i i
HAARLEM VOOR 125 JAAR.
hetwonderder
NATUUR.
EEN PRAATJE OVER TOEN.
Gedocumenteerde memoires van een Haarlemmer.
VERHAGEN's Parijsche Wafels blijven altijd welkom
(,2u nom-
NIEUWE HAARLEMSCHE COURANT.
Tweede Blad Vrijdag 20 Januari 1928
r' 3.--
WÊÊmmÊmm
Mgr. Dr. B. Eras.
UIT ONZE OOST.
Ze wilden de wereldrevolutie.
KERKNIEUWS.
Pater P. Voets C. ss. R.
RECHTSZAKEN.
Voor ongeveer f 2Q00 gestolen.
De aanrijding op de Konings
kade te 's Gravenhage.
VERKEER EN POSTERIJEN.
Het telefoonverkeer met
Zweden.
1 1 'f-
fa*,//*
L mPPr,
WW»-, r
- s<£L&.JJ±
Jir. -CAirrKIN»4KME.VT SUR LU5 UHU
o* -' - -
J^crtos, Ju
AasoaM»*?*»* 4 A>—'Z
CsjrMiVns 3 -»
Tempora mntantur et nos mutanmr in
illis. De tijden veranderen en wij verande
ren in de tijden.
Wanneer wij met dit gezegJe onze be-
schrijving van eenige dingen en toestanden,
zooals die voor ruim honderd jaren in
Haarlem plaats vonden, openen, dan is het
geenszins de bedoeling om een vermeend
cachet aan dit artikel te geven. Integen
deel! Het geheel is slechts eenige een
voudige herinneringen, zooals d<ie door
overlevering van vader op zoon, gestaafd
met desbetreffende documenten, aan ons
werden medegedeeld, en die wij nu om
haar specifiek Haarlemsch karakter aan
onze lezers verder vertellen.
Het was omstreeks het jaar 1800 dat
een zekere Jan van der Pigge in die Groo-
te Houtstraat, het tweede huis vanaf het
Verwulft, huurde voor de somma van 00
gulden per jaar. In alle eenvoud des har
ten was hiervan het volgende contract op
gemaakt:
Op heden den 1 Mey 1800 heeft J.
v. Mverhuurt aan J. v. d. P.
Die ook bekent van denselven ge-
huurdt te hebben een Huys staande
in de grote houtstraat te Haarlem het
twede huys van't verwulft van outs
genaamt de Pruym en dat voor de tijdt
van 2 agter een volgende Jaaren in
gaande den 1 Mey 1800 en dat voor
de somma van negentig guldens elke
Jaar te betaale alle half Jaaren vijf
en veertig guldens sonder de minste
korting.
En verdere kondiesie.
Hierna volgen nog de gebruikelijke be
palingen o.a.: „sal de huurder alle glaase
die gebrooke werden op sijn koste moete
late maken en beij verhuysing deselve digt
moete leveren."
Zooals men ziet nam men het toen met
de taal niet zoo erg nauw, en kwam het
er op een n, d of t meer niet op aan.
Met een beetje goeden wil kan men bet
-:elfs best voor de moderne Kollewijnsche
spelling houden.
De genoemde van der Pigge uit die ja
ren, kreeg echter een groot gezin. Zijn
huis in de Groote Houtstraat werd te
klein voor hem ,zijn vrouw ,'n tiental kin
deren, een toebackskerverij en een winkel,
en deswege zag hij naar een grooter
huis om, opdat het grootste gedeelte van
zijn levende inventaris tenminste elders
een meer behoorlijker woonplaats zou
krijgen. Eindelijk meende hij zijn ideaal ge
vonden te hebben in een pand1 op den
hoek van de Ged. Oude Gracht en de Gr.
Houtstraat, waarin thans een corsettenma-
gazijn is ondergebracht. Hij kocht dit heele
gebouw voor de somma van 1400 gulden,
zegge veertien honderd gulden. Toen hij 't
eenmaal in zijn bezit had en de nieuwe,
reuze woning aanzag, zeide hij: „Wat moet
ik met dat reuze huis doen? Wat zullen
de menschen er wel van zeggen, als ik
daarin kruip."
