Het Paleis voor Volksvlijt
te Amsterdam door
brand verwoest
Leer van de Eskimo's
BUREAUX: NASSAULAAN491
DIT NUMMER BESTAAT UIT DRIE BLADEN
DONDERDAG 18 APRIL 1929
DRIE EN VIJFTIGSTE JAARGANG No. 17134
AANGIFTE MOET, OP STRAFFE VAN VERLIES VAN ALLE RECHTEN, GESCHIEDEN UITERLIJK DRIEMAAL VIER EN TWINTIG UREN NA HET ONGEVAL
Een ontstellend nachtelijk schouwspel
De Zaansche houtstaking
Het goederenemplace
ment aan de Wester
gracht
Het doorgaand verkeer
langs Haarlem
R.K. Sanatorium te
Wyk aan Zee
Het wetsontwerp tot
wijziging dér Ziektewet
De schade wordt op drie millioen geschat
Telefoon No. 13866 (drie lijnen)
Postrekening No. 5970.
ABONNEMENTEN: voor Haarlem en
Agentschappen: per week 25 ct.; per
kwartaal f 3.25; per post, per kwartaal
f 3.58 bij vooruitbetaling.
HAARLEMSCHE COURANT
ADVERTENTIEN 35 ct. p. regel
VRAAG- EN AANBOD-ADVERTEN-
TIES. 14 regels 60 ct p. plaatsing;
elke regel meer 15 ct., bij vooruitbet.
Bij contract belangrijke korting.
INGEZONDEN MEDEDEELINGEN
tusscbcn den tekst 60 ct. per regel.
Alleahonné'sopdit hladzijningevolgedeverzekeringsvoorwaardenr njT»47ft Levenslange geheele ongeschiktheid tot werken doori "lCrt h'i een ongeval metf Ar r* bij verlies van een hand; (4 ftr bij verlies van een f CO 'n breuk vanA O bij verlies v. een
I tJUuU»verlies van beide armen, beide beenen of beide oogen; I 1 UU»"doodelij ken afloop, i &üUa~een voet ot een oog; I I fcU»"duimotwijsvinger: UU« been of arm:'
tegen ongevallen verzekerd voor een der volgende uitkeeringen.
anderen vinger.
Er is dus bij Amsterdam voor verlegging
van het verkeer naar buiten weinig aanlei
ding. Voor zooveel daaraan behoefte bestaat
wordt daarin gedeeltelijk voorzien door een
met een breeden boog om Amsterdam heen
ontworpen weg, welke op het provinciale we
genplan van Noord-Holland voorkomt.
Voor den weg HaarlemAmsterdam was
aanvankelijk een verhardingsbreedte van T/.
meter ontworpen. De verbetering is evenwel
uitgevoerd tot een breedte van 8.40 tot 8.70
meter.
Bij het opmaken van plannen voor we
genverbetering wordt steeds rekening gehou
den met den eisch, dat goede beplantin.
gen en ander natuurschoon zooveel mogelijk
moeten worden behouden.
De wegen door Noord
en Zuid-Holland
Naar de minister van financiën heeft me
degedeeld, bestaat er geen aanleiding om de
rijksveereri prijs te geven.
Het plan voor de verbinding van Amster
dam met Rotterdam over Bodegraven is ge
reed en aan de rijks-commissie .van overleg
voor de wegenverbetering gezonden. De aan
leg van den weg AmsterdamRotterdam
langs de buurtschap de Mys door de Nieuw -
koopsche plassen in plaats van ten westen
langs die plassen, zou een hoogere uitgave
van ten minste een millioen gulden vorderen,
welke naar het voorloopig oordeel van den
minister niet verantwoord zou zijn. Spoedige
totstandkoming van de verbinding Den Haag
met het vliegveld Schiphol, achtte de mi
nister gewenscht.
