De lucht voor Christus
Over electrische muziek
rovfr 1
Het geheim van Spanje
m I wü HH
mmÈ&m
De Griep
Nieuwe instrumenten
Aken het centrum van
Missieverkeer
Sinds 1927
Nieuwe ideeën erover
s
L Jjfij'?1
Jh? 1
Het radio-synthetisch orgel
Mijmering te Almazan
In het land van den Cid
Pater Diego Laynez
Vier culturen
Spiegel van Spanje's wezen
Theremin's aethermuziek
De Martenot
Ierland en de film
Bij sommige leeken schijnt de meening
zich post gevat te hebben, dat missie
en uiterste eenvoud van technische
middelen zoo ongeveer één moeten zijn. Die
menschen meestal zeer simpele zielen
geven kreten van ontzetting, als ze in een
of ander missie-tijdschrift een missionaris
op een motorfiets aanschouwen een
plaatje, waar ze toch wel onderhand aan
gewend mochten zijn geraakt. Het is de
missie-romantiek, welke die menschen te
pakken heeft en die voor hen romantiek,
maar voor de missionarissen zélf bittere
realiteit is.
Het verkeersprobleem in de missie is
voor een deel een geldprobleem en dus bij
Uitstek een probleem voor ons, belangstel
lende leeken.
Wat er een oogst aan zielen verloren
gaat, doordat de verkeersmiddelen zoo pri
mitief zijn en de missionarissen drie dag
reizen noodig hebben om een stervende te
bezoeken de dood rijdt sneller dan een
ossenwagen laat zich niet indenken. En
hoe smartelijk moet het niet zijn voor hen.
die op Christus' bevel: „Gaat en onderwijst
alle volkeren!" zijn uitgetrokken naar alle
windstreken, niet te kunnen vooruitsnellen
met de snelheid, welke de moderne tech
niek voor ons veroverd heeft, maar stap
voets te moeten gaan door de landen, wel
ke wit zijn van den oogst, die al te traag
moet worden binnen gehaald!
Pater Fuhrmann's testament
De missie-expeditie mislukt.
Niet uit gebrek aan belangstelling van
de zijde der inlanders en ondanks den voor
geen moeilijkheden terugdeinzenden ijver
der missionarissen.
Maar het trage tempo, waarmede de expe
ditie vooruit kwam, deed alles mislukken.
Pater Fuhrmann stierf en zijn testament
Was een klacht:
„Kommt herüber und helft uns mit
sicheren, schnellen Verkehrsmitteln
Kraftwagen, Motorbooten und Flugzeu-
gen!"
Pater Fuhrmann had een vriend, een
kameraad, waarmee hij in den oorlog was
geweest, Pater Paul Schulte van de Obla
ten van Maria.
En die vriend was oorlogsvliegenier ge
weest en „einem Flieger geht's wie dem
Tiger, der einmal Blut geleekt hat. Der
Tiger sehnt sich nach neuem Blut, der
Flieger nach neuen Flügen." Hij had kans
gekregen, een nieuw vliegerbrevet te ha
len, en toen hij het lot van zijn vriend Pa
ter Fuhrmann vernam, begreep hij dit, als
een wenk van den Hemel- De volksmissio
naris meldde zich voor de buitenlandsche
missie om den gestorven vriend te vervan
gen. De Junkersfabrieken boden hem een
vliegtuig aan. En de vraag was nu maar:
„Hoe staat de geestelijke overheid tegen
over het idee: Vliegende Missionaris?"
Kardinaal van Rossum, z g. had tijdens
een audiëntie van twee ordesgenooten van
Pater Schulte te kennen gegeven, er zeer
over verheugd te zijn, dat thans ook het
nieuwste verkeersmiddel ten dienste van
de missie zou gesteld worden. Kardinaal
Schulte sprak de hoop uit, dat 't werk van
zijn naamgenoot vrucht zou mogen dragen
en zich over de geheele wereld zegenrijk
zou verspreiden.
Ten huize van Alois Oster, den president
van het Pauselijk Liefdewerk der Heilige
Kindsheid, ontving Pater Schulte de eerste
belangrijke geldsom voor zijn werk- Dat
was te Aken.
Eenige maanden later werd te Keulen de
MIVA gesticht, de Missions-Verkehrs-Ar-
beitsgemeinschaft-
In een particuliere audiëntie deelde Paus
Pius XI den vliegenden Missionaris mee:
„Sie brauchen mich niet zu begeistern,
ich bin begeistert!"
Het werk der MIVA bestaat reeds zeven
jaar-
Wat wil het bereiken en wat heeft het
bereikt?
Het wil alle katholieke missies van mo
derne verkeersmiddelen voorzien. Vrijwil
lige giften vormen de bron van inkomsten.
