PinksterbloemFolklore
W.
orma
Datura
ANTON BOSSE N.V.
ADR. KAT
ADR. KAT
SCHOONMAKEN!
m
N.V. „CEMST0"
H. VAN NIEL Hzn.
B. S. A. HOUSE
DE RIDDER
Dames Ondergoed!!
Housen
Oftdetfudeit en disedmes
Hik Hod
LADDERS
Uw kinderen
D K W
BE BESTE WEBWIJZER
NAAR EEN BOEDE BRIL
Geef
Kleuterblaadje
Roomse Jeugd
nieuwe haarlemsche courant
IN HEEL HET LAND
COPPEN'S BEDRIJFSKLEEDING
KUNSTSCHILDERS
FRANS P. v. RUMPT
Junghans-Klokken
PT* HEEREN LEEST DIT
hun eigen
Weekblad
VANAF f169.- compleet
DINSDAG 19 MEI 1936
De „Pinksterblom" naar een schilderij van Dusart
Hoogfeest van Pinksteren, naar een
schilderij van Rubens
KRUISWEG 42 haarlem
Flanellen Pantalons vanaf 2.10 met gratis schitterende
elastieken riem ZOMERSHIRTS vanaf 0.60
Kampeerbroekjes - Kampshirts - Zeiljumpers
VOOR
KIT BÖMAfiT H SOD
RtfAMm mm
me be mtmw
Riamwê EN GA NAAR
OPTICIEN
GEN. CRONJÉSTR. 63
OUDSTE ADRES
HAARLEM-NdbRD
VAN ONDER TOT BOVEN
VAN BINNEN EN BUITEN
NASSAULAAN 30-32
HAARLEM - TELEF. 11363
86 GROOTE HOUTSTRAAT 86
TELEFOON 10371
GROOTSTE SORTEERINC
in EIKEN, MAT NOTEN, OLD FINISH
vanaf f 12.50
BEKENDE GARANTIE - LAGE PRIJZEN
HOOFDACENTSCHAP
B.S.A.- EYSINK- en
TIJGER-MOTOREN
GEEN PERSONEELE BELASTING
f 2.50 WECENBEL. PER 3 MND.
VRAAGT ONZE SPECIALE BETALIN GS CONDITIES
SMEDESTRAAT 35, TEL. 14333
RIJWIELSTALLING
BoumjuuuDGnnann
FIL MET MACCO
sterke kous voor in 't OQ
werk. Diverse kleuren O O
MATZIJDE
SPECIALE PRIJS
Diverse kleuren 68 fO
FIL MET ZIJDE
'n mooie stevige kous en TTR
prachtige kleuren 1.20 i O
MATZIJDE
De mode kleuren ftQ
mei versterkte voet 85-78 wO
MEISJES Sportkousen
Diverse randjes en
kleuren 46-38 OA
ONDERJURKEN
ONDERJURKEN
ZIJDEN
NACHTHEMDEN
ZIJDEN
DIRECTOIRES
56 48
ONDERJURKEN
ZIJDEN DAMES
PYJAMA'S
3.65, 3.45 3^5
ZIJDEN
HEMDJES
88 55
MEISJES
ONDERJURKEN
Vanaf 40
BATIST
NACHTHEMDEN
78. 88, 58
Grijs haar maakt oud
NACHTHEMDEN
2.10, 195
'!r'
Groote Houtstr. - Lange Veerstr.
Raadhuisstraat - Heemstede
SLAGER
Wanneer we In de folkloristische littera
tuur zoeken naar de Pinksterbloem,
dan zullen we zeker in elk boek ge
doemd vinden, de Pinksterbloem van Scher
merhom. En dit danken we aan Claas Bruin,
in zijn Noord-Hollandsche Arkadia de
Pinksterbloem van Schermerhom speciaal
^ermeldt. Aan deze „doorluchte persoonlijk
heid» wordt een bladzijde druks, benevens een
«Printverbeelding" gewijd.
De Noord-Hollandsche Arkadia werd uitge
geven, 't Amsteldam bij Evert Visscher, Boek-
yerkooper in de Dirk van Hasseltsteeg, in het
laar 1732.
Bruin laat in zijn Arkadia een gezelschap
^n reisje door Noord-Holland maken. Het ge
selschap is samengesteld uit de personen:
waarmond, Goedaard, Weetlust en Zedenlust.
