Haarlem na de
devaluatie
l
Terug naar Borneo
O
J. v. d. HAAK DE ZAAK
Haarlem, 7 Nov.
püj- RADIO MOORSn V.
St. Vincentiusbibliotheken
VOOR PRIMA ANTHRAGIET
jk
ZATERDAG 7 NOVEMBER 1936
Dr. ir. Borrert, directeur van Stork-
Conrad, ziet de toekomst
hoopvol in
Nieuwe groote order
CENTRAAL COMITÉ VOOR
WERKLOOZEN
Verslag ontwikkelingswerk voor
volwassen werkloozen
Winterhulp-bazar
geopend
Dringende opwekking van den
hoogeerw. heer Deken
H. C. J. Sondaal
Toespraak Deken Sondaal
De bazar
ST. THERESIASTICHTING EN
WIM RADEMAKER
Comité van Katholieke Actie
AGENDA
Bioscopen
8 November
Bioscopen
9 November
Bioscopen
Apothekersnachtdienst
INSTELLINGEN
STAD
uws
De Werf Conrad en Gebr. Stork's fabriek van
Hijschwerktuigen uit Hengelo zijn sinds enkele
jaren in elkaar gevloeid en sindsdien is het
aantal arbeiders en beambten, dat voor de
Haarlemsche fabriek werkt, van 200 tot bijna
500 gestegen. Wanneer de devaluatie voor één
bedrijf gunstig kan werken is het wel voor
Conrad, die een wereldnaam heeft voor den
bouw van ertsmolens. De directeur, dr. ir. J. J.
Borren, zag dan ook de toekomst hoopvol in,
waarbij hij onmiddellijk voegde, dat de deva
luatie tot nu toe niet ver genoeg gegaan is, om
een flinke opleving in breeden zin mogelijk te
maken.
„Voor Conrad is zeer veel mogelijkheid tot
export, ook buiten Ned._Indië," aldus de heer
Borren. „Na den oorlog zijn ongeveer 60 erts
molens afgeleverd, den laatsten tijd zijn 3 tin
molens voor Billiton vervaardigd en sinds en
kele weken hebben we een nieuwe opdracht in
huis van Banka, waardoor het bedrijf waar
schijnlijk weer een jaar op hetzelfde peil kan
blijven werken. Voor Stork-Hijsch te Haarlem
kan ik nu nog niet zoo optimistisch zijn, omdat
havenkranen nog niet veel gevraagd worden,
de scheepvaart zeer gevoelige klappen heeft ge
kregen en de transportbedrijven sterk ver
zwakt zijn. De klanten in Holland hebben
veel van hun reserves en sommige zelfs van hun
kapitaal verloren. Er zal dus wel geruime tijd
verloopen, voordat zij op eenigszins grootere
schaal aan het verbeteren van hun outillage
kunnen denken. Eerst lang na de opleving in
de havens zullen er weer bestellingen komen,
omdat kapitaalvorming een eerste vereischte
voor de ondernemers is."
„Als U na de devaluatie een prijsopgave doet
in het buitenland, duurt het dan lang vooral
eer de order in huis kan zijn?" vroegen wij.
„Dat kan zeer langen tijd vragen, soms wel
een jaar of langer."
„Is het waarschijnlijk, dat de oude glorie
van Conrad zal herleven en is er ruimte ge
noeg voor uitbreiding?" was onze volgende
vraag.
„De reputatie van werf Conrad is in de ge-
heele wereld nog uitstekend. Ruimte is er in
ieder geval voldoende, maar of de omzet weer
het vroeger peil zal bereiken, zal de tijd moe
ten leeren. Een andere vraag is, of er voldoen
de vaklieden te vinden zullen zijn en een derde
vraag, of de gemeente Haarlem zal meewerken,
om het groote bedrijf te behouden. Ik zal mijn
meening over deze kwesties duidelijk maken.
Vakmenschen van 20 tot 24 jaar zijn er vrij
wel niet. Velen zijn vele jaren loopjongen ge
weest en daarna werkloos geworden. We kun
nen ze niet gebruiken en ook niet geven, wat
ze willen verdienen, om de eenvoudige reden, dat
ze niets van het vak afweten.