De weg Amsterdam—Sassenheim—'s-Gra-
venhage is zoodanig ontworpen, dat de
bebouwde kommen van Sassenheim en
Oegstgeest worden gemeden en de weg te
Wassenaar (den Deyl) zal worden verbeterd.
Op de kaart, behoorende bij het Rijkswe
genplan, is de nieuwe Rijksweg van Am
sterdam naar Purmerend en verder noord
waarts slechts zeer globaal aangegeven. De
weg zal in ,de eerste plaats dienen als
verbniding van den Wieringermeerpolder met
Amsterdam en zal tevens de kortste weg
tusschen Amsterdam en Friesland over den
afsluitdijk vormen.
Het Jaagpad langs het
Noorder-Spaame
Het Paleis voor Volksvlijt te Amsterdam, naar een penteekening van eenige tientallen
jaren geleden. Zij toont aan hoe het gebouw het in het stadsbeeld deed.
Het afgebrande paleis gezien vanuit de Utrechtschestraat.
Gemolesteerd
Toen Woensdagmiddag de werkwilige
Prins zich over den Westzaneröijk begaf,
werd hij door stakers met zijn fiets van den
dijk gereden en kwam in een sloot terecht.
Vluchtendeover het land is hij naar zijn
schoonouders gegaan, alwaar hij zich van
droge' klieren nèeft voorzien.
De politie verzoekt ons mede te deelen,
dat Prins absoluut geen politioneel geleide
wilde hebben, zoodat de gevolgen geheel
voor zijn rekening zijn.
Den daders is men op het spoor.
Zooals eenige dagen geleden reeds werd
gemeld, worden de werkwilligen bij het door
de politie naar huis begeleiden door weinig
of geen stakers meer gevolgd. Sedert gister
avond formeert des avonds 'n aantal stakers
waarbij zich spoedig veel belangstellenden
uit het publiek voegen, een rijwieloptocht.
Deze stoet trekt dan naar verschillende
stadswijken, om den aldaar wonenden werk
willigen een ovatie te brengen. Naar van de
zijde der politie wordt gemeld, hief men voor
het kantoor van de N.V. M. Dekkers hout
handel de „Internationale" aan, en werden
bij een werkwillige in de Reigerstraat deur en
ramen gebombardeerd. In de Klaas Kater
straat heeft de politie de stakers verspreid.
DE VERHOOGING VAN DE SPOORBAAN
HAARLEM—ROTTERDAM.
De plannen tot onteigening van de gron
den, die benoodigd zijn voor de ophocging
en uitbreiding van de spoorbaan aan de
Westergracht, liggen tot 24 April ter visie
op de gemeente-secretarie van Haarlem. Op
pag. 1 van het Tweede Blad geven wij om
trent de plannen uitvoerige mededeelingen.
Verschenen is de memorie van antwoord
op het Voorloopig verslag over de begroo-
tlng van het Wegenfonds. Daaraan is o.m.
het volgende ontleend;
De hoofdverkeerswegen moeten niet door
maar in het algemeen langs de bebouwde
kommen gaan. Plannen om het doorgaande
verkeer althans gedeeltelijk langs Utrecht en
Haarlem te leiden zijn in bewerking.
Amsterdam is zulk een belangrijk centrum
dat het doel van het verkeer, hetwelk langs
Amsterdam verder gaat wel ongeveer in het
niet zal vallen in vergelijking met het ver
keer dat op de stad is gericht.
Ingediend is een wetsontwerp tot over
brenging Van een gedeelte Rijksweg (Jaag
pad) langs het Noorder-Spaarne in de voor
malige gemeente Spaarndam, in beheer en
onderhoud by de gemeente Haarlem, over
eenkomstig het besluit van den Haarlem
se hen gemeenteraad van 28 Nov. 1928; het
Rijk betaalt aan de gemeente Haarlem
7000.
Benoeming geneesheer-directeur
Dr. van Halff, chirurg te Utrecht is be
noemd tot geneesheer-directeur van hei
nieuwe R. K. Sanatorium voor chirurgische
tuberculose te Wijk aan Zee.
