hum. mum. goirant
BUITENLAND
TEGENSPOED.
STADSNIEUWS
FEUILLETON
'IT' ded°,
CHARLES EüSCifEOE
Woensdag 27 Augustus Tweede Blad
GEMENGDE BUITENLANDSCHE JERICHTEh
1
DE VREDESONDERHANDELINGEN.
Het vredesverdrag voor Oostenrijk.
De Opperste Raad heeft Maandag een deel
van het antwoord op het tegen-ontwerp van.
Oostenrijk goedgekeurd.
Volgens het „Journal' heeft de Opperste
Raad besloten het vredesverdrag met Oosten
rijk snel ai' te doen, daar Tittoni den Jen
September te Rome moet ajn en op 1 Sept.
uit Parijs denkt te vertrekken. Het is mits
dien van belang dat het verdrag dien dag is
oi wordt ge teek end.
De Opperste Raad der geallieerden heelt
Dinsdagochtend beraadslaagd over het ver
drag met Oostenrijk. De financieele bepalin
gen zijn aangenomen. De voorwaarden over
het herstel zijn nog niet ten einde gebracht.
Br 2Ójii nog verschillende amendementen
voorgesteld. De beraadslaging zal Woensdag
voortgezet worden. Men heeft nog geen nieuw
onderzoek gehouden over de kwestie, die
Maandag besproken werd, namelijk die van
een bijzondere bepaling, waardoor de Oosten-
rijkscue republiek zich zou verbinden de noo-
dige voorzorgen te nemen tegen de Duitsche
annexionistisehe propaganda, dat Oostenrijk
aan bet Duitsche rijk wil hechten. Het
schijnt niet, dat een dergelijke bepaling, zoo
ze opgenomen wordt, nog vergezeld zal gaan
van een waarborg van onafhankelijkheid of
van onzijdigheid, door de groote mogendhe
den aan Oostenrijk te verleenen.
Fiume.
Naar de „Matin" uit Turijn verneemt, zal
do conferentie over Fiume niet voor October
een beslissing nemen. Dit uitstel is noodza
kelijk omdat president Wilson zich tegen het
Italiaanse li voorstel blijft verzetten. Er
wordt met hem onderhandeld.
De Balkanverwikkelingen.
De „Temps" publiceert verklaringen van
Bratiano, die zegt zeer verwonderd te staan
over de houding van den Oppersten Raad, die
de medewerking van Roemenië tegen Hon
garije had gevraagd, toen do Hongaarsche
bolejewiki het Roeuieensche leger aanvielen,
dat zioh toch niet tot een zuivere verdediging
kon bepalen. De requisites zijn slechts een
zeer geringe vergoeding voor hetgeen üe
Duitsohe troepen tijdens hun verblijf - in
Roemenië hebben weggenomen
Uit Parijs wordt gemeld:
Het schijnt, dat de Opperste Raad met al
te zeker is van de bedoelingen der Roeme-
uiëre in Hongarije. In de nieuwe nota vraagt
hii of Roemenië trouw blijft aan het begin
sel, dat de te verkrijgen schade v erg© e ai mg
moet worden vastgesteld door de geallieer
den, zoodat ieders rechten worden betracht.
Dte „lkoho de Paris", die in de nota een zui
ver Amerikaansclie ingeving ziet, zegt, dat
ht de betrekkingen tussehen de Entente en
Roemenië een eritieke phase aanbreekt en
wel op den dag, waarop het verdrag niet
Oostenrijk moet geteekend worden, daar dit
bepalingen inhoudt betreffende de bescher
ming dei' minderheden in Roemenië, welke
Bratiano steeds wil afwijzen. De betrekkin
gen tussehen Serviërs en Roemeniërs zijn
ook niet al te goed, daar het kabinet van
Boecharest de verdeeling van het banaat van
-Teanesvar verwerpt, d'oor die conferentie
vastgesteld.
Bij de Serviërs zou er sprake zijn van al-
gemeene mobilisatie.
03 levering van oorlogsmateriaal gestaakt.
