In memoriam Paul von Beneckendorff und Hindenburg
Met den slag bij Tannenberg was
zijn naam wereldberoemd
en bijna wereldgehaat
Hij ontplooide groote energie,
gevolg van zijn hooge op
vattingen over plicht
DONDERDAG 2 AUGUSTUS 1934
De groote oorlog
Op den achtergrond het gehoortehuis van Von Hindenhurg in Posen, in zijn huidigen toestand. In het midden de rijks
president in maarschalk-tenue. Links de overledene als cadet in 1860 en in veldtenue als luitenant in 1866. Rechts als
adjudant in den oorlog van 1870 en als generaal commandant van Stettin in 1878.
Eer en roem
Rijkspresident
Hindenburg ontvangt Hitier op zijn landgoed te Neudeck
voor een bespreking over den politieken toestand
Oorlogsherinnering
Een leider
Hindenburg in grootveldmaarschalk tenue bij de
begrafenis van Prins Sigismund van Pruisen
et Rijkspresident von Hindenburg is
een figuur heengegaan, die niet alleen
tot de beroemdste mannen van zijn tijd
behoorde, maar die ook een leven van ongewone
werkkracht en grootsche daden ten einde heeft
gebracht.
Paul von Beneckendorff und Hindenburg,
zooals zijn volledige naam luidt, werd op 2 Oc
tober 1847 in Posen geboren als zoon van een
officier uit ouden adel. Deze officier von Benec
kendorff vereenigde door zijn huwelijk zijn
naam met dien van de Hindenburgs.
In Wahlstaat werd de jonge von Hindenhurg
op de cadettenschool geplaatst en in 1866 trad
hij als tweede luitenant in het leger bij het
derde regiment infanterie. In hetzelfde jaar
werd hij in den veldtocht tegen Oostenrijk licht
gewond en spoedig kreeg hij gelegenheid In
grootere veldslagen grootere kansen te wagen.
De Fransch-Duitsche oorlog gaf hem die ge
legenheid, toen hij met zijn regiment deelnam
aan den slag bij Gravelotte, Sedan en St. Pri-
vat en aan het beleg van Parijs. In 1900 werd
hij benoemd tot luitenant-generaal en com
mandant der 28ste divisie en drie jaar later
commandeerend generaal van het vierde Armee
korps. In Maart 1911 nam hij afscheid van het
leger en vestigde zich metterwoon in Hannover.
Sinds 1879 was von Hindenburg gehuwd met
Gertrud von Sperling, die in 1921 stierf en hem
twee dochters en een zoon naliet. Zijn zoon is
Oskar von Hindenburg, luitenant in het Duit-
sche leger en thans zijn persoonlijke adjudant.
Zijn oudste dochter Irmengard was gehuwd met
den grondbezitter von Brockhusen in Pom-
meren, zijn jongste dochter Anne-Marie is ge
huwd met ritmeester von Pentz, van het der
tiende regiment cavalerie in Lüneberg.
Zoo zou de levensgeschiedenis van von Hin
denburg geluid hebben, als in 1914 niet de
wereldoorlog uitgebroken was. Deze levensge
schiedenis zou kort geweest zijn, doch eervol,
want de carrière die von Hindenburg gemaakt
heeft in zijn diensttijd was de meest glansrijke,
die een Duitsch officier in normale tijden, dus
in vredestijden maken kon. Helaas, het is voor
een officier ipet bijzondere krijgsmansgaven
minder gemakkelijk eer en roem te behalen in
vredestijd dan in tijden van onmenschelijke oor
logen en toen in 1914 de storm over Europa los
brak, was voor den grijzen en vredelievenden
veldheer het groote oogenblik van zijn leven
aangebroken, zonder dat hij dit aanvankelijk
vermoedde.
Toen de Russische troepen in het begin van
den grooten oorlog Pruisen van de Oostzijde
binnenvielen en daarmede overrompelend snel
op het hart van Duitschland aanrukten, was de
legerleiding in Oost-Pruisen niet krachtig ge
noeg om aan den aanval weerstand te bieden.
