Z.H.
MGR. J. D. J. AENGENENT f
1
Bij de lijkbaar van
onzen Bisschop
VEREENIGDE KATHOLIEKE PERS
DINSDAG 3 SEPTEMBER 1935
Ochtendblad
Z. H. Exc. Mgr. J. D. J. Aen-
genent is hedennacht half twee
overleden.
Alleen de familieleden van
Monseigneur en de Deken van
Haarlem, de Hoogeerw. Heer
H. C. J. Sondaal, waren bij het
afsterven aanwezig.
mSÊSSmam
Gevoelig verlies
BUREAUX VOOR REDACTIE EN ADMINISTRATIE:
NASSAULAAN 51 - TELEFOON 13866
ABONNEMENTEN:
voor Haarlem en Agentschappen pèr
week 25 cent; per kwartaal f 3.25; per
post, per kwartaal f 3.58 bij vooruitbetaling
DACBLAD UITCECEVEN DOOR DE N.V. DRUKKERIJ DE SpAARNESTAD, HAARLEM - TELEFOON 13866
EEN EN ZESTIGSTE JAARGANG No. 19521
mm
lp
jf
«illll®
wmmrnm
ïmmÊÊÊm
mxmÊÊËMi
illIgglfSP
-
-
NIEUWE HAARLEMSCHE COURANT
Advertentieprijzen: Per lossen regel 30 ct.( tngez.
mededeelingen 50 cent; Idem op pag. één 65 cent
per regel. Bij contract sterk verlaagde prijzen. Voor
de kleine annonces „Omroepers" zie de rubriek.
Woensdag 14 Augustus den vooravond van
den feestdag van Maria-ten-Hemel-opneming
werd de thans ontslapen Kerkvorst in de Maria-
stichting te Haarlem opgenomen, „ter obser
vatie," zooals het communiqué luidde, dat de
dagbladen ter plaatsing werd aangeboden.
Niemand behalve dan wellicht de naaste
omgeving van den Bisschop zag toen den
toestand weinig hoopvol in. De daarop volgende
officieele mededeelingen omtrent het verloop
van Mgr. Aengenent's ziekte spraken echter een
steeds ernstiger toon en deden langzamerhand
het ergste vreezen voor net behoud van den
beminden Bisschop. Tenslotte heeft ook opera
tief ingrijpen niet meer mogen baten, en thans
staan wij aan de doodsbaar van dezen ijverigen
socialen werker en denker, die tot voor enkele
weken nog in volle kracht temidden van het
Katholieke openbare leven stond.
God heeft Zijn Dienaar Joannes tot Zich ge
roepen, na een Pontificaat, dat hem slechts
ruim zeven jaren beschoren mocht zijn.
En niet alleen het Bisdom Haarlem, maar heel
Katholiek Nederland lijdt in het heengaan van
dezen socialen kerkvorst een groot verlies. Want
deze Bisschop van het Haarlemsche diocees was
door zijn leeraarschap der sociologie, door zijn
leiderschap in tal van algemeen Nederlandsche
belangen een priester géwordén, die aan héél
ens volk behoorde. Tijdens de groótsche Sint
Amandusfeesten te Gent bleek vóór enkele jaren
hoe de sociale leeraar óók bij het Vlaarr.sche
broedervolk gevierd werd, hetwelk voor veertig
procent deel had aan de afname van zijn leer
boek. Nog heugt ons de enthousiaste ontvangst,
door Mgr. Coppieters van Gent en de zijnen den
Haarlemschen Bisschop bereid, een ontvangst
die tijdens de kathedraalfeesten te Haarlem
reflex vond in de begroeting van Gents. Kerk
vorst te Haarlem.