Door grondige exploratie der missiegebie
den wil het de verkeersmogelijkheden en
verkeersmoeilijkheden van deze streken
onderzoeken.
Het heeft bereikt: de hooge instemming
van Z. H- den Paus, de sympathie van heel
velen, de mogelijkheid de missies daadwer
kelijk te steunen en de zekerheidzich in de
toekomst steeds verder te kunnen uitbrei
den.
In 1934 konden de volgende cijfers geno
teerd worden:
Acht-en-vijftig automobielen, acht mo
torbooten en zeven vliegtuigen zijn in
dienst bij de verschillende missies in Alba
nië, Letland, Oost-, West- en Zuid-Afrika,
opMadagaskar, in Korea, China, Nieuw-
Guinea en Brazilië.
Dezer dagen komt de Zuidzee-expeditie
terug die in opdracht der MIVA een mis-
sie-vliegdienst op de Noord-Salomon-
eilanden heeft ingericht.
En op Paasch-Maandag, 22 April, start
Pater Schulte voor een groote propaganda-
vlucht boven Duitschland om de lucht
voor Christus te veroveren.
De bekende Oceaanvlieger, Hauptmann
Koehl, zal voor de MIVA de verkeersmoge
lijkheden in Afrika nader onderzoeken.
En van heel deze wereldomvattende be
drijvigheid is Aken het centrum-
Bezoek aan Aken
In staat gesteld kennis te nemen van de
door Pater Stephan vervaardigde docu-
Pater Schulte, de vliegende missionaris
mentaire van het Miva-werk, „Das Ver
machtnis eines Missionars", een film van
den bekenden regisseur van „de Zwarte
Non", en die in duizenden steden van
Duitschland het publiek boeit en tot geest
drift wekt, wenschten we ook wat meer te
weten van het MIVA-werk zelf.
De mogelijkheid bleek naast de deur te
liggen. En zoo bracht een snelle en gast
vrije auto ons op den eersten lentedag van
dit jaar naar Aken, de oude keizersstad,
waar we stil hielden voor het huis Ste
phanstrasze 35.
Hier klopte dan het hart der MIVA. Hier
was het middelpunt van het net, dat zijn
draden uitzond naar alle werelddeelen.
We liepen door een gang. Uit alle hoeken
en gaten keken wilde dieren ons aan. Ge
lukkig waren ze heel tam, zóó tam, als die
ren, die opgezet zijn, maar kunnen wezen.
We waren in het huis van het Liefdewerk
der Heilige Kindsheid, waar het MIVA
bureau gastvrijheid geniet.
Dr- Schreiber, Pater Schulte's trouwe
medewerker, ontving ons allerhartelijkst
In zijn werkkamer viel ons oog al dadelijk
op het portret van Kardinaal Van Ros
sum, dat aan den wand natuurlijk de eere
plaats had.
Tot zijn en onze spijt moest hij mee-
deelen, dat we de kennismaking met den
vliegenden missionaris, Pater Schulte, nog
wat moesten uitstellen. Z-E. was op reis
voor de MIVA. Doch reeds de volgende
maand zullen we het genoegen hebben den
Pater zelf naar zijn ervaringen en plannen
te vragen. In afwachting daarvan offreerde
Dr. Schreiber ons het im Verlag Ullstein te
Berlijn verschenen werk van den MIVA-
Führer, „Der fliegende Pater", een zeer
suggestief en knap geschreven boek, dat
zich meten kan met den besten vlieger
roman van den laatsten tijd. Mogen we de
bespreking van dit boek bewaren voor een
volgend artikel?
We namen het hoofdkwartier eens na
der in oogenschouw- Vreedzame stafkaar
ten trokken onze aandacht- De verbreiding
van het MIVA-werk in Duitschland en
over de geheele wereld werd door welspre
kende vlaggetjes aangeduid.
Dr. Schreiber, die het heele werk op
kaarten en in tabellen heeft, gaf ons aan
de hand van eenige cijfers een denkbeeld
van het enorme en strak geleide propagan-
da-werk. Geen stukje van Duitschland
blijft „onafgegraasd", zooals de vriendelij
ke propaganda-chef het zeer plastisch uit
drukte. Ook Zwitserland heeft zich bij het
„gemeinnützige" liefdewerk aangesloten.
En uit alle landen vraagt men om inlich
tingen.
