helpen inpikken. Aan de zuidelijke
grens van de gemeente werden nu posten
geplaatst. Langs den Wagenweg echter kwam
geen enkele motorrijwieler binnen, langs den
Heerenweg echter verscheidene, maar de de
linquent werd tot nu toe niet gevat.
Gcbore.n: 19 Dec. z. van M. Ilcngjvekl—
Stoel.
Overleden: 18 Dee. H. M. van Dijkv. d.
Enden, 73 j., Delftstraat.
CO BRESPON D ENTI E.
A7ele berichten en verslagen, w. o. aai cier
Prov. Staten moeten blijven liggen tot morgen,
wegens gebrek aan plaatsruimte.
TE VEHKOOPEN.
Woensdag, 20 December.
HAARLEM, Verkooplokaal, Nassau'aan 1.
10 uur Not. J. Koolhoven en J. A. Wil-
kens. Inboedel.
BLOEMENDAAL. Bloemendaalsch Ver
kooplokaal filoemendaalsche weg 17, 8 uur
Notaris J. H. Wildervanck. de Biécourt.
Veiling schilderijen, aquarellen en teekeningen.
Zaterdag heeft de Kamer kalmpjes over
allerlei onderwerpen gekeuveld, als had. ze
nog een maand tijd voor de Begrooting. In
teressante onderwerpen werden er niet behan
deld. tJVij maLen alleen melding van twee za
ken.
lo. het verzoek van den heer Vorstermah
van Oyen o-m subsidie voor een openbare
H. B. S. te Terneuzen.
De minister Heemskerk verleent dat niet
vóór hij weet, of er in Terneuzen ook kans
is op een bizondere H. B. S.
De heer Van ^Wijnbergen sprak over
;idie aan handelsscholen, naar aanleiding
van liet geval Waalwijk.
Gisteren is het debat over Binnenlandsclie
Zaken kalmpjes voortgezet over onderwijs.
Van de daarbij ingeschreven sprekers
kwam echter pas de kleinste helft aan 't
woord, zoodat er moeilijk reeds eenig oor
deel over valt uit te spreken.
De heer Kuyper heeft een lange redevoe
ring gehouden wier bedoeling hierop neer
komt, dat het bijzonder onderwijs meer ge
schikt is om de jeugd op te leiden in alle
christelijke en maatschappelijke deugden, dad
het neutrale. Dat het dus een beter mid
del is tot voorkoming van de tuchteloos
heid. waarover zoo veel geklaagd wordt en
dat men daarom dit bijzonder onderwijs
moet uitbreiden.
De heer K. verdedigde nog het goed recht
der bijzondere school, omdat allèèn daar de
kinderen dat soort van onderwijs genieten,
dat hun verzorgers voor hen wenschen. Wat
men ook zijn ideaal of zijn religie noemt,
het komt niet voldoende tot uiting op de
neutrale school.
De heer Van Vuuren heeft verdienstelijk
werk gedaan met thans ook in de Kamer
te herhalen de meermalen in de Roomsche
pers geuite grief, dat het bijzonder onder
wijs en speciaal de Katholieken zooi
slecht zijn vertegenwoordigd in de examen
commissies voor het middelbaar onderwijs.
De minister van Binnenlandsche Zaken was
nog al gereserveerd toen hij dit punt be
antwoordde.
Z.Exc. zal echter onderzoeken'.
Voor hodon laten wij het hierbij.
In verschillende kerken hier in Holland,
en bijna, overal in Noord-Brabant, Limburg
en België wordt op den Quatertemperwoens
dag van den Advent des morgens vroeg eene
plechtige H. Mis gevierd, die Gulden Mis of
ook wel Schippers-Mis of Reizigers-Mis ge
noemd wordt. Steeds wordt die Mfs door ge-
loovigen van allerlei rang en stand druk be
zocht. Ja, het gebeurt soms, dat menschen,
die overigens m 't geheel niet, of slechts zel
den in de kerk komen, op. dien Woensdag
morgen in de kerk te vinden zijn. De volks
mond verhaalt verder nog, dat iemand, die
in de Gulden Mis is geweest, het geheele jaar
geen ongeluk zal krijgen.
Voor de lezers van deze courant wil ik even
zoo kort mogelijk uiteen zetten, waar die
Gulden Mis vandaan komt, welke beteekenis
dat woord „gulden" heeft en of die Mis wer
kelijk iemand vrijwaart tegen gevaren.