Mgr. Aengenent heeft voor een goed deel de
sociale beweging der laatste dertig jaren onder
de katholieken ten onzent gestuwd. Hij was de
wetenschappelijke mentor en de bezielende
geestkracht ervan. De Sociale Weken van eer
tijds, in 1906 te Utrecht begonnen, waaraan de
overrijke verslagboeken de kostbare herinnering
in nog voor dezen onzen dag geldend studie
materiaal bewaren een volksuniversiteit voor
de sociologie trokken zich vooral in drie
personen samen: den priesterlijken socialen
denker en klaren docent Aengenent, het juri-
disch-sociale geweten Aalberse en den socialen
leider, den toenmaals „jongen" Ruys de Bee-
renbroeck, mannen die nu nog de eerste plaatsen
in den lande innemen.
Ruys is onze vroegere minister-president
geworden Aalberse onze politieke leider der
Katholieke Staatspartij Aengenent de „So
ciale Bisschop" van Haarlem.
14 Maart 1873 te Rotterdam' geboren, April
1397 priester gewijd werd de jonge godsgezant
op den dag zijner wijding zelf benoemd tot
kapelaan te Roelofarendsveen, om reeds 30 Sep
tember 1898 tot leeraar aan het Klein-Semi-
narie „Hageveld" te worden aangesteld.
De sociologie trok hem alreeds vroeg aan.
In 1902 verscheen onder redactie van mr. P.
J. M. Aalberse de eerste aflevering van het
„Katholiek Sociaal Weekblad". De golfslag van
den tijd openbaarde zich in dit belangrijke werk
van de toen katholieke jongeren en werd oogen-
blikkelijk begrepen door mgr. dr. Schaepman.
In een zijner laatste „Chronica" wenschte hij
hun een welkom toe maar maakte tevens deze
aanmerking: hij miste in de rij der medewerkers
professor Aengenent, waarvan hij een bijdrage
over het „Eigendomsrecht" in „De Katholiek"
had gelezen, hetwelk hem zeer had getroffen.
Zoo vonden professor J. D. J. Aengenent en
prof. mr. P- J. M. Aalberse elkander. Twee na
turen die elkaar begrepen en aanvulden. Zij
werden de stichters der Katholieke Sociale Ac
tie, in 1903- -1905 door Aalberse opgericht.
Vier en twintig jaren heeft hij de wijsgeerige
Sociologie gedoceerd aan de aanstaande pries
ters van het Bisdom Haarlem. „Zoo zijn thans
de overgroote meerderheid der geestelijke advi
seurs van katholieke sociale vereenigingen in
dit Bisdom zijn leerlingen", mocht Mr. Aalberse
getuigen. „Zijn rustige, klare ideeën zijn de
voorbereiders geweest van hun werkzaamheid
in de praktijk. In hun aller harten is levend
zijn grondgedachte: door gerechtigheid tot
vrede".
„Krachtig en edelmoedig, dit zijn de twee
overheerschende karakter-eigenschappen, waar
door prof. Aengenent zich in de sociale he we-
Wm&mWÊmmÈm
v
ging een even zeldzame als mooie positie heeft
veroverd", aldus dezelfde mr. Aalberse bij de
bisschopsbenoeming.
„Justitia et Pax" schreef dan ook deze sociale
bisschop in zijn wapenspreuk. „Rechtvaardig
heid en vrede" wil hij. Vrede door rechtvaar
digheid. Een treffend staaltje hoe hij steeds zich
veel moeite gaf voor den vrede met name onder
de katholieken gaf mr. J. N. Heerkens Thijssen
bij de bisschopsbenoeming. Er waren op poli
tiek terrein destijds plannen van afscheiding.
„Het bestuur van den Algemeenen Bond van
R.K. Kiesvereenigingen, en speciaal de voorzit
ter, Mr. A. Baron van Wijnbergen, was zich het
gevaar bewust, en gevoeldebehoefte aan de
tusschenkomst van een buitenstaander, in wien
iedereen vertrouwen zou hebben, ten einde het
opkomende gevaar te bezweren. Toen viel het
oog op den beminnelijken Warmondschen pro
fessor, en men behoefde niet langer te zoeken,
want aanstonds was deze, die ook gevoelde, dat
spoedig ingrijpen noodzakelijk was, bereid tot
bemiddelend optreden.