En zoodra hij den kans schoon zag, ver
kocht hij het weer met een „zak daalders
winst" (pl.m. 100 gld.) zonder dat zij, voor
wie het eigenlijk gekocht was er ook maar
één voet in hadden gezet.
Hiermede was de moeilijkheid nog niet
opgelost, en het was een uitkomst, dat de
heer van der Pigge een klein groentenwin-
keltje op het Verwulft kon koopen voor
de somma van tweehonderd gulden. Het
raampje en de d'eur, welke er toenmaals
waren, werden in een venster omgezet en
een verbindingsdeur binnen volbracht de
rest. Het bleef echter lastig, dat de kin
deren op drukke dagen nog steeds door
den allesbehalven grooten winkel naar
buiten moesten, doch papa van der
Pigge wist raad. Als de winkel vol klan
ten stond, werden de kinderen een voor
een door het raam van het Verwulft naar
buiten geschoven en kwamen zoo in Gods
vrije natuur. Deze methode beviel zoo
goed, dat zij in 't vervolg steeds werd toe
gepast.
Een groot gebeurtenis in het rustige
tabaksverkoopersbestaan was voorzeker de
Fransche overheerscbing. Immers, Napo
leon, die, om zijn groote legermachten op
de been te houden enorme hoeveelheden
geld kon gebruiken, probeerde overal geld
uit te slaan. Buiten het groot aantal belas
tingen dat hij hief, nam bij ook de tabaks
monopolie tot zich en degradeerde iedé-
ren tabakswinkelier tot Staatsambtenaar.
Napoleon zelf noemde deze „degradatie"
echter een „promotie" en de tabakshan
delaars moesten hiermede zeer in hun
schik zijn, wat ze, hoe is 't mogelijk, ech
ter niet waren .evenals de clientèle. De
eersten moesten in een, door het Rijk
verstrekt boek, alles noteeren wat ze per
dag verkochten. Om een zeker aantal da
gen, meestal drie of vier, kwam een „hoo-
gere" ambtenaar dan de winkelier, de boel
controleeren en nazien of bet restant van
den aanwezigen voorraad klopte met het
geen er af gegaan was. Het was dus door
deze methode voor den ambtenaar-winke
lier onmogelijk om clandestien tabak te
verkoopen, iets waartoe menigeen in de
verzoeking kwam, omdat het rook- en
snuifgerei dat de Staat verstrekte, naar
MMIHISTrAmDB MOTO'
- O»
BULLETIN BE VKR.SEMKNT
£ïrw üfï (r i -« a
C .e> .v""
««-V «„««is
--W. ïfcriCliS
4 is s» ixrt
ÜA A
i :h
mm
V:
,V.V
VERTALING.
ADMINISTRATIE DER VER.
RECHTEN.
Bewijs van Storting der waarborgsom op
den verkoop van Tabak.
Directie der Zuijderzee.
Arrondisement Haarlem.
Gemeente Haarlem-
De heer Van der Pigge Jean, benoemd
tot Verkoopet van Tabak te Haarlem, arron
dissement Haarlem, heeft heden, in de kas
van den Directeur ondergeteekend, gestort
het bedrag van acht honderd francs, zijnd t
het bedrag der waarborg, dat hij verplicht
is te storten in zijn hoedanigheid voor
noemd, conform aan V van het keizerlijk
bevel van den 12den Januari 1811.
Dit bewijs, dienende als voorloopig bewijs
van storting, zal slechts een en dezelfde
waarde hebben als het inschrijvingsbewijs
van waarborg dat door de amortisatiekas
zal worden afgegeven-
Amsterdam, 18 December achttienhon
derd elf.
alles rook en smaakte, behalve naar ta
bak en snuif.
De desbetreffende passage in het voor
woord van het „Registre des ventes Jour-
nalières" luidde als volgt:
„Les débitans devront ranger les tabacs
dans leur magasin paf qualité et prix, afin
de faciliter les recensemens et verificati
ons qui pourront ètre faits par les propo
sés aux exercises, pour constater la situa
tion desdits magasin."
Hieruit ziet men, dat de winkeliers ver
plicht waren al hun voorraad volgens prijs
en qualiteit te rangschikken, om den con
troleurs het tellen te vergemakkelijken.
