STADSNIEUWS
KAMPONG-EUROPEANEN
f 9.SO (VERSTELBAAR)
Haarlem, 13 Aug.
REIS-MARKEN
De blanke bedelaar
IETS VOOR U?
MAANDAG 13 AUGUSTUS 1934
De moord op von Kahr
De dood van prins
Gonzalo
AGENDA
AUTO TEGEN BOOM
Dame ernstig gewond
OUDE INBRAKEN TE
BLOEMEND AAL
Vermoedelijke dader ontkent
VREEMDE MANIEREN
Van Amsterdamsche kwajongens
EEN DAPPER MEISJE
Redt jongen uit het water
Opbrengst collecte
Werkloozen hebben reductie
VAN EEN SCHOMMEL
GEVALLEN
Het touw schoot los
Gevonden dieren en voorwerpen
Ongekeurd vleesch
Begrafenis P. J. de Zwart
Aanbesteding ten behoeve der
Gemeente-Reiniging
AUTO GEKANTELD
Personalia
Oude rijwielplaatjes voor
„Herwonnen Levenskracht
Melk over de straat
Ruzie in de Popelingstraat
Serenade voor pastoor van L'eipsig
BURGERLIJKE STAND
Orgelbespeling
V erkeersongevallen
UIT DEN OMTREK
VELSEN
HEEMSTEDE
VIJFHUIZEN
ZAANDAM
DIJK VERZAKT
isipii
Zondagnacht is ter hoogte van Velsens gasbedrijf een ge
deelte van den oever van het IS oordzeekanaal weggezakt
MINISTER COLIJN IN BEIEREN
Enkele weken vacantie
Eerst thans officieel over
lijdensbericht
De toedracht van het auto-ongeluk
NIEUWE WERELDRECORDS
OP 800 EN 1000 METER
Successen van een jeugdig
Japansch zwemmer
EEN HANDCESMEED LEESLAMPJE
MET PERKAMENT-KAP VOOR
BEZOEKT ONZE FRAAIE SHOWROOM
LANCE VEERSTRAAT 23-25
Fa. D. S. LËEFLANG
14 Augustus
INSTELLINGEN
Gisterenmiddag botste een auto, waarin twee
dames en twee heeren uit de Haarlemmermeer
op den Rijksstraatweg te Bennebroek door on
achtzaamheid plotseling tegen een boom. De
dame die naast den chauffeur zat schoot door
den schok met haar armen door den voorruit,
waardoor zij ernstig aan handen en armen werd
verwond. Door Dr. Mauschot die al spoedig ter
plaatse was werd de wonde gehecht en verbon
den, waarna zij naar haar woning kon worden
vervoerd.
Door de politie wordt de zaak onderzocht.
De Rotterdamsche politie arresteerde Vrijdag
een beruchten Duitschen inbreker, den machi
nist H.
Hij werd verdacht, verscheidene diefstallen
te Wassenaar en te Bloemendaal te hebben ge
pleegd.
Zaterdagmiddag werd hij met een politie-au-
to naar Bloemendaal getransporteerd.
De politie van deze gemeente verdenkt hem
er van, dat hij ca. vier of vijf jaar geleden be
trokken is geweest bij een aantal inbraken in
groote Vila's, waarbij een niet onbelangrijk aan
tal gouden enzilveren voorwerpen werden buit
gemaakt. De waarde van deze gestolen voor
werpen beloopt naar schatting in de duizenden
guldens.
De verdachte bleef echter bij een langdurig
verhoor van den Bloemendaalsche commissaris
van politie, den heer Hiemstra, hardnekkig ont
kennen.
In Wassenaar kwam de waarde van de door
hem gestolen sieraden reeds de f3000 nabf).
De Haarlemsche Justitie, waaraan de man ter
beschikking is gesteld, zal het onderzoek voort
zetten.
Enkele dagen is Halfweg en omgeving onvei
lig gemaakt door een vijftal opgeschoten jongens
uit Amsterdam die er hun bedrijf van maakten
om in tuinen van particulieren vruchtboomen
te plunderen en te vernielen. Op een dezer plun
dertochten zijn zij gesnapt en is een der vanda
len in handen der politie gevallen. De aange-
hondene werd door de politie herkend als dege
ne die den vorigen dag nadat hij op den Am
sterdamsche straatweg tevergeefs enkele chauf
feurs gevraagd had mee te mogen rijden, lang
uit voor een naderende auto op den grond ging
liggen om zoo den besuurder tot stoppen te
dwingen. Voor het veilig verkeer is het niet te
hopen dat dit gebruik algemeen zal worden.
Onlangs waren eenige jongens, ongeveer 9 a
10 jaar aan het spelen op een schuit met hout
in den Kampersingel, toen plotseling een plons
gehoord werd: een jongen lag midden in den
singel. Algemeene schrik! Een jong meisje na
derde op de fiets, gooide haar fiets neer en
ging plat op de schuit liggen om den jongen te
redden. Er kwam meer hulp, maar zij kon het
alleen wel af en trok den jongen op het droge.
