DAGBLAD voor NOORD-en ZUID-HOLLAND.
SLOBKOUSEN.
IMSSA ÜL A A N 49, H AARLEM
PIL A T U S".
P. W. TWEEHUIJSEN,
10°/. koriing cp
BE OGRL.OG.
NOGMAALS: AüDITIONEELE
AHTlKtLEN.
TELEGRAMMEN
"Zaterdag 4 November 1916
41ste Jaargang No, 918©
isBtepcsmifa. Telefoonnummers I4SS en 2741
HAARLEMSüHt ALLEyAKJLS N°.2080
DE AARTSBROEDERSCHAP DER
H. FAMILIE.
Het ministerieele antwoord.
Zie annonce Derde Biad. 6034
wv>
tf£RSPS*E8B3E tëEfüCHTEAl
KQÉTE BELICHTER
HEOffE MlfKCHE COW
ABONNEMENTSPRIJS s
Per S maande» voor Haarlem en de agentschappen (kom eener gemeente)/1.60;
voor de overige plaatsen in Nederland per post f 2, per week voor Haarlem
en de agentschappen f 0,12s; atzonderlijke nummers f 0,15.
PRIJS DER ADVERTENTIEN s
Van 15 regels f 0,75, iedere regel meer 0,15; buitenland per regel f O.TGj
advertentiën in de rubriek „Vraag en Aanbod" van 15 regels f 0.4Q. elke
regel meer 0,10. 1
Alle betalende abonnés op dit Blad, in bet bezit van een Verzekeringspolis, zijn, volgens de bepalingen op de polissen vermeld, tegen ongelukken verzekerd voor f 4000 biji levenslange ongeschiktheid tot wedren,
f 500 bij overlijden, f 300 bij verlies van een hand of voet, f 259 bij verlies van een oog, f 125 bij verlies van eer, duitn, 75 bij breuk van een arm of been, f «OO bij verlies van een wijsvinger, f «.5 bn
verlies van een anderen vinger De uitkeering dezer bedragen wordt gegarandeerd door de „Hollandscbe Algemeene Verzekeringsbank" te Se.hiedam. (De voor 1 October 1911 uitgegeven polissen zijn met geldig.)
De toeloop van onze abonnés naar de voorstelling van a.s.
Maandag is enorm. Verschillende rangen: Parterre, Front oge enz.,
zijn reeds geheel uitverkocht, terwijl op andere rangen nog slechts
enkele plaatsen disponibel zijn.
Men zal zich dus, niet het minst ook voor de goedkoopere plaatsen
op Amphitheater en Galerij, dienen te haasten, en het niet moeten
laten aankomen op den avond der voorstelling.
Voor de nog open-gebleven plaatsen zijn Maandag a.s. ten onzen
kantore nog toegangsbewijzen -te verkrijgen, die dan tevens kosteloos
besproken worden-
Mochten er nog plaatsen disponibel blijven, dan zijn die nog te
bevragen aan het loket van den Schouwburg, vóór de voorstelling,
die foalf acht begint en vóór nalt elf is geëindigd.
De prijzen der piaatsen zijn:
Balconf 1.60
Stalles 1.25
Parterre1 10
ln deze bedragen zijn stedelijke beiasting en bespreekgeld be
grepen, terwijl op den avond der voorstelling een uitgebreid verkla
rend programma met beschrijving en rolverdeeitng liOStelOOS verstrekt
zal\y°rden. -
Administratie NIEUWE HAARLEMSCHE COURANT.
Frontlogef 1
Zijloge0,80
Galerij en Amphitheater 0.60
Uit nummer oestaai uit vier biatfen, waar
onder het Geïllustreerd Zondagsblad in acht
bladzijden.
Morgen zal naar wij vernemen aan
den uitgang der Rooinsehe kerken een vlug-
echriftje worden uitgedeeld, dat een aanbe
veling is voor het lidmaatschap van de
Aartsbroederschap der H. Familie.
Dit vlugschrift geeft, voor wie dit alles
niet weten zou, een volledig overzicht van
hetgeen de Aartsbroederschap is, wat zij
beoogt, voor wie ze is en hoe ze werkt en
vergadert, terwijl er een apart woordje „aan
de vrouwen" is toegevoegd.