De economische ra-ad heeft de Roemeensehe
regeering er van in kennis gesteld, dat ten
gevolge van haar optreden alle contracten
voor de levering van wapenen en oorlogsma
teriaal zijn opgeheven. Leveringen van dien
aard aan Roemenië zijn niet geoorloofd.
UIT HONGARIJE.
De regeeringscrisis.
Volgens Duitsche bladen heeft ook Stefan
Friedrich door de Entente-missies in Hon
garije als kabinets-formatenr aangewezen,
het tegen de sociaal-democraten moeten af-
leggen. Zijn aanhangers hebben alle moeite
gedaan om hem aan het hoofd van do re~
geering te houden, doch de sociaal-democra
ten hieven weigeren met hem in zee te ste
ken en aangezien hij anders zijn opdracht:
een kabinet te vormen uit-alle partijen, niet
k<5n volbrengen heeft Friedrich zich terug
getrokken. De „Voseiscbe Ztg." verneemt uit
Boedapest,- dat Franz Heinrieh, de Minister
van Handel in 't kabinet-Friedrich, nu eer
ste Minister wordt. Perenyi krijgt binnen-
landsehe zaken, prof. Grünn financiën, dr.
Keiler voedselvoorziening, Karl Hussar eere-
dlenst. De socialisten krijgen twee portefeuil
les, die van volkswelvaart (Peidl) en van
handel (Garamj). Zij maken echter tevens
aanspraak op vier staatssecretariaten, terwijl
de kabinetsformateur hun slechts een wil ge
ven. Verder verlangen zij dat de minister
van binnenlandsdhe zaken niet alleen de ver
kiezingen zal leiden; zij willen de leiding;
geven aan een driemanschap, bestaande uit
den minister, een socialistisch en een bur
gerlijk politicus
De onderhandelingen tot vorming van een
definitieve lijst worden voortgezet. Eenev-
ziids werkt de partij van den vroegeren mi
nister Friedrick voor diens eandidatuur.
Friedirich zelf verklaarde, dat de burgerlij
ke partijen overeengekomen waren, slechts
onder zijn voorzitterschap aan een kabinet
deel te nemen. Deze opvatting Is gedemon
streerd door talrijke deputaties, die bij den
minister-president en de vertegenwoordigers
der Entente verschenen waren. Volgens de
meening der $ociaal-de<miocraten zijn dit on
beduidende, betaalde demonstraties. De partij
Friedrich verklaarde niettemin dat in geval
de sociaal-democraten weigerden aan een
kabinet-Friedrieh deel te nemen, slechts een
zuiver burgerlijk of een zuiver socialistisch
ministerie mogelijk was.
Het Hongaarsche muntstelsel.
Naar uit goede bron verluidt, is de Hon
gaarsche regeering voornemens het Fran-
scbe muntstelsel in te voeren. De maatrege
len hiertoe zullen samengaan met de liqui
datie der Oost-enrijfksch-Homgaarsdhe Bank.
UIT DUITSCHLAND.
Nieuwe stakingen in zicht.
Maandagavond heeft in Berlijn een verga
dering plaats gehad van de arbeidersraden
en bedrijfsraden der onafhankelijken en com
munisten, om de houding te bepalen ten aan
zien van de door Noske bevolen maatrege
len tegen den onafhankelijk-sociallstische en
eommunistischen VoUzugsrat. Na stormach
tige debatten, die vier uur duurden, werd
met groote meerderheid een motie aangeno
men, waarin gezegd ,werd, dat do Berlijn-
sche arbeiders den strijd tegen de kapitalisti
sche en militaristische tegenrevolutie aan
binden, doch eerst als zij zelf het oogenblik
daartoe gekomen achten. Zij willen daartoe
alle revolutionaire krachten in geheel
Duitschland eerst organiseeren. Thans reeds
verklaarde de vergadering, dat de maatregel
van Noèke tot verdere benadeeling van het
economisch leven zal leiden en dat de re
geering Ebert-No«ke daarvan de schuld
draagt.
Premie- en stukwerk gevraagd.
