HE WATEREN DER DRIE
VIJFDEN
MODERNE WONINGBOUW
DERDE BLAD
NIEUWE HAARLEMSCHE COURANT DONDERDAG 27 SEPTEMBER 1928
BLADZIJDE 1
EEN MACHTIG MIDDEL TOT SOCIAAL HERSTEL
Nederland neemt op 't punt van Woningbouw
de eerste plaats in
Om een kwartje boete
Twee woningen afgebrand
Een café en woning in
de asch gelegd
Natuurschoon bedreigd
136.805 223.133 14.937
GEMENGD NIEUWS
Winter in Duitschland
De Wetgeving op den Woningbouw
Al is Holland verschoond gebleven van den
oorlog, het heeft er niettemin door geleden
en o.a. ook woningnood gekend, Die woning
nood ontstond, niet omdat er gedurende ver
scheidene jaren geen werk was, maar meer
door de hooge kosten van woningbouw. In
enkele jaren stegen die kosten belangrijk.
Een huis van 7080 vlerk, meter kostte ge
middeld in 1914—2000, in 1920 6200 en
twee jaar later 10.000, om nadien te dalen
tot den tegenwoordlgen prijs van 5000.
Deze hooge prijzen hadden in alle landen
hetzelfde effect: het bouwen lag stil. Tus-
Verdwljnend oud-Amsterdam. In den omtrek van de oude ronde Luthersehe Kerk
wordt duchtig gesloopt. Het is de oude bekende buurt bU 't Kattegat en Groot Hemel
rijk, die verdwijnen gaat.
De Trevi-fontein waarin geen vreemdeling, den avond voor zijn vertrek uit Rome, vergeten zal een ouderwetschen soldo over zijn
linkerschouwer heen te werpen, omdat zijn terugkeer in de Eeuwige Stad anders buiten gesloten is.
Het Vergine-water de naam duidt op de traditie dat een maagd (lat. Virgo is Maagd de bron er van ontdekt zou hebben
aan de versmachtende romeinsche soldaten vloeit hier aan en voorziet de omgeving met een gemiddelde hoeveelheid van 80.000 M3
per dag. De fontein ia ontworpen en «teels voltooid door Nicolaas SalvL
verrijking, die eigenlijk den betaalden prys
niet waard was
Maar de Romeinen dachten daaraan niet.
Die waren wat op zichzelf een feit van
historische beteekenis is tevreden over
den beroemdsten Paus uit de prinselijke
familie Borghese. Zelfs zijn er voor het
nageslacht geen wanklanken bewaard geble
ven over deze, Paulus' daad. Behalve
Maar dit kan men toch geen wanklank
noemen?
„H miracolo fatto, o Padre Santo,
Con l'aqua vostra che cl place tanto,
Ma sarebbe 11 portento assai plü Ueto,
Se l'aqua la cangiaste ln vin d'Orvleto. 3)
J. H.
Bebouwing in Plan West-Amsterdam. De Mercatorstraat.
groep- en beton-bouw. De vloeren, lambri
seeringen, plafonds, deuren, vensters, enz.
worden ln massa uitgevoerd. Den Haag heeft
eveneens een groot aantal goedkoope wonin
gen gebouwd. Meer dan 250 woningen met
zeer lage huur, die het zesde gedeelte van een
arbeidersinkomen niet overtreft, zijn daar
juist gebouwd. Zij bevatten een zitkamer.
Een Franschman, die tijdens de Olympische
spelen ons land bezocht en die opgetogen in
Frankrijk terugkeerde over hetgeen hij hier
op 't gebied van modernen woningbouw had
gezien, verklaarde:
De Hollanders zijn er in geslaagd bij ons
het verlangen naar comfort en welvaart te
wekken. Ik ben er van overtuigd, dat zij deze
moderne architectuur niet hebben toegepast,
omdat zjj mooi was, maar eenvoudig omdat
zij htm woningen verschaft, die nog meer
oomfort bevatten dan de vroegere.
