Drie eeuwen sterrenwacht
DE BETEEKENIS
INSTITUUT
[MERCURIUS
HAVERMOUT
25 ceni per pondspak
MARKTEN
ZATERDAG 7 OCTOBER
De herdenkings
plechtigheden
KERKLIJSTEN
H.H. ELISABETH EN BARBARA
BEVERWIJK
HILLEGOM
HOUTRAKPOLDER
SANTPOORT
VELSEN-NOORD
VELSEN—DRIEHUIS
VOGELENZANG
VIJFHUIZEN
VOORHOUT
IJMUIDEN
IJMUIDEN-OOST
DUIVENSPORT
,De Snelvliegers'
yiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii"iiiiiiiiiiiniiiiiii3j^^ig^]^1'g^jl£ BRIEVEN
J)e herfstlochten zijn van 'n aangstige schoonheid
Op d'n buiten
is gin malaise
Wegels bemorst
van kleuren
Als men bij de viering van dit 300-jarig ju
bileum zich afvraagt, waarom nu feeste
lijk herdacht wordt, dat in Leiden in 1633
een Uhiversiteits-sterrenwacht gesticht werd,
dan komt men wel even in verlegenheid. De
lange voorgeschiedenis doorbladerend van het
nu zoo bekende instituut, d.w.z. de geschiedenis
van de stichting af tot 1860, toen de nieuwe,
nu nog gebruikte, sterrenwacht voltooid werd,
dan leest men een meer amusant dan stich
tend verhaal. Men schijnt het den bekenden
Franschman Lalande kwalijk te hebben geno
men, dat hij na een bezoek aan Leiden be
weerde: „en 1775 je n'y vis ni instruments, ni
astronome, que l'on puisse citer"; van het groot
ste deel van genoemde periode kan men ook nu
moeilijk anders constateeren. Die oude geschie
denis is door Kaiser met zeer veel moeite en
zorg nagezocht en op een niet zeer vroolijken
toon neergeschreven, zooals bijna alles van
Kaiser overigens in mineur is gesteld. De oor
zaak hiervan zal straks wel duidelijk worden.
Geven we dus eerst een klein overzicht van
de eerste etappe, de lange prae-historie; dan
den eersten opbloei sinds Kaiser; en tenslotte de
volledige ontwikkeling met de komst van den
tegenwoordigen Directeur, Prof. W. de Sitter.
Drie jaartallen staan aan het begin van die
perioden: 1633, 1860, 1918.
Beginnen we met 1633. In Leiden de jonge,
maar reeds vermaarde universiteit, waar men
oorspronkelijk alleen onderricht gaf in Theo
logie, Rechten, Medicijnen, Philosophie en Wis
kunde, maar waar al spoedig een docent in de
Medicijnen ook Physica gaf, terwijl de hoog
leeraar in de Wiskunde al vrij gauw opdracht
kreeg Astronomie te geven. De eerste, die deze
twee vakken gaf, was de beroemde Sneilius.
Deze, meer bekend als physicus en geodeet,
deed met zijn eigen instrumenten astronomi
sche waarnemingen, vooral van de komeet van
1618. Een van zijn kwadranten wordt nog in
Leiden bewaard.
Door het werk van den jong gestorven Snei
lius kwam men op het idee een sterrenwacht te
stichten en wel onder zijn opvolger Golius, die
behalve Professor in de Oostersche talen, ook
nog Wiskunde en Astronomie gaf. Hoe zonder
ling deze combinatie mag schijnen, in de Oos
tersche talen was hij een beroemdheid, en
Kaiser constateert dat hij zijn leven lang met
ernst en liefde voor de astronomie heeft ge
werkt. Deze Golius bezat een groot kwadrant
van Sneilius, dat in 1632 en 1633 aanleiding gaf
tot het bouwen van een platform en een toren
op het Universiteitsgebouw aan het Rapenburg,
waar ook nog enkele hulpmiddelen voor het
onderwijs in de Astronomie werden opgesteld.
In den eersten tijd schijnen goede waarnemin
gen gedaan te zijn; Huyghens leidt, vermoede-
luk uit waarnemingen van Golius, het ^engte-
verschil tusschen Leiden en Parijs af. Overigens
is er van waarnemingen weinig bekend in de
daarop volgende tijden. Wel van groote uit
gaven aan nieuwe instrumenten en vergrooting
en reparatie van de waarnemingstorens; om
streeks 1690 werd n.l. een tweede toren bijge
bouwd. Dat kwam wel hoofdzakelijk van het
feit, dat weinig bevoegden of zelfs totaal onbe
voegden het onderwijs in de Astronomie moes
ten geven. Ook een zeer begaafde physicus als
W. J. 's Gravesande had niet genoeg hart voor
de Astronomie om in Leiden dit vak op peil te
brengen. En kwam er een docent op den leer
stoel der Astronomie, die zich met hart en ziel
aan de waarneming wilde wijden, dan onder
vond hij weer zoo weinig medewerking, dat men
geen stap verder kwam. Zoo Johann Lulofs, die
waarnemingen deed aan Mercurius- en Venus-
doorgangen, aan de komeet van Halley enz.
Deze leed ook onder de bepaling vanwege het
curatorium der Universiteit, dat tijdens het
waarnemen het Leidsche publiek toegelaten
moest worden, zoodat soms door het gedrang
het werken onmogelijk werd, en eens, bi) een
maansverduistering, een formeele schermutse
ling aan den kijker ontstond tusschen Lulofs
en een ongeduldigen bezoeker, die daarbij den
kijker ernstig beschadigde.
Wat heeft het voor zin deze geschiedenis
verder te vervolgen? Of ik moest nog melding
maken van de Friesche boeren Roelofs en
Rinks, die beroemd waren om hun eigenge
maakte spiegeltelescopen, in het begin van de
19e eeuw. Waar ze dien roem vandaan haalden,
is volkomen onduidelijk, maar wel wisten ze te
bereiken, dat koning Wilem de eerste in 1822
een grooten en enorm duren kijker bij hen be
stelde en aan de Leidsche sterrenwacht cadeau
gaf. Professor Ekama, die den kijker op last
van den minister op zijn bruikbaarheid moest
onderzoeken, liet er zich liever niet over uit,
omdat het nu eenmaal een koninklijk geschenk
was en eerst Kaiser zou in 1839 als zijn mee-
hing geven, dat het instrument volkomen on
bruikbaar was.
