Sport- en Wedstrijden,
Historische Processen.
NIEUWE HAARLEMSCHE COURANT.
Derde Blad Vrijdag 11 Maart 1927
DE R.K. HANDELSHOOGE SCHOOL TE TILBURG.
HOCKEY.
DAMMEN.
GEMENGD NIEUWS.
PAARDENSPORT.
GYMNASTIEK.
Na de ontploffing in
de Hoofdstad.
Een moordaanslag te Venlc
KERK EN SCHOOL.
Naar de Missie.
DE AANSLAG VAN KARL SAND OP
STAATSRAAD VON KOTZEBUE(1819)
De Aartsbisschop en Bisschoppen van
Nederland aan de Hun toevertrouwde
Geloovigen, Zaligheid in den Heer.
Het was ongetwijfeld een bijzonder ver
heugende mededeeling, die het Curatorium
der R.-K. Leergangen te Tilburg tegen Kerst
mis van hel vorig jaar mocht publiceeren,
toen het meldde, erin geslaagd te zijn, de
voorbereid.ng van de R.-K. Handelshooge
school zoover te brengen, dat de opening
daarvan tegen September van dit jaar mag
worden tegemoet gezien. Waar Wij in Maart
1924 beslisten, dat de R.-K. Handelshooge-
school te Tilburg gevestigd zou worden en
aan het Curatorium der R.-K. Leergangen de
opdracht gaven deze zoo hoog-noodige stich
ting voor roomsch-katholiek Nederland tot
■stand te brengen, heeft het Ons en zeer
zeker met Ons het katholieke volk van Ne
derland uitermate verheugd, dat het Curato
rium deze zoo belangrijke zaak met zoo
grootc voortvarendheid tot het gewenschte
einde heeft mogen brengen.
Immers, naar Wij mochten vernemen, zijn
door de gemeente Tilburg, de provincie
Noord-Brabant en Limburg zoodanige sub
sidies toegezegd, dat daardoor te zamen met
de collegegelden en particuliere jaarlijksche
bijdragen, althans voor het begin, de exploi
tatie-kosten zullen kunnen worden bestro
den.
Daarop heeft ook de benoeming van een
voortreffelijken staf van Professoren, Lec
toren en verdere Docenten kunnen plaats
hebben, zoodat na deze moeilijke voorberei
dende werkzaamheden de stichting der R.-K
Handelshoogeschool een feit is geworden.
Het feit ,dat zoo spoedig na de stichting
Onzer R.-K. Universiteit te Nijmegen ook
deze stichting voor Hooger Onderwijs door
de eendrachtige en hulpvaardige samenwer
king van zoovelen is mogelijk gemaakt, is
voor Ons een reden tot gerechtvaardigden
trots en van groote dankbaarheid, en van
ganscher harte wensclen Wij, dat deze jong
ste loot aan den zoo weelderig groeienden
en rijk bloeienden boom van Ons Bijzonder
Onderwijs voor geheel Katholiek Nederland
overvloedige vruchten moge gaan dragen.
Dcch Wij willen Ons niet bepalen alleen tot
gulle en hartelijke wenschen.
Waar de inkomsten der St. Radboudstich-
tlng nauwelijks toereikend zijn, om de groote
en stijgende uitgaven der R.-K. Universiteit
te Nijmegen te bestrijden, kan deze stichting
zeer tot Ons leedwezen niets bijdragen voor
de Hoogeschool te Tilburg.
En toch is het noodig, dat ook voor deze
een stamkapitaal bijeengebracht worde,waar
uit de eerste installatie van laboratorium
bibliotheek en verdere latere uitbreidingen
kunnen worden bekostigd, terwijl ook een
f.nancleele reserve voor een stichting als
deze een noodzakelijke voorwaarde is,
'n6' 'S daar.om> da* Wij alleen met
volle instemming, maar ook met allen aan
drang, die in Ons is, den oproep, dien het
Curatorium der R.-K. Handelshoogeschool
aan de Geloovigen van Nederland gaat rich
ten, om bijdragen voor dat stamkapitaal te
vragen, steunen en onderschrijven, ja zelfs
tot den Onzen willen maken, omdat het On
derwijs in eiken vorm een bijzondere taak
is van het aan Ons toevertrouwde ambt.
Van de noodzakelijkheid van deze Hooge-
schooï ziin Wij ten volle overtuigd Wij wil
len het Ons niet verhelen, dat juist op het
gebied van handel en economie de katholieke
beginselen niet tot hun recht komen, ja zelfs
miskend worden, dat daarvoor geoorloofd
geacht wordt, wat op ander terrein van
zelfsprekend als ongeoorloofd gebrandmerkt
wordt.
Een grootsche en zeer verantwoordelijke
taak is voor deze Hoogeschool weggelegd.
Daar moeten niet alleen de juiste beginselen
van kaihoLeke moraal en ethica worden on-
derwezen, maar ook hun practische toepas
sing op handel en industrie moet daar wor
den geleeraard; daar moeten de toekomstige
lijders worden gekweekt, die bij de zeer prij
zenswaardige behartiging van hun eigen
belang ook aan de belangen van anderen
met zullen tekort doen.
Zoo zal ook deze Hoogeschool een voor
treffelijk middel kunnen worden om den
vrede van Christus in Christus' rijk te helpen
vestigen, verbreiden en versterken.
^9 sa.!cc bijdragen van de Geloovigen
in Nederland mogen daarom het zoo nood
zakelijke financieele fundament leggen,
waarop deze stichting haar gebouw van we
tenschap, in dienst van het Ons allen
dierbaar geloof, kunne optrekken, en met
het volste vertrouwen verwachten Wij, dat
de zoo dikwijls ingeroepen cn telkens wer
zoo sch.tterend geopenbaarde milddadigheid
van Katholiek Nederland ook aan dezen, On
zen oproep gehoor zal geven, en zoo metter-
daad ook zal toonen. dat het met blijdschap par"s ..V5 en WIe, 8edoemd 15 degradatie-
wii medehelpen aan dezen nieuwen en be- *'idstr»d?n te sPclen'
zen en medailles beschikbaar stellen.