Wc zouden wel eens willen weten hoe Na
poleon het zaakje van contro'eering in
den tegenwoordigen tijd, met die duizen
den merken sigaren, sigaretten en tabak,
zou hebben aangepakt.
In het boek, dat voor ons ligt, zijn 5 ko
lommetjes voor de verschillende kwalitei
ten aangegeven. Thans zou men aan hon
derd kolommetjes nog niet genoeg hebben.
De laatste maal dat geverifieerd werd_ was:
„Sept Nevembire mil huit cent treize het
heugelijke jaar waarop de onafhankelijk
heid van Nederland werd uitgeroepen. Den
30en November 1813 n.l. zette Prins Willem
van Oranje te Scheveningen voet aan wal.
Hoewel, gelijk we reeds zeiden, de win
keliers staatsambtenaren waren geworden,
schenen ze toch niet al te best de veran
dering van het regime te vertrouwen, daar
het boek nog tot dan 8sten December
d.a.v. werd bijgehouden.
Een zeer oud schild'erij, dat nog steeds in t
perceel Groote Houtstraat 68 „De Gekroonde
Moor", zooals de fa. sinds 1800 heet, hangt,
en dat, vanwege den ouderdom helaas niet
gereproduceerd kan worden, stelt t oogen-
blik voor, waarop de Hollanders weer voor
het eerst de goede tabak van vóór de
overheersching konden rooken en hunne
neusgaten weer met de puike snuif kon
den vullen. Een, blaast een Fransch sol
daat den rook in zijn gezicht alsof hij
zeggen wil: „ruik eens wat fijn. dat kre
gen we van jullie niet, hè.
De twee reproducties van de documen-
ten zijn de keizerlijke aanstellingen zooals
deze werden uitgereikt. Eén ervan is tevens
een soort kwitantie, dat men 800 francs
causie gestort heeft, een som, welke voor
die tijden een gtroot bedrag vertegenwoor
digde Of dat geld. na het overhaaste ver
trek nog terug betaald is geworden, heb
ben wii niet meer kunnen nagaan. De gel
den zullen evenals het leger van Napoleon
wel in de pan gehakt ziin éeworden.
Een generatie later, toen de zoon van
den eersten eigenaar den handelsscepter
zwaaide en cföc in de wandeling den alge-
meenen naam van „Oome Ko droeg, kwam
diens knecht bij zijn baas en zeide:
„Morge Baos!"
„Dag Klaos!"
„Zeg Baos!"
„Ja Klaos!"
„Hebt je het gehoord, die boerderij met
dat groote stuk weiland daar achter ons, is
te koop voor 800 guldens. Is dat niks voor
jou, baos."
„Nee, Klaos. dat 19 me veels te duur.
Bovendien, wat moet ik er mee doen.
Tot goed begrip diene, dat genoemde
boerderij met weiland, het stuk ér°nd be-
streek, waarop thans de Kinderhuissmgel,
Pieter Kiestraat en Zijlweg tot voorbij
de Du ven voordestra at gebouwd is. Dit
enorme stuk grond vond men toenmaals
met 800 gulden te duur betaald.
Ook de wijze van zaken doen ging in
dien tijd veel gemoedelijker dan thans.
Zoo was b.v., gelijk het thans in Haarlem
nog is. die drukste dag van de week. Maan
dag. Dan kwamen de boeren uit den om
trek met paard en kar naar den stad om
bun inkoopen te doen voor de geheele
week. Wanneer zij nu bun paarden en kar
retjes ergens hadden neergezet, dan kwa
men de winkeliers, die, d'eels omdat zij
niet zoo in den loop zaten, deels om andere
redenen, naar de standplaats toe, en gin
gen de paarden staan aaien en prijzen om
bet hardst, zoo b.v. „wat een Prac!?l'£
paard is dat", of „wat een lief dier. Be
grijpelijkerwijze was de buitenman dan
buitengewoon gevleid door de loftuigin
gen, welke men naar den kop van zijn
paard slingerde en het was dan ook een
klein kunstje om hem verder mee te troonen
naar de zaak en de waren aan te prijzen.
Dat de eerzame winkeliers vaak geen
snars verstand' van paarden hadden en de
meest onmogelijke knollen terwille van de
smeer, als fraai gebouwd stonden te be
wonderen, behoeft geen betoog.