Deze Kaiser, die in 1826 tot observator be
noemd werd, heeft, men mag wel zeggen zijn
leven opgeofferd om Leiden een waardige
sterrenwacht te bezorgen, waarvan hij zelf maar
weinig meer geprofiteerd heeft. Hij heeft zeer
onder zijn lot geleden, dat blijkt wel uit de
bittere uitlating over zijn eersten observatortijd:
„Ungern aussere ich mich über dise elf meiner
besten Lebensjahre, welche ich nutzlos in Lei
den, als observator zugebracht habe, aber ich
kann doch die Erkl&ring nicht unterdrücken,
dasz ich wider meinen Willen und meine Wiin-
sche unthatig war und es um mein Lebens-
glück immer bedauert habe, dass ich mich in
meiner Jugend nicht hatte entschliessen kön-
nen, die Astronomie aufzugeben und in meine
Heimat Amsterdam zurück zukehren."
Des te meer moet men bewonderen met welk
een energie hij 34 jaar lang gestreden heeft
voor een moderne sterrenwacht. Het pleit hier
voor was beslist toen Baron Gevers van Ende
geest een beroep deed op het Nederlandsche
volk, waardoor in korten tijd 30.000 gulden
werd bijeengebracht. De Regeering werd er nu
toe gevonden de ontbrekende gelden te geven
en in 1860 was het gebouw klaar. De hoofd
instrumenten waren een nu nog voortreffelijke
meridiaan-cirkel en een refractor van 7 duim
opening. Deze meridiaan-cirkel is tot 1918 wel
het hoofdinstrument gebleven, niettegenstaan
de in 1885 de genoemde 7 duims-kijker door een
van 10 duim opening vervangen werd en in 1900
een groote fotografische kijker werd opgesteld.
Werkelijk was er een nieuwe tijd voor de
Leidsche astronomie aangebraken: de meri
diaan-waarnemingen onder Kaiser en de ge
broeders v. d. Sande Bakhuyzen worden tot de
beste van hun tijd gerekend. Eén jammerlijk
ding bleef, n.l. het gebrek aan personeel, dat
oorzaak was, dat de meeste waarnemingen niet
geheel gereduceerd werden, of met zeer veel
vertraging. Zoo werden pas in 1923 de resul
taten van waarnemingen gepubliceerd, die van
1870 tot 1885 gedaan waren; en het is altijd
waar, dat een dergelijke late reductie de waar
de zeer vermindert. Maar de bijdragen tot de
waarnemingsmethoden in deae periode gele
verd, zijn zeer kostbaar geweest voor de prak
tische astronomie.
Na het plotseling overlijden van Prof E. F.
van de Sande Bakhuyzen in Maart 1918, nam
Prof. de Sitter in 1918 het directoraat op zich
en reeds anderhalve maand later werd aan het
Curatorium van de Universiteit rapport uitge
bracht over den staat der sterrenwacht met
plannen voor een uitbreiding. Die plannen wer
den goed opgenomen en met de uitvoering
daarvan gedurende de jaren 1919 tot 1923 werd
de grondslag gelegd voor de tegenwoordige
sterrenwacht, die, met bescheiden hulpmiddelen
in vergelijking met vele buitenlandsche insti
tuten, zich een uitstekenden naam verworven
heeft. Ten eerste werd er op gelet, dat de be
staande instrumenten ten volle werden benut.
Vooral de photografische kijker en de z.g. 10
duims refractor hadden nog weinig gepresteerd.
Onder den nieuwbenoemden Adjunct-Directeur
Prof. Hertzsprung leverden deze nu beste resul
taten. De astrophysische afdeeling ontwikkelde
zich in 15 jaar zeer snel; een nieuwe kleine,
maar zeer voortreffelijke dubbele fotografische
kijker werd in 1923 in gebruik genomen. Uiterst
vruchtbaar werkte de samenwerking tusschen
de Leidsche sterrenwacht en de Uniesterrewag
in Johannesburg, waar sinds enkele jaren een
Leidsche observator fotografeert en het mate
riaal naar Leiden stuurt, zoodat Leiden a.h.w.
den Zuidelijken hemel binnen haar gezichtskring
getrokken heeft. Als binnen een paar jaar door
een gift van de Rockefeller-foundation een
groote dubbele fotografische kijker, in eigen
dom van de Leidsche sterrenwacht in Johan
nesburg is opgesteld, zal die filiaalsterrenwacht
een nog belangrijker verrijking voor Leiden
zijn.
De meridiaancirkel van 1860 is nog steeds
een „konkurrenz-fahige" kijker en belangrijk
werk werd er gedaan door de reductie van oude
waarnemingen, zooals ik vermeldde. En dat er
nieuwe experimenten ook op dit oude gebied
van de z.g. fundamenteele astronomie worden
beproefd, bewijst de expeditie van 1931 tot 1933
naar Kenya van Dr. Hins en v. Herk, die daar
een nieuw toestel beproefden, naar het idee,
van den oud-hoofdassistent, C. Sanders.
Grooteren naam nog verwierf Leiden op
theoretisch-astronomisch gebied, wel op de eer
ste plaats door het werk van den tegenwoor
digen directeur, Prof. W. de Sitter. Behalve
zijn onderzoekingen van de satellieten van Ju
piter, die een paar jaar terug nog in Engeland
bekroond werden door de gouden medaille van
de Royal Astronomical Society, verdienen zijn
onderzoekingen op het gebied van de relativi
teitstheorie vermelding, die de Sitter naast Ein
stein tot de grootste autoriteiten op dit gebied
verheffen.
Uit Leiden ook werden belangrijke bijdragen
tot de statistische astronomie geleverd.
Dit alles maakt een geheel verleden van een
twee eeuwen sluimerende sterrenwacht goed. De
stichting van 1633 draagt haar late, maar zeer
overvloedige vruchten, zoodat de viering van
het 300-jarig bestaan, die bij het doorbladeren
van de oudste geschiedenis een hachelijke on
derneming scheen, nu wel schitterend gerecht
vaardigd wordt. Een sterrenwacht, die, klein als
ze is, toch gaarne bezocht wordt door buiten
landsche astronomen, die er eenigen tijd ko
men studeeren en wier leerlingen de wereld
over een goeden naam hebben, kan met vreug
de en rechtmatigen trots even terugzien op wat
ze presteerde voor de Nederlandsche bijdrage
tot de wetenschap.