Zij bezoeken alle plaatsen, tot zelfs de klein
ste dorpen, waarvan men nu vrijwel nooit
noort. Van elke bezochte plaats is een afbeel
ding aanwezig, terwijl de heer Gerrit Schoema
ker gezorgd heeft voor oudheidkundige en ge
schiedkundige aanteekeningen.
Bruin's Noord-Hollandsche Arkadia, in
Njm geschreven, werd door' hem opgedragen
aan zijn vrienden, de heeren Andries en Ger-
Nt Schoemaker, „keurige konstbeminnaaren."
Dp den zevenden dag dan verlaten de reis-
|enooten Alkmaar, om over Schagen en Petten,
B®rgen te bereiken.
r
In Schermerhom aangekomen, zegt Weet
lust:
Noe lieflijk lagcht
Dit heerlijk dorp ons toe, met zijn cieragle,
ijan Lindeloof, en Yp- en Elsplantagie,
®n huizen, daar, zo 't schijnt, de welvaart
woont,
Wijl alles zich hier rijkelijk vertoont.
Wen stap' nu Voor een uur eens van den
wagen.
aiaar wie word hier in zegepraal gedraagen,
jjet eenen schat van zilver overlaên,
Door maagden, die in 't wit zijn aangedaan?
Dees dochter weet, hoe Jong zij is van Jaaren
Baar stemmigheid gantsch kunstig te bewaaren,
Dus wierd voorheen de veldheer met zijn schild,
Te Home door het krijgsvolk opgetilt,
wat wil toch zulk een ommegang bedieden?
Waarmond licht hem in door te antwoorden:
De pinksterbloem word dus; bij deeze lieden,
Met zang en spel, eens in het Jaar geviert,
Dit 's de oorzaak, dat dees maagd dus is
versiert.
Hierop vraagt Weetlust:
Boe komt men nu dus buiten 't spoor te
rennen?
Als verklaring antwoordt Waarmond:
Bezwaarlijk is een oud gebruik te ontwennen
P&t honderden van jaaren ging in zwang
't Gemeene volk laat zelden iets door dwang.
Gerrit Schoemaker geeft in een voetnoot
eerst een beschrijving van de ligging van
Schermerhom, dat hij een vermakelijk en wel
bewoond dorp noemt. En verder deelt hij ons
bet een en ander mede, omtrent de „Pinxter-
Blom tot Schermerhom."
Hij zegt, dat het rondgaan met een versierd
■Reisje, dat dan de Pinksterbloem is, in Scher-
■nerlïom al zeer lang de gewoonte is. Hoewel
'h verschillende plaatsen verboden, omdat de
vertooning een bedelpartij was geworden, is
bit gebruik in Schermerhom in zwang geble-
ven.
Schoemaker zag, hoe een „jonge vrijster",
baande op een burrie, door vier meisjes werd
rondgedragen.
De meisjes droegen over haar rok een lang
schort en over haar jak, waarvan de wijde
■Rouwen waren opgeslagen, een mooien, witten
Ralsdoek. Haar hoofd hadden ze omkranst.
De Pinksterbloem, als hoofdfiguur, moest er
toch echter mooier uitzien, want hoe fijner
beze er uitzag, hoe meer geld er onder de dór-
klingen werd ingezameld.
2y was omhangen met twintig zilveren tui
len, tien zilveren bellen, drie beugeltasschen en
vi)f-en-twintig kettingen, zoowel bestaande
Rit barnsteen als uit bloedkoraal. In haar rech
terhand hield zij een zilveren kommetje en in
Raar linkerhand een zilveren bel, waarmee zij
klingelde, om de aandacht te trekken en de
■Renschen tot vrijgevigheid aan te sporen.
Af en toe hieven de vrijsters een pinkster-
Red aan.
De oude gravure in de Noord-Hollandsche
Arkadia toont ons de Pinksterbloem, als zij,
■Ret haar gezellinnen, zich bevindt ter hoogte
van de dorpsherberg, waar over het uithang
bord de groene krans is gehangen.
Zij heeft volledig de aandacht der menschen,
die in groepjes langs den kant staan, om voor
baar den weg vrij te laten, 'n Paar kinderen
Saan pretmakend vooraf, terwijl er ook eenige
kinderen volgen.