Door de Tweede Kamer aangenomen
In den aanvang van de gisteren ge
houden vergadering der Tweede Kamer,
had de eindstemming plaats over het wets
ontwerp tot wyziging van de Ziektewet.
Het ontwerp werd aangenomen met 64
tegen 16 stemmen.
Tegen stemden de 11 Chr.-Hist. en de
heeren Visscher (A.-R-), Van Rappard
(V. B. Kersten en Zandt (S. G.) en
Braat (Plattel.).
Het Paleis voor Volksvlijt aan het Frcde-
riksplein te Amsterdam is in den afgeloopen
nacht door brand totaal verwoest.
De brandweer, die op het alarm met
groot materiaal was uitgerukt stond mach
teloos tegenover het brandend gebouw. Aan
blusschen viel niet te denken.
De ontzaglijke vonkenregen dreigde nog
eenige omliggende gebouwen aan te tasten.
Ze konden echter behouden blijven.
Hef machtfg- bonw we Hf ■<»- dm» «romd
toe afgebrand.
De schade wordt op ongeveer drie millioen
gulden geschat.
De Amsterdamsche brandweer heeft wel
nimmer zoo machteloos als hedennacht ge
staan, toen zij zich voor de ontzaglijke
taak gesteld zag den brand van het Pa
leis voor Volksviyt te bestrijden, die om
streeks kwart voor drie in den rechter
vleugel zijde Oosteinde was uitgebroken. Uit
alle brandweerkazernes reden motor- en
ladderwagens uit naar het Frederikspleln,
door de lulde signalen de nachtrust van
menigeen storend. Vooral in den naasten
omtrek werden duizenden uit den slaap ge
wekt, die naar het groote paleis snelden.
Het schouwspel was schitterend van aan
blik en zoo emotioneel als by menschen-
heugenis de Amsterdammers nog nimmer
i zagen.
Met loeiend geweld joegen de vlammen
reeds na een kwartier, nadat de brand ont
dekt was, door het reusachtige gebouw.
Vermoedelyk is het vuur ontstaan in de
keuken nabij het Paleis-restaurant, vlak
naast de perisyle. Althans woedde de brand
aanvankelyk het hevigst in het restaurant,
vandaar direct de schouwburgzaal aantas
tend, Ook was in een minimum van tijd
het vuur doorgedrongen tot de tooneel-
zaal, waar de vlammen in de geweldige
ruimte vrij spel hadden en hoog oplaaiden
tot den glazen koepel.
koèpeT gaf een Schitterend schouw
spel te zien; het leek of hy geïllumineerd
was. Van de hoogte uit werd een lichten
den gloed verspreid, die vrywel in de heele
stad zichtbaar was. Zoo machteloos als de
brandweer tegenover deze vuurzee stond,
zoo machteloos stond de journalist om den
machtigen indruk te beschreven.
De schoonste kleurschakeeringen werden
by het vlammengeweld tentoon gespreid. Nu
eens zag men, wanneer in de tentoonstel
lingszaal een deel van het plafond was neer
gekomen, de donkerrood gekleurde vlam
men opstygen. Dan weer verrieden de
groene vlammen langs den grooten koepel
en de onderscheidene torens, dat het vuur
zich daar een weg had gebaand. Maar over-
heerschend was het lichtroode vuur, dat
van uit het reusachtige gebouw overal aan
den voor- en achterkant en beneden en
boven zichtbaar was.