De prijswinners zullen dan moeten wor
den aangewezen door een in overleg met
het federatiebestuur gekozen jury; indien
noodig, zullen de kosten van transport van
paarden en ruiters, stalling van paarden
en logies der ruiters voor 't grootste ge
deelte door de federatie worden gedragen;
om deze echter tot de kleinste proportie
terug te brengen, zal de medewerking wor
den gevraagd van vrienden van deze rui
tersport, in hoofdzaak van families van
landbouwers om gratis logies voor deel
nemers en paarden te verkrijgen,
Wat nog onlangs in Duitschland is moge
lijk gebleken, toen tal van landelijke rij-
vereenigingen hun grooten afstandsrit naar
Dortmund hebben afgelegd en onderweg
met groote gastvrijheid door hun kamera
den en vrienden in de dorpen, waardoor
men heentrok, geheel kosteloos werden
ontvangen, is toch zeker ook in ons land
niet onbereikbaar?
Het federatie-bestuur acht het voorals
nog uiterst moeilijk om ten dienste van de
oefeningen der werkende leden een be
knopt ri/voorschrift samen te stellen dat
niet te ruim en tegelijk niet al te onvolle
dig is en besloot daarom dat de secretaris,
de heer H. Keppel Kesselink te Ede, aan
de leden zal toezenden een exemplaar van
bet voorschrift voor het onderricht in het
paardrijden van de ruiterschool te Amers
foort, met verzoek dit voorloopig bij hun
geregelde oefeningen als leiddraad te ge
bruiken.
Ook werd besloten te trachten gebruik
te, maar nog in goeden staat verkeerendc
militaire zadels en rijbroeken op goedkoope
wijze door collectieven aankoop voor de
leden beschikbaar te stellen; terwijl tevens
bij den Minister van financiën een persoon
lijk onderhoud zal worden aangevraagd tot.
bespreking van gerezen moeilijkheden.
NOORD-HOLLANDSCHE HOCKEYBOND.
OVERZICHT.
Het einde van de competitie nadert met
rassche schreden. Zaterdag en Zondag nof.
één wedstrijd en de 1ste klasse competi
tie 19261927 is weer klaar.
Deze 2 wedstrijden; Concordia.HRS (op
Zaterdag te Amsterdam) en HBSHilver
sum 3 (op Zondag aan de Kleverlaan) zijn
echter zeer belangrijk, want nog steeds is
niet definitief bekend, wie de primus inter-
cfeelnemen en dat In bet aanstaande voor
jaar eenige vertegenwoordigers van het
Portugeesch Olympisch Comité naar Am
sterdam zullen komen cm in overleg met
de Afdeeling Huisvesting van het Comité
1928 maatregelen voor de huisvesting der
Portugeesche deelnemer® en begeleidende
bestuurderen te nemen.
Van Zwitsersche officieele zijde wordt
medegedeeld, dat het aantal deelnemers en
bestuurderen tenminste 370 personen zal be
dragen. Het Zwitsersch Olympisch Comité
steld voor den duur der Spelen te Ala
s'erdam een permanente delegatie samen,
die de he'angen van de Zwitsersche ver
tegenwoordigers behartigen zal.
CLUBCOMPETITIE ie KLAS VAN HET
DISTRICT VAN DEN NEDERL.
R.K. DAMBOND.
D, J. D, I—T. E. P. I
Bovengenoemden weds'rijd had gisteren
avond plaats in het clublokaal van D. J. D.
De wedstrijd begon vrij laat, terwijl ook
enkele spelers verhinderd waren. Hierdoor
kwamen slechts 5 partijen tot den uitslag
en zullen de overigen eerst Maandag 28
Maart a.s. werden uitgespeeld.
De voorloopige uitslag is als volgt;
T. E. P. I D. J. D. I
1 W. v. GastelenJ. Klein
2 N. v. d. PsergJ. Smit
3 C. StijnmanTh. Turnhout
4 W. ErbrinkJ. Veenendaaf
5 T. LucasTh. Kok
6 H. Handgraaf—R. Kok
7 WassenaarJ, Fictoor
8 J. HandgraafC. Kok
9 A, Mas telingv. Dijk
10 P. HollenbergP. Beelen
xx
0—2
1—1
XX
X—X
XX
XX
0—2
0—2
2—0
De eerste vergadering dier commissie
beeft te Zaandam plaats gehad.
Tot voorzitter werd gekozen de heer J.
Hop, Haarlem; tot secretaris de heer P.
Rijswijk, Hoorn, terwijl de heer E. C. Thei-
ner®, Zaandam, als gewoon lid optreedt.
De commissie kwam overeen om twee
athle'iekdagen te houden, een te Alkmaar
(2 of 29 Mei) en een te Purmerend (13 of
19 Juni). De deelneming voor de geheele
provincie Noord-Holland is vrij.
Op 17 Juli zullen dan degenen gekozen
worden, die in aanmerking komen voor de
athletiek-kampioenschappen van het K. N.
G. V., welke dit jaar waarschijnlijk te Hil
versum zullen gehouden worden
Voorts waren er nog coinamndant Gordijn,
de scheikundige, de heer Moll, en de inge
nieur Kruger, beiden van de brandweer,
de heer Heeroma, commissaris van politie
van het bureau St. Pietershal en inspecteur
Joosten van dat bureau.
Begonnen werd met het ruimen van den
kelderkuil ten einde de 300 trommels mei
films te ontdekken. De deskundigen moeten
voor 21 Maart hun conclusie trekken,
althans een voorloopig rapport indienen.
De huizen aan beide zijden verkeeren in
een allesbehalve fleurigen staat. Stutten van
de plafonds en zijmuren is op verschillende
verdiepingen noodzakelijk gebleken. De
bovenverdieping op 287, waar een aantal
In October zullen voor dames en heeren brandwachts tijds het vallen van den voor.
gymnas iekwedstrijden gehouden worden in
3 graden en bovendien nog een hoofdklasse
vcor heeren.