Al vertelt Schoemaker het er niet bij, wij
kunnen toch gerust wel zeggen, dat de pronk
sieraden van de Pinksterbloem niet uitsluitend
bet bezit waren van het gezin, waartoe zij be
hoorde. De draagsters hadden ook haar deel
van het zilver geleverd en dan was er bij fami-
Üeleden, buren en kennissen geleend. Het
Schijnt, dat in Schermerhom, na afloop van
bet Pinksterbloemloopen, alles weer netjes aan
be eigenaars werd teruggegeven, anders zou
bit gebruik niet zoo lang stand gehouden
hebben.
In andere plaatsen echter haperde er met
bet teruggeven van het zilverwerk wel eens
*at, met het gevolg, dat de politie soms tus-
sehenbeide moest komen. Dan werd het opge
haalde geld meestal verbrast; de kinderen lie-
Pen laat bij deri weg; ergernisgevende liedjes
"erden er soms gezongen en zoo kwam het,
bat de overheid vaak het pinksterbloemloopen
■Roest verbieden.
Gerrit Schoemaker deelt in de verklarende
voetnoot mede, dat „de te veel aangematigde
Vrijheden" de oorzaak waren, dat in Amster-
bam in het jaar 1612, in Enkhuizen in het Jaar
1646 en in Kennemerland in het jaar 1635 het
kjpen met de Pinksterbloem verboden werd.
Bi Utrecht deed de vroedschap het in 1616.
Wie in Amsterdam toch als Pinksterbloem
r°ndging, werd beboet met een gulden. Daarbij
kregen de geleidsters van de Pinksterbloem,
Qok elk een gulden boete. In Utrecht werd de
boete op drie gulden gesteld, terwijl de slei-
Roodiën, waarmee de kinderen behangen a -
'en, ten behoeve van de armen werden ver
kocht. In Amsterdam namen de schoutsdiena-
fen van de pinksterbloem ook al het goud- en
^verwerk af. Zóó werd men huiverig om de
Pinksterbloem nog langer met edel metaal op
ie sieren M endeed het nu voortaan met strik
en, linten en een kroon van gekleurd papier.
Maar juist dit had tot gevolg, dat het Pink
sterbloemloopen hoe langer hoe meer ontaard
de en het alleen maar op bedelen aankwam.
x De maatregelen der overheid betreffende de
Pinksterbloem werden soms verscherpt, maar
steeds bleef men er op uit, deze te ontduiken.
Maronier verhaalt, hoe in het begin der ne
gentiende eeuw in Amsterdam, met Pinksteren,
R°g arme vrouwen rondgingen met een getooid
Rieisje, dat in een wagentje door de straten
Scvoerd werd. Het doel was natuurlijk, giften in
te zamelen. En voorzoover bedelaressen geen
■Reisje hadden, of konden krijgen om op te
dirken, tooiden ze zich
zelf als Pinksterbloem, al
waiftn ze dan ook vaak de
vijftig of zestig reeds ge
passeerd.
Over de Haagsche Pink
sterbloem leest men, dat
zij zich onderscheidde
door een bijzonder zwie-
rigen tooi. Zoo vertoonde
zij zich in 1698 „in al
hare magnificentie".
„Haer trony was zoo vol
mouches, dat zij veel ge
leek naar een opgesne
den suster met krenten."
Onder „suster" moeten
wy dan verstaan een ze
ker gebak.
Zij werd voorafgegaan
door twee staatsiejuffers,
die een duif, symbool van
den H. Geest, op een pre
senteerblad droegen en
giftea voor de Pinkster
bloem inzamelden.
Van al onze provincies,
behalve van Zeeland, le
zen we, dat er de Pink
sterbloem bekend was In
de Oostelijke provinciën
noemde men haar: Pink
sterbruid. Zij was altijd
versierd.
In Noord-Brabant deed
men haar een wit gewaad
over de bovenkleeren. Dit
gewaad had men beplakt
met allerlei bonte papie
ren. Verder was de Pink
sterbloem opgesierd met
bloemen en droeg zij een
bloemenkrans als hoofd
sieraad.