Grappig is het te hooren ,dat de Maan
dag, ondanks het buiten-bezoek in Haar
lem geen al te besten naam had en er
waren toenmaals maar heel weinig bpaar-
nestadters die op Maandag personeel in
dienst zouden nemen. Het gezegd'e:
„Maandag Goed
Zelden spoed"
was diep ingeworteld in de vreedzame ge
moederen van onze voorvaderen .Trouwens,
vele van de tegenwoordige oude Haarlem-
sche inwoners kennen dit primitieve spreek
woord nog wel, terwijl sommigen er nog
angstvallig aan vasthouden.
gelang de oorzaak tot het ontstaan n)er-
van „belangrijk of onbelangrijk" was. ter
loops zij opgemerkt, dat de tegenwoordige
Zoo heeft iedere tijd zijn eigenaardige
bijgeloofjes gehad, waaraan men een klei
nere of grootere waarde toekende, al naar
bijgelooven van talismannetjes, billeken® en
mascotten een meer geraffineerder karak-
'er hebben en een grootere kracht worden
toegekend (daarom ook meer te ver-
oordeelen ziinl dan die vroeger uit
domheid of eenvoud des harten ontston
den. Want in bet algemeen waren de
menschen veel en veel eenvoudiger
thans. Toen gold het parool:
werken en 's avonds uitgaan nog ct-
verzwakking van bet hart, zoodat men be
sloot hem de laatste H.H. Sacramenten toe
te dienen. Kort daarop is pater Voets over
leden.
Mgr. Dr. B. Eras, de Procurator der Ne-
derlandsche Bisschoppen te Rome, zal voor
een veertien dagen de Eeuwige Stad moe
ten verlaten, teneinde in het vaderland een
kleine operatie te ondergaan.
Een gezicht van de Oude (thans Gedempte Oude) Gracht vóór 125 jaar.
en de nakomelingen van thans, die nog
over de voorvaderlijke duitjes beschikken,
kunnen er van overtuigd zijn, dat deze met
noeste vlijt en groote spaarzaamheid bij
elkaar gegaard zijn geworden
Een brave jongeling van om en nabij de
dertig b.v. verdiende als winkelbediende
de somma van vier gulden in de week, een
bedrag, waarvan men ook toentertijd geen
bokkesprongen kon maken. Toch kon
dezelfde jongeman, bij zijn trouwen een
huisje koopen en een zaak vestigen, zonder
dat hij van huis uit daarvoor kapitaal be
zat.
Maar gelijk gezegd, er werd vroeger
ook niet op een naar uurtjes meer of
minder arbeid gekeken.
Wanneer overdag de tabakshandelaar
„toeback" stond te verkoopen, d!an werd
de avond besleed, om onder het licht van
een patentolielamp den voorraad weer
aan te vullen. Toen was iedere tabaks-
verkooper tevens ook fabrikant, die zelf
zijn tabak kerfde en zijn ^nuif fabriceer
de. Sigaren waren toen wel te krijgen te
gen een prijs van 5'A stuiver de 75 stuks
Tdoch in hoofdzaak was het dte tabak en
de snuif die opgang maakten. Na aflooo
van den Zondagsdienst offreerde men el
kaar heel deftig een smakeliik snuifje. Dit
was maar niet een zelfde maaksel; men
had nog wel degelijk soorten, zoonis R ap-
pé, Prince d'Oranje, Bergamotte, tot meer
dan twintig toe, zoodat men dus heel
gaarne eens uit een andermans snuifdoos
snoepte. Ook tabak werd in meer dan
een kwaliteit verkocht, t.w. krul en heel
breede tabak, welke den naam droeg van
Vincent, Deze laatste soort scheen meer
in overeenstemming te komen met de
waardigheid van den man, want die volks
mond verklaarde kort en bondig
Krul
Rookt een prul
Vincent
Rookt een vent.
zoodat niet zoozeer de prijs dan wel bet
soort iemand verhief of vernederde.