Aldus de aanhef van een artikel in de Pa-
rljsche „Excelsior" over den modernen wo
ningbouw ten onzent. De medewerker van dat
blad, die dit onderwerp behandelt, gaat dan
als volgt verder:
De voorliefde in Holland voor de moderne
architectuur schuilt ln dit feit. Holland heeft
altijd smaak getoond voor comfort, gepaard
net een pijnlijke zorg voor hygiëne.
Het niveau van comfort in de Hollandsche
woningen stond ten allen tijde veel hooger dan
n alle andere Europeesche landen. Comfort
welbehagen en hygiëne vormen de elementen
Ier Hollandsche traditie. Maar sloot die tra
ditie, waarop Holland zeer terecht trotsch kan
sijn, een nieuwe poging naar meer welbeha
gen uit? Allereerst heeft het land begrepen
velke nieuwe hulpbronnen het de moderne
bouw-middelen boden. Het heeft begrepen, dat
die architectuur normaal en logisch zijne tra
ditie aanvulde. Het heeft ze algemeen aan
vaard en geconcludeerd: het is mooi, omdat
het nuttig is, sociaal nuttig. Het heeft bij in
stinct de wet toegepast van onze eeuw, die
den volken die haar ten uitvoer brengt zal
veroorloven economisch diegenen te vernieti-
Moderne woningbouw te Amsterdam. De Hoofdweg bij de Postje-Wetering.
gen, die haar niet erkennen. En als heden ten
dage Duitsche steden als Dessau, Stuttgart
en Frankfort zich er op beroepen groote ar
chitecten en groote organisators te bezitten
als Gropius, Mies van der Rohe en Ernst
May. dan heeft Holland het recht er trotsch
op te zijn aan onze beschaving architecten
te hebben geschonken zooals Dudok, Riet
veld, Oud en Stam. Stam, wien het actieve
Frankfort juist dezer dagen opdroeg vijfhon
derd huizen te bouwen!
Wat Holland presteerde
De pogingen van Engeland en Duitschland
zijn geweldig alleen reeds door het getal wo
ningen, dat die belde landen besloten hebben
te bouwen. Engeland wil er twee en een half
millioen bouwen in den tijd van vijftien jaar
terwijl Duitschland er twee millioen 700.000
wil bouwen ln negen Jaar. Vergeten wij ech
ter niet, dat dit twee groote landen zijn met
enorme hulpbronnen. Holland heeft slechts
een oppervlakte van ruim 34000 K.M2 met
ruim 7 millioen inwoners, ongeveer één tiende
van Duitschland en één achtste van Groot
Brittannië. Om die reden mag men zeggen,
dat, wat in Holland is gedaan met betrekking
tot het aantal gebouwde woningen en het
budget in dit land voor de bouwpolitiek toe
gestaan, ver uit het geweldigste is, dat op dit
gebied werd tot stand gebracht,
Zeker,Holland, dat honderden millioenen
verbruikt heeft voor de uitbreiding en den
herbouw zijner steden, kent hooge belastingen
en van de uitgegeven bedragen zal nog me
nige generatie den invloed bemerken. Maar
de Hollanders weten, waar het geld blijft, dat
zij aan den fiscus geven: het dient voor ver
betering der openbare gezondheid, de wel
vaart van het gansche volk. En leder Hol
lander heeft begrepen, dat deze dingen on
ontbeerlijk zijn.
twee of drie slaapkamers, een waschhuls en
een W. C.
Het toezicht op de gemeentewoningen ls op
gedragen aan een hoofdinspecteur der volks
gezondheid, die tevens belast is met het on
derzoek naar het aantal beschikbare wonin
gen. Hij overtuigt zich van de hygiënische
voorwaarden in de nieuwe en de oude wo
ningen, bestudeert verbeteringen, welke kun
nen worden aangebracht, enz. enz.
t Woningen gebouwd door
wintersport: het is voorzien van duidelijke
verkeerskaartjes en mooie foto's, in één
woord: het is een goed verzorgde uitgave.
Het boekje is kosteloos bij alle reisbureaux
evenals bij de Generalvertretung der Reichs-
bahnzentrale für den Duitschen Reisever-
kehr, Parklaan 28, Rotterdam verkrijgbaar.