Flugplatz Aachen-Merzenbrück
Hierna bracht dr. Schreiber ons naar het
nabij Aken gelegen vliegveld, de „Heimat-
flughafen" der MIVA. Het is de gemeente
lijke vlieghaven van de stad Aken, waar de
MI VA-vliegtuigen zijn ondergebracht en
waar zich ook het door milde gevers uit
een Belgische bezettingsbarak omgetoo-
verde „clubhuis" de MIVA bevindt, 'n knus
en geriefelijk huisje, waar „de vliegende
pater", pater Schulte en Herr Gertis hun
eigen kamer hebben en waar een ruim ver
trek alles gereed heeft om gasten te ont
vangen. Op den vloer en aan de wanden en
op den schoorsteenmantel van een kolos
sale en gezellige „Kamin", waarin 's win
ter een echt haardvuur zijn vlammenspel
vertoont, wemelt het van herinneringen
aan verre streken, als dierenvellen, ijzeren
pijlen, voor negerarmen bestemde „verlo
vingsringen", kleurige en zeer smaakvol
versierde doeken.
Doch het mooiste souvenir is toch wel
die kleine, zorgvuldig ingelijste Reichsmark,
de eerste gift aan het MIVA-werk, geschon
ken door een werklooze, Duitsche vrouw..
In dit clubhuis komen de MTVA-piloten
na hun vluchten bijeen om hun ervaringen
uit te wisselen en te spreken over toekomst
plannen.
En hier vertelde dr. Schreiber ons veel
over den sympathieken leider van het werk
pater Schulte, die heel een wereld voor zijn
plannen wist te interesseeren en die op zoo
moedige en energieke wijze den laatsten wil
van zijn vriend, pater Fuhrmann, heeft
weten uit te voeren.
Maastricht, Maart 1935-
F. A- BRUNKLAUS
veel kleiner is dan bacillen en daarom gefil
treerd kan worden.
Dr. Renaud (Parijs) heeft reeds sedert 1920
verkondigd, dat de griep in wezen eigenlijk geen
echte infectieziekte is, maar een ziekte, waar
van de eerste oorzaak ligt in een verstoring
van het evenwicht der lichaamsvochten, die
waarschijnlijk met de weersgesteldheid samen
hangt. Eerst op de tweede plaats komt er dan
een infectie van de luchtwegen bij, van de keel,
de luchtpijpen, de longen.
Deze kwestie is daarom zoo belangrijk, om
dat de griep daardoor haar geheimzinnig en
fataal karakter verliest. Tot dusverre immers
troost men zich bij sterfgevallen met de ge
dachte, dat de infectie te hevig was om over
wonnen te worden.
Renaud heeft met twee medewerkers een
epidemie in een klein district, nl. Brévannes,
behandeld, en gaf daarvan verslag in de ver
gadering op 8 Maart j.l. van de Société médi-
cale des Hopitaux. Bij deze epidemie is geen
enkel sterfgeval voorgekomen en zij schrijven
dit toe aan hunne behandeling met een nieuw
middel (saponine van platina-acridine).
Zeker is, dat de „officieele" theorie van de
griep zeer weinig geleerden voldoet; men weet
er eigenlijk nog heel weinig van. En zoo zou
het toch wel waar kunnen zijn, dat de weers
omstandigheden een bijzonderen invloed hebben,
waardoor een groot aantal menschen voor se
cundaire infectie, van de luchtwegen vooral,
bevattelijk worden.
Evenzoo is de ouderwetsche theorie, dat de
cholera met den stand van het grondwater sa
menhangt, weer juist gebleken. Na de ontdek
king van de cholera-bacil werd die oude theorie
van Pettenkofer terzijde geworpen, maar later
heeft men gemerkt, dat de cholerabacil aan de
oppervlakte van de aarde komt, juist bij een
bepaalden stand van het grondwater. En zoo
zou er ook een kern van waarheid in de theorie
van Dr. Renaud gelegen kunnen zijn.
S.
Sedert langen tijd tracht men het micro
organisme op den bacil te vinden, die de
griep veroorzaakt. En hoewel de schuldige
vele malen beschreven en gesignaleerd werd,
staat het thans des te duidelijker vast, dat de
ware bacil nog niet bekend is. Sommigen mee-
nen de oorzaak te moeten zoeken in een z.g.
filtreerbaar virus, een levend wezen, dat nog
ilipl
jgSsftSJ
Zijkant van het kerkje Santa Maria. Op
den voorgrond een steenen doodkist uit de
middeleeuwen, dievoor kort op 't kerk
plein was opgegraven
E enigen tijd geleden hield Jules Cuypers
een beschouwing over het radio-syn
thetisch orgel. Nu dit soort orgels in
Frankrijk meer en meer ingang vindt, lijkt het
ons niet overbodig ook eens de aandacht te
vestigen op een andere groep van instrumenten,
die onder de wijdloopende en geheimzinnige ge
leerde titels „photo-electrisch", „electro-acous-
tisch", „radiophonisch" in een tijdvak van lut
tele jaren uit den grond zijn verrezen. Met al
deze vreemde namen imponeert men de massa,
terwijl het principe, waarop al deze uitvindingen
berusten, doodeenvoudig is en bovendien reeds
lang bekend.