Daar staat tegenover, dat we bijna eiken ver-
standigen jongen van 14 tot 16 jaar, die zich bij
ons aanmeldt, in dienst nemen. De jongens van
de Ambachtsschool hebben we graag en de an
deren leiden we op. Zij moeten op onze kosten
de Ambachtsavondschool, de Nijverheidsavond
school of den cursus der St. Josephgezellen vol
gen. Voor de meest belovenden bestaat daarna
nog een speciale opleiding, die door leeraren
gegeven wordt b.v. in wiskunde, teekenen etc.
Vijftig jongens studeeren nu na werktijd om
wat te worden in de maatschappij, 12 ontvangen
het „hoogere" onderwijs eveneens gratis. Wij
hopen op deze wijze goede vakmenschen te
kweeken, waarvan we inderdaad later zeif ook
mede de vruchten kunnen plukken.
„Hoe groot is het percentage werklieden be
neden twintig jaar?"
„Deze vraag is heel goed, want er worden te
dien aanzien nogal eens sprookjes verteld. Dit
percentage is momenteel 23 pet., volkomen nor
maal, want in 1920 was dat 25,' in 1930 21 pet.
Voor de loonen is een tarief door den Metaal-
bond vastgesteld en daar gaat S'tork-Conrad
boven. Jongens van 14 jaar beginnen op 8 cent
per uur en werken 48 uur per week. Een goede
jongen van 20 jaar kan een uurinkomen van 28
cent verdienen."
„En nu bezwaren tegen de gemeente Haar
lem?" vroegen wij nieuwsgierig.
„Om te beginnen: de zakelijke bedrijfsbelas
ting. Wij kunnen met verschillende deelen van
ons bedrijf in plaatsen waar het Stork-concern
gevestigd is terecht, waar men ons graag heeft
en waar die belasting niet geheven wordt. Nu
zegt het gemeentebestuur wel, dat de opbrengst,
die voor een deel van buiten de industrieën
komt, niet gemist kan worden. Uitstekend, maar
laat men ons dan op andere wijze tegemoet
komen, Hoe vindt u dit geval. De montage van
een tinmolen geschiedde op een terrein aan den
overkant van ons complex. Achttien arbeiders
zijn daar aan het werk geweest en nu hebben
we van de gemeente een aanslag in de straat
belasting gehad van ƒ2800.... dan hadden we
het terrein maar niet moeten gebruiken!"
De chef der personeelszaken had andere grie
ven, die het vermelden wel waard zijn. „Voor
de werkloozen moet het risico van het werk
aanvaarden verdwijnen," aldus deze leider, „er
zijn bij ons menschen, die op stukgeld werker,
en eerst later, als alles berekend is, betaald
worden. Kregen ze het geld bij het verlaten
van de fabriek, dan werd het niet van den steun
afgetrokken, maar nu ze het later ontvangen
wél! Men vraagt ons dan nu ook om dan maar
het gemiddelde direct uit te betalen. Waarom
verschaft Maatschappelijk Hulpbetoon een man,
die bij ons kan komen, niet een paar schoenen
en een overall, als blijkt, dat er geen geld
is?
„Praktijk en theorie komen meer met elkaar
in botsing," merkte de heer Borren lachend op,
„maar die zakelijke bedrijfsbelasting, daar moe;
wat op gevonden worden, want dat gaat zoo
niet langer."
Toen wij weer op het pontje het Spaarne
over staken keken we nog even naar het
mooie fabrieks-complex, dat daar in den Waar-
derpolder ligt. Daar klinkt voor 500 menschen
het lied van den arbeid, zullen het er het vol
gend jaar duizend zijn? Aan de leiding zal het
niet liggen!!
v. W.
bond in gebouw „St. Bavo" van de werkstukken
vervaardigd door den Monica-Naaikrans.
Maandag bestemd voor godsdienstige ver-
eenigingen. Geen andere vergaderingen uit
schrijven.