P. P. RRUNA.
In tegenwoordigheid van Z.Exc. den Buiten
gewonen Gezant en Gevolmachtigd Minister
van Zuid-Afrika en van den Minister van On
derwijs, Kunsten en Wetenschappen, den Chef
van de afdeeling Hooger Onderwijs van het
Departement Mr. A. J. L. van Beeck Calkoen,
den President-Curator van de Leidsche Univer
siteit Mr. A. van de Sande Bakhuyzen, den se
cretaris der Curatoren Mr. P. J. Idenburg. den
rector-magnificus der Leidsche Universiteit
Prof. Mr. D. van Blom, den secretaris van den
Senaat Prof. Dr. W. van der Woude, allen
leden van het Curatorium en van den Senaat,
vele doktoren, lectoren, conservatoren en pri
vaat-docenten, de buitenlandsche vertegen
woordigers Prof. Stratton uit Engeland, Prof.
Le Comte de la Baumen Pluvinel, uit Frank
rijk, Prof. Silva uit Italië, Prof. Dr. O. Berg-
strand uit Scandinavië, Prof. J. H. van Oort
uit de Vsreenigde Staten, Prof. E. Bianchi na
mens de International Astronomical Union, Dr
S. C. Meyering namens de Nederlandsch-Indi-
sche Sterrenkundige Vereeniging, Prof. Loder
W. Jones namens het Rockefeller Instituut,
voorts onderscheidene Leidsche autoriteiten op
het gebied van Kunsten en Wetenschappen,
werd hedenmiddag in een plechtige zitting van
den senaat der Leidsche Universiteit in het
Groot-Auditorium het 300-jarig bestaan der
sterrenwacht herdacht door den rector-magni
ficus Prof. Mr. D. van Blom en door den direc
teur der sterrenwacht, Prof. Dr. de Sitter.
De rector verklaarde, dat in verband met de
crisis soberheid in deze herdenking is betracht.
Spr. vergeleek den tijd van 1633 met dien van
thans, daarbij aan het slot van zijn rede wij
zend naar de toekomst, waarin de wetenschap
door nieuwe grooten zal worden voortgeplant.
Na de aanwezige Excellenties te hebben be
groet en den dank voor hun belangstelling te
hebben uitgesproken, trok ook Prof. de Sitter
een vergelijking tusschen de jaren 1633 en 1933.
Spr. stelde zich daarbij op het standpunt van
de hedendaagsche wetenschap en gaf van dat
standpunt uit een terugblik op het verleden.
Daarbij herinnerde hij eerst aan het feit, dat
de beoefenaren der wetenschap zich thans veel
meer leden voelen van een wereldbroederschap,
dank zij de ontwikkeling van het verkeer, dat
alle afstanden kleiner heeft gemaakt. Dit' is
een groot verschil met vroeger. Ook de foto
grafie heeft andere mogelijkheden aan den
sterrenkunde gegeven. Zij leidde omstreeks 1860
een nieuw tijdperk in de astronomie in.
De stichting der sterrenwacht valt precies op
het moment van den overgang van het Ptole-
maeïsche naar het Necotoniaansche tijdvak.
Golius, de stichter der sterrenwacht, was een
leerling van Sneilius, die op zijn beurt over
tuigd aanhanger van Ptolemaeus was.
ZONDAG de H.H. Missen om half 7, kwart
voor 3, 9 uur en half 11 Hoogmis; half 6 Maria-
congregatie afdeeling jongens; 7 uur Lof met
Rozenhoedje en gebeden voor de October-
maand. Onder de H.H. Missen collecte voor het
Seminarie Hageveld.
MAANDAG geen H. Familie afd. mannen.
DINSDAG de Maria-Congr. afd. meisjes, is
voortaan op Dinsdagavond om kwart over 8.
DONDERDAG geen H. Fam. afd. vrouwen.
ZATERDAG van 5 tot half 10 gelegenheid
om te biechten.
In de week de H.H. Missen om kwart vóór
7, half 8, kwart over 8 en 9 uur, behalve Woens
dag, alsdan geen H. Mis om half 8.
ZONDAG, 3e Zondag van de maand, algem.
II. Communie voor de, leden van de Jongens-
Congr.
Alsdan collecte voor de St. Martha-Ver.
Gedurende de Octobermaand is er lederen
avond om half acht Lof met rozenhoedje en
voorgeschreven gebeden voor de Octobermaand.
O. L. Vr. v. Goeden Raad
ZONDAG, 18e Zondag na Pinksteren. De H.H.
Missen om 7, en om 10 u. de Hoogmis.
Onder de H.H. Missen collecte voor het Semi-
nafïé Hageveld;" om 12 u. catechismus; 6 u. Lof
ter eere van Maria, met Octoberoefening. Daar
na Congregatie voor de jongens.
MAANDAG en alle dagen van de week
's avonds om 7 uur Lof met Rozenhoedje en
voorgeschreven gebeden. De eerste week is goed
geweest, niemand verzuime om door het bidden
van den Rozenkrans de nooden der Kerk Gode
aan te bevelen. Na het Lof Congregatie mannen.
DINSDAG na het Lof Congregatie voor alle
meisjes.
WOENSDAG-morgen 7 u. Generale H. Com
munie voor de Graalleden. Na het Lof H. Fa
milie en Congregatie jonge mannen.
DONDERDAG biechthooren voor de jongens
om 12 uur; voor de meisjes om 3.30 u.
VRIJDAG Generale H. Communie voor de
schoolkinderen, 's Morgens om 7 u. gezongen
Requiem voor degenen wier namen voorkomen
op de maandlijst.
ZATERDAG biechthooren van 5—8.30 uur.
Marialof om 7 uur.
ZONDAG, 3de van de maand, collecte voor
de sieraden. Hoogmis tot int. van de R. K.
Drankbestrijders en Maria-vereering.
St. Agatha
ZONDAG, 18e Zondag na Pinksteren. Gele
genheid om te communiceeren onder de H. Mis
van 6 uur, een kwartier vóór elke H. Mis en
onder iedere H. Mis. Te 6, 7 en 8.30 de stille
H.H. Missen en te 10 uur de Hoogmis. Te 7 uur
H. Mis tot intentie van de Graalwacht en alge
meene H. Communie der leden. Te 12 uur cate
chismus v. d. kinderen der plechtige H. Com
munie; te kwart voor 6 H. Familie; te 7 uur
Lof met Rozenhoedje ter viering van de Octo
bermaand.