Verder staat nog op het programma een
speldag voor slinlerbal, grens- en korfbal,
vermoede'ijk te Haarlem-
Gelet op de geringe belangstelling voor
zwemmen, besloot de commissie, dit voor
loopig niet op het programma te plaatsen.
belangrijken vooruitgang van onze Katholieke
emancipatie.
Gegeven den 7en Maart 1927.
f H. VAN DE WETERING,
Aartsbisschop van Utrecht.
f A. J. CALLIER,
Bisschop van Haarlem,
t L. J. A. H. SCHRIJNEN,
Bisschop van Roermond,
P. A. W. HOPMANS,
Bisschop van Breda,
f A. F. DIEPEN,
Bisschop van 's Bosch.
Bijgaand competitiestandje geeft hiervan
een beeld, dat luidt als volgt.
Kameleon
Concordia
H. B, S.
Eloemendaal
Hilversum 3
12
10
5
6
3
16— 7
13— 4
8— 5
4—15
5—11
1.50
1.43
0.83
0.75
0.43
NEDERLANDSCHE FEDERATIE VAN
LANDELIJKE RIJVEREENIGINGEN,
Het bestuur van genoemde federatie
heeft onder leiding van zijn voorzitter Mr.
Slob uit Hoofddorp, in Utrecht vergaderd
en besloten om met het oog op haa- jong
bestaan dit jaar nog niet één nationale
wedstrijd uit te schrijven, maar zoo
mogelijk te verkrijgen dat onder haar
leiding op drie verschillende plaatsen in
ons land plaatselijke wedstrijden worden
gehouden van leden der landelijke rijver-
ecnigingen bij de federatie aangesloten,
volgens een nader op te maken program
ma, Deze zullen bestaan in het rijden van
eenige figuren met achttallen, een wedstrijd
in het opzadelen cn een. klein springcon
cours.
De bedoeling is met enkele concours-
uitschrijvende vereenigingen een regeling
te treffen, waa-bij zij een apart nummer in
hun programma zullen bestemmen voor
deze wedstrijden en daarbij eenige geldprij-
Kans op den eere-'itel hebben dus Kame
leon en Concordia. Wint Concordia Zater
dag van H. B. S. ,dan behaalt zij titel en
wisselbaker, door be.er doelgemiddelde dan
Kameleon.
Waarschijnlijk zet Concordia met dit
idee voor oogen en wel in slagen H. B. S.
te verstaan.
Van de laa'ste plaats komt in de eerste
plaat® Hilversum 3 in aanmerking, maar
ook H. B. S. maakt nog een kans'e, in
dien Zaterdag verloren wordt en Zondag
Hilversum met 30 of 40 zegeviert, de
gradeert H. B. S,
Waarschijnlijk is dit echter n:et, want vyij
gelooven, dat II. B, S. er wel in zal slagen
in eigen home zich de Hilversummers van
het lijf te houden.
IXe OLYMPIADE AMSTERDAM 1928.
De deelnemende landen.
In aansluiting aan vorige opgaven over
het aantal deelnemers van vreemde natio
nal! e;t werd aan het Comité 1928 nog op
gave verstrekt, dat Portugal met ten min
ste 40 man aan de Olympische Spelen zal
To'aal 3—7
voor D. J. D. I.
Vrijdag a.s. speelt S. D. O. haar laatsten
wedstrijd voor deze competitie tegen St
Bavo le Heemstede.
S. D. O, I speelt Zaterdag a.s, tegen
D, J. D. Ill in het R.-K. Verenigingsge
bouw aan de Leidsche Vaart.
OM HET KAMPIOENSCHAP
VAN HAARLEM,
Woensdagavond j.l. ving in het clublo
kaal der Damclub ..Haarlem'' de 4de ronde
van den Haarlemschen Kampioenswedstrijd
aan.
De uitslagen waren:
J. PoppenOhr. F. Visee
J, van LooyAebe de Jong
J. P. van ÉykH. G. Teunisse
H, Greeuw—F. A. eBrkemeier
J. W. van Dar'elen—H. W. Zitman
1-
x-
0-
2-
1—I
KEURKORPS K. T. K,
Het is het bestuur ven den Kennemcr
I urnkring gelukt, voor het keurkorps van
den kring de leiding te verkrijgen van d£n
eer J. Kant u:t Amsterdam, leerling van
den K. N. G. V.-trainer, Georges Mies en
lid van het keurkorps van den A. T. B.
Maandag 14 Maart, des avonds te half 9
uur, zal in het voormalige Zander-Ins'ituut,
onder leiding van den heer Kan', opnieuw
met het oefenen van het kringkcurkorps
begonnen werden, Aanvanke'ijk zou reeds
j.l. Maandag geoefend worden, doch door
een ongesteldheid van den heer Kant kon
dit niet doorgaan.
De heer Kant, d'e wij reejs eenige malen
in actie gezien hebben, zal daar twijfelen
wij niet ?an, het peil van het toes'elturnen
in den Kennemer Turnkring aanmerkelijk
verbeteren.
TECHNISCHE SAMENWERKING,
Nu de gewestelijke Technische Commis
sies zijn opgeheven, 19 in het voormalige
Gewest Noord-Ho'lsnd een commissie op-
gerich', welke tusschen de kringen in
Noord-Holland, technische samenwerking
tot stand zal brengen.
Een gerechtelijk onderzoek.
Ruim anderhalve week is het al weer ge
leden, dat de hevige explosie in bet filmma
gazijn Emilka, Heerengracht 285, te Amster
dam p'aats vond, en gevolgd werd door een
feilen brand, die weinig meer dan een hoop
puin van het indertijd zoo groote huis ach
terliet. Anderhalve week is men bezig ge
weest met 't ruimen en heden was de kelder
blootgelegd. Of liever de kuil van den kel
der, die geheel opgevuld is met puin. Het
is een modderige massa van steenen, gruis
en bluschwater, die, indien de opgaven van
den directeur, den heer Balbian Vester, juist
zijn, nog drie honderd trommels met films
moet bevatten. Wel zijn de trommels met
films gevonden, doch deze lagen in de cabi
ne elders in het huis, waar het projectie-
appa-aat stond. Dit klopte met de opgave.