In een hoofdartikel in de „Vorwiirts" wordt
os. gezegd: Zoo zeer als wij er in den aan
vang onze ingenomenheid mee betuigd heb
ben, dat het stukwerk afgeschaft is, zoo groot
is de* ontgoocheling erover, dat de plicht tot
nuttigen arbeid voor de volksgemeenschap
niet overal wordt uitgeoefend. De omstan
digheid, dat degeen, die geen lust heeft in
werken, hetzelfde loon krijgt als degeen, met
wien dit .wel het geval is, werkt verlammend
op de goede elementen der arbeidersklasse.
De „Vorwarte" wijst ex op, dat Duitschland
zich in dezelfde positie bevindt als in zekere
tijden de Russische en de Hongaarsche ra
denrepubliek en dat men daar met het stuk
werk- en premie-loonstelscl een gunstig re
sultaat heeft bereikt. Daarom dient ook in
Duitschland naast het stukwerk het premie-
loon te worden overwogen. De groote nood,
waarin zich het Duitsche volk bevindt, recht
vaardigt iederen maatregel die de gemeen
schap vCTlichting verschaft.
Zwarte toekomst.
De Munckener. pers maakt melding van een
toespraak v'an Oberluitenant Herrgott tot de
studeerencfe vrijwilligers.
Hij zokle o.m.: Omgewijfeld gaan wij een
nieuwe politieke crisis tegemoet. De kolen- en
levensmiddelennood zal zidb nog ve-rergoren.
Binnen korten tijd zal onze industrie niet meer
in staat zijn de huidige hooge loon en t6 be
talen en de fabrieken zullen moeten stopzetten.
Voor den a.s. winter moeten wij rekening hon
den met ongeveer vier millioen werkloozen.
Hervatting der scheepvaart
Naar de Rbein., Westf. Ztg. meldt is het aan_
tal geregelde scheepvaartlijnen van Hamburg
naar overzee weer met eenige buitengewoon
belangrijke verbindingen vermeerderd. Aller
eerst heeft de Canadian Pacific, die naar men
weet over een groote vloot beschikt, besloten,
tussehen Canada en Hamburg een gexegeüde
scheepvaartlijn te openen. Het eerste stoom
schip z$l omstreeks begin September voor de
havensteden Quebec én Montreal in de vaart
worden gebracht. Ook bet herstel van het
directe scheepvaartverkeer tussehen Hamburg
en Cuba en Mexico is verzekerd. Het eerste
stoomschip zal einde September van Hamburg
naar La Habana en Vera Gruz vertrekken. De
Baamarck-liin te Hamburg zal eerlang het ge
zegeldO stoomvaartvorkeer met Skandinavië
herva tten. i Voorte wordt op 80 Augustus het ge
regelde verkeer tussehen Hamburg en Antwer
pen herstelddeze verbinding, die door de Ham-
buxgsche reederij A. Kiraten wordt (onderhou
den, noemt zich Hamburg-Antwerpener Dampf-
sohtif f ahrte-Linie.
De toestand in Opper-Silezië.
Het N. T. A. verneemt uit Parijs, dat vol
gens berichten uit Warschau de toestand In
Opper-Silezië zeer ernstig blijft. Paderewsky
heeft in den Poolschen Landdag een verkla
ring afgelegd, waarin hij mededeelde dat
Duitschland; die verbintenissen, die het in
Berlijn tegenover, de Poolscihe gedelegeerden
heeft aangegaan, niet nakomt.
De terugkeer der krijgsgevangenen.
Rijkspresident Ebert heeft tijdens zijn be
zoek aan Munch en ter gelegenheid van de
overdracht van het Beiexsche leger aan de
spjksweer meegedeeld, diat de onvermoeide
bemoeiingen der regeering betreffende een
zoo spoedig mogelijke terugzending der
Duitsche gevangenen, thans eindelijk met
uuoces zijn bekroond. Engeland' laat sedert
eenige dagen 2000 Dnitsche krijgsgevangenen
per dag vrij.
De afstempeling der Duitsche
bankbiljetten.