Hulde voor het dappere meisje!
De schaalcollecte ten bate van de St. Vin-
centiusvereeniging in de Sint Liduinakerk,
waarvoor de Weleerwaarde Pater Pascalis Apel
doorn Zondag j.l. onder alle H.H. Missen een
liefdadigheidspredicatie hield, bracht f 782,50 op.
De armen der St. Vincentiusvereeniging zul
len er wel bij varen.
Het Centraal Comité voor Werkloozen ver
zoekt ons het volgende op te nemen.
De Voetbalvereeniging E.D.O. zal evenals het
vorige seizoen voor de door haar eerste elftal te
spelen wedstrijden een belangrijke reductie ver-
leenen op de toegangsbewijzen voor werkloozen.
Reeds voor as. Zondag bij de opening van het
nieuwe E.D.O. terrein zal reductie worden ge
geven.
De officleele opening van het nieuwe terrein
zal plaats vinden te 15 uur, waarna door Storm
vogels en Hilversum en eerewedstrijd zal wor
den gespeeld.
Toegangsbewijzen zijn vanaf 14 uur verkrijg
baar op vertoon van het bewijs van inschrijving
van de arbeidsbeurs en contributieboekje of
contributiekaart. Niet georganiseerde werkloo
zen moeten de uitkeeringskaart overleggen.
Met het gereduceerde bewijs zal men echter
direct het terrein moeten betreden..
doet een beroep op allen, die nog vervallen rij
wielplaatjes in hun bezit hebben, deze in te
leveren op bovenaangegeven plaats. Want zoo
kan men, zonder dat het geld kost, den strijd
tegen de tuberculose steunen.
Zaterdagavond schoot, toen de negenjarige
D. Ph. aan den Vijfhuizerdijk te Vijfhuizen aan
het schommelen was bij de buren, het touw los.
De jongen viel van flnke hoogte op den grond.
Ernstig gewond aan een zijner beenen werd hij
bij den heer B. Sch. binnengedragen.
Dr. Kuipers, uit Halfweg, spoedig aanwezig,
constateerde een ernstige, gecompliceerde been
breuk en achtte opneming in een ziekenhuis
noodzakelijk. Per ziekenauto uit Hoofddorp is
de jongen toen naar Haarlem vervoerd.
Terug te bekomen bij: J. van Putten, Greb-
berstraat 26, geld; Post, Teijlerstraat 49, broche;
Breuker, Lootsstraat 9, boek; Kennel Fauna,
Friesche Varkensmarkt, twee honden, kat; Da-
nings, Ursulastraat 6, kam en sleutel; Bijns-
dorp, Tempeliersstraat 40, mes; Mann, Ged.
Voldersgracht 14, mes; Spoor, Maasstraat 25,
pakje waschgoed; Jacobs, Maxwellstraat 10, re
genjas; Bureau van Politie, Smedestraat 10,
sleutel, rijwielbelastingplaatje; Marchant, le
Vooruitgangstraat 17, idem; Voogd, Bromostr
11, idem; Bakker, Middenweg 96b, sleutel.
Een vrachtrijder uit De Beemster, J. F. H., is
Zaterdag alhier bekeurd voor het invoeren en
afleveren van ongekeurd vleesch.
De voorraad werd in beslag genomen en naai
et Openbaar Slachthuis gebracht.
Hedenmorgen had te Bloemendaal de begra
fenis plaats van het stoffelijk overschot van
den heer P. J. de Zwart, in leven een in Bloe
mendaal zeer bekende en gewaardeerde per
soonlijkheid en verbonden aan tal van orga
nisaties.
Nadat het stoffelijk overschot gisteravond
onder klokgelui en zeer groote belangstelling
was overgebracht naar de parochiekerk te
Bloemendaal, werd hedenmorgen om half 10 de
plechtig gezongen Requiemmis opgedragen door
den zeereerw. heer L. P. Willenborg, pastoor
der parochie.
Zoowel de absoute in de kerk, als op het St.
Adelbertuskerkhof, waar hierna de begrafenis
plaats had. werden door pastoor Willenborg
verricht. Ook thans waren én in de kerk én
op het kerkhof velen aanwezig, waar
onder vertegenwoordigers van vele corporaties
en instellingen (zangkoor, collectanten, R.K.
Sigarenwinkdliersvereeniging, enz. enz.). Een
schat van bloemstukken (o.a. van directie en
personeel van de Rotterdamsche Verzekering-
Societeit, van de R.K. Sigarenwinkeliers, col
lectanten en zangers) dekte de baar. Het Was
een eenvoudige, maar indrukwekkende plech
tigheid en uit de zeer groote belangstelling
bleek wel hoe geacht en gezien de overledene
was in breede kringen van de Bloemendaalsche
parochie en daarbuiten.