De hitte, die' dit vuur in zyn ongekende
heftigheid verspreidde, was van dien aard,
dat de brandweer zelf op een afstand moest
blyven. Daar komt by, dat het voortdurend
in zoo hevige mate vonken ergende, dat het
verblyf in de nabyheid gevaren met zich
bracht. Toch was voor de brandweer de
moeilijke taak weggelegd, waar het gold te
voorkomen, dat het hulzencomplex in de
galerij zoowei aan den kant van het Oost
einde als dien van het Westeinde eveneens
ten prooi aan het vuur zou vallen. Er
dreigde voor vele huizen, die inmiddels
door de bewoners ontruimd moesten wor
den, groot gevaar. De brandweer had vooral
op de huizen op den hoek van het Oost
einde haar aandacht gevestigd, omdat de
vlammen met onweerstaanbare kracht door
den westenwind in die richting werden
voortgedreven. Bovendien moest de brand
weer er op bedacht zijn, dat de huizen op
het Frederiksplein aan de Oostzyde den ge
weldigen vonkenregen niet zouden kunnen
doorstaan. Op de daken dier huizen had een
brandwacht, gewapend met emmers water,
postgevat en telkens wanneer hier een dak
lijst vlam vatte en daar weer ander gevaar
dreigde, werd onmiddellyk ingegrepen. Zelfs
het asphalt op het Frederiksplein, dat eenige
malen door den ontzettenden vuurregen een
verdachte kleur kreeg, werd nu en dan nat
gespoten. Een brandstoffenbergplaats in de
nabye Maarten Jansz. Kosterstraat was
byna in de vlammen opgegaan, wanneer
niet spoedig de brandweer eenige stralen
op den door vonken veroorzaakten brand
had gericht.
Dezer dagen vergaderde te Rome,
onder leiding van kardinaal van Ros-
sum, het Genootschap tot voortplan
ting des geloofs, dat gelden inzamelt
voor de missiën en deze onder de ver
schillende missiën verdeelt.
Dit genootschap heeft zich voor het
missiewerk buitengewone verdiensten
verworven en het is een verblijdend
verschijnsel, dat men thans over de ge
heele wereld voor de missiën bidt en
werkt en tevens groote financieele of
fers brengt.
Nederland, dat de eer geniet, dat zijn
eminente landgenoot, kardinaal van
Rossum, aan het hoofd van dat groot-
sche wereldwerk staat, dat reeksen Ne-
derlandsche missie-bisschoppen en vele
honderden Nederlandsche missionarissen
over den ganschen aardbol uitzond, Ne
derland maakt onder hen, die voor dit
heerlijke werk bidden, werken en bij
dragen, een goed figuur.
Dit zij met dankbaarheid en waar
deering erkend.
Maar er zijn natuurlijk altijd nog
personen, die van dit missiewerk afzij
dig blijven en daarom willen we hier
eens de aandacht vestigen op een me-
dedeeling, welke voorkwam in de toe
spraak, welke Z. Em. Kardinaal van
Rossum bij deze gelegenheid tot het I
genootschap hield.
Z.Em. vertelde, dat de Eskimo's, pas
1bekeerd tot liet katholiek geloof, maar
niets bezittende, in plaats van geld
vossenhuiden zonden als bijdrage.
Treffend is het, hoe hieruit opnieuw
blijkt, dat zij, die den katholieken gods
dienst eerst later, misschien na over
winning van vele moeilijkheden, heb
ben leeren kennen, dat heerlijk bezit
vaak zooveel beter weten te waardeeren
dan wij, wien de gave Gods bij de ge
boorte, buiten eigen verdienste om, in
den schoot werd geworpen. Dit op zich
zelf moest ons reeds tot nadenken
stemmen.
Maar ook aan het mooie voorbeeld
van die arme Eskimo's, die bij gebrek
aan wat anders hun vossenhuiden aan
het werk der missie afstaan, mogen
wij, -die het zooveel beter hebben, ons
wel eens spiegelen.
Èen en ander bracht ons weer eens
in herinnering, dat groote voorbeeld,
dat men in sommige diocesen van
Frankrijk aantreft* en waar de
meestal niet rijke boeren jaarlijks
een hoeveelheid tarwe afstaan, waaruit
de hostiën gebakken worden, welke
later, na consecratie, bestemd zijn om
door de geloovigen als Vleesch en Bloed
des Heeren te worden genuttigd.