Het ijzer vaiï de rommels is verbogen en
de films zijn' verbrand.
Intusschen is naar de Tel, meldt, de oor
zaak van den brand, die de explosie heeft
veroorzaakt, men heeft thans zekerheid
dat eerst het vuur uitsloeg en dat daarna
dc explosie plaats vond nog niet ontdekt.
Het denkbeeld der gasontploffing wordt
meer en meer verloochend en dat der films
wint daarentegen veld
dc brandweer, die voor andere zaken naar
Berlijn is geweest en die het gebeurde met
brandweer-autoriteiten daar heeft bespro
ken, zeide, dat men zulks daar wel moge
lijk acht, gezien de ervaring, die men in
Duitschland met filmbranden heeft. Desniet
temin valt met zekerheid nog niets te zeggen
Waarde wordt gehecht aan dan toestand,
waarin de keldermuur aan de voorzijde zich
bevond. Speciaal hoe de muur was beneden
het straatvlak. Het gedeelte boven de bega-
nen grond is ernstig ontzet, doch zulks zou
het gevolg kunnen zijn van het vallend ge
steente, toen de muur instortte. Doch men
gelooft, dat als het beneden gedeelte ontzet
is, dit te wijten zou kunnen zijn aan de
explosie, die naar verondersteld wordt,
toch wel in het sousterrain geweest moest
zijn.
Gistermiddag was de komst van het par
ket bepaald. Dit waren mr. Wolfson, substi
tuut-officier van Justitie (die de zaak heeft
overgenomen van mr. Van Arkel, die haar
in eerste instantie had) benevens mr. Swa-
german, rechtercommissaris. Deze laatste
had voor het technisch onderzoek als des
kundigen beëedigd dc heeren C. J. van
Ledend Hulsebosch, politic-deskundige en
de heer Der Weduwe, technoloog van de
artillerie-werkplaatsen aan de Hembrug.
gevel zat, is geheel gestut en voorzien.
De dader gearresteerd.
Aan een der vele houten noodwor ingen
op de Kleine Heide te Venlo, vervoegde
zich gistermidag de 28-jarige H., van beroep
mijnwerker in België, wonende te Genk.
Hij had vernomen, dat zijn vrouw zich bij
haar ouders bevond. Ten hem verboden
werd om binnen te te komen, nam hij een
dreigende houding aan en toen hij zijn vrouw
in de kamer zag, schoot hij met een zware
revolver door het venster, doch niemand
werd getroffen Het geval veroorzaakte in
de buurt groote opschudding. De politie werd
er direct bij geroepen. H. trachtte nog zijn
vrouw met een groot mes te steken, doch
de man werd hierin door de politie ver
hinderd. Deze vond hem in het bezit van
den revolver, waarop nog eenige scherpe
patronen waren.
De dader is naar de gevangenis in Roer.
mond overgebracht.
In het klooster „Marienburg" te 's-Her-
togenbosch had een indrukwekkend af
scheid plaats. Een zestal Zusters Missiona
rissen: Mère Irmengard Kaldenhoff, Soeur
Marie Heuvel, Antonina van der Laan,
Soeur Francinetta van Schie, Soeur Gertruda
de Bree en Soeur Benedictus Tomesen, zou
den voor het laatst in de mooi versierde ka
pel de H. Geheimen bijwonen.
Om kwart over 8 betrad de HoogEerw.
Heer Pater Albertus, O. Cap. het altaar om
De commandant van de plechtige H. Mi." op te dragen om Gods
zegen over de verre reis af te smeeken.
ZijnHoogEerw. werd geassisteerd door do
ZeerEerw. Zeergel. Pater Plechelmus L.Cap.
en den ZeerEerw. Zeergel. Heer de Bree,
beiden evenals de Celebrant Broers van een
der vertrekkende Zusters.
De plechtige vernieuwing der H. Gelof
ten en de toewijding aan Jezus, Maria en
Jozef geschiedden onder de H. Mis. Een
korte toespraak tot de vertrekkende Missio
narissen werd besloten tr.et den zegen, ach
tereenvolgens door de drie Priester-Broe
ders gegeven.
Na het verrichten der Kerkelijke reisge-
beden, werd het „Wil Jezus mij Uw zegen
geven," gezongen, waarna de Missionarissen
de kapel verlieten.
Na een kort samenzijn was het oogenblik
van scheiden gekomen, wat voor de ver
trekkende Zusters zeer gevoelig was.
De Algemeene Overste deed de Zusters
uitgeleide naar Rotterdam, waar zij per s-s.
Indrapoera de reis aanvaardden.
Moge Gods zegen rusten op den arbeid,
dien de moedige Missionarissen in het verre
Oosten zullen beginnen.