Wij bevelen de lezing van dit geschriftje
ten zeerste aan. Moge het doel, dat de werk
zame propagandisten ermee beoogen, ten
volle worden bereikt!
AGENDA.
5 NOVEMBER
Gebouw St. Bavo Smedestraat 23
Witte Bioscoop 24—8 uur. Propa
ganda Uuie 12 uur. Bakkers 12 uur.
AGENDA.
6 NOVEMBER.
Gebouw St. Bavo Smedestraat 23
Esperanto 8 uur. Ondersteuningsfonds
8K uur. Land- en Tuinbouwhond 2 uur.
St. E 1 i s a b e t h s-O e b o uw Jawssur.
49 van 2—2H uur aanvrage om verster
kende middelen voor arme zieken der St.
Elisabeths-Vereenigtug.
Bisschoppelijk Museum Jansstr.
79 geopend eiken dag van 105 uur tegen
betaling van 25 cents. Uitgezonderd Zater
dagen en K.-K. feestdagen.
Minister Cort van der Linden heeft zich in de
Kamerzitting van gisteren nader aangaande de
aanhangige voorstellen tot Grondwetsnerzieniug
verklaard. Men vindt zijne rede in ons Kamer-
Overzicht breedvoerig weergegeven.
Hier vestigen wij op een. paar gedeelten ervan
de aandacht. In de eerste plaats, dat uit de rede
is gebleken, dat de Regeering beide voorstellen
als één onafscheidelijk geheel beschouwt en dat
de minister niet-geneigd is medewerking te ver
kenen tot herziening van één der beide artikelen
alleen. Dit vergemakkelijkt de door rechts aan
te nemen houding en is een antwoord op 't betoog
van den heer Loeff.
En op de tweede plaats, dat de Minister, die
aan 't adres van de heeren Eerdmans en Tyde-
man veel raaks zeide, en die zich lijnrecht kantte
tegen beweringen als die van den „Hbld."-cor-
respondent, die wij onlangs signaleerden, niets
wilde weten van een uitwerking in de additio-
neele artikelen, maak daarentegen toenadering
betoonde ten opzichte van opneming van een
termijnbepaling.
Voor dat laatste zal de Min. denkelijk wel te
vinden zijn. Een succes voor onze Kamerleden,
die dit punt aanroerden. De Minister wilde
medewerken om ongerustheid weg te nemen. En
dat zegt reeds veel. Ook uit 't geen de Minister
zeide ten aanzien van de- waarborgen-quaesiie
blijkt, dat de Minister meer aan de zijde van
rechts dan aan die van de palstaanders voor
de openbare school staat.
Over 't geheel, óók daar de Min. zeide, dat
hij iedere poging om tot invoering van het vrou
wenkiesrecht over te gaan onaannemelijk moet
verklaren, was de rede van. den Min. er een. die
dunkt ons. aan de uitersten van links nief zal
voldoen. Het was een paciticistisch woord, dat bij
een Eerdmans en anderen allerminst in den
smaak zal vallen!
Ons bevredigde de rede in meer dan één op
zicht! Alleen valt er misschien op af te dingen,
dat de Min. wel wat tè veel speculeerde 'op een
geest van vertrouwen, die in de Kamer en daar
buiten moet blijven heerschen.
(Ingezonden.)
Onze Kamerfractie schijnt zich bij de Grond
wetsvoorstellen, zooals zij daar liggen, neer te
kunnen leggen, als er dan nog maar een enkel
additioneel artikeltje komt ten opzichte van art.
192. Eén additioneel artikeltje met een tijdsbe-
palinkje waarbinnen art. 192 ten uitvoer moet
worden gelegd. Wel heel simpel.
Wij zijn de eersten om het goede recht en het
hooge nut van deze eenvoudige tijdsbepaling te
erkennen. Wij zulien dientengevolge binnen wet
telijk bepaalden 'tijd de financtëele resultaten van
de Grondwetswijziging van art. 192 in onzen
zak kunnen bemerken, terwijl zondek die tijdsbe
paling de financiëele uitwerking wel eens heel
tang zou kunnen vertraagd worden met een
beroep op de berooide schatkist.