Het radio-synthetisch orgel heeft, behalve den
geringen prijs, nog andere voordeelen, die een
gewoon orgel noodgedwongen mist, n.l. groote
en gemakkelijke dynamische nuanceering (die
wfj bij begeleiding van een groot koor zoo vaak
missen), zijn gemakkelijker bediening en veel
beperkter afmetingen (men heeft ongeveer vier
maal zoo weinig pijpen noodig, dus ook een
kleiner windapparaat en alles wat daaruit voort
vloeit) en tenslotte een veel lichtere „aan
spraak", vooral voor de lage bastonen, die hier
verkregen worden' uit een combinatie van ver
schillende kleinere pijpen.
Mij lijkt de naam en de ophef, die er van
dit orgel gemaakt wordt, echter misleidend en
overdreven ten opzichte van de andere nieuwe
instrumenten, die van veel grootere beteekenis
kunnen worden. Want het principe van 't radio-
synthetisch orgel berust op het gebruik van de
z.g. combinatietonen, die reeds door den be
kenden violist en componist Tartini zijn aange
toond en ruim een eeuw geleden door Abt Vog-
ler bij het orgel practisch werden toegepast.
Hierin is de uitvinding van Puget die werd
bijgestaan door de bekende orgelbouw-firma's
Thomson-Houston en Cavaillé-Coll (thans op
geheven) allerminst oorspronkelijk, alleen
heeft hij dit systeem rationeel en practisch uit
voerbaar gemaakt, o.a. door het gebruik van
vier pijpen (die als boventonen een „acousti-
schen" grondtoon te voorschijn roepen en ook
afzonderlijk bespeelbaar zijn) en een bepaalde
indeeling der pijpen in drie groepen, elk met
een eigen microfoon, versterker en luidspreker.
Doch ook het laatstgenoemde systeem is reeds
eenige jaren vóór hem bij strijkinstrumenten
toegepast door Boutinon, Makhonine en Bizos.
Makhonine liet de klankkast der viool weg en
gebruikte inplaats hiervan een combinatie van
pick-up, versterker en luidspreker, terwijl Bizos
hier nog geluidsfilters aan toevoegde, waarmee
men het timbre kon veranderen. Men ziet dus
hoe al deze uitvindingen in elkaar grijpen- Het
is echter jammer genoeg gebleken, dat deze in
strumenten in artistiek opzicht niet kunnen
concurreeren met de gewone. Op hetzelfde prin
cipe berust de Neo-Bechsteinvleugel, die ook in
ons land tentoongesteld en bespeeld werd, maar
niet geheel kon bevredigen. Dit ligt voor de
hand, want niet alleen het kostbaarste, ook het
meest edele deel van een instrument, de klank
kast of resonansbodem, missen wij hier.
Niettemin heeft deze vleugel zijn voordeelen, n.l.
den prijs, die bij grooter afname nog meer zal
dalen, regelbaarheid in alle gewenschte sterk
tegraden en variatie in timbre, zoodat zelfs
orgel en clavecymbel tamelijk natuurgetrouw
kunnen worden nagebootst. Een voordeel is ook,
dat men bepaalde tonen en harmonieën, zoo
lang men dit wenscht, onveranderd kan laten
voortduren, een meer geperfectioneerd pedaal
dus dan dat van onze piano (maar ook artistie
ker?). in den laatsten tijd maakt men inplaats
van snaren, ook gebruik van metalen staven,
waardoor de afmetingen kunnen worden be
perkt.
Van de oudste tijden af is Spanje het ver
zamelpunt van de meest uiteenloopende
volken geweest, die van allerlei richtin
gen op Spanje's bodem terecht kwamen en daar
voor langeren of korteren tijd, of deels voor
goed, vasten voet kregen. Etymologen hebben
in den naam Spanje een bevestiging van
oude overleveringen gezien, de naam zou He-
breeuwsch van oorsprong zijn en herinneren
aan de eerste nederzetting van de Joden, vijf
tien eeuwen voor Christus. Een tweede beves
tiging van de overlevering van die aloude
Joodsche nederzetting zou de naam Toledo
zijn, „Toledon", een Hebreeuwsch woord dat
der geslachten", hier: stad der geslachten, dus
eeuwige stad zou beteekenen.
Van de dagen waarvan de geschiedenis
slechts vage kennis heeft tot op de moderne
tijden toe is Spanje's bodem een kruispunt van
volken, rassen en beschavingen gebleken, en
niettemin is zoowel het Spaansche volk als de
Spaansche cultuur een van de andere volken
kenmerkelijk onderscheiden geheel geworden.