Aneta seint uit Bandoeng:
De heer De Ruyter, eerste geëmployeerde
op de onderneming Paslr Malang in het
Pengalengemsche, is door een koelie aange
vallen en met een pikolan geslagen. Ook
werd hij ln den linkerarm gebeten. De koelie
trad aldus op naar aanleiding van een hem
opgelegde boete van een kwartje wegens
slecht werken. De dader is aangehouden en
bekende volledig.
Gisteren zijn twee woningen aan den
Schelfhorstweg te Almelo, bewoond door de
gezinnen Hondebrink en Altena, geheel uit
gebrand. De have kon worden gered, alles
was verzekerd. De oorzaak ls onbekend.
Brand is ontstaan ln het café van den heer
Erkens te Stein. Het café en de daaraan
grenzende vergaderzaal en de naast het café
gelegen^ woning van den heer D. Gelissen
gingen 'in vlammen op. De oorzaak ls onbe
kend. Verzekering dekt de schade.
De raad der gemeente Wisch heeft met
negen tegen drie stemmen verworpen een
voorstel van B. en W. tot aankoop van net
landgoed „Schilderente", groot 136 H.A.
voor 300.000.
B. en W. hadden het voorstel gedaan voor
behoud van het natuurschoon. Het landgoed
komt thans in publieke veiling.
Jaar Provincie Gemeente
5.687
6.808
5.449
3.574
3.832
Bouw-
maat-
schap-
pijen
19.298
13.622
9.19
8.669
8.791
Parti
culie
ren
14.743
24.9-6
27.999
34.29
34.837
Onbewoon- Vermeer-
Totaal
40.364
45.495
43.132
46.640
47.501
baar
ver
klaarde
woningen
1.895
2.035
2.631
3.616
4.760
dering
van
't getal
woningen
38.469
43.4-61
40.501
43.(24
42.741
Totalen
1.008
25.350
59.970
208.196
De vreemdeling, die zich den avond voor
«Ijn vertrek uit Rome, naar de Trevi-fontein
begeeft en daar een ouderwetsch twee-
soldistuk, zoo groot als een schutterij-
medaille, net zoo als het behoort: dus over
zijn linkerschouder heen, in het bruisende
water werpt, omdat hij anders de Eeuwige
Stad nooit meer zal terugzien,... zoo min
als de Romein, die in de gloeiende zomer-
blakering al naar deze fontein verlangt en
er 's avonds zijn vrouw en zijn kroost heen
slezpt om wat verkoeling te vinden heeft
gemeenlijk veel belangstelling voor de groote
marmeren inscriptie, die den Paus-bouwheer
aanduidt en het aantal jaren noemt, dat
Rome deze fontein al onder haar schatten
telt; en waagt men zich al eens aan
de ontcijfering van het niet al te zware
latijn, dan denkt men toch zelden aan het
ontzaglijke werk, dat de Romeinsche water
leiding is; want niet alleen, omdat het wa
ter op straten en pleinen, in huizen en
paleizen volkomen gratis is, speelt Rome, de
droogste en de waterrijkste stad ter wereld
tevens, op het gebied der watervoorziening
een zoo speciale rol.
De droogste stad ter wereldwan
neer niet negentien kunstig gebouwde
waterwegen, de aquaducten, Rome rijk
maakten aan water, dat met naam en toe
naam door heel de wereld bekend is om zijn
schat van mineralen, om zijn frischheid, om
zijn smakelijkheid. Soms zijn ze, de aqua
ducten, tot drie verdiepingen hoog, en elke
verdieping brengt, dan zooals bijvoorbeeld
de groote aquaduct van het Marcia-, Tepula-
en Giuliawater, een anderen stroom vloeiend
kristal binnen de muren.
a
Toen het begon te dagen m de duister-
nisse, die Rome had gemaakt tot een dorp
van nauwelijks zeventien duizend inwoners,
was één der eerste zorgen van de Pausen,
om de aquaducten te herstellen of zelfs
nieuw te bouwen, opdat met het frissche
water, de oude glorie, de oude grootheid zou
terugvloeien in de Eeuwige Stad. Drie Pau
sen vooral hebben zich hier onderscheiden,
en het toeval wilde, dat alle drie de vijfde
drager waren van hun naam, waarom het
volk niet aarzelde te spreken van de drie
weldadige vijfden nl.: Nicolaas V, Sixtus
V en Paulus V.