Thans, nu het zoo zoetjes aan een feit
is geworden, dal het perceel 68 In de
Groote Houtstraat zal gaan verdwijnen, om
deel uit te maken van het enorme pand
der Fa .Vroom en Dreesmann, is 't tevens
wel eens aardig te memoreeren, dat
in genoemdl pand voor het eerst de z.g.
vleermuis-gasbranders dienst deden. De
belangstelling voor dit „excentrieke" was
zoo groot, dat des avonds, toen het groote
gebeuren voor het eerst plaats had, de
menschen vanaf de Groote tot de Kleine
Houtstraat aan één stuk het wonder „der
modteme techniek" stonden te aanschou
wen en te bewonderen.
Tenslotte willen we nog even een ge
beurtenis memoreeren, welke weliswaar van
meer recenten datum is, doch niettemin te
interessant om onvermeld te laten.
Het was begrijpelijkerwijze een heel
evenement in de historie, toen de rus
tige burgers van Haarlem plotseling werden
opgeschrikt door een paardentram, die van
Den Hout naar het station reed. En men
kan het zich voorstellen, dat de ouden
van dagen uit dien tijd, die oud waren ge
worden, zonder paardentram, nu maar
niet zoo voetstoots het groote nut van
dit voertuig inzagen en niet gauw te
bewegen waren erin plaats te nemen.
Er wareit er, die zelfs hardnekkig
weigerden om met de tram mee te rijden
en zij bestempelden dit rijdende vehikel
met een naam, die men niet gevoeglijk in
'n courant, al is zij ook nog zoo modern, kan
neerschrijven. De oorzaak hiervan was, ^dat
de toenmalige jongelui, d'ie op de nomina
tie stonden om te trouwen en zonder meer
als een vrijer en vrijster werden gequalifi-
ceerd, heel gaarne van deze tram gebruik
maakten, omdat de verlichting daarin na
tuurlijk veel te wenschen overliet
De foto's, welke wij hierbij reproducee-
ren, zijn ons welwillend door den heer
Van der Pigge afgestaan.
De Oudte Gracht is hier gekiekt naar het
Verwulft toe, dus van het Oosten naar het
Westen. De brug, welke men ziet, is van
de Groote Houtstraat, terwijl men nog juist
't huis kan onderscheiden (2e van den hoek)
dat binnenkort zal worden afgebroken en
dat getuige was van de gebeurtenissen, welke
wij in deze schets beschreven.
De typische trapjesgevel van het hoek
huis is sedert lang verdwenen. Gelijk men
opmerkt, waren d'eze twee huizen onder
één dak gebouwd.
Al moge het waar zijn, dat met deze
panden, die als offer van den modernen
tijd vallen, geen stukken waardevolle nis-
torie verdwijnen, toch worden er met het
afbreken daarvan, tastbare herinneringen
gesloopt, van Haarlem, zooals het vóór 125
jaar reilde en zeilde.
T. V
Aneta seint uit Batavia:
Voorbereid wordt de externeering van
zeven bestuursleden van de afd. Weltevre
den van de Kuo .Min Tang. Zij hadden een
eedsformule onderteekend, waarbij zij ver
klaarden naar beste weten d'e wereldrevo
lutie te zullen bevorderen.
Gisteren is overleden de bekende missie
prediker, pater P. Voets C. ss. R.
De Eerw. Pater Redemptorist, Petrus
Voets, van het klooster te Rotterdam, aan
den Goudschen Rijweg, gaf sind's verleden.
Zaterd'ag een retraite aan religieuzen .Door
een misstap kwam hij Maandagavond te val
len, en wel zoo hevig, dat de ruggegraat
ernstig werd gekneusd. Drie dagen^ heeft hij
duldelooze smarten met voorbeeldig ged'uld
verdragen. Gisterenmorgen vreesde de ge
neesheer de ernstigste complicaties wegens
Te 's-Gravenhage heeft men zich, naar
het Corr. Bur. verneemt, door middel va*
opensluiting toegang verschaft tot de wo
ning van den heer G. D. aan de Schenkkade.
Verschalende kasten werden opengebroken
en overhoop gehaald. Een groot aantal gou
den en zilveren voorwerpen, ter waarrite
van ongeveer tweeduizend gulden, wordt
vermist.