Een ieder die zich met de Spaansche geschie
denis, het volk, de letteren en de kunst, bezig
houdt, wordt getroffen zoowel door de veel
zijdige invloeden die van buiten zijn doorge
drongen, als door het gesloten, zelfstandige,
eigene, Spaansche karakter dat aan alles is
verleend. Het volk, het land, en alle cultuur
uitingen bewaren de sporen van invloeden van
elders, van de grijze oudheid af, en toch, dit
Spaansche volk en deze Spaansche beschaving
is een hoogst persoonlijke indrukwekkend indi-
vidueele verschijning.
Wat is de oorzaak hiervan? Wat heeft aan
Spanje en het Spaansche volk deze kenmer
kende bijzonderheid gegeven die verscheiden
heid van bloed en ras, godsdiensten en bescha
vingen tezamen heeft gebracht in een onuit-
wischbare eenhëid welke op alle levensuitingen
haar typischen stempel heeft gezet?
Deze vraag komt telkens op bij degenen die
Spanje's gang door de geschiedenis volgen, en
het land en volk van aanschouwing kennen.
Deze vraag drong zich in het bijzonder bij mij
op in het verafgelegen plaatsje Almazén, in
de dun bevolkte, dorre en uiterst schilderach
tige provincie Soria. Almazan. De naam is
Arabisch, en sporen van Moorsche beschaving
zijn hier nog zichtbaar, tot zelfs in de hoofd
kerk San Miguel, voor een deel door Moorsche
handen gebouwd, en met kennelijke herinne-
ningen aan beroemde moskeeën. Stil en verge
ten ligt dit kleine plaatsje nu, zoo afgelegen
en weinig bezocht, dat men mij, den vreem
deling, die na een vermoeienden tocht in den
nacht hier aankwam, niet in het nederige lo
gement wilde opnemen. Wat moest een vreem
deling in Almazén?Een vrij langdurig
gesprek door een kier van de deur deed mij het
vertrouwen winnen, en ik werd binnengela
ten.
Iets heerlijkers dan de wandeling in den hel
deren maannacht naar dit middeleeuwsche
plaatsje kunt ge u nauwelijks voorstellen. Welk
een volmaakte, steppe-achtige eenzaamheid,
met eindelijk, van een kleine verhooging af,
het vage uitzicht op een tegen een heuvel op
gebouwd stadje! Het maanlicht doet de kerk
torens, en eindelijk de groote, zware poort uit
het hart der middeleeuwen onderscheiden. Het
land rondom is het land van den Cid. Dicht
bij ligt het plaatsje Medinaceli welks omme
landen zeer uitvoerig zijn beschreven in het
oude heldendicht, en zoo nauwkeurig en met
zulke bijzonderheden, dat de dichter van dat
gedeelte wel van daar geboortig moet zijn.
Almazan. Wandelt ge rondom het plaatsje
heen, en beziet ge het van boven af, dan is
het gelijk aan tallooze kleine steden en dor
pen uit het hart van Spanje. Een grauw ge
heel, de huizen als een kudde saamgedron
gen om de hoofdkerk, die vaak op een verhoo
ging staat, tegen een heuvel aan, of op den
heuvel. Rondom de eenzaamheid, tot den ge
zichtseinder toe. Akkerland dicht om de plaats
heen, verder dorre grond, met gruis of steenen.
Stilte en eenzaamheid van een verheven
grootschheid. Spanje is Seneca, zegt men wel,
Seneca was een zoon van Spaanschen bo
dem. Seneca, zeker, maar een gekerstende
Stoïcijn, met klare gelijkmoedigheid, heroïeke
bestendigheid, innerlijke kracht door gewijd
besef van eigenwaarde, zedelijken moed door
roepingsgevoel, met besef van het volstrekte
door de eenzaamheid rondom, een eenzaamheid
waarin gij den adem Gods over u voelt gaan
Almazan. In een der nauwe straatjes vind ik
het huis waarom ik hier ben gekomen. Een
klein, bescheiden opschrift meldt dat hier P.
Diego Laynez, de tweede generaal der Je
zuïeten, het levenslicht heeft aanschouwd. Hier.
in dit smalle, onaanzienlijke straatje, sta ik
tegenover het geheim van Spanje. In Alma
zén wordt Spanje's hart op aanschouwelijke
wijze voor u geopend. Op deze kleine plek
gronds omvat men de heele Spaansche historie.
Dicht in de buurt liggen de bouwvallen van
een voornaam Romeinsch buitenverblijf, een
goed van vijfduizend vierkante meters groot,
met zalen, kleine kamers, en „thermen". Het
moet een paleis van ongeveer dertig vertrek
ken zijn geweest, prachtig mozaiëk heeft men
er gevonden en wat er nog van dit alles over
is, spreekt met duidelijke taal van de macht
en het aanzien van de Romeinen in Spanje.