Het Vergine-water, dat keizer Marcus
Agrippa ln het jaar 721 na de stichting van
Rome (32 voor Chr.) uit de velden van de
Salone naar Rome had gebracht voor zijn
prachtige termen, vond, nadat het in de
zevende eeuw, door schennende hand, had
opgehouden te vloeien acht eeuwen later,
in 1453, een Maecenas in den persoon van
Paus Nicolaas V, die het weer naar Rome
haalde, en wel ter plaatse, waar nu een
der drukste straten in het centrum der stad
is, welke straat om die reden nu nog Via dei
Condotti, de straat der (water-)buizen heet.
Aan Pius VI, Urbanus VIII, Clemens XII
en Benedictus XIV, danken wij de vol
tooiing van Nicolaas' reuzen-werk: de
Trevi-fontein, die in de wereld niét minder
beroemd is om haar beelden en haar reliefs,
als in Rome om het frissche zitje, dat ze
des zomers biedt en om de tradities, hie haar
omgeven.
Slechts één incident dreigde de algemeene
tevredenheid over 's Pausen werk even te
verstoren. Paus Urbanus namelijk had
geheel volgens de gewoonten der Middel
eeuwen nauwelijks gedacht aan het
scheppen van kunstwerken voor zijn fontein
en alleen maar even rond gezien ln wat nog
aan klassieke overblijfselen restte. Zijne
keuze was gevallen op het grafmonument
van Caecilia Metella aan de Via Appia, dat
nu weliswaar een kale steenklomp is maar
toen nog rondom in het marmer zat. Geluk
kig wist kardinaal Enrico prins Barberini
dezen roofbouw tijdig te voorkomen.
Zeer ad rem was het volgende spotdichtje
bij de onthulling der fontein:
„Urbanus Pastor, post mille gravamina
Vini,
Romulides pura nunc recreavit Aqua."l)
schenkomst van gemeente en regeering was
DnvermijdeHjk. Die inmenging, onmiddellijk
na den oorlog begonnen, manifesteerde zich
op twee wijzen: wettelijke maatregelen tegen
huur-opdrijving en daadwerkelijke finan-
sieele hulp.
De financieele hulp bestond in een hypo
thecaire leening tegen bescheiden rentevoet
on subsidies.
Liever dan in bijzonderheden treden, over
hetgeen in den na-oorlogschen tijd werd ge-
laan, wat aan de verdienste van het gepres
seerde zou te kort doen, laten wij onderstaand
oen tabel volgen, opgemaakt in April 1926
door het bureau der statistieken, waaruit het
totaal der gezamenlijke actie van rijk en
gemeente blijkt uit onderstaand staatje:
De strijd tegen de krotwoning
Verschillende Hollandsche steden hebben
naar het voorbeeld van Amsterdam, inspec-
rices aangesteld, wier taak ls de arme be
volking, die van haar krot beroofd is en door
de gemeente in een nieuwe, hygiënische wo
ning gezet is, op te voeden. Deze inspectrlces
geven voorlichting in hygiëne aan hen, die
tot nu toe in alleszins onvoldoende woningen
hun verblijf hadden.
Zij geven dezen menschen raad en advies
en zien toe, dat de nieuwe woningen zindelijk
en gezond worden bewoond. Een ondankbaar
werk weliswaar, maar dat reeds prachtige
resultaten heeft opgeleverd.
Holland, dat de moderne architectuur tot de
zijne gemaakt heeft, kan er zich heden ten
dage op beroepen, dat het aan de spits staat
van de volken in Europa 't gebied der
huisvesting.