Hedenmorgen werd alhier door den directeur
van Openbare Werken aanbesteed:
Het maken van werkplaatsen ten behoeve
van de Gemeenbte-Reiniging op een terrein
aan den Oude Weg te Haarlem.
Ingekomen waren 32 biljetten, waarvan de
laagste inschrijfster was N.V. Aannemngsbedr.
„Noord Holland" te Heemskerk voor f 10.975
Vervolgens werd aanbesteed
Het verrichten van glas- en verfwerken ten
behoeve van dit gebouw.
Ingekomen 9 biljetten.
De laagste inschrijver was: Justus Lucas te
Spaarndam voor f 604.
Gisterenmiddag slipte op den Heerenweg te
Heemstede een luxe-auto tengevolge van de
gladheid van den weg en kwam daardoor te
gen een aan dien weg staanden boom terecht
en kantelde om.
De auto werd bestuurd door J. P. L. v. d.
G. uit Stompwijk.
Van de vier inzittenden bekwamen een heer
en een dame slechts lichte verwondingen en
konden na door Dr. van Aalst uit Bennebroek
ter plaatse te zijn verbonden hun weg vervol
gen. De auto werd ernstig beschadigd en moest
naar een garage worden gesleept.
Met ingang van September is aan den heer
J. Bouwen, politie-agent, na een ruim 30-jarige
dienstvervulling, zoowel in gemeente- als rijks
dienst doorgebracht, eervol ontslag verleend.
HU is in het genot van pensioen gesteld.
Reeds eenige jaren is het gebruik de oude
rijwielplaatjes te verzamelen ten bate van „Her
wonnen Levenskracht".
Ook het plaatselijk comité in Haarlem is
daarmede dit jaar begonnen en met succes.
Het heeft daarvoor een bus geplaatst in de
groote zaal van gebouw „St. Bavo" aan de Sme
destraat. Mocht eventueel de groote zaal geslo
ten zijn, dan is de heer Stevens, concierge van
„St. Bavo", bereid deze oude belastingplaatjes
in ontvangst te nemen.
Het bestuur van „Herwonnen Levenskracht"
Hedenmorgen stond om ongeveer elf uur de
driewilige bakfiets met hulpmotor (jammer dat
er nog geen speciale naam voor gevonden is)
van een melkboer rechts van den weg op den
Kleverparkweg nabij de R.K. Kerk, maar zóó
dicht bij de tramrails, dat een tram van den
dienst op Bloemendaal er niet kon passeeren en
de driewielige bakfiets-met-hulpmotor onderste
boven reed, waarbij 20 Liter melk verloren ging.
Het werd een paradijs dus voor de katten in
den omtrek
De onfortuinlijke melkboer kreeg, behalve de
schade aan zijn fiets en melkvoorraad, ook een
bonnetje van de politie, omdat hij de tramrails
had moeten vrijhouden. Een ongeluk ligt toch
maar in een klein hoekje.
GOEDKOOPE
Zaterdagavond om half 11 kreeg de politie er
kennis van, dat in de Popelingstraat werd ge
vochten.
Een man en vrouw hadden ruzie, waarbij da
echtgenooten elkaar mishandelden. De vrouw
moest een klein wondje aan haar linkerwang in
het St. Elisabeth's Gasthuis laten verbinden.
Procesverbaal wegens mishandeling is opge
maakt.
RENNEMER BANKVEREEN i G IN G
HOUTPLEIN
Beide reden in de richting Haarlem. De
autobestuurder verklaarde denwielrijder door de
hevige regenbuien niet te hebben gezien.
Bij de gehouden controle bleek, dat van den
auto de ruitenwisscher niet werkte en ook de
remmen niet in orde waren.
Zoowel de wielrijder als de automobilist wer
den licht gewond.
Tegen den autobestuurder, een militair is
proces-verbaal opgemaakt.
Men verzoekt ons te melden dat de R. K.
Harmonie „St. Caecilia" niet a.s. Zaterdag
(zooals abusievelijk in ons nummer van Zater
dag was gemeld) maar a.s. Zondag 19 Augustus
naar de Beemster vertrekt om een serenade
en concert te brengen aan den jubileerenden
pastoor v. Leipsig aldaar.
Geboren: 9 Aug.: z. van A. Kluppervan
Kruiselbergen; 11 Aug.: d. van A. M. de Graaf—
Sintenie; z. van A. M. SchrijberZonderhuis.
Overleden: 10 Aug.: j. Ploeg, 57 jaar, Olie
slagerslaan; A. KramerStolvoort, 69 j., Kam-
aarlaan; P. W. C. Roodenburg, 46 jaar, Ostade-
straat.
Het programma van de orgelbespling in de
Groote- of St. Bavokerk op Dinsdag, 14 Augus
tus, des avonds van 8.159.15 uur door den heer
Klaas Bakker, luidt;
1. Fuga B. A. C. H. No. 1 R. Schumann
2. Sonate I (Allegro moderato, Adagio, Andan
te, Allegro assai vivase) van F. Mendelsohn
Bartholdy.