Maar hebben wij bij de volledige uitwerking
van art. 192 eenigen waarborg, dat zij-geschie
den zal in den geest der eigenlijke onderwijsr
voorstellen der Staatscommissie?
Het lijkt er niet op.
Wanneer de sociaal-democraten straks het
algemeen kiesrecht binnen hebben, wij zijn er
zeker van, gezien wat er thans reeds leeft in de
socialistische partij, dat zij hun rokje zullen
keeren en van vurige pacifisten van vandaag
worden zullen tot fanatieke vasthouders aan het
Groningsche roode onderwijsprogram.
En evenzeer wijst de houding der overige
linksche partijen heden ten dage aangenomen,
uit, dat van haar kant maar op minieme toe
nadering' tot rechts te rekenen valt.
Maar loopt aldus de uitwerking, ook al komt
zij in de naaste toekomst tot stand, niet het
grootste gevaar ons de meest ongewensebte ver
rassingen te bereiden?
Wel zijn links te tellen bij bosjes de uitlatin
gen, welke roepen om een „loyale uitwerking"
van art. 192, maar in die loyauteit ziet links
blijkens dezelfde uitlatingen, geenszins de uit
werking in den geest van het compromis.
Wij meenen dus, dat er met groote vreeze te
vreezen valt voor de wijze waarop de wettelijk
gewaarborgde'uitwerking van art. 192 tot stand
komen zou, indien de Kamer in meerderheid
links ware.
Deelen zij rechts, die zich met ééne enkele
tijdsbepaling in één additioneel artikeltje tevre
den stellen, deze vreeze met ons niet, wellicht
wijl zij oordeelen, dat bij de komende verkie
zingen op den basis van de nieuwe Grondwet
zulk additioneel artikeltje met een tijdsbepaling,
voor de rechtsche kiezers een diep ingedrukten
spoorslag zijn zal om als één man te rennen naar
de slembus en den rechtschen candidaa te kiezen
opdat de Kamer, welke overeenkomstig dat ad-
ditioneele artikeltje art. 192 zal hebben uit te
werken, toch in overgroote meerderheid rechts
zij?
'Wij geven toe, dat ons volk, bijaldien de
Grondwet zonder stemplicht wordt ingehaald,
op de hier bedoelde leus, in dichte drommen ter
stembus tijgen zar en dat het, ook bij stemplicht,
zich voor ae. rechtsche candidafen niet onbetuigd
zal laten.
Maar wat weten wij van de werking der
nieuwe Grondwetsregeling betreffende het alge
meen kiesrecht?
Komt de Grondwetsherziening er zonder stem
plicht, zijn wij ons dan wel bewust, dat in de tal
rijke recntsche districten, waar de bevolking van
■geen rechtsche districten, waar de bevolking' van
geen stembusstrijd weet en daarmee al te vaak
ook niet voldoende politieke belangstelling bezit
deze bevolking niet den eers.en keer den beste
in één phalanx naar, het s.emlokaal oprukken
zal?
Kunnen wij in dit verband bevroeden, wat in
den eersten tijd der nieuwe kiesrechtregeling ons
teleurstellingen kan bereiden?
Komt de Grondwetswijziging er met stem
plicht, en wordt,daarmee zulke mogelijke ont
goocheling voorkomen, weten wij dan, wat voor
mvioea op de linksche en onverschillige kiezer-
schare hebben zal de zeer zeker door links aan te
hefien leus van regeling door den gewonen wet
gever van het algemeen vrouwenkiesrecht?
Zijn wij er zoo van overtuigd, dat op deze
leus, bij klinkende linksche propaganda, geen
meerderheid in de Tweede Kamer te verkrijgen
zou zijn, ook al spande het geloovige volksdeel
zich in voor de onderwijskwestie, haar harte-
zaak?
Wij weien eenvoudigweg niet wat de uitkomst
op den hier bedoelde leuzen onder het nieuwe
kiesregime zal zijn.
ie meer weten wij zulks niet, waar het onze
verbazing geenszins wekken zou, als bij volgende
verkiezingen het goede Nederlandscne votk en
passant wederom tegen rethts opgejaagd werd
door de 1 ariefkwestie in verband met de dek
king der steeds stijgende oorlogs- en dis-
tributiekosten.