1) Na duizend wijn-belastingen, heeft Her
der Urbanus de afstammelingen van Ro
mulus nu met helder water herschapen.
2) Kijk eens tersluiks naar het water, dat
aan zijn (Mozes') voeten ontspringt, en
denk dan, zonder ontsteltenis, eens aan het
kwaad, dat een suffer van een beeldhouwer
er aan deed.
3) II miracolo Het wonder, o Hei
lige Vader, ls geschied met Uw water, dat
ons best bevalt; hoe veel grooter echter zou
de vreugde zijn van schrijver dezes, zoo U
het nog wilde veranderen ln (den befaamden)
wijn van Orvieto. J. H.
De Paolo-fontein op den Gianicolo. Men ziet
de zes jonische, van het Forum geroofde
zuiltjes, die de inscriptie dragen. Vooral de
vier in het midden, die uit rood graniet zijn
vervaardigd, vormen een klaar bewijs van
het kunnen der ouden.
Tragisch, maar begrijpelijk toch was het,
dat de barbaren, die ln de schemering van
het Romeinsche wereldrijk tot ln de Eeuwige
Stad doordrongen, haar het eerst troffen ln
de aquaducten, die hare levensaderen waren;
ze werden afgesneden, soms zelfs verwoest,
en. haar kostelijke last verloor zich ln de
troostelooze Campagna Romana, waar ny
zich mengde ln het smoezelige slijk van wyde,
wijde moerassen; terwijl de verre, dorstige
stad versnakteDe hoog bezongen
„blonde Tiber", die te dien tyde waarschyn-
Hjk al dezelfde vieze moddersloot was, die
wij thans ontwyken, kon de behoefte niet
bevredigen. Onderaardsche putten al even
min. Waardoor het ambacht van aquarolo,
van waterdrager, al spoedig ln het hoogste
aanzien stond en zelfs de stichting van een
aquaroli-gilde mogelijk werd.
De figuur van den aquarolo romano, die
voortsjokte naast zijn ezel, welke met luid
gebalk de klandizie attent maakte op zyn
nadering en die van zyn meester, heeft
eeuwen-lang door Rome's straten gezwor
ven. En zelfs én de aquarolo én de ezel
al lang verdwenen zyn, leeft hunne herinne
ring nog voort, byvoorbeeld in het groote
ziekenhuis van den H. Geest, dat, naast
zoovele andere geschenken aan de Eeuwige
Btad, tegelijk den welstand en den weldadig
heidszin der Romeinsche aquaroii verkon
digen biyft. Ook de ezel had zyn deel ln
de glorie. Aan de weldadigheid van het gilde
der waterdragers toch dankte eene der
voornaamste kerken een kasuifel, dat ver
sierd was met een watervaten-dragenden
ezel, welk kasuifel de priester droeg op het
feest van S. Giovanni tydens de zoogenaam
de Mis der Aquaroii. Dat dit gilde niet
zonder invloed was, biykt misschien ook
uit het feit, dat één der belangrykste fi
guren uit de Italiaansche geschiedenis, Cola
dl Rienzo, zelf waterdrager of minstens de
z*on van een waterdrager was.
Het kolossale plan van Sixtus V om het
keizei ijk Rome zy het ook met niet
weinige restricties uit zijn assche te doen
herleven, drong al dadeiyk tot een goed
onder de oogen zien van het vraagstuk der
watervoorziening. De energie van dezen Paus
ls echter over andere moeiiykheden heen
gekomen, en een schier onbegrensde vrij
gevigheid, gevoegd by den vasten wil om het
Nieuwe Rome der Zeven Heuvelen terug te
zien, vereenigde de aquaduct van Alexander
Severus met die der Marcia.