Dit was het oogenblik, dat de keizer als opper
ste legerleider een beroep deed op den griizen
aanvoerder, die reeds op zijn lauweren rustte in
Hannover. Ludendorff werd hem toegevoegd als
chef van den generalen staf en hijzelf nam het
algemeene commando op zich. Slechts enkele
dagen later, op 29 Augustus 1914 werd de groote
slag bij Tannenberg geleverd. De Russen wer
den volkomen verslagen en Oost-Pruisen was
dank zij het krijgsbeleid van von Hindenburg
van vijanden bevrijd. Met één slag was von
Hindenburgs naam wereldberoemd en bijna
wereldgehaat. Op 12 September leverde hij op
nieuw slag bij de Massurische meren, waar de
Russen bij duizenden sneuvelden, deels onder
het moordend vuur van von Hindenburgs kanon
nen, deels door verdrinking in de meren en
moerassen. Naar men zegt zal de naam van de
Massurische meren voor altijd met von Hinden
burgs naam verbonden blijven door de geniale
manoeuvres waarmede hij den vijand steeds
nauwer omsloot om hen tenslotte aan het vuur
en het water prijs te geven. Daarop volgden de
tocht naar Polen, een tactisch terugtrekken en
een nieuwe aanval bij Lodz en de slag aan de
Rawka-rivier. In enkele weken dus had von
Hindenburg een viertal voorbeeldige krijgsver
richtingen uitgevoerd, voor zoover men bij oor
logvoeren van voorbeeldig kan spreken.
De winter viel in en een noodzakelijke rust
het gevolg. Maar reeds in Februari werd
een nieuwe slag geleverd in Masuren, waar de
Russen definitief werden verdreven. Toen volgden
weer de tocht naar Kurland en een algemeen
offensief van von Hindenburgs legers tegen het
geheele Russische front, dat een ontzaglijke
uitgestrektheid bezat. En op hetzelfde oogenblik,
dat aan het Westfront de slag bij de Somme
werd geleverd, raakte von Hindenburg slaags
met den Russischen generaal Brussilow, welke
slag de slag Brussilow werd genoemd.
Intusschen werd de toestand voor Duitschland
er niet beter op. Europa brandde in het Westen
en in het Oosten. In 1916 trad Roemenië tot
den oorlog toe. Tot op dat oogenblik was gene
raal Falkenhain opperbevelhebber van het ge
heele Duitsche leger. In dat jaar echter werd
von Hindenburg in zijn plaats benoemd met
Ludendorff als eersten generaal kwartiermeester.
Roemenië werd bedwongen en het eerste wat
von Hindenburg in het Westen deed, was het
terugtrekken van het leger tot aan de sterke
z.g. Hindenburglinie, waardoor de Engeischen
en Franschen gelegenheid kregen hun groot
offensief te beginnen, dat men algemeen kent
onder den naam: de slag in Vlaanderen. In
den herfst van 1917 valt de tocht naar Italië
en in 1918 begint het groote Duitsche offensief
in Frankrijk, waarbij de Duitsche legers door
drongen tot Amiëns en ten tweeden male de
Marne bereikten. Een derde offensief in Cham
pagne mislukte en hier begon de krijgskans der
Duitsche legers te keeren. De beroemde aanval
van Foch, het enorme tegen-offensief in
Augustus, brak den Duitschen tegenstand en
langzaam aan begon het Duitsche leger terug
te trekken, tot het einde October de Antwer-
pen-Maaslinie genaderd was. Den elfden van
de elfde maand volgde de wapenstilstand, waar
door een einde werd gemaakt aan den groot
sten oorlog, dien de wereldgeschiedenis heeft
gekend.
