DAGBLAD voor NOORD- en 'ZUID-HOLLAND.
Slobkousen vanaf 1.51
NASSAULAAN 49, HAARLEM
f4000
f500
aan de Nassaulaan
DE OORLOG
Wegens 't afbreken onzer ROTATIE
PERS, die naar de nieuwe Drukkerij
moet worden overgebracht, zijn wij
genoodzaakt in deze dagen de Courant
in eenigszins vereenvoudigden vorm en
vroeger dan gewoonlijk te doen ver
schijnen. Wij roepen de hulp en toe
gevendheid onzer Lezers en Adverteer
ders daarvoor in. Na des morgens
ELF UUR kunnen in deze dagen
onder geenerlei omstandigheden meer
ADVERTENTIES of BERICHTEN
worden aangenomen. De Directie.
EERSTE BLAD
f 3@fS f I5Ö f SOU f 75 f bil i©
VOOR Z. H. DEN PAUS.
Grondwetsherziening.
THEOD. G. v. DUSSELDORP.
P. W. TWEEHUIJSEN
Donderdag 4 November
Bureau van Redactie en fidmlnisipatiej -
lutereomm. Teiefoennummers 1428 en 2741
Alle betalende abonnés op dit Blad, die in het bezit zijn van eene Verzekeringspolis, zijn, volgens de bepalingen oP de polissen vermeld, tegen ongelukken verzekerd voor:
De uitkeering dezer bedragen wordt gegarandeerd door de »Hollandsche Algemeene Verzekeringsbank» te Schiedam.
DiT NUMMER BESTAAT UIT
TWEE BLADEN
J ACCfcU ET-COSTU U KIS
El SiOSdKGS
5 Barteljorisstraat 5
Telefoon 2S44.
BARTELJORISSTRAAT 27
HAARLER1SCHE ALLEDAGJES No. I754
i
HF—F HUBUEMSCHE BMBMT
ABONNEMENTSPRIJS i
per maanden voor Haarlem en voor de plaatsen waar een agent
Bevestigd i» (kom der gemeente)1,60
Voor de overige plaatsen in Nederland per post, itiiirii
Per week voor Haarlem en de agentschappen
Afzonderlijke nummers
2,—
0,12»
0,05
PRIJS OER ADVERTENTIEN t
Van 1—5 regels
Iedere regel meer.
Buitenland per regel
Advertentiën in de rubriek „Vraag en Aanbod' van 1—5 regels
Elke regel meer
0,75
0,15 I
0,20
0,40
t >0,10 I
bi} verlies van bij verlies van bij breuk van een bij verlies van
s een oog a een duim s arm of been t: een wijsvinger
bij levenslange onge
schiktheid tot werken
bij overlijden.
bij verlies van een
8 hand of voet s
bij verlies van een I
c anderen vinger a 1
AGJSNDA. 5 NOVEMBER.
Schouwburg Jansweg 8 uur
JL V. Het Ned. Toon eel, Een Faillisse
ment.
paleis van Justitie Jansstraat
,f t\vee Bureau van consultatie.
Meisjespatronaat St. Roea Nasaaulaan
M uur - Spaarbank.
SCHOTEN. VA uur gemeenteraad.
Bisschoppelijk Museum Jansstraat
na geopend eiken dag van 10—5 uur tegen
betaling van 25 cents. Uitgezonderd Zater
dagen en R.-K. feestdagen.
Vorig beda-ag
Voor Z. H. den Paus -
„Wfj willen ons ook niet onbetuigd
laten"
Familie M., Bloemendaal tot zekere
intentie
Van T. de Haas voor den Paus
A. G., tot lafenis der geloovige zielen -
Uit de spaarpot van S.
Uit de spaarpot van F.