De toestand van het Duitsche rijk en van de
verschillende Staten, waarin het toen meer on
afhankelijk verdeeld was dan thans, liet na den
val van Napoleon in politiek en economisch
opzicht veel te wenschen over. Zwaar had de
hand van den Corsicaan op Duitschland, op
Pruisen in het bijzonder, gedrukt, en vol
geestdrift was de roep beantwoord van den
Koning, die de mannen en de jeugd opwekte
voor de bevrijding. Vol geestdrift ook had
men zich opnieuw tot den strijd aangegord,
toen in 1815 Napoleon plotseling in Frankrijk
landde en met een in de geschiedenis onge
kende snelheid nieuwe politieke gevaren in
het leven riep. Deze geestdrift was mede te
danken aan toezeggingen, ook van de Duit
sche groote en kleine monarchen, die aan de
onder hun gezag staande bevolkingen meer
vrijheid hadden beloofd. Toen evenwel de
vrees voor Napoleon was verdwenen toen de
Oostenrijksche kanselier Von Metternich
die destijds de Europeesche politiek be-
hcerschte erin geslaagd was de Heilige Al
liantie tot stand te brengen, kwam er van deze
toezeggingen en beloften weinig terecht. Dege
nen, die den strijd hadden aanvaard voor het
Duitsche vaderland, bemerkten al spoedig,
dat zij hadden gestreden voor de versterking
van wat zij niet anders konden zien dan als
reactionaire macht. Onder leiding van Jahn,
die later „turnvader" werd geheeten, oefende
de Pruisische jongelingschap zich in de gym
nastiek, maar werd zij ook opgevoed om echte
„Duitschers" te zijn. En de geest van Jahn
verspreidde zich overal. De „Burschenschaf-
ten" werden opgerichtzij scheidden zich af
van de Land.nannschaften en hadden haar
eigen politieke doeleinden. In 1817, ter her
denking van den driehonderd-jarigen geboor
tedag van Luther, kwamen de Burscheiischaf-
ten op den Wartburg samen. Het feest had
een incidsntloos verloop, totdat men, op den
laten avond, iets uithaalde, wat als een stu
dentengrap bedoeld was, maar als groote ernst
werd opgevat. Enkele geschriften van als
reactionair bekend staande staatslieden, een
Pruisische korporaalstok en meer dergelijke
zaken werden in brand gestoken en onder het
zingen van vrooiijke liederen, wier tekst aan
duidelijkheid niets te wenschen overliet,
vernietigd. Dat heeft heel wat nieuwe reac
tionaire maatregelen tengevolge gehad, die
echter weinig baatten.
In dezen tijd leefde en studeerde Karl Lud-
wig Sand. Geboren 5 October 1795 te Won-
siedel, als zoon van een der raden van justitie
van den Koning van Pruisen, was hij aller
minst bestemd om tot de radicaalsten onder de
zijnen te behooren. In zijn jeugd twee keeren
door een zware ziekte bezocht, was hij aan
vankelijk achterlijk in het leeren geweest.
Maar door groote krachtsinspanning had hij
dat ingehaald, doch het had hem tegelijker
tijd ernstiger gemaakt dan in den regel op zijn
leeftijd het geval is. Maar ook in spel en strijd
onderscheidde Sand zich zoo is bekend het
verhaal, dat hij eens, met de jongelieden van
Wonsïedel strijd voerende tegen jongelieden
uit een naburig dorp, ingesloten werd in de
ruïne van een oud kasteel. Zij zouden daar
zeker door de „vijanden" overweldigd zijn,
ware Sand niit midden tusschen de beleger
aars doorgedrongen, om in Wonsiedelhulp te
gaan halen. Nauwelijks 11 jaren oud, redde hij
met gevaar voer eigen leven, een knaapje uit
een moeras. Van hem ging dah ook zekere
im. 1 ed cp zijne kameraden uit. De rector van
het gymnasium ter plaatse was zoo zeer aan
hem gehecht, dat hij hem, toen hij werd over
geplaatst naar een ander gedeelte van Duitsch
land, als inwonend leerling meenam en Sand,
ofschoon hij veel van zijn ouders hield, ging
gaarne mede. Zijn leertijd werd onderbroken,
doordat hij, als vele Duitsche jongelieden van
dien tijd, deelnam aan den bevrijdingsoorlog
medestreed in den slag bij Leipzig, cn zich
ook onmiddellijk liet aanwerven toen Napo
leon in Europa terugkwam. Einde 1815 was
hij opnieuw te midden der zijnen, en korten
tijd daarna vertrok hij naar Erlangen de jon
ge Dittmar behoorde tot zijne beste vrienden
samen hadden zij zoo eenigszins de leiding
over de „Burschenschaften" ter plaatse. Op
een middag, dat zij besloten hadden te gaan
baden, geschiedde het, dat Dittmar, die ove
rigens uitnemend zwemmen kon, voor zijn
oogen in het water verdween. Alle pogingen
om hem te redden bleven vruchteloos een
paar uren later haalde men het lijk van den
jongen man op.
Deze gebeurtenis heeft, gelijk uit zijn le
vensbeschrijving bekend is geworden, een
diepen indruk op den toch reeds voor indruk
ken zeer vatbaren Sand gemaakt. De opvoe
ding van de jongelieden van die dagen, vooral
uit de kringen, waaruit Sand kwam, was aan
merkelijk godsdienstiger dan tegenwoordig
het geval is. En Sand behoorde tot degenen,
die niet slechts godsdienstonderwijs als iets
uiterlijks aannamen, maar die het in zich ver
werkte, en zijn godsdienstplichten als een on
derdeel van zijn leven beschouwde. Reeds
toen bij als tienjarige knaap zijn vrienden uit
de handen der belegeraars bevrijdde, deed bij
aan zijn stoutmoedige daad een gebed vooraf
gaan, en in de vele brieven, met zijne ouders,'
in het bijzonder met zijn moeder gewisseld,
die van hem bewaard zijn gebleven, treden zij
ne godsdienstige gevoelens sterk op den voor
grond. Sand verwisselde Erlangen met Jena,
en in den aanvang van 1819 scheen het alsof
zich voor hem een bepaald tijdperk had afge
sloten. De aanslag, door Staps tevergeefs
op Napoleon gepleegd, had reeds tevoren
indrukken bij hem achtergelaten. Hij hield
van zijn vaderland, hij hzd er alles voor over
uit het dagboek van den toen twintigjarige
valt aan te teekenen deze werkelijk karakte
ristieke vergelijking „Wat beteckent de en
keling tegenover een volk Is het niet gelijk
aan minuut tegenover de eeuwigheid?" Hij
voelde door de reactionaire macht der Heilige
Alliantie en der vorsten van die dagen de
belangen van Duitschland onderdrukthij
voelde de beloften, destijds afgelegd, niet ver
vuld hij wilde de daad. Die daad kon bij den
individueelen mensch slechts in ééne be
paalde richting leiden. In het bijzonder richt
te Sand's haat zich tegen den Staatsraad Von
Kotzebue, te Mannheim woonachtig, van
wien het bekend was, dat hij nieuwe betrek
kingen onderhield met den Russischen Czaar,
vermoedelijk door dezen rijkelijk beloond
werd voor de berichten, die hij hem zoowel op
literair als op politiek gebied uit Duitschland
deed geworden. Von Kotzebue was op dat
oogenblik op het toppunt van zijn invloed
naar hem luisterde een groet gedeelte van het
Duitsche volk zijn brochures werden door
duizenden en nog eens duizenden gelezen
tegen hem keerde zich Sand's verontwaardi
ging.