In Gelderland liep zij,
als een herdering ver
kleed, onder een boog,
die met bloemen, linten
en gekleurd papier versierd was en door twee
meisjes gedragen werd. Soms was er ook een
ezel bij, die een paar versierde manden droeg,
waarop de bloemboog rustte.
De Nijmeegsche Pinksterbruid begaf zich,
van andere meisjes vergezeld, bij het krieken
van den dag, naar het Ubbergsche bosch. Zij
was geheel in het wit, met kransen van gele
bloemen omhangen. De andere meisjes droegen
versierde korfjes aan den arm. Op haar weg
naar het bosch zongen ze welluidende liederen.
Toch was het Pinksterbruidloopen in Nijme
gen eveneens verboden en wel bij raadsresolutie
van 8 Maart 1660. Maar men deed een oogje toe
en bijna niemand zal de boete van vijf goud
gulden hebben moeten betalen, die als straf op
het Pinksterbruidloopen stond.
In Arnhem bedroeg de boete één goudgulden,
maar meestal kwam de straf, als zij toegepast
werd, hierop neer, dat de rozenhoed, dien de
Pinksterbruidjes droegen, verbeurd verklaard
werd.
In Deventer gingen op Pinksteren meisjes
zich als bruidjes neerzetten onder kronen, die
van het eene huis naar het andere, over de
straat gingen. Onder het zingen van een liedje
werd er dan gebedeld om een cent.
Te Friezenveen vertoonden zich op den twee-
•X
derde dat. Toen werd de Pinksterbruid zelf de
Pinksterlummel of langslaper. Dat blijkt wel
uit het versje, dat de kinderen met Pinksteren
in Hom (L.) zingen:
Pinksterbloem, slechte roem,
Gij hebt zoo lang geslapen;
Had gij vroeger opgestaan,
Dan waart ge mijn kameraadje!
En in Coevorden (Dr.), zingt de jeugd:
Pinkster-broed, oranje zoet,
Hoe zit je zoo diep in de veeren?
Had je wat eerder opgestaan,
We hadden je niet kunnen deren.
De Pinksterbruid is dus de langslaapster ge
worden en aldus zijn de begrippen: luilak en
Pinksterbloem samengesmolten.
De jongens in de Zaanstreek worden op Pink-
sterzaterdag niet graag voor luilak gescholden
en zoo zijn de meisjes te Gees niet gaarne Pink
sterbloem, want dan worden ze het heele jaar
zoo'n beetje voor de sukkelaarster gehouden.
Is het met het Pinksterbloemloopen tegen
woordig nu heelemaal gedaan? Neen, dat niet.
In Twente bestaat dit oude gebruik nog. Daar
maakt op Pinkstermiddag de Pinksterbruid nog
een ommegang door de buurt, in gezelschap
van een paar andere meisjes. Voorop gaat de
eierbruid, met de versierde mand, waarin de
eieren geborgen worden, aan den arm. Op haar
volgt de peelpronkster, zonder functie, maar
pachtig uitgedost (peelen is versieren). En als
derde komt de Pinksterbruid, die het tinnen
centenkroesje draagt. Zoo gaan ze op we| naar
de oude boerenhoeven, waar men ze nog steeds
gaarne ziet komen, omdat in de Pinksterbruid
als het ware de zomer verschijnt.
Dan is er de provincie Limburg, waar het
Pinksterbruidje nog in eere gehouden wordt.
In Amby en Meersen zetelt ze, mooi versierd,
als een koninginnetje in een huisje van groen.
De schoenen der voorbijgangers worden door
de gedienstige knechtjes der Pinksterbruid af
geveegd, waarvoor men gaarne een cent offert.
Blitterswijk, Schinnen, Doenrade, Afferderi
en nog eenige plaatsen in Limburg kennen de
Pinksterbruid, die eerst uit de meisjes wordt
gekozen en dan onder gezang in optocht door
het dorp wordt geleid.
In Noord-Brabant is de Pinksterbloem ook
nog niet uitgestorven. Op haar tochj; door het
stadje Ouyk aan de Maas zingen de kinderen:
den Pinksterdag kleine meisjes, die met groen
behangen waren. Onder een groot schort wer
den ze van huis tot huis geleid.