Tot lafenis yan de geloovige zielen -
F. B., Beverwijk
787—
0.75
2.50
10—
0.25
2.50
1—
1—
1.—
Totaal ƒ807—
Onze administratie zal gaarne de giften
onzer lezers in ontvangst nemen. Men ge
lieve, wanneer ze niet persoonlijk worden
gebracht, op de enveloppe te zetten: Voor
Z. H, den Paus.
Een aantal couranten van onders Reiden
richting laten zich reeds uit over de inge
diende voorstellen in zake Grondwetsherzie
ning. Daaruit blijkt, dat over 't algemeen
zonderen wij dan een enkel org&an daarvan
uit als bijv. Het N. v. d. D. dat hoopt, „dat
de Staten-G-eneraal het ontwerp met spoed,
zonder kleingeestigheid, en in den zelf den groe
ten zin waarin het ontworpen is> behan
delen en liefst zonder te groote wijzigingen
tot wet verheffen" en meent, dat de Regee-
ring zich wijselijk heeft beperkt tot het Kies
recht, het z. i. alles beheerscheude, de
pers er nu niet zoo bijzonder mede is inge
nomen, dat de voorstellen alleen eene regeling
van het Kiesrechtvraagstuk inhouden.
En dat niet alleen de pers van rechts 1
De beschouwing, die bijv. de N. R. Ct., een
toonaangevend liberaal blad, aan de voorstel
len wijdt, is geheel gezet in den toon van:
dankbaar, maar niet voldaan. Zonder twijfel
zegt het blad dat is dus zeer beslist
zullen de voorstellen wegens hun matigen
omvang eenige teleurstelling hebben verwekt,
daar zij zich uitsluitend bepalen tot het kies
rechtprobleem. Ofschoon laat het daarop
volgen de regeering dit bij de Troonrede
yan 1913 in het uitzicht gesteld had, behoefde
toch de hoop niet uitgesloten te worden, dit,
feeljjk de regeering zelve het initiatief heeft
genomen, om alsnog het onderwijs in hare
herziening te vervatten, zij de gelegenheid
(hm hebben aangevat, om ook andere oneffen-
heden en in de practijk van het staatsleven
belemmerend gebleken onderdeelen van de
Grondwet in hare voorstellen te begrijpen.
Vooral daarom had het blad dat gewensoht,
omdat eene komendo Grondwetsherziening
jarenlang het geregelde politieke leven be
lemmert; redenen waarom eene generale
Grondwetsherziening is te verkiezen boven
eene partieele. Met name had het blad ge
hoopt, dat de voorgenomen hervorming van
het kiesrecht geleid zou hebben tot eene
hernieuwde overweging van de positie, die
do Eerste Kamer in ons Staatsbestuur in te
nemen heeft en dan bepleit 't blad tea aan
zien daarvan de bekende ideeën van het oud-
liberalisino. Nadat 't blad daarna den inhoud
der voorstellen de revuo heeft laten pas-
seeren, besluit het:
De ontwerpen zijn aannemelijk. Quand
on n'a pas ce que 1' on aime, il faut
aimer ce que 1' on a. De regerings
voorstellen zullen althans de oplossing
van een belangrijk deel van het kies
rechtvraagstuk brengen in een tijd,
waarin onze energie tot iets beters be
schikbaar kan worden gehouden, dan tot,
hervatting van een uitgevochten strijd.
In hooge geestdrift kan men over de in
gediende voorstellen niet geraken. De
beperkte omvang der herziening, de
TvaaroP de ontwerpen de moeilijk-
nine van de kiesrechtherzie-
de uZZlst\lQ d6n wetgever van
de ontwerpen ?°tnenffl f n
anderen kant iW ^koorhjks. Aan den
- en ook wij willen ^S^en worden
gelden - dat door den groote^
dien de ontwerpen bij deze
ben verkregen, de kans op afdoenfn-tn
deze wetgevmgspenode zeer is verhooa-d
Nu juist niet een bijzonder vleiend oor
deel
Overzien wij verder het oordeel der katho
lieke pers. Daarin is prodominoerend de ge
dachte, dat de herziening ook had dienen te
bevatten eene regeling der onderwijsquaestie.