Met betrekking tot die verwisseling der
bankbiljetten maakt het rijksminiflterle van
financiën ambtelijk bekend, dat in de laatste
dagen besprekingen met een groote groep
yan deskundigen hebben plaats gevonden
over de te nemen maatregelen tegen de kapi
taalafvloeiing. Als resultaat van deze be
sprekingen heeft de rijksminister van fipan-
ciën het plan laten varen om de verwisse
ling van Dnltech papiergeld te gelasten. Van
afstempeling der bankbiljetten is in t ge-
hieel geen sprake geweest.
UIT BELGIE.
De huurwet.
Uit den i» de Belgische bladen vermelden
tjdraf, des huiehuurwet, zooals deze door Kamer
en Senaat is aangenomen, blijkt, dat van den
datum af, waarop de huur eindigt, tot dien-
zelf dén datum van het jaar 19Ü elke huurder
of vroegere huurder het recht beeft, om het
door hem gehuurde perceel bh voortduring te
bewonen op de voowaarden ziiner schriftelijke
of mondelinge huur, overeenkomstig de bepa
lingen dezer wet.
Hetzelfde geldt voor do vaste goederen,
dienende voor handel en nijverheid, indien het
is bewezen dat de huurder, ten gevolge van den
oorlog, geheel of voor een aanmerkelijk deel
werd beroofd van de voordooien, welke het ge
huurde goed hem regelmatig moeet opleveren.
Tot na bet verloop van de verlengde huur
heeft de verhuurder lijet recht een venhoo-
iging van dertig ten honderd te eieohen. zonaer
dat het hem toegelaten zij deze jverhoogmg
onreohtetreekeeh te overschrijden door do las
ten, aan den huurder opgelegd, te vermeerde
ren. -U
Hjj kan ©ahtex eene grootore door den reen
ter te bepalen verhooging eiechen, indien dez©
verheuging klaarblijkelijk is gerechtvaardigd
door de toeneming der lesten en ^^aven,
welke hij wegen« het verhuurde goed zal
i ^De*verhuurder heeft het recht de huurver-
i leng in g niet too te staan om gewichtige, door
*^*^Tv'.an misbruik
van genot, aan den rechter vragen, dat de ycr-
16HetKvooratel Tor verlenging wordt aan de
volgende voorwaarden onderworpen: lo. van
de geregelde betaling van den huurtrw. met
inbegrip van de verboogong; 2o. van de wt
vSKfder overeengekomen sahikkmgen of be
slissingen betreffende achteretallige beta-
i AuffUjytue 1914. W-erden <*6
SXreeXm^n na dezen datum gesloten
en mocht een der belanghebbenden van mee
ning zijn dat de huurprn* lager of hooger ie
dan de^normale prijs, dan wordt deze normale
prijs tot grondslag genomen voorde bereke-
der verhooging. Ia geschoj den wordt
hij vastgesteld door den reenter, die desnoods
het advies van een expert wint.
De wet geldt voor Belle en geallieerd©
onderdanen en niet voor. ken. die oorlopwm-
1 hebben gemaakt «P zoomen bu
de we?
De Sen&at keurt het Vredes
verdrag S°«d*
De Senaat heeft met ajgomeene stemmen
het vredesverdrag met b^gen aangenomen
De meesijc sprekera hebben mektemm ale
hun meening te kennen gegeven, dat Belgie
niet de moedige voldoening gekregen heeft.
Zij hefoben den wensoh uitgesproken, dat Bei-
gïè handielsivordragen geallieerden
ml el uiten. Baron XJe&cajllp heeft gez-egd,
dat ondanks den volkeremboud de horizon
duister blijft en vol bedro^^gen. Do socia-
„Uw kaartje, mijnheer"..
„Maar
„Ik.ik heb het niet meer I" steunde Re
ginald.
„Heeft u er dan wel een gehad?" vroeg de
conducteur, henr scherp monsterend.
„Ja, een retourkaartje, ïk Weet zeker>
dat ik het van middag in dezen zak gestoken
heb."
„Dat moet u nog maar eens zoeken." Regi.
aald zocht, en bemerkte eindelijk dat er een
gat in den zak van zijn jas was.
„Er is een gat in den zak, sto te e hij,
•„het kaartje zal er doorgevallen zijn.
„Wellicht zit het tussehen de voeringvoel
log maar eens," zei de conducteur.