Waar derhalve.de mogelijkheid niet te ontken
nen valt dat art. 192 door links in de Tweede
Kamer als meerderheid zal worden uitgewerkt,
en waar deze uitwerking te vreezen is, ware het
ons heel veel liever, dat rechts bij de Grondwets
wijziging niet volstond met één simpel tijdsbe-
palingkje in één eenvoudige additioneel arti
keltje.
Als de eisch tot meer additioneele artikelen de
Grondwetsherziening in gevaar brengen zou,
dan ware zulks een klare aanwijzing, dat links
bij uitwerking van art. 192 in gewone wetten,
ons menige kool wensclite te stoven.
Waarom zouden wij toch de algeheele vervul
ling onzer onderwijswenschen, in zooverre deze
in de weisvoorstellen der pacificatie-commissie
gedeponeerd liggen, voor een groot deel in
gevaar gaan brengen, terwijl wij hare redding
waarschijnlijk kunnen bewerkstelligen, zoolang
wij links nog niet tegemoet zijn gekomen op Tiet
kiesrechtgebied
Ware het voorts een ramp, indien behandeling
van meerdere additioneele artikelen ten gevolge
zou hebben, dat de herziening niet meer tot
stand kwam in deze vierjaarlijksche Kamer
periode?
Dat vermogen wij niet in te zien.
Wij meenden daarom in het hooge belang
eener afdoende en voldoening schenkende onder-
wijsregeling onze meening niet te moeten schui
ven onder stoelen en banken, ook al weten wij,
dat onze meening thans nog niet door alle katho
lieke Kamerleden wordt gedeeld.
nog het bericht, dat groote Russische troe
penverplaatsingen naar Roemenië plaats
hebben en dat de Russische generaal Sa-
eharow benoemd is tot opperbevelhebber van
het Dobroedsja-leger inplaats van generaal
Zajutschusky; de Russisch-Roemeensche staf
schijnt dus een tegenoffensief, zoowel in de
Dobroedsja als tegen het front in Zevenber
gen in voorbereiding te hebben.
De grootste moeilijkheid zou echter zijn
om een massa-leger op de Roemeensche
fronten steeds voldoende van munitie te
voorzien, waaraan naar het heët Rus
land zelf ook weer gebrek begint te krijgen.
Tiet- belangrijkste oorlogsbericht van he
den, is eigenlijk dat de Italianen hun of
fensief in het Kustgebied nog hebben voort
gezet en hun successen nog eenigermate heb
ben uitgebreid. Met een geweldigen inzet
van menscben en munitie hebben de Italia
nen hun aanvallen in het Panowitzer-bosoh
(ten oosten van Görz), bij Sober (ten Z.O.
van Görz) en ten oosten van Vertojba (ten
Z. van Sober) herhaald; doch werden daar
overal teruggeslagen. Doch in de boscbrijke
streek ten oosten van Veliki Hubrach en
nabij de hoogte. Pecinka hebben de Italia-,
nen verschillende krachtige verdedigings
werken der Oostenrijkers bestormd. Zij heb
ben nu do linie bereikt, die van den berg
Faiai (Faiti Rhib, ten N.O. van hoogte Pe
cinka) over heuvel 319 naar heuvel 229 (aan
den weg naar Kostagnevica, 700 M. ten wes
ten van die plaats) loopt.
Bovenstaand artikel gewerd ons van zeer
gewaardeerde zijde. Wij hebben het opgenomen
om de zaak van allen kant te belichten: tegen
over de méér-geldende meening der katholieke
organen dat verdere „additioneele artikelen"
onnoodig zijn, verdient deze beschouwing zeer
zeker nadere overweging-
OVERZICHT.
Eindelijk, ruim een dag na de ontruiming
ervan door de Duitsobers, hebben de Fran-
schen 'tfort/Vaux bezet. In den nacht van
1 op 2 Nov. hebben de Duitschers het werk,
zonder daarin door de Fransehen te worden
gehinderd, ontruimd en gisteren op 3 No
vember vermoedelijk pas na uit hetDuit-
sche legerbericht kennis te hebben gekregen
van de ontruiming hebben de Franschen
bet fort bezet.
De niededeeling in het Fransche bericht,
dat de troepen den derden November weer
in het bezit kwamen van het fort Vaux,
sluit in zich de erkenning, dat men niets
gemerkt heeft van den Duitschen uittocht.