Dat niet is voorgesteld een wijziging Vaii
art. 192 der G. W. baart teleurstelling be
toogt Bet Centrum. Ongetwijfeld is het
kiesrecht-artikel, zooals het constitutioneel ge
redigeerd was, verouderd, maar van het on
derwijsartikel kan met evenveel reden het
zelfde gezegd worden. Met nog meer recht
zelfs, wijl bij de laatste grondwetsherziening
oirea een kwart eeuw geleden, wel de grond
slagen van het kiesrecht, maar niet die van
da onderwijs-wetgeving werden vernieuwd.
Ie zal de teleurstelling zijn,
gaat het b.ad voort nu de bevredi-
'gings-commissie ook aan een veranderd
art. 192 haar aandacht en krachten
wijdde.
Blijkbaar ligt hot in de bedoeling1 der
Regeering, dat het initiatief ten deze
gehéél van de Kamer zal uitgaan.
Maar waarom moet in tweeën en langs
verschillende wegen worden beproefd,
wat rationeeler in één greep en samen
vatting kan geschieden?
Een tot voldoening stemmend ant
woord op deze zich van zplf opdringen
de vraag ligt zeker niet voor Je baud.
Naar algemeen gevoelen zal een her
ziening van het onderwijs-artikel der
.Grondwet- "niet kunnen uitblijven.
Het vigeerende artikel is immers te
zeer in strijd met de rechtmatige weu-
echen van een zeer groot deel der be
volking niet alleen, maar ook met den
staat van zaken, zóoals die zich in den
loop der jaren 'heeft ontwikkeld.
Het past in 't geheel niet meer bij de
werkelijkheid; het is daarvan veeleer
de cancatuur geworden-
Maar juist daarom bestond er voor de
Regeering alle aanleiding, de zaak ter
hand te neinen.
't Is waar, het Kabinet blijft met zijne
kiesrecht-revisie geheel in de lijn, in de
eerste Troonrede, welke, het de Konin
gin voorlegde, afgebakend.
Daarin werd medegedeeld, dat „grond
wetsherziening tot toekenning van het
kiesrecht, behoudens vast te stellen uit
sluitingen, aan alle mannelijke Neder
landers van een te bepalen leeftijd en
tot wegneming der grondwettelijke be
lemmering tegen het toekennen van kies
recht aan vrouwen", onverwijld zou wor
den voorbereid.
Maar sindsdien moet het ook aan de
Regeering duidelijk gebleken zijn, dat
wijziging van het onderwijs-artikel iD
steeds breeder kring, te Linker- en
Rechterzijde, werd verlangd, zoodat een
herziening der Grondwet, welke art. 192
onaangeroerd laat, ais half werk is te
beschouwen.
Het blad doet dam verder opmerken, dat
daardoor wel eens het tot stand komen der
herziening gevaar zou kunnen Loopen.
Ook de Residentiebode had verwacht,
dat het onderwijs in de''herziening was op
genomen. Evenwel wil, naar de meening van
dit blad, het feit, dat thans alleen kiesrecht-
voorstellen zijn ingediend, nog niet zeggen,
dat óók het onderwijs met zal komen, vóór
do herziening zal behandeld worden. Xntus-
schen, schrijft het:
Intusscben moet erkend worden, dat
het Ministerie-Cort van der Linden van
meet af heeft vooropgezet dat het al
leen de kiesrechtkwestie bij de komen
de Grondwetsherziening regelen wilde
en dat het Kabinet daarmede was in de
politieke lijn der partijen, die in 1913 de
meerderheid in de Tweede Kamer ver
worven hebben.
Of echter, zoo het de rest mo-dh t wil
len laten liggen, het Ministerie Oort van
der Linden het eeheepsken van zijn
Grondwetsherziening in vei]ige haven
zal brengen zonder nevens de vlag van
art. 80 ook die van art 192 te aanvaar
denachter die vraag voegt een breed
vraagteeken. Hex Algemeen Debat van
1913 maakt het aannemelijk, dat de Re
geering in jeze op het intiatief der
Tweede Kamer wachten zal. Alles goed
en wel. Maar...- aan een onderwijsher-
ziening komt *u met.