Later was Almazan een vesting en zelfs een
residentie van Moorsche koningen. Ten tijde
van den Cid, omstreeks 1080, is het door Al
fonso VI veroverd en weer verlaten. Daarna,
van de. helft van de twaalfde eeuw af neemt
het onder de koningen van Aragon snel in
aanzien toe, het wordt de zetel van een orde
van ridders, en tenslotte een belangrijk punt
in de droevige twisten en oorlogen van konin
gen en vazallen, ja zelfs van twee broeders,
koning Pedro den Wreeden of, met den bij
naam dien het volk hem gaf, den Rechtvaar
digen) en Enrique, den Begunstiger, Enrique
overwon, door list en door verraad, naar ver
luidt, vooral echter door de hulp van Dugues-
clin, den Franschen ridder zoo vermaard uit
den honderdjarigen oorlog. En vijf jaren lang
was Duguesclin heer van Almazan.
De opkomst van Spanje tot wereldmacht
vond in Almazén een blijvende herinnering in
een paleis der Mendoza's, in den laatgothischen
stijl uit den tijd van koningin Isabella, met
een ernstigen gevel uit den tijd van Philips
den Tweeden.
Vele stroomingen hadden elkaar ook in Al
mazén gekruist. Van lang voor de Romeinen af
was Almazan een kruispunt van wegen ge
weest, en daar zijn tot aan de jongste
middeleeuwen beschavingen en volken samen
gekomen.
En uit deze versterkte stad, nu een grauw,
vergeten plaatsje, is voortgekomen de tweede
generaal der Jezuïten, een vriend en gezel var.
Sint Ignatius, de incarnatie van het meest
wezenlijke, meest eigene van Spanje, en tevens
van een hoog-menschelijke universaliteit.
Zooals in zoovele afgelegen steden en dorpen
in Spanje de roepstem van het tot een be
wuste, scheppende, en heerschende natie ge-
wordene land van de katholieke koningen was
doorgedrongen, zooals één vroom gezin in
Avila een heilige, Santa Teresa, en zes „con-
quistadoren" schonk aan het tot de wereld
macht opstijgende vaderland, zoo weerklonk
ook die stem in het eenzame Almazén.
In de hoofdkerk San Miguel, met haar koe.,
pel en „netvormig" kapiteel van Moorsche
handen, word ik herinnerd aan de familie
Laynez, die van de vroege middeleeuwen in
Almazén lieden van aanzien waren geweest,
en wier kapel in de „Campanario" was. Hun
geslacht is een beeld van Spanje's volk door
de vermenging van het bloed. Zouden zelfs niet
later kortzichtige lieden protesteeren tegen de
benoeming van P. Diego tot generaal der Je
zuïeten, omdat zijn bloed niet „zuiver" zou
zijn?
Wil men het geheim van Spanje's bijzondere
karakter en bijzondere beschaving leeren ken
nen, dan moet ge mee de afgelegen steden en
dorpen gaan bezoeken van waar de groote
mannen uit Spanje's grootsten tijd zijn geko
men. En op een van deze pelgrimstochten, die
mij tot de geboorte- of woonplaatsen van St.
Ignatius. Hernan Cortés, Santa Teresa, San
Juan de la Cruz, Philips II, en andere man
nen en vrouwen- „machtig in woorden en in
werken" hadden gebracht, kwam ik voor den
nederigen gevel van het geboortehuis van P.
Diego Laynez te staan.
Zoo min als het iemand die op de hooge
vestingmuren van Avila heeft gestaan, en uit
gezien heeft over de rotsachtige omgeving
dier stad, verwonderen kan dat de jeugdige
Teresia daardoor tot heldhaftige ondernemin
gen werd opgewekt, zoo min kan de verheven,
van zich zelf zekere, van eeuwigheidsgedachten
vervulde geest van P. Diego ons verwonderen
als wij op zijn herkomst en geschiedenis letten.
Stad en volk en eigen geslacht waren de
spiegel van Spanje's wezen. Het is vermenging
van bloed en vermenging van beschavingen
die in 't geleidelijk alles doordringende en alles
vormende Christelijke geloof een eenheid van
wezen had gekregen. Deze eenheid was alge-
meen-mensehelijk in ontvankelijkheid, maar
zeer bijzonder persoonlijk in scheppingskracht.
De strijd, innerlijk en uiterlijk, die er aan was
vooraf gegaan en in de katholiciteit van de
belijdenis was uitgeloopen, had aan het karak
ter dit stroeve, volstrekte, uiterst persoonlijke
kenmerk gegeven.