Zoo kan er van Eskimo's en eenvou
dige boeren, die vaak voor onbeschaafd
worden gehouden, nog vael fijngevoeli
ge beschaafdheid geleerd worden; niet
het minst door de overbeschaafde mon
daine wereld, welke zich meer door
ruwheid en hardvochtigheid onder
scheidt dan door fijngevoelde charitas
en offervaardigheid.
Leer van de Eskimo's! zoo zouden wij
willen zeggen.
Wat zou het een kleinigheid zijn voor
den landbouwer, een zak tarwe, voor
den tuinder een zak aardappelen, voor
den bloembollenkweeker een aantal
bloembollen, voor den kruidenier enkele
kilo s grutten, voor den kleedinghande-
laar een japon, voor den brandstoffen-
handelaar een mud kolenalles per
jaar, af te staan voor de missie!
Niet natuurlijk in natura, niet
de goederen zelf, dat spreekt, maar de
waarde daarvan, wat toch op hetzelfde
neerkomt.
Wat zou dat indien ieder katholiek
zulks tot gewoonte maakte een reu-
zenbedrag beteekenen voor het geheele
land en wat zouden we in ruil daarvoor
een zegen van den Hemel ontvangen
in onze zaken, in onze gezinnen en
voor hiernamaals!
Och, wat zouden we zoo'n kleinigheid
op het einde des jaars weinig als een
nadeel voelen!
Wanneer we dat nu toch eens over
de geheele linie tot een jaarlijks terug-
keerende gewoonte maakten, wat zou
ons dat aan het einde van elk jaar een
heerlijke voldoening geven!
Geeft men het liever niet uitsluitend
aan het vreemde missie-werk: welnu,
er is in ons eigen vaderland ook nog
missiewerk in overvloed te verrichten.
De bekeering der protestanten, der so
cialisten, der moderne heidenen van
allerlei slag, niet het minst in de groote
steden en in de groote industrie, is ook
missiewerk.
Dit missiewerk vraagt priesters, zus
ters, kerken en kapellen, nieuwe paro
chiën zonder tal. Ook daar is uw geld
goed besteed.
In ieder geval zouden wij willen her
halen: leert van de arme Eskimo's en
draagt jaarlijks iets bij voor het werk
der verschillende missiën.
Het loon zal niet uitblijven!
Brand! Een paleis in vlammen! De brandweermannen in actie!
Zooals reeds betoogd, was het Paleis voor
Volksvlijt zelf niet meer te reclden. Zelfs
was binnen een uur het noodlot van dit
Amsterdamsche curiosum beslist. Want men
moge verschillend oordeelen over de archi
tectonische waarde van dit bouwwerk uit
de l.lde eeuw, curieus en in zekere mate
monumentaal was het Paleis voor Volks
vlijt, waarvan het gemis op het Frederiks
plein voor iedereen zonder twyfel heel
vreemd zal zijn. Als een kinderbouwwerk is
het reusachtige paleis in elkaar gestort. Een
half uur nadat de brand was ontdekt,
stortte reeds met een ontzettend geraas de
kleine koepel, die het dak versierde, met de
dakbedekking van de tooneelzaal, naai- bene
den. Het woeste element had toen echter
nog geen vat gekregen op de tooneeiruimte,
die door een brandscherm was afgesloten
en waarin zeer waarschyniyk het regen
scherm, waarop de brandweercommandant,
de heer C. Gordyn, die het blusschingswerx
leidde, geruimen tyd nuttig werk heeft ge
daan. Later echter moest ook dit deel van
hst gebouw er aan gelooven. Onafgebioken
hield het vlam- en vuurwerk aan en ook
het lawaai van de instortingen was gedu
rende het eerste uur van de ramp niet meer
van de lucht. Het groote en machtigste mo-