3. Sonate I (a. Introduction et Alle
gro, b. Pastorale, c. Finale.) van
A. Guilmant
4. Koraal Improvisatie: „Den hoogen
God alleen zij eer" van Klaas Bakker
Zondagavond kwart over negen heeft op de
Amsterdamsche Vaart een aanrijding plaats
gehad tusschen een wielrijder B. H. en een
personenauto, bestuurd door L.
Druk houttransport. Aan de Kon. Papier
fabriek van Van Gelder Zonen heerscht thans
een groote drukte in den houtaanvoer, welke
onwillekeurig doet denken aan de seizoendruk-
te van jaren terug. Zooals reeds eerder gemeld,
is ruim twee maanden geleden de eerste boot
gearriveerd met papierhout. Voor de lossing
van dit schip werd een 14 tal losse arbeiders
aangenomen en toegevoegd aan de vaste ploe
gen. Sindsdien zijn regelmatig schepen met
groote deklasten aangekomen en thans heeft
men al pl.m. 40.000 Kub. Vadem papierhout op
de terreinen rond de papierfabriek geplaatst.
In totaal verwacht men dit seisoen pl.m. 75.000
Kub. Vadem hout zoodat de helft reeds binnen
is.
Thans is in lossing het Ned. S. S. „Dijkwater"
dat heden, Maandag, leeg moet, omdat nabij
de spoorbrug van Velsen het Ned. S. S. „Galge
water" en „Alhpar" ieder met pl.m. 1800 Kub.
Vadem papierhout liggen te wachten om gelost
te worden. Aan den steiger der papierfabriek
ligt voorts in lossing het Noorsche S. S. „Iris",
geladen met cellulose. Ook hier wordt met
spoed gewerkt, omdat nog meer booten met
hout onderweg zijn.
Men verwacht, dat deze drukte nog ruim een
maand zal aanhouden.
Diefstal Bij de politie alhier werd aangifte
gedaan, van diefstal van een band van een race
fiets, uit de rijwielstalling aan de Sportparklaan
alhier.
Gevonden voorwerpen Terug te bekomen:
bij: H. de Ronde Wilhelminaplein 5, vulpen; J.
Luiten, Lombokstraat 2, armbandhorloge; R.
Spoor, Sumatrastraat 11, wit mutsje; J. M. H.
Ruijzenaars, 2e Zuidpolderstraat 1 te Haarlem,
rijwielbelastingmerk in étui; Timmerman, Raad
huisstraat 52, alpino muts; Hoef geest Zandvoort-
schelaan 73, blauwe jas; G. Kleene, Bomeostraat
64, gouden dasspeld; v. Excel, noodwoning,
Heemsteedsche dreef, kindercape; Abswoude,
Bomeostraat 61 kinder blazer; Boetje, W. v. d.
Veldekade 4, hondje; Blokker, Billitonstraat 7,
zak met inhoud; Witsenburg, Const. Huijgens-
laan 4, kano; J. P. W. v. Doorn, v. Merlenlaan
21, poesje 1 grijs")Lindeman, Camplaan 39,
hondje (Pekineesje).
Twintig jaar priester. Zondag was Pas
toor NieuwenhuiZen twintig jaar priester. Dit
feit werd kerkelijk gevierd. Onder de vroegmis
hield de zeereerw. jubilaris een korte predi-
catie, waarin hij dank bracht aan de parochia
nen voor hun volgzaamheid en voor de mede
werking, welke hij steeds had mogen ondervin
den in dit eerste jaar, dat hij belast is met de
zielzorg van de R. K. Vijfhuizenaars.
De plechtige Hoogmis werd door den feeste
ling opgedragen. De kerk was keurig versierd.
Als diaken fungeerde de zeereerw. heer Nieu-
wenhuizen, broer van den jubilaris, en als sub
diaken de zeereerw. heer Starmans, beiden leer-
aar van Hageveld. Het kerkkoor, versterkt met
zangers van de Lijnden, Hoofddorp en Nieuw-
Vennep, voerden onder leiding van den heer
Jac. Smit op verdienstelijke wijze uit de vier
stemmige „Veni Creator" van Jac. de Jong,
waarna de drie-stemmige Mis „Sanctae Mathil-
dis" van Hubert Cuypers. Na de H. Mis werd
een feestlied door de parochianen gezongen.
's Namiddags was er van half twee tot half
drie receptie. Velen maakten van deze gelegen
heid gebruik om hun zoo zeer beminden pastoor
geluk te wenschen.
Commandant brandweer Het afscheid van
den heer H. Stam Dzn, die wegens vergevor
derden leeftijd als commandant van de Zaan-
sche brandweer ontslag heeft gevraagd en ge
kregen, zal plaats hebben op Zaterdag 1 Sep
tember a.s.