Dat P. Diego Laynez de ziel van het concilie
van Trente werd is op zich zelf een bijna zin
nebeeldig verschijnsel. Trente wil zeggen Gezag
tegen Anarchie, Eenheid tegenover Verdeeld
heid, Katholiciteit tegenover het particularis
me. Met „gezag, katholiciteit en eenheid" heb
ik gezegd Spanje. j
Diego Laynez zijn naam is dezelfde als die
welke de volksoverlevering aan den vader van
den Cid had gegeven had in zijn bloed den
ganschen strijd en de geheele geschiedenis van
het Spaansche volk. Zoowel de overlevering als
eigen beschouwing leerden hem de beteekenis
van het Kruis op een Moorsch bouwwerk be
grijpen. Het Spaansche volk was als volk ge
boren uit den Geest, den geest van 't Christen
dom waarin zijn natuurlijke tegenstellingen
niet waren opgelost maar tot een hoogere een
heid waren verzoend en samengevoegd. Uit dit
besef van de enkelingen afzonderlijk en van
het volk in zijn geheel ontstond het drievou
dige devies, God, Vaderland en Koning.
Het Spaansche volk ontleende zijn eenheid
aan een hoogere orde, en in den tijd dat dit
besef het zuiverst was konden mannen als
Ignatius van Loyola en Diego Laynez zoowel op
een grootsch plan de verdediging van die een
heid tegen de uit het Italiaansche Renaissance-
paganisme opkomende natuurlijke verdeeldheid
beginnen, als een genootschap stichten dat zich
door zijn universaliteit over de geheele wereld
zou uitstrekken.
Almazén ligt nu vergeten in de grootsche
Castiliaansche eenzaamheid, maar indien men
van Trente af een nieuwe periode in de ge
schiedenis van den menschelijken geest mag
laten beginnen, dan vergete men de zinne
beeldige beteekenis van dit plaatsje met zijn
Arabischen naam en zijn in Christelijken geest
samengehouden veelvoudigheid niet.
Middeleeuwsche toren van het Castiliaan
sche plaatsje Almazan, prom Soria
Naast het zuiver electrisch „radiophonisch"
orgel van Givelet en Coupleux, maken wij nog
melding van het „electro-acoustisch" orgel van
Vierling, dat slechts een vereenvoudiging van
eerstgenoemd instrument is, doordat de radio
lampen en gedeeltelijk ook de kostbare filters
vervangen zijn door gewone gloeilampen, het
geen de technische uitvoering van een groot
aantal registers gemakkelijker maakt. Waar
schijnlijk zal dit instrument binnen niet al te
langen tijd door dé firma Förster in omloop
worden gebracht. Het is ongeveer even groot als
een pedaal-harmonium en bezit twee klavieren
en een veertigtal registers. Vader Bach zal wel
nooit hebben kunnen bevroeden, dat men zijn
groote orgelwerken zou gebruiken om de nieuw
ste technische uitvindingen te demonstreeren en
toch is dit gebeurd! Natuurlijk kunnen wij deze
zienswijze onmogelijk goedkeuren, want het in
strument is er voor den componist en niet an
dersom. En evenals het spelen van Bach en de
clavecinisten op de piano eigenlijk surrogaat
blijft, zoo moeten wij Liszt en Chopin niet
trachten te verminken op deze nieuwe instru
menten, bijv. onder de leuze: „Als zij het ge
kend hadden, danNeen, het terrein ligt
hier open voor alle jonge en vooruitstrevende
componisten, die deze nieuwe en oorspronke
lijke geluiden en technische voordeelen zullen
dienstbaar maken aan hun muzikale inspiratie.
Photo-electrisch orgel
Een apart type, dat eigenlijk in constructie
niets met het orgel uit te staan heeft, is het
z.g. „photo-electrisch" orgel, dat gebruik maakt
van photo-electrische cellen en ongeveer tegelij
kertijd door Spielmann en Toulon werd vervaar
digd. Men maakt hierbij gebruik van metalen
schijven, waarbij op regelmatige afstanden en
in kringvorm gaten zijn geboord. Van het mid
den dér schijf uitgaande heeft elke kring het
dubbel aantal openingen van zijn voorafgaan-
den. Wanneer men de schijf nu laat draaien en
men plaatst aan den eenen kant van elke serie
openingen een lamp, aan den anderen kant een
photo-electrische cel, dan verkrijgt men door de
onderbreking van de lichtstraal regelmatige tril
lingen, die overeenkomen met de trillin
gen van bepaalde tonen, die afhankelijk zijn
van het aantal gaten en de omwentelingssnel
heid der schijf. Deze trillingen worden nu in
muziek omgezet en aangezien elke toon het
dubbel aantal trillingen heeft van zijn lager
octaaf (en elke kring het dubbel aantal ope
ningen van zijn voorafgaande), verkrijgt men bij
één zoo'n plaat met acht opeenvolgende krin
gen een bepaalden toon in acht octaven. Past
men hetzelfde systeem toe bij twaalf in chro
matische opeenvolging gestemde platen (c, cis, d,
enz.) dan verkrijgt men daarmee practisch alle
tonen, die men wenscht.