Een groot man als von Hindenburg was, zag
den toenmaligen toestand helder in. Hij begreep,
dat de algeheele ineenstorting van het leger
van het vaderland verschrikkelijke gevolgen kon
hebben en besloot daarom, toen een nieuwe
regeering in Duitschland zich gevormd had,
zich ter beschikking van de machthebbers te
stellen en zijn leger zoo goed als het ging, terug
te voeren naar de Heimat. De keizer was reeds
gevlucht, na afgezet te zijn en von Hindenburg
volbracht den terugtocht op meesterlijke wijze.
Toen legde hij het opperbevel neer en nam in
een manifest afscheid van zijn soldaten en
officieren.
Het heeft von Hindenburg, althans tijdens den
oorlog niet aan roem en eer ontbroken. Voor
de schitterende krijgsverrichtingen was hem
reeds in 1918 na den grooten slag in Frankrijk,
't grootkruis van het IJzeren Kruis verleend, dat
vóór hem alleen Blücher had gedragen. Boven
dien is von Hindenburg eeredoctor van alle
Duitsche universiteiten en eereburger van 172
Duitsche steden. Wederom trok de oude krijgs
man zich terug in Hannover, in de veronder
stelling, dat hij zijn vaderland voldoende ge
diend had. Dit had hij inderdaad gedaan. Wie
had meer dan hij bijgedragen tot den roem van
de Duitsche krijgskunst en wie had meer dan
hij het vaderland verdedigd? Zonder een man
als von Hindenburg had de oorlog misschien
korter geduurd, maar dit zou dan toch ver
moedelijk gebeurd zijn, doordat Duitschland
vroeger uitgeput ware geweest. Tenslotte: wie
had meer dan von Hindenburg zijn verdiensten
voor de nog vrij groote resten van het verslagen
Duitsche leger, dat hij in een genialen terug
tocht veilig weer naar huis wist te brengen?
Maar ook deze rust zou niet lang meer duren.
Rust? Nog altijd wist de grijze generaal niet
van rusten. Nauwelijks had hij zich terugge
trokken, of hij begon ernstig te werken aan zijn
gedenkschriften, die hij in 1920 uitgaf onder den
titel: „Uit mijn leven" bij den uitgever S. Hirzel
in Leipzig. In 1919 noodigde de regeering hem
tegelijk met Ludendorff uit om deel te nemen
aan de beraadslagingen over een te sluiten
vrede. Na het schrijven van zijn mémoires liet
het lot van Duitschland hem nog steeds geen
rust. Het volk had hem wederom noodig, voor
den zooveelsten keer.
In 1925, toen de verkiezingen om het presi
dentschap plaats hadden, was von Hindenburg
78 jaar oud. Dit belette echter de rechtsche
partijen niet om hem te verzoeken een can-
didatuur voor het Rijkspresidentschap te aan
vaarden. Aanvankelijk aarzelde de generaal,
maar tenslotte bezweek hij voor den aandrang
en stemde toe. Met meer dan veertien en een
half millioen stemmen werd hij op 26 April
1925 verkozen tot Rijkspresident Op 12 Mei
aanvaardde hij zijn ambt en legde hij in den
Rijksdag den eed af. Zeer dikwijls richtte hij
zich niet tot zijn volk, maar als hij het deed,
dan drong hij telkens weer aan op een zoo groot
mogelijke eenheid van het volk. Hij had een
helder oog voor de nooden van dezen tijd, ver
loor zich niet in bespiegelingen van het ver
leden, maar wist in te zien, wat voor Duitsch
land in deze tijden noodzakelijk was. Dit alles
bevocht hij met groote energie, die een gevolg
was van zijn hooge opvattingen over plicht.