Verder is van het Westelijk front niets
bijzonders meer gemeld; zoowel nabij Ver-'
dun als op het Somme-front wordt thans
slechts een gematigde loopgravenstrijd ge
voerd. Alleen is hier en daar meer artille
rie-bedrijvigheid waar te nemen, zoodat nog
altijd weer nieuwe infanterie-acties- aan
staande kunnen zijn.
Eenzelfde toestand ongeveer heersoht aan
het Russische front en in Macedonië.
Roemenië schijnt er toch eenigszins heter
aan toe, de laatste dagen; niet juist dat de
Roemeniërs veel terrein terugwonnen met
hun tegenaanvallen, maar wijl hun hardnek
kige tegenstand den opmarsoh der Duitseh-
Oostenrijksche troepen in Transylvanie toch
voorloopig tot stilstand heeft gebracht.
Ook in de Dobroedsja hebben de centralen
geen vorderingen meer gemaakt ea nn komt
é\M
.M-T-M
e
De verkiezingsactie in Amerika houdt
daar bijna de geheele politieke aandacht in
beslag. Immers a.s. Dinsdag reeds zullen de
kiezers der Vereenigde Staten beslissen wie
in het tijdperk tueseben Maart 1917 en Maart
1921 het lot der groote Unie zal bestieren,
president Wilson de democraat, of de heer
Hughes de republikein. Wel zijn het slechts
de kiesmannen die in 't begin van Novem-
ber benoemd worden, maar zij worden ge
kozen met een stellig mandaat om hun stem
uit te brengen op een der officieele partij-
candidaten, zoodat Dinsdag feitelijk de be
slissing valt. De keuze zal 'naar men al
gemeen verwacht thans ook van grooten
invloed zijn op den oorlog, terwijl in vre
destijd de verkiezing van het Amerikaain-
scho staatshoofd eigenlijk meer van belang
Was voor de financiers dan voor de staats
lieden. Welken invloed eigenlijk de uitslag
der verkiezing op den gang van zaken zal
hebben, blijft evenwel nog een^ vraag, omdat
men niet precies weet welke houding Hu
ghes wel juist in het groote wereld-gebeu
ren zal aannemen.
De betrekkingen tusschen het Vaticaan en
Engeland.
Volgens een bericht van de „Stampa" uit
Rome, wordt daar de boodschap van den nieu
wen Engelsclien gezant bij het Vaticaan in ker
kelijke kringen met spanning verwacht. Aan
den gezant moet zijn opgedragen, er bij het
Vaticaan op aan te dringen, dat de lersclie
geestelijkheid haar houding inzake hot lersclie
dienstplicht-vraagstuk verandert. Kort geleden
ontvingen de Paus en de Kardinalen een Me
morie uit Ierland, waarin de tijd van den op
stand en van zijn bloedige onderdrukking wprdt
beschreven en waarin de torenden Heiligen
Stoel verzoeken, ten hunnen gunste in te grij
pen. Dit document moet op den Paus grooten
indruk hebben gemaakt; tegelijkertijd heeft de
Paus echter de Iersche hooge geestelijkheid ge
wezen op de onmogelijkheid van een tusschen
komst. Men denkt dat het Vaticaan ook tegen
over de wenschen van graaf Salis dezelfde hou
ding zal aannemen. In ieder geval zuilen van
den uitslag van de zending van den nieuwen ge
zant de toekomstige betrekkingen tusschen het
Vaticaan en Engeland afhangen.
Aardappelnood iu de steden. De bisschop
van Usnabrück heeft op den feestdag van Aller
heiligen, in al de kerken van zijn bisdom een
herderlijk schrijven doen voorlezen, gericht tot
de katholieke landbouwers met het dringend'
verzoek, den immer meer dreigenden aardap
pelnood in do steden te helpen lenigen en daar
om ook op alle Zon- en feestdagen met het be
zorgen van aardappelen voort te gaan.'