Zijn gezondheidstoestand laat echter niet toe,
dat daaraan een feestelijk karakter zal worden
gegeven. Toch wenscht men niet, dat dit met
stille trom zal geschieden. Als een bewijs van
waardeering voor hetgeen de heer Stam voor
de brandweer is geweest, zal er een défilé langs
zijn woning aan de Oostzijde plaats hebben,
waaraan de geheele brandweer met volledig
materiaal zal deelnemen. Daarna zullen eenige
oefeningen aan de Haven worden gehouden.
Rijwieldiefstal De kerkgangers, die s mor
gens per rijwiel naar de H. Mis gaan, zijn tal
rijk en het is op het kerkplein dan zwart van
de fietsers. Dit heeft de aandacht getrokken
van de rijwxeldieven, die een mooie gelegenheid
hebben om hun slag te slaan. Zoo heeft Zondag
de heer G. het verlies van zijn rijwiel te betreu
ren gehad onder de H. Mis van half 8.
HET ZILVEREN PRIESTERFEEST VAN
PASTOOR J. M. v. d. MARCK
Omtrent het programma der feestelijkheden
bij genoemd jubileum vernemen wij nader, dat
de jubilaris a.s. Dinsdagavond, des avonds te
7.30 uur, plechtig zal worden ingehaald in het
versierde kerkgebouw.
Vervolgens wordt een Lof gecelebreerd, ter
wijl om 9 uur een fleurig défilé der verschillen
de parochiale vereenigingen zal worden gehou
den.
Des Woensdags, de eigenlijke dag, zal de jubi
laris om 10.30 uur een plechtige H. Mis cele-
breeren.
In den namiddag zal van half twee tot half
drie een officieele receptie worden gehouden
in het R. K. Vereenigingsgebouw voor de
besturen van alle vereenigingen in de parochie
en van half drie tot vier uur zal de jubilaris
recipieeren voor alle parochianen en belang
stellenden.
In den avond om 7 uur wordt dan een plech
tig Lof met „Te Deum" tot dankzegging ge
celebreerd.
Van 19 tot 26 Augustus wordt in het R. K.
Vereenigingsgebouw een serie feestavonden ge
organiseerd voor de parochianen, waarop een
toepasselijk programma wordt uitgevoerd.
Maandag ontvangen alle gezinshoofden in de
parochie een programma der feestelijkheden be
nevens een aantal toegangskaarten voor een be
paald aangewezen avond.
Deze kaarten mogen onderling geruild worden,
als een andere avond geschikter zou zijn.
Bovendien bestaat gelegenheid tot ruiling bij
de heeren F. F. Ranshuysen, sigarenmagazijn,
Gedempte Gracht 2 en G. van den Akker, Oost
zijde 203.
KWEEKELINGEN MET AKTE
B. en W. hebben bij den gemeenteraad een
voorstel ingediend, waarbij het mogelijk wordt
gemaakt kweekelingen met akte aan te stellen.
Door het opheffen van de overtollige onder
wijzers zijn de klassen zoo groot geworden, dat
B. en W. daarvan schade voor het onderwijs
verwachten.
Hieraan willen zij tegemoet komen door daar,
waar dat noodig is, kweekelingen met akte aan
te stellen, tegen een vergoeding van 400.per
jaar.
Het College vertrouwt, dat de extra-uitgaven,
die hieruit zullen voortvloeien, te vinden zullen
zijn in bezuinigingen op andere onderwijsposten.
30 JAAR BIJ DE POLITIE
Den I6en Augustus zal het 30 jaar geleden
zijn, dat de heer W. A. Sprokholt bij de politie
hier ter stede werd aangesteld.
Voor dien was hij als agent werkzaam te
Amersfoort en Kampen.
1 Juli 1924 werd hij bevorderd tot hoofdagent.
De heer Sprokholt is een uitstekend ambte
naar, ijverig en hulpvaardig.
Het volgend jaar zal hij den dienst met pen
sioen verlaten.
Naar we vernemen, verblijft de minister-pre
sident dr. H. Colijn thans in Beieren om daar
eenige weken vacantie door te brengen.
BERLIJN (K. W. P.) De „Germania'' bevat
eerst thans het overlijdens bericht van den Bei-
erschen Minister-President von Kahr, die uit
politieke haat op 30 Juni j.l. werd vermoord. In
de advertentie waarin het overlijden wordt be
kend gemaakt, lezen we: „Op 30 Juni werd onze
teergeliefde echtgenoot, vader en grootvader door
den dood plotseling van ons weggerukt. Zijn asch
werd in alle stilte bijgezet."
FONTAINEBLEAU, 13 Aug. (Reuter). Om
trent den dood van prins Gonzalo, den vierden
zoon van ex-koning Alfonso, wordt nog het vol
gende gemeld. Gonzalo maakte gisteravond een
autorit door Karinthië met zijn zuster prinses
Beatrix die aan het stuur zat. Om uit te wijken
voor een dronken fietsrijder, gaf zij een wilden
ruk aan het stuur, met het gevolg dat de auto
te pletter reed tegen een muur.