„Wat heb ik hem toen bewonderd in zijn hel
der betoog te midden van menschen, die hij,
wellicht overal ontmoet had, behalve op dit
terrein, waarin hij zich nimmer bewoog; hoe
hij, na alle grieven te hebben aangehoord, wist
te wijzen op de noodlottige gevolgen van een
scheuring in het politieké, katholieke kamp,
wist te wijzen op het groote goed, dat allen ge
meenschappelijk bezaten en dat niet verloren
mocht gaan, wist te wijzen op de noodzakelijk
heid om de bezwaren te overbruggen langs den
weg van hervorming der Partij, waar nu een
maal plaats moet kunnen zijn voor menschen
van de meest uiteenloopende maatschappelijke
begrippen.
„Men hoorde hem aan, men mopperde, men
opponeerde tot laat in den nacht, maar men
ging uiteen in de overtuiging, dat een wijs man
een wijs woord had gesproken, dat niet ver
vliegen mocht, en men toog aan den arbeid en
vond ten slotte na veel arbeid een resultaat, dat
de gevreesde splitsing voorkwam."
Ja, deze zestigjarige behoort aan heel katho
liek Nederland!
Geene kende, zooals hij, alle toestanden, alle
organisaties, alle leiders, toen hij geroepen werd
het bisdom Haarlem te besturen.
En treffend is het na te gaan hoe hij als
bisschop straf de lijn doortrok van zijn sociale
doceerende bemoeiingen. Vrede wilde hij door
rechtvaardigheid.
We herdenken Haarlems Bisschop in het
bijzonder ook als den grooten beoefenaar en
beschermheer van den Stillen Omgang en Van
de Graal, die in Amsterdam, Rotterdam en
elders zulke triomfen vierde.
Het was hem niet te veel om met de Haar
lemmers te voet naar Amsterdam te trekken
en daar in den nacht den Stillen Omgang te
doen. Met de Stille Omgangers wilde hij het
gouden feest in het Concertgebouw meevie
ren en met de Haarlemmers hun zilver feest.
Naar Amsterdam bleef de bisschop optrekken
in den nacht.
Van de Graal is hij mede de groote be
schermer. De schrijver van „De sociale taak
der Roomsche Vrouw in onze dagen" was een
der eersten, die het belang der medewerking
van de katholieke vrouwen aan de sociale actie
inzag. „De herleving van onzen godsdienst in
de toekomst zal voor een groot gedeelte van den
arbeid der vrouw afhangen" zoo schreef hij in
dertijd. Opkomst, groei en huidigen bloei, heeft
de Graalbeweging der vrouwen van Nazareth
aan Mgr. Aengenent te danken.
Tot de moderne jeugdbeweging gaf deze
Bisschop een groote stuwing.
Hoeveel deed hij ook niet voor de Reinilda-
Stichting van Bethanië?! „Zijn priesterhart
aldus dr. L. de Jonge S. J. dat op Chris
tus' voorbeeld 't meest getrokken wordt naar
armen en kleinen, moest wel een zekere voor
liefde hebben voor het apostolaat der Reinil-
dahuizen, en zijn rechtsgevoel drong hem, ten
koste van tijd en moeite, op te komen voor
Bethanië, tegen onbillijke beoordeeling en be
handeling, die nu en dan in volmaakt goede
trouw de beste instellingen treffen. Geen pries
ter heeft in dit opzicht meer voor haar ge
daan dan hij."
Zoo stond hij midden in de Katholieke mo
derne beweging onzer dagen, onzen tijd begrij
pend en naar de toekomst ziende. Met moderne
middelen wilde hij het kwaad bestrijden en het
goede verbreiden met geloof in de toe
komst.