MAANDAG onder de H. Mis van 7 uur alge-
meene H. Communie der Graalwachtleden.
MAANDAG-avcnd en verder alle avonden
van de week te 7 uur Lof met Rozenhoedje en
Litanie en gebed tot St. Josef ter viering van
de Octobermaand.
DINSDAG, des avonds te 7 en te 8 uur de
Mana-Congregatie voor de meisjes.
WOENSDAG, onder de H. Mis van 6.30 alge
meene H. Communie voor de meisjes van de 2e
afdeeling van de Maria-Congregatie. Des avonds
te 7.30 Maria-Congregatie voor de jóngens en te
8.30 H. Familie voor de jonge mannen.
DONDERDAG geen H. Mis te 9 uur maar te
9.30 „Veni Creator" en gezongen H. Mis met
huwelijksinzegening.
VRIJDAG te 7 uur gezongen Jaargetijde voor
Henricus de Wolf en te 9 uur gezongen Jaar
getijde voor Maria Rooijmans. Te 11.30 en 4
uur biechthooren voor de meisjes.
ZATERDAG onder de H. Mis van 8 uur ge
meenschappelijke H. Communie voor de school
meisjes; van 4.30 tot 8.30 biechtgelegenheid; te
7 uur Lof ter eere van O. L. Vr. ter Nood met
de gebeden voor de ingekomen intenties.
Dagelijks reeds te 6.30 gelegenheid om te
communiceeren.
MAANDAG te 7 uur H. Mis voor de overle
den onderwijzers en leerlingen van de R. K. Pa
rochiale Jongensschool.
A.s. ZONDAG schaalcollecte voor de rentebe
taling der kerk.
St. Joseph
ZONDAG, 8 Oct. de schaalcollecte voor het
Sem. Hageveld. De stille H. H. Missen te 7 en
8.30 en te 10 uur de Hoogmis. Daarna verpach
ting der open plaatsen. Te 12.30 uur Zondag-
sche leering. Patronaat naar gewoonte. Te 7
uur Lof met Octobermaandgebeden.
Door de week de H.H. Missen te 7 uur en
7.45 uur.
Alle avonden te half acht het Lof.
DINSDAG, te 8.15 Maria-congregatie, afd.
ouderen.
DONDERDAG, te 8.15 uur Maria-Congrega
tie, afdeeling jongeren. Bij de Zusters van 7
tot 8 H. Uur.
VRIJDAG te 8.15 uur H. Familie.
ZATERDAG, biechten van 4 tot 8.30 uur.
ZONDAG 15 Oct. de schaalcollecte voor de
armen.
(Wintertijd)
ZONDAG, 18e Zondag na Pinksteren. Half
8 de Vroegmis,; kwart over 10 de Hoogmis met
volkszang, 's Middags om half 3 de Maria-Con
gregatie voor de dames en om 3 uur Lof met
October-gebeden.
Heden collecte voor ons Klein Seminarie Ha
geveld.
Na de H.H. Missen zuleh de heeren Kerk
meesters zitting houden tot het innen van den
derden termijn der plaataengelden.
Maandag-, Dinsdag-, Woensdag- en Vrijdag
ochtend om kwart over 8 gezamenlijk bidden
van de October-gebeden met Uitstelling en
Zegen met het Allerheiligste.
DINSDAG-middag les in de kerkelijke gezan
gen; 's avonds om 7 uur Maria-Congregatie voor
de jongemannen.
DONDERDAG-ochtend om 7 uur zal de H.
Communie niet worden uitgereikt; de H. Mis
om 8 uur; 's avonds 7 uur Lof met October
oefening.
ZATERDAG-middag van 34 uur en des
avonds van 79 uur gelegenheid om te biech
ten.
ZONDAG a.s. collecte voor onze eigen kerk.
Deze week: Alle dagen (behalve Donderdag)
te 7 uur uitreiking van de H. Communie en om
kwart vóór 8 de H. Mis, behalve Donderdag,
dan is de H. Mis om 8 uur.
O. L. VR. ALTIJDD. BIJSTAND
Zondag 8 October. Achtiende Zondag na
Pinksteren. De stille HH. Missen zfjn te 7 en
9 uur en de Hoogmis te half elf. Onder de
H.H. Missen schaalcollecte voor het Seminarie
Hageveld. Te half 1 voorbereiding voor de ver
nieuwing der Doopbeloften. Te 7 uur Broeder
schapslof ter eere van O. L. Vrouw van Altijd-
durenden Bijstand met gebeden van de Octo
bermaand. Er bestaat gelegenheid intenties op
te geven waarvoor gezamenlijk wordt gebeden.
Men brenge het Broederschapsboekje mede.
Gedurende deze week is er iederen avond te
7 nur oefening van de Octobermaand.
MAANDAG 9 October, 's Middags te 5 uur
repetitie van de Edelwacht. Te half 8 Maria-
Congregatie voor de meisjes (2e afdeeling).
DINSDAG 10 October. Te half 8 bijeenkomst
van de beide afdeelingen der meisjes-congre
gatie in de parochiezaal, daarna zangles'.
WOENSDAG 11 October. Te half 11 „Veni
creator", huwelijkssluiting en gezongen Huwe
lijksmis tot intentie van het Bruidspaar Mat-
theus Cornelis Maarschalk en Adriana Johanna
Catharina Maria van de Braak. Te half 3 cate
chismus voor de openbare school en te drie uur
voorbereiding der Eerst-Communicanten. ?"ïa
het Lof Maria-Congregatie voor de jongens van
1317 jaar.
VRIJDAG 13 October. Te kwart na 4 biecht
hooren voor de schoolkinderen.
ZATERDAG 14 October. Te 7 uur algemeene
H. Communie der schoolkinderen; van 49 uur
biechthooren.
ZONDAG 15 October. Onder de H.H. Missen
driemaandelijksche schaalcollecte voor onze
armen.
De H.H. Missen zijn deze week te 7 en half 9
uur, behalve Woensdag, alsdan te half 11. Da
gelijks wordt ook te 8 uur de H. Communie uit
gereikt.