Prins Gonzalo werd opgenomen in het zieken
huis te Krumpendorf. Een operatie, welke zijn
leven nog misschien had kunnen redden, durfde
men niet te verrichten wegens de zwakte van
hart. Vanmorgen vroeg gaf de prins den geest.
Tijdens de Zondag te Tokio gehouden wed
strijden om de Japansche zwemkampioenschap-
pen won de jeugdige Japansche student Hiroshi
Negami het nummer 1500 meter vrije slag in
een tijd van 19 minuten 16 3/5 seconde. Tegelij
kertijd vestigde hij een nieuw wereldrecord op
de 800 meter met een tijd van 10 minuten 4 1/5
seconde en op de 1000 meter een nieuw wereld
record van 12 minuten 41 4/5 seconde.
Er is een tijd geweest, dat er in Neder-
landsch-Indië practisch alleen Neder
landers van het mannelijke geslacht aan
wezig waren een paar dames uitgezonderd.
De eerste gouverneurs zagen er niets geen heil
in om Hollandsche vrouwen naar Indië uit te
laten komen en pas zeer geleidelijk heeft men
dat aanvankelijke standpunt verlaten. Daardoor
kreeg de „factorij" een ander aanzien; de
„kolonie" ontstond.
Maar het zou nog wel twee eeuwen duren
eer de Nederlandsche vrouw op Java en vooral
cok op de buitenbezittingen, zoo talrijk verte
genwoordigd zou zijn, dat normale gezinsvor
ming zonder al te groote moeilijkheden mogelijk
werd. Dat Inmiddels reeds een gemengde be
volking ontstaan was kinderen van Neder
landsche vaders en inlandsche moeders welke
vroeger of later een sociaal probleem apart zou
gaan vormen, kan men betreuren maar heeft
men als feit te aanvaarden.
Het totaal der Europeesche bevolking bleef
zeer lang betrekkelijk uiterst gering in 1880
bedroeg het nog geen 60 000 zielen. Twintig jaar
later had dit getal de 90.000 overschreden. Maar
dan zet eene toename in, die bijna verbijsterend
is. Dit vindt zijn oorzaak door de groote uit
breiding van het Westersch bedrijfsleven, cul
tures in de eerste plaats, en ook in de uitbrei
ding van de overheidsdiensten. In 1930 zien wij
dan ook, dat de blanke bevolking van 1900 met
bijna 250 pCt. is toegenomen het aantal
Europeanen, en daarmee ge.ijkgestelden, be
draagt volgens de volkstelling van dat jaar
240.000! Ongeveer de helft hiervan is „versche
import", de andere helft ontstond door den na
tuurlijken aanwas der Europeesche bevolking,
die zich in Indië blijvend had gevestigd.
Deze fabelachtige toename werd alleen mo
gelijk gemaakt door de ontwikkeling der mo
derne techniek, die ook een geheel nieuw ver
keerswezen schiep tusschen de eilanden van den
archipel onderling en het moederland. De
scheepvaart van heden gaat zoo snel en biedt
zooveel comfort, dat alles haast onbegrijpelijk
dicht bij elkaar gekomen is althans bij vroe
ger vergeleken. Juist ook hierdoor ontstond de
mogelijkheid voor de Europeesche vrouw om
naar Indië te gaan zonder zich bloot te stellen
aan de haast onoverkomelijke bezwaren, die
daar zoo lang aan verbonden waren geweest.
Een dergelijke overstrooming van Indië met
tienduizendtallen Europeanen heeft ook
reeds in de dagen van voorspoed, die achter ons
liggen haar ernstige bezwaren meegebracht
en alreeds de uiterst belangrijke structuur
veranderingen voorbereid, die zich nu onder den
economischen druk zoo snel aan het voltrekken
zijn, en die het wezen der geheele Europeesche
samenleving in Indië dreigen aan te tasten.
Hoe men ook over de Indische menschen van
vroeger moge denken zij hadden hun gebre-
,l:en en dikwijls zeer ernstige zij stonden los
van de inlandsche samenleving, die zij echter
meestal uitstekend kenden, én er boven. Ook
al begaven zij zich er dikwijls heel wat meer in
dan dit tegenwoordig het geval is.