Daarom treurt Haarlems diocees, daarom
treurt heel Katholiek Nederland bij den dood
van dezen priester.
Een docent was hij bij uitstek. Oók in zijn
vastenbrieven tot zijn volk. Wie een paar de
cennia terug een of ander jaar van de So
ciale Week heeft meegemaakt, aan welke de
namen van onze allerbeste voormannen in
dankbare herinnering verbonden blijven, weet
welk een drijfkracht hij voor deze instelling
als gesetelijke raadsman is geweest als de
meest gezochte leeraar van de toen gegeven
lessen.
Hij kon doceeren met stelligheid en helder
heid. Maar in den omgang drong zijn rustige,
minzame persoonlijkheid zich nimmer op. Hij
luisterde oplettend naar vriend en tegenstan
der en verplaatste zich gemakkelijk en ob
jectief in den gedachtengang van den tegen
stander. Zijn streven naar onpartijdigheid
maakte hem bijzonder geëigend, om bij ge
schillen als bemiddelaar op te treden.
Een wezenlijk element van deze edele
en bekwame bemiddeling vormde in den
toenmaligen professor Aengenent de stille
en geheime werking van zijn priester
schap. Zijn liefdevol leven was de sterk
ste apologie van den geloofsverdediger en
de nobelste verschijning van den man uit het
openbare leven, die van vriend en tegenstan
der een aanzien won, verdiept en verfijnd door
den gezegenden invloed, die van den priester
uitging;
Een vreeselijke slag heeft het Haarlemsche
Bisdom getroffen door het tragisch afster
ven van Mgr. J. D. J. Aengenent.
We meenden een Bisschop te hebben van oer
sterke lichaamskracht, die nog een lange reeks
van jaren den zwaren bisschopsstaf zou kun
nen voeren; in goed drie weken tijds is de
sterke man gesloopt!
Toen hij op Sacramentsdag, na de plechtige
Processie op het Begijnhof, voor de laatste
maal bij mij het middagmaal gebruikte, her
innerde hij zelf er aan, hoe kort te voren, bij
het laatste Mirakelfeest, Mgr. Holiërhoek en
Mgr. Vlaming nog met ons aanzaten, beiden
toen reeds overleden. Wie dacht er toen aan,
dat binnen twee maanden van hem hetzelfde
gezegd zou moeten worden?
Met wat een blijmoedig Gods-vertrouwen
heeft hij in 1928 het Bisschopsambt aanvaard:
„Als God nu wil, dat ik dat worden moet, dan
zal Hij mij ook wel het licht en de kracht ge
ven, die ik noodig heb."
Blijmoedig heeft hij zijn bisschopstaak ver
vuld, alle dagen disponibel voor audiënties, en
zich gevende voor alles, wat men soms vrij
onbescheiden van hem vroeg.
Blijmoedig heeft hij de bitter-zware zorgen
op zich genomen, die noodig bleken om den
ontredderden finantieelen toestand van vele
parochies langzamerhand te saneeren.
Blijmoedig heeft hij de narigheden, waarin
iedere bisschop betrokken wordt en waarover
hij vaak met niemand spreken kan, gedragen
of helpen dragen. Al fronste soms even zijn
voorhoofd, de vriendelijk-blijde uitdrukking
van zijn gelaat herstelde zich dadelijk.
Blijmoedig, mag ik niet zeggen, maar toch
moedig en gelaten heeft hij den naderenden
dood in de oogen gezien. Vrijdagmiddag mocht
ik hem voor het laatst bezoeken. Op zijn eigen
nadrukkelijk verlangen had men hem de volle
waarheid onbewimpeld mede gedeeld. Toen ik
hem deelnemend toevoegde: wat heeft de hand
Gods U zwaar getroffen, gaf hij ten antwoord:
„och ja; maar als God dat doet, zal het toch
goed zijn; ik moet toch een voorbeeld geven,
ook voor de Geestelijken."