Een bewogen presidentschap kon men 't zijne
noemen. Daarin vielen o.a. 't verdrag van Locar
no, het kabinet-Luther, de volksstemming bil de
onteigening der vorsten, het kabinet-Marx de
terugkeer van generaal von Seeckt, zijn rede bij
de onthulling van het gedenkteeken voor den
slag bij Tannenberg, waarbij hij met nadruk de
schuld van den oorlog afwees. In 1929 vielen
zijn bemoeiingen inzake de herdenking van het
verdrag van Versailles en van het Volksbe-
gehren van Hugenberg. In 1930 het Young-plan
en de oproep van den Rijkspresident om door
gezamenlijken arbeid vrede te stichten tusschen
de partijen. Dan het kabinet-Miiller, zijn opge
geven reis naar het Rijnland wegens het niet-
opheffen van het Stahlhelmverbod. In 1931
roept hij de hulp in van Hoover wegens den
diepen nood waarin Duitschland verkeerde,
vaardigt hij vier noodverordeningen uit betref
fende het bankwezen, den deviezenhandel en
belastingzaken. Het kabinet-Brüning treedt af
en dr. Brüning krijgt een nieuwe opdracht tot
kabinetsvorming. Dan volgt de nieuwe presi
dentsverkiezing, waarbij von Hindenburg 18
millioen en Hitier 11 millioen stemmen behaal
den, zoodat von Hindenburg met groote meer
derheid van stemmen werd herkozen
Op dit tijdstip beginnen de eerste onderhan
delingen van Von Hindenburg met Hitier. Voor-
loopig zijdelings door von Papen. De Rijksdag
wordt ontbonden. Hitler's stemmen stijgen met
millioenen tegelijk en in den nieuwen Rijksdag
is de fractie der nazi's verreweg de sttrkste.
De uniformverboden zijn inmiddels opgeheven.
De groote strijd gaat beginnen. Hindenburg laat
zich overhalen om de Pruisische regeering, be
staande uit sociaal-democraten en Centrum,
prijs te geven. Hij benoemt von Papen, den
Kanselier tot Regeeringscommissaris van Prui
sen. Na korten tijd komt von Papen door intri
ges van von Schleicher ten val. Deze neemt 't
bewind van het Rijk over, eigenlijk tegen den
wil van von Hindenburg Begin 1933 is de dam
tegen de nazi's niet te houden. Schleicher ver
dwijnt „sang und klanglos". Hitier wordt Rijks
kanselier, von Papen vice-kanselier. De nazi's
heffen de partijen op en leggen beslag op heel
den staat als eene totaliteit. Het hakenkruis
heeft Duitschland veroverd.
De nazi's toonen zich dankbaar en vaardigen
een wet uit, die het besluit bevat, dat alle goe
deren van den Rijkspresident voortaan vry van
belasting zullen zijn.
Zoo heeft von Hindenburg, de veldmaar
schalk, zijn vaderland kunnen dienen onder
zeer wisselende omstandigheden, die zijn taak
niet lichter maar wel dankbaarder maakten en
die hem grootere verdiensten deden verzamelen
dan in andere tijden wellicht mogelijk ware
geweest.
Hoezeer de toestand van het Duitsche volk
hem ter harte ging, moge blijken uit zijn be
kende radio-rede, die hij hield vóór Nieuwjaar
1932. Hij begon zijn rede met een beroep te
doen op zijn ouderdom en het feit dat hij pre
sident was van de Duitsche republiek. Zijn
ouderdom immers had hem in staat gesteld een
groot deel van de geschiedenis van zijn land
mede te leven en van nabij te volgen. Hij wist
dat hij veel vroeg aan zijn volk en dat aller
samenwerking noodig zou zijn om de moeilijk
heden te boven te komen, maar hij rekende er
op, dat het Duitsche volk dit door eigen kracht
zou kunnen bereiken.
„Het Duitsche volk," aldus de grijze president,
„verdient den dank der wereld omdat het ge
toond heeft bereid te zijn tot het brengen van
offers en omdat het met groot geduld heeft
geleden en den laster over zich heen heeft
laten gaan." Daarom hoopte hij, eischte hij
zelfs, dat het buitenland niet van het Duitsche
volk zou vragen, dat het tot onmogelijke pres
taties zou overgaan. Hij memoreerde Tannen
berg, toen immers de toestand ook moeilijk was.