Maandag 9 Nov. 2.30 uur: Bestuursvergade
ring St. Marthavereeniging in het Tehuis Bloem
hofstraat 1.
9 uur: Bestuursvergadering van de Reisver-
eeniging voor Katholieken in „De Leeuwerik".
Dinsdag 10 Nov. 8 uur: Repetitie St. Caecilia
in Gebouw St. Bavo.
8 uur: Vergadering van den Bijzonderen Raad
der St. Vincentiusvereeniging in het St. Vin.
centiusgebouw, Groenmarkt 22.
8 uur: Lezing met lichtbeelden voor den R.K.
Vrouwenbond, in de „Leeuwerik".
Donderdag 12 Nov. 8.15 uur: Repetitie R.K.
Oratorium bij Brinkmann, voor sopranen en al
ten, tenoren en bassen.
8.15 uur: Cursus Esperanto „Abbé Richard
son" bij Brinkmann.
8.30 uur: Bureauvergadering R. K. Reclas-
seeringsvereeniging in het St. Vincentiusgebouw,
Groenmarkt 22.
8.30 uur: Repetitie R.K. Tooneelver. „Thalia"
in „Het Hof van Holland", Groote Markt.
9.15 uur: Conversatie-avond R. K. Esperan-
tistenvereeniging „Abbé Richardson", bij Brink
mann.
Vrijdag 13 Nov. 8 uur: Repetitie Rederijkers
kamer „Alberdingk Thijm" in de Studio, Lange
Wijngaardstraat 17.
8.15 uur: Lezing voor de leden van „Geloof en
Wetenschap" in de bovenzaal van het Concert
gebouw.
Teneinde eikaars bezoek niet te verhinderen
of te bemoeilijken, wordt allen R.K. Vereeni-
gingen verzocht bij het uitschrijven van 'n ver
gadering vooraf overleg te plegen met het Al
gemeen Secretariaat, mejuffrouw W. van der
Singel, Kleverlaan 194, telefoon 23608, en bij
vaststelling hiervan onmiddellijk mededeeling te
doen.
Aan het verslag van het ontwikkelingswerk
voor volwassen werkloozen is het vongende ont
leend:
De steeds grooter wordende belangstelling voor
de cursussen heeft thans voldoende bewezen, dat
het bestaansrecht der „werkloozenschool" een
uitgemaakte zaak is.
Mochten wij het vorig seizoen 240 mannen als
cursist of tijdelijk cursist inschrijven, thans wa
ren deze cijfers 410 mannen en 120 vrouwen van
werkloozen. De vrouwencursussen waren bij wijze
van proef georganiseerd en inderdaad het moet
gezegd, dat de deelname de verwachtingen verre
heeft overtroffen. Behalve het nuttig en prac-
tisch effect van de cursussen moet men de
waarde hiervan in het algemeen zien. Niet al
leen leert men hoofd en handen gebruiken, doch
veel meer wint men zijn zelfvertrouwen, dat
door de langdurige uitschakeling uit het produc
tieproces onvermijdelijk verloren moet gaan.
Leerlingen, die reeds eerder de school bezoch
ten, kwamen bij werkloosheid steeds weer terug.
Wel een bewijs, dat de leerkrachten zich op bui
tengewoon aangename wijze van hun taak kwij
ten.
KLEINE HOUTSTRAAT 43 - TELEF. 10896
Een bijzonder woord van lof aan de heeren lei
ders, die steeds onvermoeid met raad en daad
de cursisten hebben bijgestaan, is hier zeker op
zijn plaats.
De cursus Esperanto stond weer onder leiding
van den heer C. Jacobs.
Om een indruk te krijgen van de Esperanto-
cursussen, zou men feitelijk eenige lessen moeten
bijwonen om te kunnen constateeren hoe geani
meerd het op zoo'n les kan toegaan en welke
vorderingen in betrekkelijk korten tijd bereikt
worden.
De correspondentie met buitenlanders gaf weer
levendige belangstelling.
Eén der cursisten heeft eenige maanden na af
loop van den cursus met goed gevolg examen
Esperanto gedaan.
De cursus Engelsch stond onder leiding van
den heer J. van Ek.