In de Noordzee. Officieel wordt uit Berlijn
gemeld: In den nacht van 1 op 2 dezer hebben
lichte Duitsche zeestrijdkrachten een onderne
ming uitgevoerd tegen de handelsroute tusseheu
de Theems en Nederland. Zij hebben verschei
dene stoomschepen aangehouden en onderzocht
en twee daarvan, die verdacht waren, opge
bracht. Een derde stoomschip (de „Oldambf'O,
is nog niet aangekomen. Op den terugtocht zijn
eenige torpedobooten korten tijd vruchteloos
door 4 Engelsche kruisers beschoten. Onza
strijdkrachten zijn alle onbeschadigd terugge
keerd.
Een belangrijke samenkomst. De „Wiener All-
gemeine Zeitung" beweert, dat de Czaar alls
Entente-gezanten in Rusland voor een zeer ge
wichtige bespreking naar het groote hoofd
kwartier heeft ontboden. De Engelsche gezant
Buchanan is daar reeds aangekomen.
Rusland en de Finnen. Naar Zweedsche bla
den weten te melden, mogen de bemanningen
van Finsche visschersvaartuigen voortaan in,
Zweedsche havens niet maar aan land gaan,
daar ieder kapitein voor zijn manschappen ver
antwoordelijk is gesteld en voor iederen ont
vluchten matroos tienduizend Kronen als maxi
mum straf zal hebben te betalen.
Uitwisseling van zwaar gewonden. Met in
gang van 20 November zal de uitwisseling van
zwaargewonden tusschen Duitsehland en
Frankrijk weer beginnen. Dan zullen ook her
stellenden uit Frankrijk, Engeland en Duitseh
land in Zwitserland worden geïnterneerd,
waar zij onder toezicht van een commissie van
Zwitsersche geneesheeren komen te staan. Ook
Oostenrijksehe burgerlijke geïnterneerden zul
len van deze gelegenheid profiteeren, daar
Frankrijk daarin reeds heeft toegestemd.
Uit Luxemburg. De Luxëmburgsche regee
ring heeft een reeks verordeningen inzake liet
levensmiddelen-vraagstuk afgekondigd. Zooi
is o.a. een maximum-prijs voor vleesch vastge-'
steld, waardoor de bestaande prijzen in door
snede 20 tot 30 centimes per pond worden ver
laagd. De boterprijzen zijn, zooals gewoonlijk:
gedurende de wintermaanden, hooger gesteld.
De havervoorraden worden in beslag genomen
en onteigend. De uitvoer van paarden van 12
jaar en ouder is voorloopig weer toegestaan.
Duitschland's Iegersterkte. Hilairo Bello, de
bekende Engelsche militaire schrijver, schat het
Dnitsche veldleger op het oogenblik op ruim
5 millioen man. Dat is het grootste aantal, dat
Duitsehland nog in het veld heeft gehad. De
reserve, die. achter deze troepenmacht staat
raamt hop hoogstens 1.250.000 man.
UIT OOSTENRIJK.
KEULEN, 3 Nov. (Part.) Uit Weenen wordt
aau Te „Kölnisehe Zeitung" geseind: Het'
nieuwe Kabinet hield reeds verscheidene raads
zittingen waarin men zich. vooral bezig hield
met de voedingsquaestie en de hervorming van
het voedingsdepavtementdit was door Sïürghlc
ender het ministerie van binnenlandscho zaken'
gesteld. Volgens den algemeenen wensch schijnt
Koerber liet in navolging van Duitsehland eene
grootere zelfstandigheid te willen geven.
EEN RUSSISCH LINIESCHIP OP EEN
MIJN GELOOPEN? I
KOPENHAGEN, 3 Nov. Vclgens oen tele
gram uit Stockholm aan „Berliugske Tidende"
heeft een Zweedsche zakenman, van °en reis
naar Rusland en Finland teruggekeerd, verteld
dat het Russische linieschip „Sewastopo!"
(23,400 ton) een week geleden voor Helsing-
fors op een mijn ia g-eloopen en gedeeltelijk ver
nield.
DE RIJKSKANSELIERSREDE
UITGESTELD!
BERLIJN, 2 Nov. Naar het Wolff-burean
verneemt, zal de Rijksdag de agenda (hedetO
Zaterdag afhandelen en vervolgens verdun
worden.-
De voorgenomen rede van den Rijkskanselier
zal dientengevolge worden uitgesteld. De ver
dere vergaderingen van de hoofdcommissie euN,