ZONDAG: de H.H. Missen te half 7, 8 uur en
te kwart over 10 de Hoogmis. Onder de H. Mis
van 8 uur algemeene H. Communie voor de le
den der H. Familie afd. vrouwen.
Onder de H.H. Missen collecte voor de sieraden
van Kerk en Altaar. Te 12 uur catechismus voor
de plechtige H. Communie.
Te half 7 Maria-Lof met Rozenhoedje en de
gebeden v. d. Octobermaand.
DINSDAG-avond te half 8 Maria-Congregatie
voor de meisjes van 17 jaar en ouder.
WOENSDAG-avond 7 uur H. Familie afd.
vrouwen. 8 uur Maria-Congregatie voor de jon
gelingen van 17 jaar en ouder.
DONDERDAG: 's morgens te 7 uur gezongen
Requiem voor hen wier namen op de zielelijst
geplaatst zijn. 's Avonds te half 8 H. Familie afd.
mannen.
ZATERDAG: Biechthooren van 4 tot half 8
en van 8 tot 9 uur. Te half 8 Maria-Lof met de
oefeningen van de Octobermaand.
ZONDAG Eucharistische dag. De H.H.
Missen te 8% (Hoogmis) en lO'/i- Collecte
met O. S. voor het Jeugdwerk. Te 4 uur
wordt het Allerh. ter aanbidding uitgesteld
tot 7 uur alsdan Lof met Rozenkransge
beden. Te AYï algemeene aanbidding van de
leden der Maria Congregatie meisjes eerste
en tweede afdeeling.
MAANDAG. Te 7 uur Maria-Congregatie
meisjes eerste afdeeling.
DINSDAG 8lA Maria Congregatie meisjes
tweede afdeeling.
WOENSDAG. Eerste H. Mis te half zeven,
waaronder algemeene H. Communie van
alle meisjes der Maria-congregatie. Des
avonds te 7 uur Lof met gebeden van de
Octobermaand.
DONDERDAG Te 10 uur gezongen Huwe
lijksmis voor bruidspaar de Vos-van Schin
kel.
VRIJDAG Kinderen-biechthooren. Verder
biechthooren dagelijks voor en na de H. Mis
sen en Zaterdag van 4 tot 5 en van 6 tot 8.
ZATERDAG 7 uur Lof met gebeden van
de Octobermaand.
ZONDAG, 6.45 uitreiken H. Communie, 7.30
Vroegmis, 10 uur Hoogmis. Des avonds 7 uur
Lof, Roz. en Octobermaandgebeden.
DINSDAG, 7.30 des avonds Lof, Roz. en ge
beden Octobermaand, teven meisjescongrega
tie.
WOENSDAG, kwart voor 8 Gezellenvereeni-
ging, feest van het Moederschap van Ma
ria.
DONDERDAG, 7.30 uur des avonds Lof, Roz.
etc., tevens congregatie voor de jongens!
ZATERDAG, van 5 tot 8 uur biechthooren.
Spieringweg 398
ZONDAG de H.H. Missen om half 8 en 10 uur
Hoogmis. Collecte voor het Seminarie Hageveld
te Heemstede. H. Communie wordt uitgereikt
om 7 uur. 's Avonds 7 uur Octobermaand-oefe-
ningen. H. Mis half 8 voor overl. fam. Dieben en
v. Rijn. 10 uur voor parochie.
MAANDAG 8 uur Amoldus Jos. Meyer en
Cornelia Maria Reuser. Rozenhoedje, 's Avonds
7 uur Mariacongregatie voor jongelingen.
DINSDAG 8 uur gezongen H. Mis voor meest
verlaten zielen in Vagevuur. 7 uur October-
maandoefeningen.
WOENSDAG 8 uur Alida Maria van Bentem.
Rozenhoedje.
DONDERDAG 8 uur Nicolaas Eko en Maria
Stokman. 7 uur Octobermaandoefeningen.
VRIJDAG 8 uur Maria v. Bentem.Stokman.
Rozenhoedje.
ZATERDAG 8 uur Joannes Engele en Maria
Anna Stokman. 57 uur biechthooren en na
het Lof. 7 uur Octobermaandoefeningen.
ZONDAG, schaalcollecte voor het Seminarie
Hageveld: te half 8 Vroegmis, 9 uur H. Com
munie, 10 uur Hoogmis, half 12 Congregatie
voor de meisjes, half 3 Marialof met Rozen
kransgebeden, waarna oplegging van scapulier
en wijding van godvruchtige voorwerpen. 5 uur
Congregatie voor de jongens, waarna patro
naat: van kwart over 7 tot half 10 Gezellen -
vereeniging. De rozenkransgebeden dagelijks te
kwart vóór 8, op lofdagen onder het Lof.
MAANDAG-avond te 7 uur Congregatie voor
de jongemannen.
Woensdag-avond 7 uur Marialof.
DONDERDAG-avond te 7 uur Congregatie
voor de Jongedochters.
Gelegenheid om te biechten:
ZATERDAG van 5 tot 8 uur. Deze week ko
men de meisjes biechten.
ZONDAG as. Schaalcollecte voor het pa
rochiehuis.
Zaterdag by Kerkberichten N.H.Crt. 10
ZONDAG Algemeene H. Communie voor
de jongens. Collecte voor het seminarie Ha
geveld. 6K oefeningen van de October
maand, 7 opening van het Triduum voor
de mannen; toegang voor allen.
MAANDAG 6 's morgens meditatie; 654
eerste H. Mis. 7 's avonds oefeningen van
de Octobermaand; 854 oefeningen van het
Triduum.
A.s. MAANDAG. De gewone Congregaties
vervallen deze week.
WOENSDAG om 6. uur de eerste H. Mis
waaronder algemeene H. Communie, met
voorbereiding; deze H. Mis wordt gezongen
door de Sint Josephgezellen.
VRIJDAG om 7 uur Lof met oefeningen
van de Octobermaand; dit eveneens voor
volgende dagen.
ZATERDAf; 5 tot 9 gelegenheid om te biech
ten. A.s. Zondag algemeene H. Communie
voor de Congregatie der mannen.
iNEDERLANDSCH FABRIKAAT
ZONDAG 18e Zondag na Pinksteren. De H.H.
Missen half 7, 8 uur en kwart over 9 voor de
kinderen, half 11 de Hoogmis. Om half 7 Lof
met Rozenhoedje.