Ook voor dezen cursus bestond groote belang
stelling. De leeftijden liepen zeer uitéén. De jong
ste was 24 jaar en de oudste 49 jaar. Over het
algemeen deden de leerlingen hun werk goed,
zoodat er alle reden tot tevredenheid bestond.
Het enthousiasme voor „Engelsch" was bij een
aantal leerlingen zoo groot, dat zij bij het sluiten
der school besloten verder door te gaan onder
leiding van hun leeraar.
De cursus „Verbrandingsmotoren" stond onder
leiding van den heer Ph. J. Schuytvlot. Voor de-
zten cursus bestond niet zoo'n groote belangstel
ling als het vorig seizoen. De deelnemers aan
dezen cursus, waarbij ook de dieselmotor uitvoe
rig wordt behandeld, bestaan gewoonlijk uit de
beste vaklieden, zoodat dezen dan ook 't eerste
voor hervatting der werkzaamheden in aanmer
king komen. De aanwezige dieselmotor, belange
loos in bruikleen afgestaan door de Directie der
Nederlandsche Spoorwegen, heeft ook thans weer
bijzondere diensten bewezen.
De cursus „Vakteekenen" stond eveneens on
der leiding van den heer Ph. J. Schuytvlot.
Van de deelnemers had een gedeelte voorheen
nimmer en 'n ander gedeelte slechts in de jeugd
jaren teekenonderwijs genoten. Allen waren
voorheen in de metaalindustrie werkzaam ge
weest.
Dikwijls bleek het nut van den cursus om de
oude, soms voor een gedeelte vergeten kennis
weer eens op te frisschen.
De cursus „Beton-constructie" stond onder
leiding van den heer G. Brakel.
De leerlingen hiervan bestonden in hoofdzaak
uit timmerlieden, waarvan enkelen reeds eens
waren opgetreden als voorman of uitvoerder op
bouwwerken. Verder waren enkele vlechters en
een metselaar aanwezig.
De cursus „Auto-Techniek" stond onder leiding
van den heer K. Heigel.
Bij het samenstellen van dezen cursus is van
de grondgedachte uitgegaan, dezen zoo populair
mogelijk te maken, opdat ook cursisten, die nog
nimmer met techniek iets te maken hadden,
dezen cursus konden volgen. Voor dit doel waren
van alle onderdeelen van den motor modellen
aanwezig, die tot'in de kleinste details doorge
zaagd waren.
De cursus „E.H.B.O." stond onder leiding van
de heeren Dr. B. H. Meyboom en Dr. D. Hey-
mans, die het theoretisch gedeelte verzorgden.
Het practische gedeelte werd door den heer A.
Mookhoek Jr. als geroutineerd E.H.B.O.-er ver
zorgd-
Bij het examen, dat aan het eind van den cur
sus gehouden werd, bleek op een enkele uitzon
dering na, dat allen die eenigszins regelmatig
aanwezig geweest waren, voldoende kennis had
den om later tot een diplomacursus te kunnen
worden toegelaten. Pas na ook dien cursus met
succes te hebben gevolgd, zullen de cursisten zich
als geoefend E.H.B.O.'er kunnen beschouwen.
Evenals het vorig seizoen werden weer een
groot aantal excursies gehouden naar verschil
lende bedrijven en naar één der studio's te Hil
versum.
Voor vrouwen van werkloozen werd dit seizoen
een cursus gegeven in costuumnaaien, knippen
enz. De leiding hiervan was in handen van mevr.
M. Olff—van Boven, wie zeer zeker een woord
van lof toekomt voor de goede resultaten, die in
korten tijd met haar methode bereikt werden.
Met taaie volharding hebben de vrouwen gewerkt
om zelf een costuum te leeren vervaardigen. Dat
dit geen overbodige luxe is voor een gezin, dat
met zeer geringe geldmiddelen moet rondkomen,
zal wel niemand ontkennen. Bovendien werd
door een belangstellende een flink bedrag be
schikbaar gesteld voor den aankoop van stoffen,
zoodat alle vrouwen na afloop van den cursus
huiswaarts gingen met een zelf vervaardigd cos
tuum.