Reginald deed dit en meende nu een hard
voorwerp te voelen maar de onbarmhartige con
ducteur wilde niet alleen het kaartje voelen,
maar ook zien, want hij achtte zijn tangetje niet
in staat om het kaartje door den jas heen te
kninnan.
„Scheur de ondervoering maar een beetje open,
dan kunt ge het kaartje vatten," zei een der
heeren, die er blijkbaar veel schik in had.
Reginald haalde zijn mes te voorschijn en
plantte het in de voeringeen krachtige ruk
en de voering van de halve jas was opengescheur
en het kaartje viel op den vloer. De beide heeren
lachten en schudden het hoofd, terwijl de con
ducteur het kaartje greep.
Reginald sloeg beschaamd over zijn onhandig
heid de oogen neer, toen de conducteur hem
eensklaps op den schouder tikte en zei„Wat is
dat? Gaat u naar Spiegelheim
„Zeker, dat staat toch op het kaartje."
„Maar dit is een sneltrein," zei de conduc
teur.
Reginald vermoedde iets onheilspellends. „Een
sneltreun?" stotterde hij.
„Ja een sneltrein, die houdt te Spiegelheim
niet op. Dit kaartje is ongeldig, u moet boete
betatên."
Ratsklonk het achter hem. Reginalds jas
met loshangende voering was tussehen de deur
beklemd geraakt en toen hij wilde opstaan om
zijn beurs te voorschijn te halen, was er een groot
stuk van zijn jas plus de voering afgescheurd.
Reginald staarde ontzet op de aangericht^
verwoesting.
„Troost u," zei de conducteur, „de jas was
Idstifiohe senator Colleaux, die piae uit
Duitschland teruggekeerd la, heeft gewaar
schuwd tegen den militaristischen geest, die
volgens hem nog altijd in Duifceehland
heerscht en tegen den oorlog op economisch
terrein, die reeds weder d'oor Duits oh land
voorbereid wordt.
Van den Heuevl, minister van staat en
gedelegeerde ter vredesconferentie, heeft me
degedeeld, dat de opperste raad met aige-
meene stemmen de overeenkomst tussehen
België en Engeland over Ooet-AJrika goed
gekeurd heeft. België krijgt mandaat voor
het bestuur van een belangrijke streek, die
Ooranidi en Oeganda omvat. Detze streek heeft
een bevolking, die veel sympathie voor Bel
gië heeft en die rijk aan-vee is.
UIT FRANKRIJK.
:V.
Een nieuw sensatieproces?
Een bericht, dat groote sensatie zal maken,
söhrjjft de Parijache correspondent van het
„Hhl", ie het bevel van den militairen gouver
neur van Parijs om een instructie te openen,
tegen Ernest Jqdet, oud-directeur van de
„Petöt Parisieh." en de „Éclair, beschuldigd
van verstandhouding met den vijand. Juuet
verkreeg een groot© vermaardheid door zijn
heftige campagnes tegen Dreyfus en later
tegen Glememoeau, dien hii beschuldigde een
agent van Engeland te zijn. In 1917 verkocht
hij de „Edair" en ging naair Zwitserland om
zich bü ziin kinderen te voegen. Ex liepen
geruchten, dat hii ontmoetingen had met vijan
delijke onciexdanen en dat hij de opvoeding
zijner ikaaideren aan Duitschere had toever
trouwd. jVoorte zou hij getracht hebben een
Fransch blad te koopen met Duitsah kapitaal.
Opgemerkt wordt, dat d© ...Bonnet xouge'
steeds neer goedgezind was ten opzichte van
Judet en dat er transacties plaats hadden tus
sehen Judet en Pierre Lenoir over den aan
koop van de „Éclair" door dezen laatste. Sedert
werd, naai' men weet. Pierre Lenoir ter dood
veroordeeld wegens het misdrijf van verstand
houding met den vijand.
In de „Action fancaise" vergelijkt Daudet
d© zaak-Judet met de zaken-Olemenceau en
Malvy; hii herinnert aan de betrekkingen tus
sehen Judet en Briand.