Degenen, die Sand van nabij kenden, heb
ben later kunnen vaststellen, dat eigenlijk van
den aanvang van 1819 af zich bij hem een
merkwaardige geslotenheid uitte. Hij was in
niets veranderd hij werkte hard gelijk tevo
ren, hij was eerbiedig jegens zijne ouders en
betreurde het slechts, dat zijn studie hun zoo
veel peld kestte. Hij was beminnelijk voor zijn
vrienden, schafte raad, waar hem die gevraagd
werd. Maar er was iets in hem alsof hij zich
reeds los van de aarde gevoelde toewijding
aan een doel, dat hij hooger dan het aardsche
lekende. Hij had de kracht om er met nie
mand over te spreken en toch zijn daad, die af
schuwelijk was, in alle details voor te berei
den. Zoo gebeurde het, dat een vriend van
hem, die op een dag op zijn kamer kwam,
Sand aantrof, hem afwachtende met een vouw
been in dc hand, hetwelk hij onmiddellijk op
het hoofd van zijn vriend richtte als natuur
lijke beweging beschermde deze zijn hoofd
met zijn handen en gaf daardoor Sand gele
genheid om hem met het vouwbeen een on-
gevaarlijken steek in het hart toe te brengen.
Sand, die philcsophie en letteren studeerde,
toonde reeds eenigen tijd een buitengewone
belangstelling voor medische colleges vooral
omtrent datgene, wat de werking van het hart
betrof. Maar hij deed zijn vragen met zooda
nige onverschillige belangstelling, dat nie
mand daarin iets meer dan een voorbijgaande
neiging bespeurde, en sommigen wel lachend
beweerden, dat Sand het voornemen had om
van studierichting te veranderen.
Sand had de gewoonte om regelmatig zijn
dagboek bij te houden. Hij deed dit tot einde
December 1819 op dat oogenblik zijn zijne
aar.teekeningen, blijkbaar met opzet, afge
sloten. In dat dagboek vindt men meermalen
de vraag gesteld, of er niet iemand zal worden
gevonden, bereid om aan den noodlottigen in
vloed van von Kotzebue een eind te maken
het blijkt, dat Sand gelukkig zou zijn geweest,
indien iemand hem voor ware geweest en
hem niet de taak van moordenaar zou zijn ten
deel gevallen.
Maar hij voelde die taak, wanneer een an
der niet vóór hem was, als noodzakelijkheid
als een, die hij moest volbrengen. Heel reso
luut ging hij dan ook in den aanvang van
Maart uit Jena op reis. Tevoren noodigde hij
zijne vrienden bij zich hij verzocht hen hem
geen uitgeleide uit de stad te doen gelijk des
tijds gebruikelijk was, want hij wilde voorko
men, dat men later aan deze vrietiden iets zou
kunnen ten laste leggen. Over Erfurt en Ei-
senbach, waar hij den Wartburg bezocht, ging
hij naar Frankfort en zette zijn weg over
Darmstadt naar Mannheim voort.
Den 23stea Maart 1819, des ochtends vroeg
kwam hij er aan hij logeerde er in een een
voudig logement, dat Weinberg werd gehee
ten. Onmiddellijk deed hij onderzoek naar de
woonplaats van Von Kotzebue, en vernam,
dat de staatsraad dicht bij een kerk woonde
hoewel men het nummer van het huis niet kon
zeggen, wist men het hem toch voldoende aan
te duiden. Aan Kotzebue's woning vernam hij,
dat de staatsraad de gewoonte had om eiken
ochtend een uur of twee te gaan wandelen in
een der parken van Mannheim men wees
hem de laan, die hij in den regel doorliep.
Het toeval echter wilde, dat Von Kotzebue
dien ochtend langs een anderen weg ging
Sand, die hem wachtte, liep hem zoodoende
mis. Hij belde opnieuw aan, maar ontving ten
antwoord, dat de staatsraad lunchte en hem
niet kon ontvangen. Sand, die niet in het
minst daardoor teleurgesteld of van zijn voor
nemen afgebracht werd, ging naar zijn hotel
terug at er, cn begaf zich tegen vijf uur des
middags voor den derden keer naar het huis
van Kotzebue. Deze gaf dien dag een groot
diner, maar hij had orders achtergelaten om
Sand te ontvangen. Men liet dezen in een
klein kabinet, en ha een oogenblik kwam Kot
zebue binnen. Toen speelde Sand het drama,
dat hij voor de grap met den vriend had ge
speeld door den dolk, die hij bij zich had, te
richten op het hoofd van Kotzebue, verkreeg
bij, dat deze zijn verder lichaam onbeschermd
liet, en met een groote juistheid en vastheid
van hand, trof hij Kotzebue recht in het hart.
Deze uitte nog slechts één kreet, en viel dood
in een nabijstaanden fauteuil neer.
Op dien kreet was een klein meisje van zes
jaren, een engelenkopje gelijk, komen toeloo-
pen, Z'j wierp zich op het lichaam van Kotze
bue, luide kreten uitstootende cn roepende om
haar vader. Saai kor, het schouwspel fliet aan
zien, cn stak zich de dolk, die nog met het
bloed van Kotzebue bevlekt was, in den maag,
bijna tot aan het heft. Maar, tct zijn verwonde
ring bemerkend, dat, niettegenstaande de aan
gebrachte wonde hem pijn deed, de dood hem
nog niet trof, en niet levend in handen willen
de loopen van het dienstpersoneel, dat kwam
aanloopen, ging hij de trap af. De gasten voor
het diner kwamen juist tinnen een jonge
man, heel bleek, met een mes in het lichaam
ziende, stoven zij verschrikt uiteen in plaats
van hem vast te houden. Zoo ging Sand de
trap af, kwam de deur uit, en stiet er op een
patrouille soldaten, die den gewonen wacht
dienst verrichtten. Maar Sand, denkende dat
deze soldaten gekomen waren op de kreten,
die hij achter zich hoorde, viel op zijn knieën
midden op de straat onder den uitroep Va
der, ontvang mijn geesttrok het mes uit zijn
wonde, bracht zich nog een tweede wonde toe
en viel bewusteloos en uitgeput neer.