Omtrent den oorsprong en de beteekenis
van de Gulden Mis, wist men tot voor wei
nige jaren zoo goed als niets met zekerheid
te vertellen. In 1906 en 1907 zijn er echter in
het tijdschrift „De Katholiek" een viertal ar
tikelen, geschreven door Pater B. Kruitwa
gen, O.F.M. te Woerden, verschenen, waarin
alles wat de Gulden Mis betreft, uitvoerig
jvordt uiteengezet en met voldoende zeker
heid verklaard.
Vooreerst komt dan de vraag: Wat betee-
kent het woord „Gulden". Vroeger meende
f06*!, dat de bedoelde Mis met gouden letters
V' de Misboeken geschreven was, en dat j
Waaraan de naam Gulden Mis was ontleend.
Uit een uitgebreid onderzoek, door Pater
Kruitwagen ingesteld, blijkt evenwel, dat dat
niet waar kan zijn. Hij heeft echter een an
dere verklaring gegeven van het woord „Gul-
en"- Het beteekent niets anders dan: „voor
treffelijk", juist zooals wij tegenwoordig nog
spreken van een gulden spreuk, den gul-
den middelweg, en de „Navolging van
Christus van Thomas a Kempis een. gul
den boekje noemen. De voortreffelijkheid
van die „Gulden" of voortx-effelijke Mis be
stond daarin, dat men van oudsher eene bij
zondere kracht eraan toeschreef, zoodat nien
het woord „Gulden Mis" ook evengoed zou
kunnen weergeven met „Krachtige Mis".
Waarin bestaat nu die kracht?
De volksmond drukt het op zijn gewone
naieve, maar ook onnauwkeurige .wijze uit,
door to zeggen: Wie jn de Gulden Mis komt,
kfijgt het heele jaar geen ongeluk. Dat is
natuurlijk niet waar, zooals de ondervinding
bewijst. Het gebeurt immers dikwijls genoeg,
dat iemand, die zijn heele leven trouw de
Gulden Mis bezocht heeft, toch een ongeluk
krijgt. Toch zit er in bovenstaande bewering
wel iets waars, in zooverre namelijk de Gul
den Mis reeds vanaf de 15e eeuw aangepre
zen werd als een bijzonder en krachtig mid
del om door Gods hulp van ongelukken be
vrijd te blijven.
En zoo verklaart het zich tevens, waarom
die Gulden Mis van oudsher zoo druk bezocht
werd door schippers en reizigers, en daarom
ook wel Scliippers-Mis of Reizigers-Mis ge
noemd wordt. In vroegeren tijd was het vak
van een schipper, en ook 't reizen in liet al
gemeen, een veel gevaarlijker werk dan thans.
Men moest zich behelpen met schepen en
voertuigen, die lang zoo groot en zoo sterk
[niet waren als de tegenwoordige.
Daarbij bestonden \n°r de schepelingen
lang niet zoovele edigheidsmaatregelen,
bijv. vuurtorens, bakens, zee- en rivierkaar-
ten, reddingsmiddelen enz. enz. als thans, ter
wijl een reiziger te land aan allerlei gevaren
voortkomende uit.de gebrekkige vervoermid-
deleu van dien tijd. nog blootstond aan het
veelvuldige gevaar yau door roovers over
vallen en vermoord, ol althans geplunderd te
worden.
Soms hoort men wel eens zeggen, dat de
Gulden Mis ook.,,fecHipPers-Mis" wordt ge
noemd, omdat de schippers legen Kerstmis
moesteii uitvaren, eP ijeze Mis dan bijwoon
den, onulat zij met Kerstmis op zee rond
zwierven. Dit is echter maar een verzinsel,
waarvan de onmogelijkheid reeds dadelijk in
het oog springt, wanneer men bedenkt; dat
het vroeger voor de £chippers me^ jiun hou
ten scheepjes zoog0®" a's onmogelijk was, om
tegen Kerstmis uit te varen, daar zij niet, of
althans moeilijk, tegen het ijs bestand waren.
Uit de handelsgeschiedenis van Amsterdam,
onze grootste zeehaven van vroegeren tijd,
blijkt dan ook, dat 's winters de schepen zoo
goed als allemaal i11 liaven lagen.