De Haagsche rechtbank heeft, naar bet
Corr. Bur. meldt, vrijgesproken den fruit
handelaar J. 0., die beschuldigd was van
het veroorzaken van zwaar lichamelijk let
sel. Aan zijn schuld zou 't te wijten geweest
zijn, dat een door hem bestuurden auto op
de Koningskade bij de Boschbrug te den
Haag in aanrijding is gekomen met een van
den kant van het Bezuidenbo'it komende
taxi. Bij de aanrijding werd de zich in laatst
genoemd vervoermiddel bevindende griffier
van het Haagsch kantongerecht ernstig ge
wond. Raadsman van verdachte was mr.
Roeper Bosch.
Het telefoonverkeer met Zweden is ge
opend Het verkeer zal over de verbinding
AmsterdamMalmö worden afgewikkeld.
In herinnering wordt gebracht, dat het
dezer dagen bekend gemaakte gesprekken-
taricf o.m. de kosten voor een gewoon ge
sprek van tien minuten voor de vier Zweed-
sche zónes bepaalde op resp. 4.95, 5.85,
6 75 en 7.65.
i
••>1
i>o t Dt-ï j r<uvyis.
x t - £-
f-
-s /- <- A A
L.»i
f '<W.
;}jf4 V7>
KASbilii:':;
y(i t;< 'S'Jïï&v 31'iaC a.3 i
J.-l f r< A :VL. .Vt v-O
i *}i-ïC m t oi -
&-< W vM&sy«f H"-
s3>' 1 pt
JPhL f :>K :iK. G*W. W.V.J
|;:L 'x&y a >V< v.-, j 'i r.
f «Lxbev <Vf
'z 'Ivvhx
VERTALING.
Aeministratie
der Vereenigde Rechten.
In naam van den Keizer van Frankrijk.
De Graaf van het Keizerrijk, Raad van
State voor het leven, Groot Officier van
het Legioen van Eer, Directeur Generaal
van de Vereenigde Rechten, der Tabaks
rechten en der weldadigheidsoctrooien
ten uitvoer leggend het Keizerlijk bevel
schrift van 12 Januari 1811,
benoemt den heer Van der Pigge (Jean)
tot tabaksverkooper in de gemeente Haar
lem, arrondissement Haarlem, Directie
Zuiderzee.
Dientengevolge zal de voornoemde heer
Van der Pigge zich te vervoegen hebben
bij den Directeur der Vereenigde Rechten
van dit Departement, die hem in zijnt
functie zal installeeren. Hij zal zich hebben
te houden aan de bevelen en instructie
welke hem zullen worden gegeven, op straffe
van ontzet.
De Raad van State, Directeur-generaal
verzoekt, in naam der Wet, alle autoriteiten
van het Departement, genoemden heer, in
zijn bovenvermelde hoedanigheid te erken
nen, overal waar dit noodig zal worden
geacht, en hem hulp, steun en protectie te
verleenen in alles wat betrekking heeft tot
de uitoefening van zijn ambt.
Gedaan in het administratiegebouw der
Vereenigde Rechten, te Parijs, den 1 sten
September 1812.
Op bevel van den heer Directeur-Generaal
De Ridder van het Keizerrijk, belast met
de administratie der Tabaksregie.
(2.)
Termieten.
Termieten zijn zeker wel de schadelijkste
dieren, die men kent. In de tropen, waar zij
in grooten getale voorkomen, heeft men er
somtijds zooveel last van, dat zij tot een
ware plaag worden. Waar men elders last
heeft van een sprinkhanen-plaag, kan men
hier met evenveel recht spreken van een
termietenplaag en ik geloof, dat deze laatste
wel de meest gevaarlijke is.
Termieten zijn beter bekend onder den
naam „witte mieren." Waarom zij dezen
tweeden naam er bij hebben, zal
voor altijd wel een raadsel blijven. Immers,
uit de figuur, waarin links een termiet en
rechts een mier is afgebeld, blijkt overdui
delijk, dat deze dieren niets met elkaar ge
meen hebben, waarbij boyendien nog komt,
dat een termiet nooit wit is. De naam „witte
mier" is dus al heel ongelukkig gekozen.
Doch daar hij overal reeds burgerrecht heeft
verkregen, zal hij wel nooit verdwijnen.
Reeds hier boven heb dat de
termieten schadelijk zijn. Niets blijft voor
hun vernielzucht gespaard. Wat niet van
ijzer of steen is, wordt bij bun aanraking
in een minimum van tijd verwoest. Een om
gevallen boom, die onder gewone omstan
digheden tientaller jaren noodig heeft om
te verrotten, wordt door een troep termieten
in eenige uren tijds verorberd, zoodat er
geen kruimeltje meer van over is gebleven.