Wat aangaa, ,e n °u d der voorstellen,
doet het blad Jat de Regeering
in het believen dor hnkerzijde verder is ge
gaan dan vermoed kon Worden. De vrijzin
nigen eischten bet blad over het
geheel niet meer a ?®ra>een mannenkiee-
recht Plus de m<>frelk h e i d van vrou
wenkiesrecht. Bezien zal heb
ber, bepaalt de H B ng er njej- toe>
de beletselen ™^wen.kiesrecht uit de
Grondwet weg ^aar gaat zij een
schrede verder. Ml bet vrouwenkies
recht in de Grondwet vast en schrijft voor.
dat dit bij frew°ne y±^Tdea gere
geld. Daarover zal nog wel memg woord ge
sproken worden.
De Tilburg®®b® Ct. geeft als hare
meening te keiinen, oegmsel de recht-
sche partijen HC-k 'antten tegen alge
meen kiesrecht, a 1 n zij er nooit erg
warm voor; maar d- zh nu links wil
len helpen om apt r®chtuifbreiding te
komen, het toch nie veel gevergd is, dat
haar in compensa 1 arvoor, .eene betere,
meer rechtvaardig® ^rwijsregeling wor
de geschonken. H®. 'a het blad dan ook
niet verwonderen, inaien rechts zijn mede
werking aan deze ,cl'Z!enjng weigerde, in
dien niet alsnog ael °nderwij8 mede in
herziening wordt opgenomen. En dan, ver
klaart het, komteer natuurlijk van kiesrecht-
herziening niets...
De Nieuwe TU öurgeche Ct. onder
werpt de Memorie vanToelichting aan eene
bespreking, die h-1- allerminst een indruk
van kracht geeft. Waar men eens gaarne
een positieve verzekering ontving, komt men,
zet zij uiteen, voor een aarzeling of een ont
wijking te staan en waar positief iets ge
zegd wordt, is men dikwijls even wiis ak te
te voren, omdat men met hetzelfde recht
van lopsche redeneering iete anders of des
noods het tegendeel zon kunnen beweren. En
aan haalt het blad aan, dat de minister bijv.
zegt, dat „de aanvaarding van het algemeen
kiesrecht reeds daarom gerechtvaardigd is,
omdat het de laatste schrede zal ziin op den
in 1848 ingeslagen weg, aan welks uiteinde,
naar reeds Thorbecke in 1844 voorspelde, het
algemeen stemrecht is gelegen."
Ten opzichte daarvan merkt het aan:
Dat het „daarom gerechtvaardigd" een
bewering is, maar geen logische gevolg
trekking, is wel duidelijk. Men kan even
goed zeggen„is daarom nog niet ge
rechtvaardigd", want eon laatste schrede
op een ingeslagen weg kan een heel
slechte zijn, en wanneer de ingeslagen
weg niet goed was, deugt de laatste
schrede gewoonlijk allerminst.
Een andere vraag is of het niet waar
is, dat op het eind van den weg, dien
men in 1848 insloeg, niet het algemeen
stemrecht ligt; dat de beperkingen, die
men vroeger gemaakt heeft, op den duur
zonden moeten weggenomen.
Wanneer de minister dan ook zegt,
dat het kiesrecht thans aan alle Neder-
landers dient te worden gegeven als j
TELEFOON 1770.
HET STEUN-OOMITE.
Een bericht in dit blad (dat gisteren dooi I
onzen vroegen druk niet meer geplaatst kon
worden) meldt dat het Steun-Comité door afne-1]
ming van het aantal hulpbehoevenden, ded 1
betrekkelijk gunstigen toestand der bedrijver* I
hier ter stede en de goede kas, voorloopig geer
bijdragen meer vragen zal.
Door dé loopers, die het geld der vrijwillige'
bijdragen geregeld aan de deuren afhalen, is de'
boodschap gebracht: „wel bedankt voorloopig
t to woruen gegeven vooreerst niet terug!» 1
,vrucht van hi&tonfiche ontwikkeling Tj_i 1^onn KAfn^or wii
f
zon hij dichter bij huis zijn, wanneer hij
het woordje „dient" vervangen had door
een „kan" of „zal".