In elk geval zal de instructie tegen Judet
weer alle namen op den voorgrond brengen van
de beruchte oorlogaprocessendie «men reeds
begon te vergeten; zelfs Guilbeaux en Alme-
reyd'a zullen weer op het tapijt, komen. In-
tusschen schrijft de „Éclair", die sedert begin
Augustus het orgaan van Briand is. dat de
vennootschap, welke de eigenares ia van de
„Éclair" nooit in betrekikng hteeft gestaan
tot Judet.
De lijken der Russische tsarenfamilie.
Het lijk van grootvorst Sergius. van do
grootvorstin Elisabeth en van de andere leden
der familie Romanof, die in het vorig© jaar
bij Perm vermoord zijn, zijn opgegraven en op
gezonden, Het lijk van den tsaar en d© lijken
van de leden van zijn gezin zijn in stukken ge
hakt en onmiddellijk na d© misdaad verbrand.
Een nieuw ter plaatse ingesteld onderzoek, en
nieuwe aanwijzingen, bevestigen dez© feiten.
Het kadaver van den lievelingshond van een
der dochters van den tsaar is teruggevonden op
de overblijfselen der lijken op den bodom van
«en mijnput, waarin de lichamen der slacht
offers waren geworpen.
De zetel van den Volkerenbond.
Havae zegt. naar aanleiding van de berich
ten dat Brussel de zetel van den volkerenbond
zou worden in plaats vaD Genève, dat sedert
het besluit om Genève als zoodanig aan te
wijzen het niet bekend is, dat ©enige mogend
heid aan de andere heeft gevraagd op dit be
sluit terug te komen.
Nederlaag der bolsjewisten.
In een concentrisch en aanval hebben de ver-
oenigde Oekrajiensche troepen Berditechef en
Shitomir genomen. Zii staan nu een paar
werst van Kief. D© bolsjewistische afdeelingen
trekken overhaast vluchtend zioh terug. In
Shitomir werd de bokaefiatisch© etaf gevangen
genomen. In het gebied van Dessa werden de
bolsjewisten uit Birtzala verdreven.
Gedurende den oorlog heeft België on
geveer tweehonderd duizend inwoners verlo
ren.
Het bevolkingscijfer, dat in 1910, 7.423.000
inwoners bedroeg, zal na de telling in. 1920
slechts 7.500.000 beloopen, met inbegrip van
de inwoners van Malmódy en Eupen. Vóór
den oorlog vermeerderde België's bevolking
jaarlijSos met zes tot zevenhonderd duizend
zielen.
De Zweedsohe typografen hebben, na een
staking van acht weken, een voorstel van
het scheidsgerecht aangenomen en zijn weer
aan het werk gegaaD. Volgens beriehten. nat
Duitsche bron moet men de staking als door
hen verloren beschouwen. De kosten der
staking worden op anderhalf millioen kronen
geschat.
In de „Stadseditie d:er Opr. Haarl. Grt."
van gisterenavond treffen wij een artikel aan
over den thans ontslapen Mr. Charles En
schedé, dat eenige jaren geleden went ge
schreven door, den heer J. .W. Enschedé. OVij
■antieenen er nog het volgende aan om do
verdiensten van den ontslapene in het licht
te stellen.
In 1887, toen Mr. J. J. Enschedé zich als
beheerend mede.vennoot terugtrok, werd Mr.
Charles meer in het bijzonder, belast met de
zorg der afdeeling lettergieterij, latei' ook
der zincographie - en houtgraveer-iimehting.
Reeds in zijn jongelingsjaren had zich een
zekere voorliefde geopenbaard voor oudheid
kundige onderzoekingen. Thans was hij in
een maatschappelijken werkkring geplaatst,
waardoor hem als het ware van zelf de
weg gewezen werd in welke richting die
oudheidkundige studüën zack zouden bewe
gen, want voor de geschiedenis der boek
drukkunst, in het bijzonder die dér Nedier-.
landsche lettergieterijen vond hjj de gege
vens als voor het grijpen. En de geschie
denis ei fier vroegere Ncderlandjsche j? loterijen
grondig te kennen, was hem als practisch
industrieel broodnoodjg.