Zij spraken vlot Maleisch, Javaansch, Soen-
d&neesch, Madoereesch en hadden er niet de
minste behoefte aan de inlanders, die zij be
valen, leidden of onderrichtten, Nederlandsch
te hooren spreken integendeel! Daardoor en
door hun verdere optreden hadden zij een na
tuurlijk overwicht, dat hun veiligheid en zeker
heid waarborgde ook op zeer groote afstanden
van eenig garnizoen of gezagscentrum. Zij wis
ten wat zij aan de inlanders hadden en de in
landers zagen in hen den „toewan", den heer
tot wien zij opkeken. Dat had zijn mooie
zijde, ook zijn komische. Bij ernstig gevaar
bleef de bevolking rustig zoolang de ,,toewans"
bleven bij de uitbarsting van den Kloet bijv.
werden de Javanen pas ernstig ongerust toen
op verschillende plaatsen de Europeesche vrou
wen geëvacueerd werden. Maar ook kon men
wel eens het stichtende schouwspel bijwonen,
dat een dronken toewan over den weg lag en zijn
paardenjongen even verder neergehurkt zat bij
de bendy totdat de toewan weer wat zou zijn
bij gekomen. Dit, alles met den meesten ernst en
zonder dat eenig inlandsch voorbijganger daar
notitie van scheen te nemen.
Die Hollandsche samenleving droeg nog voor
een dertig jaar een speciaal cachet. Ze kende
bijv. geen'armen. Hier en daar was in den kam
pong wel een enkel weggezakt individu te vin
den meestal een gepasporteerd soldaat, die
nu heelemaal nergens voor deugde. Maar voor
iedereen, die ook maar even van aanpakken
wist, was er werk. Tusschen twee betrekkingen
in kon men altijd wel bij een vriend terecht
een bordje rijst" was altijd te krijgen. De arme
blanke bestond in Indië niet. En men liet hem
niet ontstaan hij werd of aan een baantje
geholpen of naar Holland terug gezonden. Een
blanke bedelaar scheen zoo iets monsterachtigs,
zou zoo 't prestige van ons ras gecompromitteerd
hebben, dat men zichzelf niet kon voorstellen
dat ze bestonden. Indische jongens, die met hun
ouders tijdens verlof in patria kwamen, ont
dekten daar tot hun stomme verbazing den
„heer", die zijn hand ophield. „In de Kalver-
straat „blank mijnheer" mij vraagt om een dub
beltje!"
Een blanke straatmuzikant of een blank kind,
dat langs de huizen met het een of ander leur
de, waren voor een vijfentwintig jaar in Indië
onbekende verschijnselen. Een blanke, die zijn
hand ophield voor een inlander, zou van dezen
ook nooit iets hebben ontvangen geen Ja
vaan zou begrepen hebben, dat hij aan een
blanke een aalmoes zou kunnen schenken.
Inderdaad waren wij toen nog in Indië in
elk opzicht het heerschende ras maar daar
volgt volstrekt niet uit, dat wij den inlander in
die dagen verdrukten zooals dat vroeger tij
dens het wanbeheer van de O.I.C. en ook nog
onder het cultuurstelsel wel het geval geweest
ic. De verdrukkingsidee lijkt soms een obsessie,
Sociëteit „St. Bavo" R.K. Bevolkingsbureau
8 uur.
Schouwburg Jansweg: Succesrevue ,,'t Is voor
mekaar", kwart over 8.
Bloemendaalsche Bosch: Concert door R. K.
Harmonie „Euphonia", kwart over 8.
Luxor-theater „Pechvogels" 2.30 en 7 uur
(doorloopende voorstelling)
Rembrandt-theater „Mein Herz ruft nach
dir" Op het tooneel: Melachine 2.30, 7 en
9.15 uur.
Palace „Say it with Music" Op het too
neel: Max Marcelli 2.30, 7 en 9.15 uur.
Gebouw „St. Bavo" Rechtskundig Bureau,
half negen.
Schouwburg Jansweg: Succesrevue ,,'t Is voor
mekaar", kwart over 8.
Groote of St. Bavokerk: Orgelbespeling, 8.15
tot 9.15 uur.
Luxor-theater: „Pechvogels", 2.30 en 7 uur
(doorloopende voorstelling).
Rembrandt-theater: ,,Mein Herz ruft nach
dir" Op het tooneel: Melachine 2.30, 7
en 9.15 uur.
Palace: „Say is with Music" Op het too
neel: Max Marcelli 2.30, 7 en 9.15 uur.
Bisschoppelijk Museum Wijziging, thans
geopend op werkdagen van 104 uur en op
Zondagen van 12 tot 2 uur.
die vrijheidsmaniakken en revolutionnairen
van allerlei pluimage eerst zichzelf en toen den
inlander aangepraat hebben. Wü hebben den
inlander honderdmaal tegen zichzelf beschermd
hem, waar het ons maar mogelijk was, uit de
handen van woekeraars en andere parasieten
houdend en haast evenveel maal tegen zijn
eigen hoofden en vorsten, de goeden niet te na
gesproken. Die weet, dat een Javaan van den
ouden stempel nimmer tegen zijn eigen hoofd
zal getuigen, zal beseffen hoe moeilijk dat dik
wijls geweest is.