Groningen en Friesland kenden ook hun
Pinksterbloem, waarbij merkwaardig is, dat de
Pinksterbloem in Franeker, Bolsward en Mak-
kum door een kleinen jongen werd voorgesteld.
Deze jongen liep in een zoogenaamden tempel,
dat was een soort bijenkorf, samengesteld uit
hoepels en stokken. De tempel was voorts ver
sierd met groen, bloemen, uitgeblazen eieren en
reepen vensterglas. Vier groote jongens bege
leidden deze Pinksterbloem, die bij de huizen
een napje uitstak om een gift in ontvangst te
nemen.
Uit het bovenstaande hebben we kunnen le
zen, dat in de 17de en 18de eeuw de Pinkster
bloem over het algemeen geen sieraad voor stad
en platteland was. En toch, hoe geheel anders
was dat geweest. Vóór dien tijd was zij geen
bedelares. Integendeel, oorspronkelijk was zij de
koningin van het Meifeest. Zij werd gekozen
uit de mooiste meisjes van het dorp. Vol vreug
de zag zi) zich gekroond met een bloemkrans en
verder versierd met allerlei bloemen en linten.
Haar huis werd ook versierd en wel met kam
perfoelie en rozen. Waar zij ging strooide men
madeliefjes voor haar voeten en verder deed
ieder zijn best, haar hulde te bewijzen. Vooral
de jongemannen maakten het zich in dit op
zicht niet gemakkelijk.
Geen wonder dus, dat het een heele eer voor
een meisje en ook voor haar ouders was, als zij
tot Pinksterbloem werd verkozen.
Hoe moeten wij uit een folkloristisch oogpunt,
de Pinksterbloem nu beschouwen?
Prof. Schrijnen zegt in zijn „Nederlandsche
Volkskunde":
„In de Pinksterbloem moeten wij zien een
verpersoonlijking van den genius der groei
kracht. Daarom dan ook is zij versierd met
groen en bloemen."
Eenvoudiger zouden wy kunnen zeggen, dat
in de Pinksterbloem de terugkeerende zomer
wordt gehuldigd, die weer het leven en de groei
kracht aan de natuur schenkt.
De winterdemon moet dan op de vlucht ge
jaagd worden en deze handeling wordt symbo
lisch voorgesteld door iemand tot luilak uit te
roepen en dezen persoon te bespotten of te
slaan. De luilak was dus oorspronkelijk de
antagonist van de Pinksterbruid. Later veran-
Vierge, vierge Pinksterbloem
Daar komt zy aangegangen,
Met een krans al om haar hoofd
En twee gebloemde wangen.
Heel gaarne geven de dorpelingen een kleine
gift ter eere van de lieftallige Pinksterbloem, die
mooi en in het wit gekleed is. In sommige
plaatsen van Vlaanderen wordt ook nog jaar
lijks een rondgang met de Pinksterbloem ge
houden.
En dan leeft het gebruik van het Pinkster
bloemloopen nog ergens in ons land voort, waar
men dat misschien niet zou verwachten. Het
is op het eiland Terschelling.
Jaap Kunst vertelt daarvan in zyn „Terschel-
linger Volksleven", uitgegeven in het jaar 1915.
Hy zegt: het mooiste meisje uit de buurt
wordt uitgedost met alles, wat maar aan fraai
igheden, goud en zilver by de verschillende
buurfamilies te vinden is. Ze doet een krans
om haar hals en daarna gaat deze z.g. Pink
sterblom het dorp rond. zy heeft een grooten
omslagdoek om, waardoor de gouden en zil
veren voorwerpen en de andere kostbare zaken
aan het oog der kykers zyn onttrokken. Toch
mag ieder den mooien opschik wel zien, als hy
maar wat wil offeren. De begeleidsters vragen:
Pinksterblom kik je? en zoo ja, dan wordt, na
betaling, de groote omslagdoek opgelicht. Mid-
derwyi zingen ze het oude Pinksterlied, dat als
volgt luidt:
Hier is onze fiere Pinksterblom
En ik wou hem zoo graag er eens wezen,
Met zyn groene kransen om het hoofd
En met zyn klinkende bellen.
Recht is recht, krom is krom,
Belief je wat te geven
Voor de fiere Pinksterblom,
Want de fiere Pinksterblom moet voort.