Zooals reeds meermalen verhaald js, o. a.
in bet Gedenkschrift der lettergieterij van
Joh. Enschedé en Zonen, dat in 1893 door
hem' gesteld werd, is de firma in het bezit
van een groot deel van den stempel- en ma
trijzen-voorraad van vroegere Nederlandsche
gieterijen, o.a. di3 van .Wetstein, Rosart en
Nozeman, Jan van de Putte, Roman, Ploos
van Amsel en De Groot, die op hun beurt
weer materiaal bezaten, dat vroeger toebe
hoord h ad o.m. aan Aelbrecht Hentricksz.,
Plantijn, Elsevier en Blaeu, om slechts en
kele namen te noemen; stempels gesneden
door Ameet Tavenier, Christoffel van Djjck
en Fieischman zijn thans eigendom der firma.
De nauwkeurige historische kennis daarvan
moest onmiddellijk terugwerken op de he-
dendaagsche practjjk zijner industrie, ter
wijl omgekeerd ziju technische wetenschap
hein beter dan een apder in de gelegenheid
stelde tpt die historische kennis te komen,
daarin geholpen door zijn liefde voor oud
heidkunde en de belangstelling in het typo-
graphisch bedrijf, dat een Enschedé als aan
geboren is.
Voor zoovel' de dagelijksche zorg voor dc
huidige industrieele zaak daartoe tijd. over
liet, wijdde hij zich aan zijn geschiedkundi ge
Onderzoekingen, daarbij voor een deel steu
nende op handschriftelijke aanteekeningea
die Jn de 18e eeuw door zijn bet.overgroot-
vader Johannes Enschedé gemaakt waren.
Het reeds genoemde Gedenkschrift was ito
eerste vrucht van die onderzoekingen en
werd kort daarop (Juni 1893) gevolgd door
een studie over De drukkerij van Johannes
ELzmyer in 1658.
ZooaLs uit het bovenstaande blijkt, was
zoo gaandeweg het Nederlandsche vroegere
gietersbedrijf in zijn geheelen omvang tot
zijn historisch studievak geworden; af en
koe verschenen sedert kleinere bijdragen in
vakbladen, want de onderzoekingen werden
en worden nog steeds voortgezet,
Zoo is nu Mr. Ch. Enschedé de eenigo
letterkundige hier te lande in de strikte
beteekenis van het woord geworden, dio
gaandeweg hoe langer hoe meer zich ver
diept in de geschiedenis van zijn vak, dat
hij, zooveel als kan, vrij wil nouden van
buitenlandsche invloeden en een nationaal
karakter zou willen geven. Zijn polemiek
een paar jaar geleden met den lieer H. A.
M. Roelants Jr. over een Nederlandscli bock-
dxukkerswapen is daarvan een uitvloeisel.
Die historische onderzoekingen naar gego-
tep. boekdrulcletters deden hom als van zelf
in aanraking komen met het gesckilsfiik
over dje uitvinding der, boekdrukkunst, sïndjs
anderhalve eeuw een geliefkoosd onderwerp
der familie Enschedé, van ,ouds verstokte
Gosterianen. Het Festschrift ten gunste van
Gutenberg, in 1900 verschenen hjj gelegen
heid der Mainzer feesten, deed hem wederom
opmerken, hoezeer deze kwestie ook nu v/eer
bekeken wordt alleen van een historisch
standpunt, niet van een technisch daarbij.
(JVat zulks heteekeot is te lezen in zijn kort
verschenen Technisch onderzoek naar de uL-
vinding der boekdrukkunst.