DINSDAG feestdag van den H. Daniël en ge.
zeilen, Martelaren onzer Orde, volle aflaat, Des
avonds om half acht Lof en Rozenhoedje ter
eere van den H. Antonius. Na het Lof congre
gatie voor de afdeeling kleinen.
WOENSDAG feestdag van het goddelijk Moe
derschap van Maria, 's Avonds na het Lof Con
gregatie voor de jongens.
DONDERDAG feestdag van den H. Seraphi-
nus belijder van de Orde der Kapucijnen, vuile
aflaat.
.VRIJDAG, 's avonds Rozenhoedje en Kruisweg.
Gedurende de Octobermaand iederen avoijd
om half 8 kort Lof met Rozenhoedje en gebed
tot den H. Jozef.
Wedvlucht van af Quievrain op 1 Oct. De
uitslag is als volgt:
P. J. v. Daalen 1, 2, 3, 7, 9, 10, 16.
J. W. Wolters 4, 6, 17, 18.
H. V. Roosdorp 5, 8.
J. J. Petri 11, 19.
W. Petri 12, 13, 14, 15.
BEVERWIJK, 5 Oct. Veiling. Besteed werd
voor: Vroege Tulpen: Murillo 12-op 1.40. Mr. vM
d. Hoef 10-11 0.75, Prins van Oostenrijk 11-12
I.00.
Darwin en late Tulpen: Bartigon z. 12-op 0.90,
Baron de la Tonnaye z. 12-op 0.90, Clara Butt
z. 10-11 0.50, Le Nótre z. 12-oo 0.90, Mad. Krelage
z. 11-12 0.65, z. 10-11 0.50, Phil, de Commines z.
11-12 0.65. Pride of Hariem z. 12-op 0.90, z. 11-12
0.65, e.l.t. Inglesc. Yellow z. 12-op 0.90, z. 10-11
0.50.
Irissen: David Bless 8-op 0.25 7-8 0.10, Im
perator 8-op 021, 7-8 0.10, 6-7 0.04, f.'edgewood
8-op 0.80. White Excelsior 8-op 0.60, 7-8 0.30.
Lelies: Umbellatum 18-20 0.95, 16-18 0.50, 14-16
0.35, Tigrinum 16-18 l.OOt 14-16 0.45, Simplex
18-20 1.75, 16-18 1.20, 14-16 0.55.
Gladiolussen: Early Sunrise 14-op 0.60, 12-14
0.15, Yvonne 14-op 0.60.
BEVERWIJK 6 Oct. R.K. Coöp. Tuindersver.
„Kennemerland" Spinazie 0.140.50 Sla 0.15
0.40. Postelein 0.200.38. Andijvie 0.150.30
per kist. Wortelen 0.030.05, Raapstelen 0.01
0.02, Radijs 0.02, Peterselie 0.01—0.02, Selderie
0.010.02V2Prei 0.030.06. per bos. Bloemkool
I 0.050.07, idem II 0.020.03 per stuk. Toma
ten 0.020.06 per KG. Aardbeien 0.230.40 per
doosje. Komkommers 0.010.06 per stuk. Capu-
cijners W. 0.280.32, Pronkboonen 0.040.05,
Snijboonen 0.070.14, dikke Boonen 0.050.14.
Spércieboonen z. dr. 0.060.16. Trosboonen 0.10
0.20 per K.G. Roode kool 0.030.05. Chin, kool
0.030.05 per stuk. Spruiten 0.060.07 per K.G.
Groene kool 0.020.03, Knollen 0.020.06, Me
loenen 0.080.20 per stuk.
BEVERWIJK, 6 Oct. (Coöp. Tuinb. Vrije groen
ten en fruitv. B.A.) Natuursnijb. 413, kas- 11
—16. dik 311, rentegevers 1014, meerb. m.
dr. 514, enk stok- z. dr. 612 y2, tros 1016,
handappels 1121, druiven 2430 per K.G. Sla
per 100, kist, 2540. div. bosgroenten 16 per
100, bloemkool 1.509.50, groene kool 12.50
per 100.
LEIDEN, 6 Oct. Kaasmarkt Aangevoerd
90 partijen kaas, 64 Goudsche en 26 partijen Leid
sche kaas. Prijs le soort Goudsche kaas f 24.00
27.50 per 50 K.G.. idem 2e soort 21.0023 00. le
soort Leidsche 25.0029.00, idem 2e soort 22.00
24.00. Handel matig.
..LEIDEN. 6 Oct. Veemarkt Aangevoerd: 732
runderen; 198 kalveren, 1020 schapen, 41 stieren
60200. Handel matig. 173 kalf- en melkkoeien
90180; 349 varekoeien 95110. Handel stroef,
169 vette ossen 90—225; (schoon a. d. haak 3460
cent per K.G.) 134 graskalveren 14—34: 13 vette
kalveren f 40—65, 52 75 ets. per K.G., 51 nuch
tere kalveren 47. Handel matig. 670 vette scha
pen 1260. Handel traag. 350 weideschapen 10
14. 386 mestvarkens 1226. Handel zeer matig. 466
biggen 59. Handel zeer matig, 1 paard, 5 veu
lens. 4 Bokken en geiten 28.
ALKMAAR, 7 Oct. Veemarkt. 15 Paarden 80.00
225.00, 20 Melkkoeien 110.00200.00, 12 nuch
tere Slachtkalveren 6.0014.00. 137 vette Scha
pen 11 0018.00 Overhouders 7.0013.50. 12
Schrammen 18.0024.00, 7 Biggen (10 weken)
II.50. 6 Bokken en Geiten 2.006.00 per stuk.
Handel stil.
ALKMAAR. 7 Oct, Boter- en Eierenmarkt. Bo
ter, fabriek 0.750.87'i. Eieren, groothandel 4.75
5.15. Eendeieren 2.90.
BROEK OP LANGENDIJK 7 Oct. 1300 K.G.
Tomaten: A 2.00—2.40. B 2.30. C 2.00, CC 2.00.
13000 K.G. Aardappelen: Schotsche Muizen 0.50
0 70. Eigenheimers 2.002.10. 1400 K.G. Wor
telen 2.20. 29000 K G. Roode kool 1.001.30. 25000
KG Gele kool 1.001.10. 35000 K.G. Vroege
Witte kool 0.401.25. 5000 K.G. Deensche Witte
kool 0.700.80. 11500 K.G. Uien: Gele Uien 1.80
—1.90. Gele Drielingen 1.001.10. Gele Nep 2.90
7.20. 1600 stuks Bloemkool: le soort 1.806.40.