En het gaat voort:
Een andere fusie is deze:
„Uitsluiting van een deel der burgers
van het kiesrecht splitst de natie in twee
deel en, het eene medebevelend, het an
dere alleen gehoorzamend.
Vraag het den kiezer slechts, die met
een dubbeltje van moeder de vrouw
medegekregen in het vestzak, zijn kies
plicht gaat vervullen hij zou u waar
schijnlijk vlak in uw gezicht uitlachen,
wanneer ge hem ervan zoudt beschuldi
gen, dat hij hezig is „mede te hevelen'*
Het behoeft geen betoog, dat wij dit bericht I
als een „goede tijding" mochten qualificeeren. I
Maar daarnevens is het ons aanleiding, om 1
nog eens in herinnering te brengen het voor- 1
treffelijke werk dat het Haariemsche Steun- f
Comité ib>ctezen schrikkelijken tijd heeft gedram
de eenvoudige en practische wijze waarop hei 1
heeft gewerkt, de uitnemende manier waarop,,!
zonder omhaal, zonder groot kabaal, zoowel de I
inning der gelden als de steunyerleening was. f
ingericht. L
Vergissen wij ons niet, dan komt de groote
verdienste van dit alles voor een overgroot deeï
toe aan den voorzitter, Mr. J. H. Thiel, die als, I
de rechte man op de rechte plaats alle bureau-
cratie en paperasserij wist te weren, en het S.-C,
over het. deel der natie, dat niet gerech- j werkelijk aan zijn roeping deed beantwoorden,
tigd is een stembiljet in de bus te doen.Haarlem is den heei Thiel in dit opzicht véél
Een M. v. T. lijkt voor zulke uithalen i verplicht, en bij het afsluiten der eerste rekening-
toch te ernstig. En dan in dezen tijd, nu (hopen wij dat de rekening spoedig definitief
zoo grievend bewezen is, dat zelfs de kan gesloten worden!) meenden wij het plicht
gekozenen der medebevel enden, de par- te zijn, dit nog eens uitdrukkelijk te consta-
Jeaneniten,- zoo goed als niets over de teeren!
ernstigste belangen des volks hebben te
zeggen, j
Het invoeren van algemeen kiesrecht punt van de voorstellen inzake Grondwets-' I
is ons goed, maar men dwinge ons niet herziening van het ministerie-Heemskerk,; I
sdb;ijnargumentenen vlotte beweringen toch de opzet van die herziening breed was;,]
als bewijzen te aanvaarden! en getuigde „van beter inzicht in de reëel ei
Met de argumentatie voor bet vrouwen- actualiteit der dingen dan wat ons thans is';
kiesrecht staat het evenzoo
De Maasbode legt nadruk op de zware
taak der leiders van de Katholieke Staats
partij en dat 't van hen veel tactiek enseherp-
zinnigheid zal eiscben om tot een compro
mis te komen. Wanneer grootendeels het
schoolonrecht kan worden hersteld door toe
geven op bet punt van algemeen mannen-
kiesreefbt, dan wil een compromis aan het
blad verantwoord voorkomen, geheel in de
lijn trouwens van de voorloopige pacificatie,
die in December 1913 tot stand kwam. Een
andere vraag is het, of ooit in een compro
mis begrepen wezen mag oen toegeven in
zake het kiesrecht voor de vrouw. Dienaan- c
voergediend."
Een teleurstelling is ons dit niet
zegt hij. Want men wist van den aan
vang af dat van deze Regeering niets
anders was te verwachten.
Doch dat neemt niet weg, dat wij de.
engheid van ihet nu geopende Grond
wets perspectief blijven betreuren.
Er wordt nu onmatig -reel relief gege
ven aan de kiesrechtbeweging. En veel
te weinig aan andere „eiscben des tij ris"
die minstens evenveel realiteit heb
ben.