Men staat er soms versteld van, zooals deze
dieren huis kunnen houden en daarbij gaan
zij zóó listig te werk, dat men het eerst
merkt, wanneer de schade een ramp wordt
Enkele voorbeelden mogen dit verduide-
Wanneer de termieten een balk aanvreten,
doen zij dit van onder af daar zij onder
den grond leven en laten de boven- en
zijkanten geheel gaaf. Het gevolg is, dat de
balk uitgehold wordt tot op een dun v'l®s
aan den buitenkant; van buiten af ziet de
balk er dus geheel intact uit en des te groo
ter is daarom de verbazing, wanneer men,
er tegenaan leunend, er doorheen valt.
Zeer dikwijls komt het in Indië voor, dat
men door een drempel zakt. Houten gebou
wen kunnen zoo erg beschadigd worden,
dat zij op eens boven het hoofd van den ar-
geloozen bewoner als een kaartenhuis in
een storten, terwijl men van te voren toch
geen enkel defect heeft kunnen beme'-'">-
In 1814 gebeurde het, dat het met zooveel
kosten en moeite gebouwd, schitterend pa
leis van den gouverneur van Calcutta ge
heel afgebroken moest worden, omdat het
zoozeer door de termieten was aangevre n,
dat het op het punt stond in elkaar te
len. En zelfs de hoofdstad van St. H 1
Jamestown, werd geheel verwoest door en
kolonie termieten, die ongemerkt door scne-
pen op dit eiland werden geïmporteero-
Er bestaan voorbeelden genoeg, w3®"?1
blijkt, dat deze dieren schadelijker zijn an
eenig ander soort. Maar niet alleen 'n
tropen volvoeren zij hun verwoestend
doch ook in Europa, voornamelijk in óuid-
Frankrijk, waar de eenigste in Europa ,vool'm
komende termieten-soort inheemsch ,s- jn
Rochelle b.v. gebeurde het, dat gedurende
het ontbijt in een herberg alle gasten P'°*~
seling door den bodem vielen en >n den
kelder er onder terecht kwamen.
Ook andere stoffen zooals kleeren, 'e ®r-
werk e.d. blijven niet gespaard. Brehm
wist te vertellen, dat een Arabier die
's avonds boven een termielennest in slaap
was gevallen, den volgenden ochtend geen
spoor van zijn kleeren meer terugVOr>d.
Hoewel dit misschien wel wat overdreven
is, gewagen toch meerdere schrijvers van
feiten, die voor bovengenoemd geval niet
onder doen. Zoo tertelt men dat "P ®en
keer de inhoud van een kleerenkast ffnneel
was verdwenen, behoudens enkele kleine
draadjes, die men nog hier en daar van de
kaustokken zag neerhangen.
Papier is voor hen een lekkernij, hetgeen
vooral bibliotheken tot haar nadeel onder
vinden. Wanneer zij hoeken aanvallen. kru\-
j pen zij er weer van onder in, hollen
j heele boekwerk uit, zonder evenwel t kaft
te beschadigen en verlaten het even stil
als zij gekomen zijn. Wanneer men nu het
boek wil raadplegen en het van de plank
afneemt, komt men tot de ontstellende ont
dekking, dat men slechts een kaft in de
handen houdt zonder inhoud. Zulk een toe
stand wordt niet slechts bij één boekwerk
gevonden maar tenminste wanneer men
het onheil niet heel vlug bemerkt, zoodat
het nog tijd is het te keeren bij alle boe
ken uit de geheele bibliotheek.
Vooral oude boeken vallen in hun smaak.
Daardoor juist komt het, dat er in Zuid-
Amerika. waar dergelijke rampen nog a!
dikwijls voorkomen, geen boeken langer
dan 50 jaren bewaard kunnen worden. Het
is duidelijk, in het licht dezer mededeelir-
gen moeten we wel tot de conclusie ko
men, dat termieten schadelijk zijn en dat t
zorg is, ze zoo gauw mogelijk te verdelgen.
Maar dit is een uiterst moeilijke kwestie.