Het mag verwondering wekken, dat Sand
niet onmiddellijk aan de vreeselijke verwon
dingen is bezweken. Men bracht hem naar hel
hospitaalmaanden lang zweefde hij tus
schen leven en dood, maar de arts, dien men
uit Heidelberg te hulp had geroepen, behaalde
dc overwinning. De wonde bleef pijnlijk,
uiterst pijnlijk, maar het leven van Sand werd
gered. Onmiddellijk nadat de aanslag ge
pleegd was, had men onderzoek gedaan in zij
ne kamers te Jena, en er een tweetal brieven
gevonden een gericht aan zijn vrienden van
de Burschenschaft, waarin hij meedeelde, uit
hun midden te treden omdat hij niet wilde,
dat een hunner leden een moordenaar zou
zijn de andere gericht aan de zijnen en zijn
intieme vrienden, waarin hij een soort ge
loofsbelijdenis aflegde van al wat hem tot deze
daad had gebracht.
Na drie maanden was het met Sand zoover
gekomen, dat hij naar het huis van bewaring
te' Mannheim ken worden overgebrachtzijn
linkerarm was geheel verlamd zijn 3tem was
Zwak en elke beweging deed hem verschrik
kelijk pijn. De groothertog van Baden had een
bijzondere commissie van onderzoek ermede
belast om Sand, zoodra hij daartoe in staat
zou zijn, te verhooren.
In alles bemerkte men, dat, ondanks den
geest van dien tijd, er in Duitschland mede
lijden bestond met Sand, dat men zijn daad
niet zag als die van een gewonen moordenaar,
maar als die van een overspannen en ver
dwaald jongeling. De commissie van onder
zoek draalde met haar ondervraging blijk
baar hoopte zij, dat de dood Sand zou wegne
men, voordat zij eene veroordeeling behoefde
uit te spreken. Aan hem werd, ook in het huis
van bewaring, alle mogelijke zorg besteed
aan zijne ouders werd toegestaan met hem in
correspondentie te treden, en zelfs zouden de
ze hem hebben mogen bezoeken, ware het
niet, dat Sand, met een geestkracht, die men
slechts zelden zal aantreffen, hen ervan had
weerhouden dit bezoek te brengen, dat aan
beide zijden slechts de smart zou hebben
vergroot en het afscheid bemoeilijkt. Maar,
Keizer Alexander van Rusland drong aan op
de terechtstelling, hij begreep niet, waarom
men in Duitschland nog wachtte de misdaad
was een feit, de moordenaar had bekend en
was bijna op heeterdaad gegrepen wat ver
hinderde de ten uitvoerlegging van dat von
nis De commissie kon niet langer aarzelen
als laatste redmiddel greep zij aan een onder
zoek, dat door den bekwamen geneesheer uit
Heidelberg zou worden ingesteld naar Sand's
gezondheidstoestand om na te gaan of deze
werkelijk in staat was het schavot te bestijgen.
Sand, die gedurende veertien maanden lij
dende was geweest, toonde ook in dit opzicht
groote geestkrachthij begreep dc bedoeling
van het onderzoek, maar wendde geen zwak
heid voor integendeel, wist het zoover te
brengen, dat hij twee malen de kamer kon
rcndloopen. Het onderzoek der commissie
was kort en kon niet anders dan kort zijn. Op
5 Mei 1820 werd de uitspraak aan het opper
ste Hof van Justitie in Baden voorgelegd, en
op 12 Mei werd het door den groothertog be
krachtigd. Als een bewijs, dat men zachtheid
wilde gebruiken tegenover den jongeling, mo
gen wel de woorden dienen, waarin het vonnis
was vervat, maar bovenal de bepaling, die den
Staat belastte tr.et de kosten van de procedure
en niet, zooais in die dagen maar al te veel ge
bruikelijk was, de ouders van Sand ruïneerde
door deze kosten op hen te laden. En zelfs,
toen het vonnis reeds gewezen was, wachtte
men nog met de tenuitvoerlegging, en het
werd 17 Mei, voordat dc betreffende beschik
kingen werden genomen. Op dien dag in
den ochtend te omstreeks tien uur, werd het
vonnis aan Sand voorgelezen en hem medege
deeld, dat hij drie dagen had om zich op den
dood voor te bereiden.
In die drie dagen het klinkt wat zonder
ling heeft Sand een aantal personen mogen
ontvangen, die hem wenschten te zien en te
gen wier verschijning hij geen bezwaren had.
Een dezer was de Badensche majoor Holt-
schue, de chef van de patrouille, die heel on
willekeurig Sand had gearresteerd. Een ander
was een jong student uit Jena, Sand welbe
kend. Een derde was een arbeider uit Wonsie-
del, schoolkameraad van Sand, die met hem
„belegerd" was door de jongelieden uit het
naburig plaatsje. Daarop weer volgde een
dergenen, die te gast waren genoodigd bij
Kotzebue op den dag van de vermoording, en
tegenover wien Sand moest bekennen, dat hij
geen berouw gevoelde over zijn daad, waar
over hij een jaar lang had nagedacht en die
hem. nog steeds als de voltrekking van een ge
rechtvaardigd vonnis toescheen. Sand richtte
daarna het, ook ietwat zonderling, verzoek tot
den directeur van het huis van bewaring om
den beul te laten komen. Met dezen besprak
hij op koelbloedige wijze de voltrekking van
zijn aanstaand vonnis vroeg hem deze a.h.w.
met hem te willen repeteeren, opdat hij het
den beul zoo gemakkelijk mogelijk zou ma
ken en naar het uiterlijk niet het minst zou
doen blijken wat op teekenen van vrees mocht
gelijken. Het verhaal gaat, dat de beul, toch
aan heel wat gewoon, bij dit onderhoud blee-
ker, ontstelder was dan zijn aanstaand slacht
offer, en zich met moeite staande hield op het
oogenblik, dat hij afscheid mocht nemen.