Toen moest hij het uiterste van de troepen
eischen en hij wist dat er velen waren, die
bezwaren moesten hebben tegen deze eischefi,
maar een absolute samenwerking was noodig
om de overwinning te behalen. De overwinning
wérd behaald en aan deze overwinning was veel
te danken geweest. Op diezelfde samenwerking
deed von Hindenburg voor het intreden van
het nieuwe jaar 1932 een beroep.
Sedert dien hoorde men niet -veel meer van
von Hindenburg. Zeker is, dat hij niet „con
amore" de ontwikkeling van het Hitler-bewind
volgde Het werd stil om den ouden maarschalk
en hy zelf werd nog meer zwijger dan hij reeds
altijd was geweest.
De twee grootste althans verststrekkende
daden van krijgsgeweld, die von Hindenburg
in den oorlog heeft gesteld, waren ongetwijfeld
de groote overwinningen bij Tannenberg en de
Masurische meren. De eerste berichten van
het Oostfront vermeldden wel, dat von Hinden
burg de Russen had verslagen, maar de groote
beteekenis van deze overwinning drong pas een
paar dagen later door. Zes dagen lang vochten
de soldaten van von Hindenburg en ook de
Oostenrijkers streden met 'n volharding, welke
in Duitschland groote bewondering wekte. Meer
dan zestigduizend Russen werden krijgsgevangen
gemaakt. Weliswaar deden de Russische pers
berichten alsof er geen vuiltje aan de lucht
was en meldden de Fransche en Engelsche pers
diensten, dat het best ging aan de Oostgrens
van Pruisen, maar spoedig drong de juiste
lezing door. Onnoemelijk was het verlies dat de
Russen hadden geleden. Deze opfrissching had
den de Duitschers trouwens noodig, toen het
Westfront hun niet veel goeds bracht. Het ont
zettend getal der Russische soldaten maakte
bovendien groote overwinningen noodzakelijk
Zoo groot was de toevoer van de Russische
strijdkrachten, dat de geallieerden niet ten on
rechte hoopten op een overrompeling door de
massa, door het groote aantal, dat de Duitschers
telkens weer opnieuw voor zich zouden zien.
Daarom kan men ook de tactiek van von Hin
denburg begrijpen, die het er op aanlegde zoo
veel mogelijk vijanden te vangen of te dooden.
De opwinding in Parijs was in die dagen zóó
groot, dat men overal de mogelijkheid besprak
of de kozakken in Berlijn zouden verschijnen
Inderdaad konden de Russen enkele dagen
later eenige flinke successen boeken, maar lang
duurde hun vreugde niet. Zij namen Lemberg
in Galicië onder generaal Loeski, terwijl Broes-
silof Halix innam. Dan op het oogenblik, dat
de Duitschers op weg waren naar Parijs, rukten
de Russen nog even voort, terwijl zij aan de
Oostenrijksche grens een kleine nederlaag te
lijden hadden. Men sprak destijds van 20.000
dooden onder de Oostenrijkers, doch ook van
900.000 gevangenen onder de Russen. Maar de
Oostenrijkers leden eenige malen geduchte
nederlagen, die een nieuwe overwinning van
von Hindenburg meer dan noodzakelijk maak
ten. Toen kwam het bericht dat versche Rus
sische troepen ten getale van vijf millioen sol
daten waren gemobiliseerd onder persoonlijk be
vel van den Tsaar. Toen kwam de tweede slag
bij de Massurische meren, welke beslissend was
voor de Russische nederlaag. Pas toen werd
van Russische zijde erkend, dat de Russische
legers goeddeels verslagen waren, zij .iet dan
ook, dat het in oorlogstaal heette, dat de legers
in goede orde waren teruggetrokken. Op 8
Februari 1915 begonnen de Duitsche musketiers
op te trekken naar het oosten, aldus meldde een
Duitsch oorlogscorrespondent. Zij vroegen niet
om slaap of voedsel er. trokken vrijwel dag en
nacht voort. Den Russen werd voor een goed
deel de terugtocht afgesneden en een geweldig
bombardement, alsmede de snelle opmarsch
overrompelden de Russen zoodanig, dat duizen
den zich geen tijd hadden gegund om hun
schoenen aan te trekken, zoodat zij in overijlde
vlucht hun heil zochten.