Na ruim zeven jaren van rusteloos werken,
is hij, nog in de volle kracht zijner jaren, van
ons weg genomen. Treurend en als geslagen
hebben Geestelijkheid en Volk de snelle berich
ten van zijn lijden en sterven ontvangen. Zij die
hem het beste kenden en het naaste stonden,
beseffen het diepst, hoe ontzettend veel zij
zelve en het heele Bisdom aan hem verloren
hebben.
Goddank, dat we weten, dat voor hen, die in
God en zijn Christus gelooven en naar beste
krachten naar dat geloof geleefd hebben, bij
den dood „het leven niet eindigt, maar veran
dert en dat als de woontent van ons aardsche
lichaam in een stort, hun een eeuwige woning
in den hemel is toebereid."
Treurende, maar dankbaar en vol vertrouwen
staan wij bij zijn lijkbaar met de bede:
„O God. die onder de Apostolische priesters
uwen dienaar Joannes in bisschoppelijke waar
digheid hebt iaten werken, geef, smeeken wij
U, dat hij ook voor immer in hun gezelschap
worde opgenomen. Door Christus onzen Heer.
Dr. G. VAN NOORT
Het overlijden, nog in de volle kracht van Zijn
werkzaam leven, van Mgr. J. D. J. Aengenent,
Bisschop van Haarlem, beteekent voor breede
kringen een gevoelig verlies. Niet alleen bij de
Roomsch-Katholieken, over wie Zijne vader
lijke zorgen zich uitstrekten, maar ook bij tal
rijke andersdenkenden stond de waardige Over
ledene in hoog aanzien. Persoonlijk en amb
telijk heb ik gedurende al de jaren van Zijn
Episcopaat de aangenaamste betrekkingen met
Hem onderhouden; ik zal steeds dankbaar blij
ven gedenken, dat Monseigneur, zooals ook ik
Hem zoo gaarne noemde, mij Zijn vriendschap
en Zijn vertrouwen heeft geschonken. Menig
maal hebben wij van gedachten gewisseld over
den moeilijken tijd waarin wij leven en de vele
vraagstukken, die daarin moeten worden opge
lost; over staatsbestuur, opvoeding, onderwijs,
volksopleiding en volkswelvaart, en steeds was
ik vol bewondering voor den omvang en de
diepte van Zijn kennis, voor de scherpte van
Zijn geest, de helderheid van Zijn inzicht, de
ruimte van Zijn blik, bovenal voor de warmte
van Zijn fijngevoelend hart.
Indien ik van Zijne voortreffelijke eigen
schappen er een mag noemen, die mij bijzonder
aantrok, dan was het Zijn gevoel voor saamhoo-
righeid, Zijn streven naar samenwerking tus-
schen alle nationaal denkende en gevoelende
elementen, onafhankelijk van uiteenloopende
kerkelijke of godsdienstige belijdenis, Zijne
zicli in dit streven openbarende vaderlandslief
de. Ik behoef, om deze in het licht te stellen,
slechts aan de viering van het vierde eeuwfeest
der geboorte van Prins Willem van Oranje te
herinneren, die, bovenal door de krachtige me
dewerking van Mgr. Aengenent, eene herdenking
is geworden, die een werkelijk nationaal karak
ter droeg.
Andere meer bevoegden zullen beter dan ik
het beeld en de beteekenis van den Haarlem
schen Bisschop kunnen schetsen; mij was het
eene behoefte in deze enkele regels uitdrukking
te geven aan mijne gevoelens van oprechte
hoogachting en vereering voor den man, wiens
heengaan zoo groote leegte achterlaat, maar
wiens gedachtenis ik steeds in eere zal houden.
Requiescat in pace.
A. RÖELL,
Commissaris der Koningin
de provincie Noordholland.
in