Komen wij thans tot die instrumenten, waar
bij de rol der electriciteit niet secundair, maar
primair is, dan zien wij dat zij alle berusten
op het principe der heterodyne. Een generator,
gekoppeld aan een anderen, doet in den koppel-
stroom trillingen ontstaan overeenkomstig het
verschil in frequentie van beide generatoren.
Reeds Theremin heeft van de interferentie ge
bruik gemaakt bij zijn „aethermuziek". Het
eene gedeelte van den condensator wordt hier
gevormd door een vaste verticale staaf, het an
dere door de hand, die daarmee in contact
het aantal trillingen vermeerdert of vermindert,
dus den toon verhoogt of verlaagt naar gelang
zij zich van het toestel verwijdert of het na
dert.
Natuurlijk vereischt het bespelen van dit ex
centrieke instrument vaardigheid in het bepalen
van dén afstand, het zeer snel uitschakelen;
van den koppelstroom bij het overgaan van den
eenen toon naar den anderen en tenslotte een
gevoelvol, maar niet overdreven viorato, dat
overeenkomt met dat van violisten en enkel
dient om den toon meer warmte en expressie
te verleenen. Bij de Martenot, gedoopt naar
haar uitvindër.den Franschen ingenieur en mu
sicus, en het Trautonium. vervaardigd door den
Duitschen geleerde Dr. Trautwein, ontstaat het
geluid op dezelfde wijze; alleen is de verplaats
bare hand bij het eerste instrument vervangen
door een gewoon klavier en bij het Trautonium
door een vasten index, die nauwkeurig de toon
hoogte aangeeft.
Het instrument van Martenot verschaft ons
een onbeperkte toonschaal (ook kwarttonen en
kleinere afstanden), verschillende soorten van
aanslag en geheel nieuwe klankkleuren, die
door moderne componisten reeds met succes in
hun orkestwerken zijn toegepast.
Men kan dit toestel nog op twee manieren
bespelen, n l. „met zelf-capaciteit" en „zelf- in
ductie". Op de eerste manier verplaatst men
met de rechterhand dé beweegbare naald boven
het klavier om de gewenschte toonhoogte te
verkrijgen, terwijl de linkerhand de sterkte re
gelt, hetgeen ook door middel van een pedaal
kan geschieden. Ook hier is het vibrato moge
lijk en gewenscht. Bij het spel met zelf-inductie
is dit uitgesloten. Men maakt dan gebruik van
de toetsen, die door middel van een zilvercon
tact een bepaald gedeelte der spoel onder
stroom brengen. Voorloopig kan men op dit in
strument geen verschillende tonen tegelijk spe
len, maar het is nog de vraag, of het zich wel
voor polyphoon spel zou leenen, daar de beko
ring in hoofdzaak berust op het eigenaardige
ondefinieerbare klankkarakter en de grootst mo
gelijke variabiliteit in sterktegraad. Daarom is
de Martenot bedoeld als aanvullend, niet als
solo-instrument.
Het is thaps natuurlijk nog niet te overzien
welken invloed en beteekenis deze uitvindingen
in de toekomst zullen verkrijgen en welke om
wenteling zij in de muziekgeschiedenis zhllen
teweeg brengen, wanneer zij eenmaal ten volle
geperfectioneerd zijn.
Het stemt tot vreugde dat eenige componisten
reeds de draagkracht van deze wetenschappelijke
ontdekkingen hebben begrepen, want er zijn voor
deze instrumenten reeds verschillende oorspron
kelijke werken geschreven en dat is voor de on
derzoekers ongetwijfeld de beste belooning en
aanmoediging om op dezen weg verder te gaan!
M. PRICK VAN WELY
Mgr. O'kane, de Bisschop van Derry (Ier
land) heeft een herderlijk schrijven gewijd aan
het bioscoopgevaar.
In Amerika, zoo schrijft de kerkvorst, hebben
de Bisschoppen den strijd aangebonden tegen
de slechte film. De bioscopen die onzedelijke
films vertoonen, worden thans door het Chris
telijke volk geboycot; uit vrees voor geldelijk
nadeel heeft de groote meerderheid der ex
ploitanten evenwel reeds besloten om alle films
te weren, die door het „Legion of Decency" zijn
afgekeurd. Het is onze vurige wensch, dat ook
in ons Bisdom een soortgelijke organisatie
worde gesticht, die de katholieken kan waal-
schuwen, wanneer in een der bioscopen een
ontoelaatbare film wordt gedraaid. Allen, die
zich zelf respecteeren, zullen zich dan weldra
er voer schamen, om een onzedelijke uitvoe
ring bi) te wonen."