2e soort 0.75—1.50. 350 K.G. Siaboonen 8.50
9.00, 5500 KG. Andijvie 0.50. 14000 K.G. Bieten
0.601.00.
NOÖRD-SCHARWOUDE. 7 Oct. 29000 KG.
Aardappelen: Schotsche Muizen 0.60, BI. Eigen
heimers 2.202.30. 2600 K.G. Spercieboonen 2.50
10 40. 16 K.G. Snijboor.en 3.20. 19400 K.G.
Uien: Gele Nep 2.703.00, Drielingen l.OO1.20,
Uien 1.501.60, Grove Uien 1.902.10. 7200
K G. Peen 1.701.80. idem kleine 0.60. 7700 K.G.
Kroten 0.600.70. 16800 K.G. Roode kool 1.00—
1 60 22200 K.G. Gew. Witte kool 1125. 4200 K.G.
D Witte kool 0.7012C. 16000 K.G. Gele kool
1.001.10. 275 stuks Bloemkool 2202.70 per
100 stuks.
HEILOC), 6 Oct. St. Wililbrordus Aardbeien
0.170.28 per doosje; Andijvie 0.500.90; Kropsla
0.801.70; Komkommers 0.602.40 per 100; Me
loenen 0.060.18 per stuk; Tomaten 0.01—£.03;
Dubb. Stamslaboonen 0.05—-0.09; 0.040.07;
boonen 0.030.15; Augurken 0.080.31 per K.G.;
Wortelen 0.31—0.45 per 10 bos.
brand
bemorst
iiiiiliilllllllll|IIIIIIIIIIIIIIIIII|iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiin
ULVENHOUT, 3 Oct. 1933
Menier,
Volop herfst is 't op d'n bul-
ten
Ónze eikenlanen in de Uiven.
houtsche f®CD!nws.taan in 'nen
rossen 6loel'De Wegel* liggen
kleuren
Amico, ge wel twee reksdaalders
in oew oogkas ,d en staan, ge mot nomv
wel hardsteke Var,m.?laise en zürgen zljn
as ge de scho° n d'n buiten in 't geheel
nie ziet! h
De lochten mi5ien ]aag over de ak
kers, in 'n ge van wor P°°kachtige Kleuren, da
ge T stillekes varpn flodders zwart, zocw
groot as hul?,n'nacht t r de schepping as
bonken van d erwjj, er toch ok pla.
katen van 8 w or J;e zuiver tusschendeur
lichten dat er °ew oogen pieken gaan
De herfstloe brikt ri.n aangstige schoon
heid. Nouw en gesr» d n hemel open of er
•n reuzenbarst ngen is Dan dringt
1 blaauw °ew ]ekken ÖE~Iaauwe gaten, zoow
diep as de lkenklodder^ „Usschen de zwarte
en zuiveren w da ge tusschen de
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniii
voren van oewen akker
zitten, om 't op oew gemak te
kunnen zien. En dan, in da-d-
eeuwig beweeg van gevaarten,
daar boven oewen kop, dan bolt
daar ineenen, over 'nen raand
zuiver, 't zonneke uit, da met
een z'n gouwen lichtpieken
over hemel en èèrde waaiert, dat de tranen in
oew oogen dringen.
Heel die bonte herfstlocht, overgoten met 't
gouwen waas van de puilende zon, spiegelt dan
op èèrde neer, in de Mark, in de plassen en in
de sloten, of 't allemaal gaanscb betooverr) is
deur onzen Schepper zeivers, die effe schijnt te
glimlachen naar 't manneke in die akkervoren,
dat er niks aanders van snapt dan dat 't alle
gaar zoow bezonder schoon en grotsch is!
Neeë, veul is 't nie, da „begrip". En toch
En nouw schiet me ineenen in de gedachten
'n geleerd kraantenartikel van 'nen perfesster,
da 'k vleejen jaar op deus tijdstip toevallig ge
lezen heb. En deuzen heer, die scheikundige
van z'nen stiel schijnt te zijn, begost te ver
klaren, wèèrom de blaren geel en rood worren
in 't najaar. Maar.... daar wist ie nie veul
van, al zeg 'k 't zeivers, zonder perfester te zijn!
Hij wist alleen heel geleerde namen te geven
aim da geel en éan da rood en op zijn (schei
kundige) manier, wist ie een en aander te ver
tellen over 't afvallen van de blaren.
En efkens, as ik 't gelezen had, dan had lk t
gevoel as 'n kind hee, da z'n spoortreintje kapot
gemokt hee, om te onderzoeken wat er van bin
nen inzit, 't Speulgoed iskapot en wat er
binnen inzit is 't bekijken nie wèèrd!
Veur 't kind is 't plezier d'r af.
Veur vader en moeder is 't plezier d'r af.
Op d'n vloer liggen nog alleen maar de scherf-
kens van 'n stukske ouder- en kindergeluk.
En veur da leste, da stukske geluk, was da
klinkende, piepende spoorke toch in de waereld,
amico!
Maar genogt.
Genogt over da spoorke!
En over dieën perf ester,
'k Wouw er van gezeed hebben ollee ge
begrept me wel da-d-et bietje „begrip", be
staande uit louter daankbaarheid veur dat
herfstschoon, méér is veur 't leven dan alle
verklaringen mee stadhuiswoorden.
AS ik m'n eikenkruinen in de bosschen zie
verkleuren tot gouwen koepels in de zon, dan
zee da meer dan: dat de „carotine in de blaren
aan 't oxideeren is naar xanthophyl."
Ik zeg: ge mot wel twee reksdaalders in oew
oogkassen hebben staan, om bij 't schoons van
deuzen tijd iets aanders te gedenken dan de
daankbaarheid aan onzen Schepper.
Neeë, op d'n buiten, in 't boscli in velden en
akkers, in de woeste lochten en in de bonte
wateren, daar is nog gin malaise te bekennen.
Daar is nog nie aan geprutst deur menschen-
geleerdheid en eigenwaan, die van de schat
rijke, gulgevende èèrde één bedeelingshuis ge
mokt hebben veur de erme bewoonders
Waant, amico, daar zijn gin uitzonderingen.