De schrijver, die naar men ziet, weinig
complimenteus tegenover do Regeering is.
gaande" "nogeen paar opmerkingen doende, werkt dan-die jachten nader nit en stelt
concludeert het blad, dat wanneer voor on- daarbij in het licht, dat de kiesrechtlei*. al-
hevangen onderzoek de plannen inzake vron- thans wat aangaat het mannenkiesreebt,
wenkiesrecht in beginsel verwerpelijk znl- niet ontstaan is nit een reëele behoefte, maar
len blijken, compromis op dat stuk zal te uit politieke actie en dat de Regeering foot
veroordeelen zijn- l -lt' dat zij de waarde der kiesrechtkwestie
En voorts getuigt het:
Indien ook al de Katholieke party zich
voor algemeen mannenkiesreoht zal la
te? vinden, dan zal toch genoegzaam
blijken! op hoe geheel anderejgro*»
onzerzijds daartoe besloten wjutos
zulks in de regeeringstoehcfbting ge-
SCWedbebonden ons he't genoegen om de
armelijke redenen, die de Regeering be-
wS tot het algemeen kiesrecht, te
bespreken voor later voor.
Maar nu reeds mag worden geconsta
teerd dat het betoog van de voorstellen
ons diep getroffen heeft door zijn nega
tieven aard en door zijn scepsis ten aan
zien van een onderwerp als bet kiesrecht,
dat niet weinigen ter linkerzijde in
geestdrift brengt.
De conclusie waartoe Het Huisgezin
komt, is deze: „warme sympathie zal het ten aanzien
wetsontwerp, hoofdzakelijk omdat het voor bonne presse,
vrouwenkiesrecht den grendel van de deur
schuift, aan de rechterzijde maar schaars
vinden, en indien men het niet bij voorbaat
afwijst, is zulke vooral te danken aan het
vooruitzicht eener bevredigende regeling
van het onderwijsvraagstuk."
Het Vaderland wekt inzonderheid de
voorstanders van vrouwenkiesrecht op om
zich bij de zaak neer te leggen en de Regee
ring niet te bemoeilijken en het Hb ld-
thans alleen een® opsomming der voorstel
len waaraan het de opmerking vastknoopt,
ooral de toelichting het moet het
hlad van het hart het in menig opzicht
teleurstelling baarde, tot commentaar noopt.
In het Hbld. van gisterenavond vinden
wij nog eenige opmerkingen van den be
kenden Haagscben hoefijzercorrespondent
van dat blad. Deze verklaart dat z.i., al
kon hü zich dan niet vereenigen met menig
als politiek element heeft overschat, als
het met de „Bevredigingscommissie" blijft
haperen, nog wel eens hard zou kunnen on
dervinden.
Hij concludeert ten 6lotte: „Het i* jam
mer, dat de Regeering, ten onrechte, in de
kiesrechtkwestie „het alles beheerschende
probleem" heeft gezien. Deze Grondwetsher
ziening is dientengevolge ingezet als een
miskenning van veel, dat evenveel, zoo niet
meer aandacht waard was."
Onvoldaanheid dus niet alleen bij de N.
R. Ct., maar ook bij dezen schrijver, den
man, die eenige jaren geleden de gedachte
proclameerde van: liberaal zonder meer!
en die toen hoog opgaf van de liberale idée.
En, daar de pers van rechts al evenmin er
mede is ingenomen, dat alleen een partieels
herziening wordt ter hand genomen, kan
geenszins getuigd worden dat de Regeering
dezer voorstellen heeft uw»
Integendeel.... de wind waait nit den hoek
van: bet zou met deze voorstellen wel eens
spaak kunnen loopen - J™
elfder ure de onderwijskwestie in deze her-
Mening werd begrepen. Maar andere!
OVERZICHT.
Toen wij ln ons overzicht van Diasdag er
melding van maakten, dat do Duitscb-Ooiten-
rijksche troepen in Servië Gronji-Mitaaawals
en daarna ook Kragujewats, waar het Ser
vische arsenaal was gevestigu, hadden geno
men, teekenden wij daarbij aan, dat U«itjo
nu ook weldra aan de beurt zon zijn. Waar,
dat deze nlaats binnen twee maal 24 uur in