Na afloop van den ommetocht wordt het geld
verdeeld. Meestal zetten de vrooiyke zangeres
sen het in lekkemy om.
De Terschellingsche Pinksterblom is geen
klein, doch reeds een opgeschoten meisje.
Zoo waren de Texelsche Pinksterblommen,
die nog niet zoo heel lang geleden het eiland
rondgingen, ook al flinke meisjes. In v. d. Ven's
„Kindervreugde en Volksvermaak" vinden we
een afbeelding van zoo'n Texelsche Pinkster
blom. zy heeft de kap met goud op het hoofd,
kralen om den hals en armbanden om de polsen.
Voorts is zy behangen met zilveren geboorte
lepels en beugeltasschen. De groote geboorte
lepels dienen om de rozijnen in de „brandewien-
met-boone-kom" om te roeren.
Voor Pinksterblom en geleidsters speelden
doorgaans de meisjes, die by de een of andere
naaivrouw onderricht ontvingen. Van het in
gezamelde geld hielden zy op den Tweeden
Pinksterdag een partytje, bekend onder den
naam van Pinksterkriek. De feestviering begon
dan met een rytoer over het eiland, waarna de
avond gewyd werd aan zang en dans.
Catieel vrij liggen
Uw lenen In de
FORMA NATURA
schoenen
SPECIAALSCHOEN
VOOR DAMES MET KORTE BREEDE VOETEN, GEMAAKT
VAN BOX CALF LEDER, GEVLOCHTEN VOORBLADEN. I
HOOGE HIELEN, METALEN VEEREN, LEDER HAKKEN.
HOOGTE 3'/, cM. LEEST 22. BREED AAN DE TEENEN.
ZWART AR1. 711 I 6.75 BRUIN AR1. 230 I 7.25
fORMA NATURA SPECIAALZAAK: NABIJ HET STATION
KONINGSTRAAT 17 HOEK PAARLAARSTEEG
OLIEVERF - WATERVERF - PLAKKAATVERF
PASTEL - LEFRANC en TALENS - Ook losse
pijpjes AQUAREL- en PASTELPAPIER.
SCHILDERDOEK - SCHILDERCARTONS
SPIERAMEN in alle afmetingen - SCHILDER-
KISTEN - ATELIER- en VELDEZELS.
BARTELJORISSTRAAT 12
Opgericht 1877
DT-O'L PIT Standaard Fl. 205.-
XV X dt 12 .XV. de Luxe Fl. 220.-
98 cc. tweeiact DKW blokmolor, drie versnell.,
vrijloop, kickstarter, koppeling. Gewicht be
neden 60 KG., dus vrij van personele bel.,
wegenbelasting f 10.- per jaar, bedrijf skostta
minder dan een halve cent per K.M.
Ook op gemakkelijke condities.
Volledige inlichtingen Tan:
Meer dan 10 jaar Agent van
ALLE D. K. W. MODELLEN
SPAARNWOUDERSTRAAT No. 103 - TELEF. 13127
ARIëL - NORTON - VELOCETTE - PANTHER
Meer ervaring! Betere service!
IN
ai]
100en Costuums in fantasie, blauw, zwart; Engelsche Cos-
tuums; Plus-four costuums vanaf 6.50; weinig onkosten.
Beslist goedkoop! Wed. H. VAN ALPHEN,
Breestraat 9, Haarlem.
Charmeuse
Ronde hals, in
Bleu, Zalm, Rose AC
1.45, 1.15 99
met smalle band
1.75, 1,45 ll5
Zware kwali- Aqe
teiten 3.35
ZWARE CHARMEUSE
Laat U daarom vakkundig
en voordeelig behandelen Dy
Mevr. J. v. d. WERFF
Kenaupark 25 - Telef. 14084
Alle modellen. Lage prijzen
SCHAGCHELSTRAAT 19
Een weekblad, dat speciaal
▼oor ben wordt uitgegeven.
Voor kinderen van 6 tot
10 Jaar
12 bladz. 3(4 ct. per week.
Voor kinderen van 10 tot
14 )aar
24 bladz.. S cent per week.
Bevat niet aUeen verhalen,
doch ook rubrieken voor
godsdienstleer, nuttige
handwerken, huisvlijt, ge
schiedenis en aardrijkskunde