Het ligt dan ook voor de hand om te
besluiten uit de waarde dezer, historische
studiën, die getuigen van een juisten, on
bevangen blik in het vroeger letter giet ers-
bedrijf, dat zij de iifdustrieele kennis van
den auteur vermeerderden Het gemeente
bestuur van Amsterdam verzocht dan cok
in 1900 Mr. Ch. Enschedé, als den aange
wezen persoon, rapport uit te brengen over
een opheffing of eventueel© reorganisatie dei-
Stadsdrukkerij. Trouwens, dergelijke arbeid
is hem niet vreemd. Meermalen toch moet
toch bedorven, maar vijl' gulden boete moet
u toch betalen 1"
„Ik wil graag nog meer betalen, maar hoe
kóm ik! van daag nog thuis?
iv.no
,Ik zal u raad geven,'
meende de conduc-
su (XI U. Iftchl gjUVüiJ;
teur. „U kunt tot Perleburg rijden daar houdt
de trein stil, het naastbijgulegen station van
daar is Spiegelheim. In Perleburg- vindt u wel
gelegenheid om naar üuis te komen."
Reginald betaalde als in e«u droom, waarnj
de conducteur zich verwijdcrd|e.
De beide heeren begonnen hun niet Duiste
rende stem een gesprek, L^S'iiald luisterde
angstig toe, af zijn bercoving soms het voor
werp v.ah hun onderhoud y*-- Hjj werd beur
teliu.gs rood en wit, koud en warm en toen
een der heeren toevallig ecn blik qp hem
wierp, gleed ziju hand we©1' 1,1 dén zak, waar
hij do revolver had
„Als zij mij nu aanvallen, dacht hij, dan
trek ik aan de noodrem, gelukkig zit ik aan
den rechterkant. Maar als^zij p^k wapens
bij zich dragen? ,Wat dan'?"
Daar Reginald sloeg V°1 uiigst de oogien
op, de een haalde mts uit zijn zaken
Wendde zich tot hem.
„Mijnheer"
Reginald zag, hoe hij, hij deze woorden een
schitterend voorwerp, uit den zak haalde—
„Nu is h et tijd," dacht hij. Hij vermande
zich, stiet met de rechterhand het venster
in stukken, zocht de rem te grijpen en trok
met de linkerhand de revolver.
„Waag het niet," riep hij.
De rem werkte. Een luid fluiten weerklonk,
de wielen knarsten, de trein stond stil. Spra
keloos zagen de beide heeren Reginald aan.
„Hij is gek," zei een hunner.
„Stapelgek 1 verklaardde de andere.
„Wat gebeurt hier?" riep de hoofdconduc
teur, die het portier had opengeworpen. „Waar
om verbrijzelt u het venster, en brengt u den
trein tot staan
Reginald stond een'oogenblik sprakeloos.
„Deze.... beide.... roovers"....
Een geweldig lachen der beide „roovers" volg
de als antwoord.
„Laat mijnheer uitspreken 1 beval de hooia-
conducteur.
wildenmijaanvallen I
Opnieuw volgde een schaterlach. De conduc
teur beschouwde hoofdschuddend de dne per
sonen en het personeel ksek nieuwsgierig in den
Mijne heeren, wat hebt u daarop te ant
woorden?" zei de conducteur, zich ernstig wil
lende houdende.
„Ik ben graaf X, en deze heer is mijn broeder,
zei de een.
zijn voorhoofd, die daardoor het aanzien van
een bont geverfde landkaart kreeg. „Maar,
stotterde hij, „maaru haalde toch een wa
pen uit den zak
Een wapen?" zei een der heeren lachend,
g'é vergist u, ik haalde mijn sigarenkoker te
voorschijn om u een sigaar aan te bieden
Hier is hij
Reginald herkende nu het vermeende wapen
als een met zilver afgezetten koker.
De beide heeren lachten luid, de conducteurs
lachten, de uitgestegen passagiers lachtenhet
was inderdaad een komisch groepje. Alleen Re
ginald lachtte niet.
U heeft daar wat moois aangericht, oegon
de''hoofdconducteur na een poos. „Moedwillig
de ruiten stuk slaandrie gulden boete, mis
bruik maken van de noodrem niet onder ce
vijftien gulden en daarbij komt, nog onbevoegd
wapendragen ik moet uw révolver in beslag
nemen. Mag ik uw naam weten?"
„Reginald van Spiegelberg 1
„Uw beroep vroeg de noteerende beambte
verder.
„Ik.... heb er geen," stotterde Reginald.
„U hebt er geen? Dus rentenier?
„Ja, rentenier."
k T
r i (Wordt vervolger).