Een ander verzinsel is, dat de Gulden Mis
daarom „Reizigers-Mis" ZOu worden ge
noemd, om de reis te herdenken, die Maria
en Jozef in de dagen vóór de geboorte des i
Heeren (Kerstmis) naar Bethlehem maakten, i
Van het tijdstip van die reis staat vooreerst
niets met zekerheid vast. Wel wordt in oude j
kalenders dc reis van Maria en Jozef naar
Bethlehem veiupeld, doeli dan staat dat aau-
geteekend op eren 21en December. En de Gul
den Mis, die steeds met den Quatertemper-
woensdag van December meegaat, kan nooit
op 21 December vallen, doch alleen op de da
gen van 14 tot 20 December.
Hoe oud is de Gulden Mis?
Wanneer men daarmede wil vragen, tot
hoever de elementen, die bij den oorsprong
van de Gulden Mis, met alles wat daaraan
los en vast is, opklimmen, dan kan men te
ruggaan tot de 3e en 4e eeuw, dus tot vóór
ongeveer 1600 a 1700 jaren. Hoe dat vraagstuk
in elkander zit, is echter te ingewikkeld om
het te verklaren. Vraagt men evenwel, hoe
oud de Guldeu Mis is, zooals wij ze tegen
woordig kennen, dan luidt het antwoord:
Ruim 400 jaren, misschien nog ouder. In 1474'
bestoud zij reeds te Leuven, doch dertig jaar
vroeger, in 1444, ontmoeten wij zo reeds te
Delft. Te Tholen, in Zeeland, werd ze in 1489
gevierd, te Doornik en Brugge, in België,
omstreeks 1540, te Alkmaar in 1536, te Leiden
1538, en omstreeks dienzelfden tijd te Am
sterdam, terwijl wij ze ongeveer in het jaar
1600 in het bisdom Roermond vinden ver
meld.
Op al die plaatsen was aan de Gulden Mis
nog eene bijzondere vertooniug verbonden.
Men moet namelijk weten, dat de teksten,
waaruit bet formulier van de Gulden Mis is
samengesteld, over het algemeen betrekking
liebben op de H. Maagd Maria als toekom
stige Moeder Gods, dus in verband staan met
de Geboorte van Christus, die eenige dagen
later, op Kerstmis, wordt gevierd. Vandaiu
dat de Gulden Mis, behalve dat men er eeuo
bijzondere kraclit tegen ongelukken aan toe-,
schrijft, nog in het bijzonder toegewijd is aan
de Menschwording van Christus.
Om nu dit groote Geloofsgeheim, waarin
zoovele andere geloofsgeheimen liggen opge
sloten, aan het volk goed in den geest te
prenten, luisterde men de Gulden Mis op met
een zoogenaamd mysterie-spel, dat is eenei
geestelijke tooneelvoorstelling, waarin door-
het gezamenlijk optreden en spreken van,'
twee of meer personen, het geloofsgeheim
(mysterie) der Mensehwording van Christus
als het ware aanschouwelijk werd voorge
steld. Dit geschiedde door de voorstelling vanj
de Boodschap des Engels aan Maria. Toeui
immers de engel Gabriël aan Maria kwami
boodschappen, dat zij zou outvaugeu van den-
H. Geest, en Maria antwoordde: „Zie de!
dienstmaagd des Heeren, mij geschiedde naar
uw woord", was op datzelfde oogeublik d(|
Mensehwording van Christus een feit gewor-'
den,
Eene uitvoerige en treffende beschrijving-
van het mysteriespel over de Gulden Mis,'
zooals dat te Brugge omstreeks 1540 gespeeld'
werd, is ons in een oud archiefstuk bewaard'
gebleven. De voorstelling bad, zooals uit dat
stuk blijkt, plaats in de kerk bij het hoog
altaar. Twee jongelingen, die mooi konden'
zingen, namen ieder aan een zijde van hetj
altaar plaats. De eene stelde Maria voor, dei
andere den engel Gabriël. Wanneer de diaken'
het Evangelie begon te zingen, waarin dei
Evangelist het gesprek tusschen den Engel'
Gabriël en Maria verhaalt, dan zong hij dat:
niet alleen, doch met de jongelingen samen,!
in dier voege, dat de diaken steeds de woor-j
den zong, waarmede de Evangelist de geheele
gebeurtenis verhaalt, terwijl de jongeling, die'
links stond, de woorden zong die de engel
Gabriël sprak, terwijl de jongeling rechte
antwoordde wat Maria gezegd had. En wan,
neer dan hij het einde van het Evangeliever-|
haal Maria de beslissende woorden sprak:-
„Zie de dienstmaagd der Heeren" enz., dan,'