D'n man, die vandaag nog duuzenden guldens
trekt aan tantième en winstverdeelingen
ollee, dieën enkeling is zelfs nog 'nen hunkerèèr
naar wa geluk, waaraan de waereld zoow dood-
èrm is geworren!
Waant deur d'n èremoei. die ieveraans
heerscht, deur d'n hongersnood zelfs die op
groote waereldplakaten heerscht is 't mensch-
dom over 't geheel zóów somber, bitter en on-
haandelbaar geworren, dat er veur ginnen eenen
mensch meer geluk te vinden is.
En 'n bietje geluk? 't Is 't zonneke waaronder
't menschenplantje gedijen mot.
Zonder zon kan 't gewaske-n-in 't leven blij
ven,, zekers, maar ik zouw oew op hoekskes van
m'n akkerlaand, waar de zon nie bij kan deur
wilgenstruiken en eikenloof, daar zouw ik oew
't verschil kunnen aantoonen tusschen 't gewas,
midden in d'n akker onder 't volle zornelicht
en 't gewas dat er grootelijks van verstoken is.
Aan d'nen eenen kant malsch, uit de kluiten
geschoten en sappig, struisch gewas; aan d'n
aanderen kaant de.... slaanke lijners!
(Daarom is da teugenswoordigzeker.... mode
die slaanke lijn?).
Daar schiet me nog iets te binnen 'k Schrijf
vandaag zoow maar presieskes lijk 't in m'nen
kop springt, ziede wel, maar-eh-Trui och
neeë, da's privé. In ieder geval, daar is van
avond feest..
Maar 'k woüw dan zeggen: 'k moest over "n
tijdje 'kheb 't oew indertijd wel geschreven
denk 'k bij d'n dokter zijn. 'n Steenpuist. Ti
kanjer as 'n spruit, zat me te tempteeren, om
er mesjokken van te worren en 'k zee teugen
'm: „dokterke, doe me 'n lol en put er da dink
's effen uit; gij kunt 'm beter in oew prulle-
maand hebben dan ik in m'nen nek."
,,'tls "n knaap," zee-t-ie!
„Nou vooruit, zag, bijt even op de tanden,
jaahaa hoep ziezoo, dat ben je kwijt man."
„Nouw, amico, 'k had niks laten merken, maar
Onzelieveneer hee me heuren foeteren, horre!
Twee zweetpèèrltjes stingen er van op m'n neus.
„Hèhè," zee ik: „bedaankt, horre!"
„Deed 't pijn?'*— vroeg ie, terwijl ie mee
z'nen èèrpelschilder onder de kraan sting.
„Moeite nie wèèrd, wa kost da, dokterke?"
„Je bent nog nie klaar! 'k Zal 't gat even
vullen en pleisteren, 'n oogenblik, je bent zoo
haastig, vadertje."
„M'n klaanten wachten, man; m'nen groen-
tenwagel staat veur de deur."
En as ik dan gestucadoord was, dan zee-t-le'
„je bent te vet." En onderwijle keek ie me "n
bietje afkeurend aan.
„Gij te mager," zee ik en la trok net zo'n
vies gezicht as hij.
,,'kZouw je haast onder behandeling willen
stellen en je 'n diëet voorschrijven," zee-t-ie
peinzend en op 'n manier of ie mijn „vies" ge
zicht nie zag.
,,'n Diëet?"
,Mja!"
„Slaai mee vifitamientjes?"
„Juist. Enne
„En vietamientjes mee slaai!"
„Je moet er niet om lachen, vriend, heele
huishoudens
„Zijn eiLfek van geworren," viel ik m in zn
rede. En *een: „lustert 's naar mijn menierke.
't Echte recept om mager te worren, da lust
ik niel"
.Komkom," deed ie seerjeus: .komkom, jij
kunt tegen 'n duwtje zeg, dat heb ik al ge
merkt, praat me nu niet van bittere drankjes,
da's niets voor jou en bovendien: je krijgt geen
drankjes of pilletjes, man!"
„Nouw ikke weer," viel ik er tusschen: „kek 's
ge begrept me verkeerd."
„Nee werke
Ik pakte 'm bij z'nen erm. Tt Schrok 'n bietje.
Zachte, dunne ermkes as, as, nouwja, as lever
worstjes.
„Kek 's, dokterke," zee ik, toen 'k 'm gaauy
losgelaten had: ^kek 's: ik bedoel dat er maar
één recept is om mager te worren. Of ge mijn
nouw 'nen krop slaai voert mee. "hen schelle-
visch, of 'nen boerenkool mee worst, ik gedij
van allebei, man! Maar waar Tien mensch ma
ger van wordt, dokterke, da's van zurg en cha
grijn, goed schudden en elke minuut Ti drup
peltje of tien."
Hij lachte. „Mag ik 'ns een gekke vraag doen?
vroeg ie.
„Ze kan nie gek genogt zijn, dokter, as me
maar leut hebben!"
„Ben jij....?"
„Ja," lachte-n-ik: „ik ben d'n Dré!"
„Ge mot zekers weg," vroeg ie op z'n Bra-
baantsch: „waant ge sprak van oewen groen
ten wagel!"
Ik knikte.
„Jammer." zee-t-ie: „aanders had Ti "nen
borrel ingeschonken en dan hadden me 's ge
lachen, Dré!"
Amico, d'n kerrel knapte heelegaar op!
„Maar van borrels wordt Tien mensch ok dik,
dokterke," plaagde-n-ik 'm.
Schaterend namen we afscheid van mekaar.
Hij dee nog bonjour achter de gordijnen, as
ik Blek aanzette. Tc Nam m'n petje-n-af, knipte
'n ogske en ging op weg.
D'n kerrel, amico, sting ok in d'n schaduw
net as da-d-hoekgewas op m'nen akker en nouw
docht ie da schaduw en mager *t heil van *t
menschdom is!
D'n buiten is op d'n oogenblik
Vol!
'kWouw van d'n schoonen herfst geschreven
hebben en 'k schreef overd'n düster!
Afijn, de noste week. Tt Gaai nouw 'n bor
reltje inschenken!
Amico, veuï groeten van Trui nou ja, ze
passeert vandaag de zes krüskes en as altü
gin horke minder van oewen
ooct a voe