Reeds boven heb ik gezegd, dat zij op zoo n
listige wijze te werk gaan, dat men dikwijls
niets van het gevaar bemerkt, voordat het
te laat is. En dan zelfs kan men de boos
doeners nog dikwijls niet kwijt, tenzij zij de
boel zoo geruïneerd hebben, dat er voo^
hen niets meer te halen is en zij uit eigen
beweging den aftocht blazen, om enkele
kilometers verder hun kamp weer op te
Voordat men in de tropen dus een huis
gaat bouwen, moet de desbetreffende gron
eerst ter dege omgespit worden om even
tueel gespuis te verjagen. Maar wil men
1 voor altijd van hen bevrijd zijn. dan diene
men steeds op zijn hoede te zijn. Hol klin
kende balken zeggen u, dijt €r gevaar
dreigt en dan moet u onmiddelhlk maatre
gelen treffen om verder onheil t» voorko-
mZi|n de termieten voor den Europeaan
schadelijk, voor een ras-echten inboorling
daarentegen volstrekt met. De hutten, die
zij bewonen, loopen niet zooveel gevaar; en{
worden zij dan eens bij geval aanges oken
door een kolonie termieten, dan is dat ook
zoo heel erg niet; binnen enkele uren staat
cr weer een nieuwe hu
Maar wat voor een Europeaan onbegrij
pelijk is, dat is, dat de dieren als lekkernij
door de inlanders worden gegeten. Geen in
boorling, die een termieten-schotel ver
smaadt! Daarbij worden alle soorten gege
ten: soldaten, arbeiders en koninginnen, de
laatste vooral met voorliefde. De een eet
dan alleen den kop, de ander vooral het
achterlijf, cen derde weer zooals zij zijn,
met huid en haar. Ook worden zij soms
rauw naar binnen gewerkt, doch verreweg
bij de meeste stammen worden zij op gloei
ende platen geroosterd.
Voor het vangen worden zeer verschillen
de methoden gevolgd. Als er alleen gevleu-,
gelden gevangen moeten worden, zet men
eenvoudig groote bakken met water in de
omgeving van het nest, waar zij dan bij
massa s invallen en verzameld worden.
De ongevleugelden (arbeiders) drijft men
door middel van rook uit hun nest en vangt
nen dan in voor den uitgang opgestelde
vallen. De Indianen van den Amazone-
stroom, die alleen de soldaten eten en voor
al verlekkerd zijn op hun groote koppen,
steken een langen grashalm in bet nest,
waar de soldaten zoo hard in bijten (dom-
dat zij den halm aanzien voor een vijand),
dat zij hun kaken er niet meer uit kunnen
trekken en er dus noodgedwongen aan blij
ven hangen. De aldus met soldaten beladen
halm wordt er weer uit getrokken en daar
na worden de dieren verzameld. Dat deze
methode succés heeft, blijkt wel uit het feit,
dat binnen weinige minuten alle soldaten
uit hun nest zijn gehaald.
Tot slot dient nog te worden meegedeeld,
dat de nesten der termieten bij de Inlanders
ook een nuttig gebruik vinden. De dieren
graven niet alleen gangen onder den grond,
doch zij bouwen eveneens boven den grond:
de zoogenaamde termietenheuvels zijn niet»
anders dan bovengrondsche bouwwerken,
die zij zelf hebben opgetrokken. In allerlei
vorm kunnen wij deze termietenheuvels te
genkomen; hoog, spits-kegelvormig, rond en
klein, zelfs in den vorm van een paddestoel
en andere karakteristieke voorwerpen.
Deze termietenheuvels zijn van zulk 'n har
de consistentie, dat zij door de inlanders als
bouwsteen worden gebruikt Maar ook als
hoogoven hebben zij uitstekende eigen
schappen, die door de inboorlingen dan ook
wel gewaardeerd worden.
Hoewel termieten dus, ook eenig voordeel
aanbrengen, vallen deze toch geheel in de
schaduw bij het kwaad, dat zij tegelijkertijd
aanrichten; en aangezien daarenboven deze
voordeelen gemakkelijk door surrogaten
zijn te vervangen, kunnen wij besluiten, dat
termieten bestreden moeten worden, overal
en altijd.
R. VORSTMAN.