Sommige Russische stellingen, die zich niet eens
bewust waren van het naderend gevaar, werden
overrompeld, terwijl de soldaten rustig bij het
vuur in de huizen zaten. De geweren werden
later gevonden, zooals zij keurig gerangschikt
tegen den muur stonden. Het gevolg van een en
ander was, dat in enkele dagen tijds geheel Oost-
Pruisen van Russen gezuiverd was.
Deze veldslagen zijn het geweest, die generaal
von Hindenburg zijn grooten naam hebben be
zorgd als redder van Oost-Pruisen. Wat niemand
voor mogelijk had gehouden nJL de verdrijving
van de Russen, die zelfs na de grootste neder
laag met telkens grooter legers terugkwamen,
heeft Hindenburg volbracht, niet overijld, maar
na kalm overleg en door een geforceerd door
zetten van de eenmaal genomen besluiten. Deze
overwinningen, die zijn groot veldheerstalent
duidelijk demonstreerden, waren dan ook de di
recte aanleiding tot zijn benoeming als genera
lissimus van alle Duitsche legers, welke functie
hem meteen naar het Westen bracht, waar hij
den strijd weliswaar niet heeft kunnen winnen,
maar waar hij zijn legers, uitgeput en niet lan
ger meer tegen de overmacht opgewassen, met
dezelfde kalmte en zekerheid, waarmede hij veld
slagen won, naar hun land terugleidde. Er zijn
deskundigen, die deze manoeuvre van Hinden
burg zijn grootste oorlogsfeit noemen.
Er is dikwijls de vraag gesteld, of Hindenburg
eigenlijk wel een volkomen onafhankelijk en zelf
standig leider was op militair gebied. Tijdens
den wereldoorlog heette het altijd weer. dat
niet hij, maar zijn kwartiermeester-generaal
Ludendorff de eigenlijke bevelhebber was. Hoe
dit ook zij, een zelfstandig, hoog-begaafd militair
en strateeg was Hindenburg zeker Wie de om
standigheden in het voor-oorlogsche Duitsch
land heeft gekend, met name in de armee,
weet, dat een man, die niet bouwen kon op
familierelaties en kruiwagens, een man. die ab
soluut geen society- of hofkwaliteiten bezat, als
Hindenburg inderdaad was, nooit in de Generale
Staf zou zijn gekomen zonder geestelijken ar
beid en zonder hoogstaande geestelijke gaven.
De beteekenis van de anekdote van een, zooals
beweerd wordt, waar woord van Hindenburg,
dat hij sedert zijn sergeantentijd geen boek
meer heeft gelezen, is wel niet woordelijk te
nemen. De these, dat Hindenburg niets anders
was dan het type van een onderdaan, van een
volgzaam man, die hij in ieder geval geen lei
dende persoonlijkheid was, staat toch wel in
krasse tegenspraak, wat hij bewezen heeft als
aanvoerder van groote troepenmassa's te zijn.
Passief was zijn rol daarbij absoluut niet. Zijn
activiteit kan daarbij natuurlijk gesteund en
misschien wel overvleugeld zijn geweest door zijn
medewerkers in den Staf. Er zijn veldheeren ge
weest, die zóó geniaal en begaafd waren, oat zij
alles overschaduwden en zelf chef van hun staf
waren, dit waren de genieën Frederik de Groote,
Napoleon en de Moltke van 1870. Maar er zijn
ook veldheeren en zij zijn met het oog op de
resultaten niet minder groot wier beteekenis
is gelegen in de kunst en vaardigheid van groo
te en klare wilsdaden en in de kracht van een
buitengewoon karakter. Tot deze laatste groep
behoorde vol en gansch maarschalk von Hinden
burg. De sergeantlegende valt weg voor den veld-
maarschalksroem.