Het schavot zou worden opgericht in een
weide, een eindje buiten Mannheim aan den
weg naar I-Ieidelberg. 'Men verwachtte een
grooten toeloop van belangstellenden, ook in
verband met de nadering van Pinksteren. En
hoewel men moest bekennen, dat van Sana
niet de minste poging zou uimain om zich te
bevrijden, was men op mogelijke opstootjes,
door de studenten en Burschenschaften te
veroorzaken, niet geheel gerust. Een groote
troepenmacht van niet minder dan 3000 man
was gerequireerd. Maar om elke bloedige bot
sing te vermijden, achtte men het gewenscht,
het uur der terechtstelling onverwacht te ver
vroegen. Zij zou aanvankelijk des morgens om
tien uur hebben plaats gehad men wilde het.
nu om vijf uur iu den ochtend doen geschie
den. Maar daartoe had men de toestemming
van Sai-d noodig. Want hem waren drie da
gen toegestaan om zich op den dood voor te
bereiden men had hem zijn vonnis des mor
gens otn tien uur voorgelezen en indien hij
wilde, kon hij aan zijn recht vasthouden om
tot tien uur des morgens te blijven leven.
Midden in den nacht wekte men Sand, vroeg
hem of hij bezwaren had tegen de vervroeging
der executie, hetgeen hij onmiddellijk ont
kennend beantwoordde. Integendeel. In ge
heel Mannheim had men niemand bereid ge
vonden om, ook niet tegen grof geweld, een
wagen af te staan, die Sand van de gevangenis
naar het schavot zou brengen men had er
een in Heidelberg moeten koopen, en dat nog
alleen kunnen doen door het doel te verzwij
gen. Hoewel de executie onverwacht plaats
had, waren toch de straten gevuld met een
groote menigte; telkens verschenen aan d:
ramen der huizen jonge mannen en vrouwen,
die hem een laatst vaarwel toeriepen en bloe
men in zijn rijtuig wierpen. Om het schavot
stond een groote menigte geschaard. Sand
had tevoren beloofd, dat hij geen poging zou
doen om tot de menigte te spreken trou
wens, zoo zeide hij, mijn stem is er te zwak
voor. Hij wenschte van den beul zijn zwaard
te zien. Het gebruik bracht mede, dat op het
schavot zijn vonnis nog eens zou worden voor
gelezen hoewel lijdend, wist hij zich door
geestkracht zoo sterk te houden, dat hij deze
beproeving doorstond. De directeur van het
huis van bewaring, die hem tot op het laatste
oogenblik een goed vriend bleef, en die ook
aan zijn nagedachtenis menige herinnering
heeft gewijd, besteeg met hem de treden van
het schavot.
Op het oogenblik, dat hem het vonnis was
voorgelezen, scheen het als had hij zijn be
lofte vergeten en wilde zich tot de menigte
wenden dé directeur bracht hem die be
lofte te binnen en met een glimlach zweeg
Sand onmiddellijk. Maar zacht voor zich mom
pelde hij „Ik neem God tot getuige, dat il;
sterf voor de vrijheid van Duitschland." Zijn
zakdoek wierp hij over de soldaten, die om het
schavot geschaard stonden, naar het volk, dat
zich daar verdrong zijn haar wilde hij niet
laten afknippen en hij wilde zich slechts zoo
laten blinddoeken, dat hij het. licht kon blij
ven zien. De beul sloeg toe, maar één slag was
niet voldoende, en vol afgrijzen zag de sa
mengestroomde menigte, dat een tweede slag
noodig was. Toen hielp de afzetting niet meer,
het cordon werd verbroken, men wilde zijn
zakdoek drenken in Sand's bloed en zij, die
daarin niet slaagden, namen een stuk van het
schavot mede om dat als herinnering naar
huis te nemen. Het verhaal gaat, dat de beul
de toestemming der autoriteiten verkreeg om
voor volgende executies een nieuw schavot te
bouwen en van het schavot, waarop Sand ge
storven was, een klein huisje liet maken in de
onmiddellijke omgeving van Heidelberg,
waarheen in den aanvang velen gingen, die
voor Duitschland's vrijheid gevoelden, en
waarheen zich later richtten dc schreden van
allen, die het als een zonderlinge curiositeit
beschouwden.
Von Kotzebue woonde te Mannheim, en
werd weinige dagen na den moord, op hem ge
pleegd, begraven. Op zijn grafsteen vindt men
een opschrift, dat eraan herinnert, hoe Sand
een man trof, die geenszins een dergelijk lot
verdiende. Hij trad misschien meer naar vo
ren dan degenen, die achter de schermen ble
ven hij was misschien een werktuig van de
reactie, maar een aanstichter, een der eerste
aanstichters, was hij zeker niet. Den avond
van de executie werd Sand's lijk door soldaten
naar hetzelfde kerkhof gebrachthet ge
schiedde zonder fakkellicht om niet de aan
dacht te trekken. En in een graf, tevoren reeds
gegraven en toevalligerwijze in de onmiddel
lijke nabijheid van het graf van Von Kctzebus
heeft men hem toen ter aarde besteld zonder
eenig grafschrift, zonder eenige plechtigheid.
Maar de studenten, de Burschenschaften, al
len, die voor Duitschlands vrijheid aan zijn
zijde stonden, bezochten de plaats, waar zij
zijn graf wisten, niet minder regelmatig dan
dat van Von Kotzebue, en de weide, waar
men het vonnis aan hem heeft ten uitvoer ge
legd, heette nog langen tijd daarna de weide
van Sand. Nu bestaat zij niet meer nu is zij
volgebouwd met een der vele wijken, die aan
Mannheim het uiterlijk van groot-stad heb
ben gegeven.