Binnen drie jaren overwon Sixtus V alle
voorspellingen dat hU nu te hoog had ge
reikt. In 1590 stroomde voor het eerst het
water in de basins van de Mozes-fonte'n
op de piazza S. Bernardo. Ook ditmaal werd
de Eeuwige Stad een waardevol monument
ryker, ondanks dat het totaal mislukte
Mozes-beeld in het midden het geheel ern
stig schaadde en schaadt. De beeldhouwer
heeft niet nagelaten te doen wat in zijn
vermogen was om zyn werk vernietigd ie
krygen, maar de Paus-apdrachtgever hield
niet van „probeeren" had daar trouwens
geen tyd voor ook en de beklagenswaar
dige kunstenaar stierf eenige jaren later,
letterlijk bezweken onder de schampere aan
merkingen der Romeinen, die zich ook nu
nog door hun sarcasme onderscheiden.
Nemen we eene der historische „pillen"
als voorbeeld:
„Guards con occhio torvo
L'aqua che scorge al piè,
Pensando, inorridito,
Al danno che gil fè
Uno scultorstordito!" 2)
Ten laatste was het Paulus V die met
het Paula-water tegemoet kwam aan de
rechtmatige eischen der kleurige bewoners
van het al-oude Trastevere. Deze Paus ge
bruikte de resten van keizer Trajanus'
aquaduct, die sedert eeuwen ln gebreke
bleef het water uit de meer dan vyrenc» r'#;
myien verre meren van Bracciano en Martig-
nano aan te voeren, en zette zyn fontein
niet onbeduidenden luister bij, door haar een
plaatsje te geven op een der mooiste plekjes
van Rome waar men een verrukkeiyk pano
rama gei
Helaas, was er ditmaal geen kardinaal
Enrico prins Barberini meer, die de verde
diging der klassieke oudheid op zich nam.
Zoo kon het gebeuren, dat de Monte Giani
colo een monument ryker werd, ten koste
echter van de verwoesting van den Mi-
nerva-tempel op het Forum Romanum, eene
De Mozes-fontein op Piazza San Bernarda. In het midden het Mozesbecld dat tegelijk
Michelangelo's kunst en paus Sixtus' V figuur wilde nabootsen, maar in beide bedoe
lingen volkomen faalde. Het linksche relief Is van niemand minder dan van Giovan-
battista della Porta. De vier leeuwen op de randen der bassins zijn imitaties sinds de o
rigineeien naar het Vaticaan verhuisden.
Op 't oogenblik, waarop bovenstaande sta
tistiek werd opgemaakt, kon de woningnood
in Holland als beëindigd beschouwd worden.
Ongeveer 15000 krotwoningen waren afge
broken. Voegen wij tot beter begrip dezer
oijfers hieraan toe, dat meer dan de helft van
door particulieren gezette woningen met re-
geeringssubsidie zyn gebouwd, die soms 100
pet. van den kostenden prys vertegenwoor
digde.
Sedert deze statistiek is gepubliceerd, wordt
de actie plaatselyk voortgezet. Al verstrekt
de regeering geen crediet meer op 't oogen
blik, de gemeenten gaan door met 't opruimen
der krotwoningen en nieuwe woongelegenheid
te scheppen. Amsterdam heeft ongetwijfeld
op dit punt 't meest gedaan: einde Juni 1928
waren daar gereed of ongeveer gereed 28000
nieuwe woningen, terwül particulieren er al
leen 16000 hadden gebouwd. Daartoe heeft
Amsterdam een bedrag van 150 millioen gul
den uitgegeven.
In Holland, evenals ln Duitschland, heeft
men spoedig de voordeelen hvr»ren van
Het aantal personen, dat er de voorkeur
aan geeft hun vacantie gedurende de win
termaanden te nemen, wordt steeds grooter
en het moet gezegd worden, dat eenige we
ken verblijf in de bergen te midden van ys
en sneeuw buitengewoon geschikt zijn om
nieuwen lust en kracht tot werken te geven.
Om iedereen in staat te stellen zoo tijdig
mogelijk plannen te maken heeft de
Reichsbahnzentrale für den Deutschen Rei-
severkehr te Beriyn zorg gedragen Nr. 13
van de populaire Duitsche Verkeersboekjes
„Winter in Duitschland" nu reeds te doen
verschijnen. Het boekje geeft een volledig
overzicht van alle streken in Duitschland
die geschikt zijn voor de beoefening van de