Helaas, dat Indië, waarin elke blanke een
„toewan" was, tegen wien men meer of minder
opzag en die zich in een zekere welvaart
verheugde, is voorbij. De wereldoorlog, vooral
ook de tactiek der geallieerden en hun propa
ganda, heeft het overwicht van het blanke ras
in het algemeen over de gekleurde rassen een
welhaast onherstelbaren knauw gegeven. De
tientallen millioenen door de Geallieerden aan
deze propaganda besteed, het sleepen van ge
heele legers van kleurlingen naar de Europee
sche slagvelden, leveren nu een geheel onver-
wachten oogst. Men heeft met volle handen
wind gezaaid en in heel het Oosten wordt nu
de wervelstorm geoogst. Ook bij ons in Indië!
Daarbij komt de ontwrichting van het geheele
economische leven. Men kan zich in patria
nauwelijks een voorstelling maken van de ver
arming, waarvan de Europeesche samenleving
in Indië het slachtoffer is geworden. De blanke
bedelaar, die ook voor den inlander zijn hand
ophoudt, is een gewoon verschijnsel geworden.
Blanke kinderen lëuren langs de huizen met
kleinigheden een verkapte bedelarij, zoo geen
openlijke. Duizenden Europeanen leven op
bijna hetzelfde niveau als de kampong en in
tallooze gevallen reeds erin hieronder zijn
zeer veel lieden, die volmaakt onschuldig aan
hun eigen ondergang zijn. Natuurlijk worden
het eerst de zwakkere broeders uit hun werk
kring weggespoeld, maar wanneer men nagaat,
dat bijv. m de suiker bijna tweederde der em-
ployé's op straat is gekomen, dan begrijpt men
wel dat volwaardigheid geen zekerheid meer
biedt tegen werkloosheid.
In Engelsch-Indië, in Zuid-Afrika, in Austra
lië en in Amerika kent men de zoogenaamde
„colour-bar", den afsluitboom, die 't blanke en
het gekleurde ras volkomen gescheiden houdt.
Wij Nederlanders ,die zonder eenigen twijfel het
rassenvraagstuk veel menschelijker hebben be
handeld ook den halfbloed gaven wij rech
ten als nergens elders het geval geweest is
ondervinden het nu als een nadeel, dat die
„colour-bar" niet bestaat.
De onderste laag der Indisch-Europeesche sa
menleving stort nu als kampong-Europeanen
omlaag in de inlandsche samenleving. Tot zeer
groot nadeel van ons overwicht van het over
wicht, dat wij onverbiddelijk noodig hebben om
in Indië het leidende, het leiding gevende, ras
te kunnen blijven. Ten koste van wat ook moe
ten wij dit trachten te blijven natuurlijk zon
der toepassing van geweld, hoofdzakelijk door 't
geven van leiding alleen. Maar waar noodig
zullen wij niet voor het aanwenden van forsche
middelen mogen terug deinzen daar waar
het gaat om de orde en de rust te handhaven,
het eerste waarop een volk recht heeft. Een
zwakke leiding onzerzijds in deze zoo uiterst
moeilijke dagen zou de verschrikkelijkste ge
volgen hebben én voor de inlanders zelve èn
voor de Europeesche samenleving in Indië.
De Europeanen in Indië en niet te vergeten
de regeering staan voor zeer moeilijke op
gaven. Voor opgaven, wier oplossing zich nau
welijks vermoeden laat omdat deze ook alweer
een onderdeel vormen van het geheel der
vraagstukken, dat de heele wereld op zijn kop
heeft gezet.
Hoe uit deze crisis de kampong-Europeanen
ts voorschijn zullen komen is een raadsel. Dat
al ons beleid erop gericht moet zijn ze zooveel
mogelijk weer naar boven te halen en uit
den kampong behoeft wel geen betoog. An
ders krijgen wij straks tegenover ons een poli
tieke beweging, waarin deze kampong-Euro
peanen en de extremistische inlanders schou
der aan schouder naast elkaar zullen staan. Wat
in landen onder Angel-Saksisch opperbestuur
niet te vieezen valt omdat daar de „colour
bar" een niét door te breken slagboom vormt
tusschen gekleurd en blank.
De arme blanken behooren bij ons en niet in
den kampong en bij de imandsche bevolking
die óp een zoo geheel ander peil van behoeften
leeft, dat zij wat voor een blanke armoede is
zeer behaaglijk kan beleven. TeD koste van wat
cok moeten wij ze weer tot ons trachten op te
heffen. Het vraagstuk der Indo-Europeanen is
slechts een onderdeel van dit probleem ver
moedelijk niet eens het moeilijkste. In de struc
tuurverandering, die zich op het oogenblik in
de Europeesche samenleving voltrekt in Indië,
zijn te gevaarlijke factoren aanwezig dan dat wij
er niet naar zouden moeten streven om deze
zooveel mogelijk te verwijderen. Gezond ver
stand en gezonde christelijke oeginselen zullen
ons daarbij moeten leiden meer dan een
ethica en een democratie zooals deze de laatste
twintig jaar zijn verworden.
SAPIENS