Na het beëindigen der lessen werd een zeer
druk bezochte tentoonstelling gehouden van tee-
keningen, werkstukken enz.
Dit verslag sluit met een woord van dank aan
allen, die hebben medegewerkt om de cursussen
behoorlijk te doen slagen.
Vrijdagavond merkten wij in de groote zaal
van het gebouw St. Bavo, waar deze bazar weer
gehouden wordt, een uitgelezen gezelschap op,
waaronder wij opmerkten den Hoogeerw. Deken
H. C. J. Sondaal, den geestelijken adviseur ka
pelaan P. Popper en verscheidene andere hee
ren geestelijken, het Tweede Kamerlid, den heer
Ch. van de Bilt, den heer en mevrouw dr. Kool,
den heer Th. Hoog, voorzitter van de Hanze,
den heer J. Ph. H. Castricum, voorzitter van
den R. K. Volksbond, vele bestuurders van on-
derafdeelingen en genoodigden.
De voorzitter van het Comité Winterhulp, de
heer J. Veltman, richtte het woord tot allen en
herinnerde er aan dat het thans reeds de derde
maal is, dat Winterhulp een bazar organiseert
en dat de belangstelling steeds groeit en dat het
werken van Winterhulp aller sympathie heeft.
Hij stelde het op prijs dat Winterhulp ook de
sympathie heeft van de kerkelijke autoriteiten
en in het bijzonder van Deken Sondaal.
Deze kreeg hierna het woord tot het openen
van den bazar.
Het gaat mij bijzonder aan het hart, zoo be
gon Z.H.Eerw., dat de beste gezinnen en trou
we Volksbonders in zulke sombere omstandig
heden moeten leven, en het verheugt mij dat
zij ondanks deze moeilijke tijden vasthouden
aan Christus en Zijn Kerk en het geloof bewa
ren. Zij zuchten omdat zij niet kunnen werken,
maar wel willen werken. Heel Katholiek Haar
lem is verplicht mede te werken om deze men
schen te helpen, terwille van God. Laten zij
allen hierheen komen.
Winterhulp heeft mijn warme belangstelling.
Ik zal in mijn omgeving de menschen opwek
ken, hierheen te gaan; doet gij het in uw om
geving; maakt propaganda dat alle katholieken
den bazar bezoeken en iets offeren aan de
stands. Zij die niet komen, laten dezen in ge
sloten enveloppen of giro iets zenden aan het
comité Winterhulp.
Er is gebrek aan kleeding, onderkleeding.
schoeisel enz.
Wij gaan binnenkort een actie op touw zetten
voor alle arme katholieken van Haarlem.
Thans moeten de Volksbonders geholpen wor
den.
Deze menschen staan in de branding van het
leven, bewaren hun geloof, daarvoor breng ik
als priester mijn hulde (Applaus).
De heer Castricum sprak hierna een kort
woord, prees de geweldige actie, welke het co
mité Winterhulp altijd onderneemt, dankte het
Twee Haarlemmers op het randje van
de Sahara: Pater Staal en zijn zuster
comité voor zijn arbeid in het belang van onze
Volksbonders verricht en stelde hierna den
Hoogeerw. Deken Sondaal als voorbeeld als een
warm vriend voor de armen. Hij hoopte dan
ook dat deze bazar een rijke opbrengst zou op
leveren.
De heer Veltman bracht dank aan den
Hoogeerw. Deken voor zijn sympathieke woor
den, en aan alle medewerkers (sters), waarna
alles in werking werd gesteld. Er heerschte di
rect een gezellige stemming.
De groot zaal ziet er keurig en feestelijk uit.
Elke stand is als het ware een kleine bazar. Wat
men er ziet? Van alles, men moet zelf gaan kij
ken om het prettige er van te ondervinden.
Zou men vermoeid worden, dan doet in de hal
een verversching van de beignetskraam of van
de theeschenkerij aangenaam aan. Alles is ge
reed, alles is goed verzorgd.
Komt, Katholiek Haarlem, allen naar Win
terhulp in de komende dagen, heden, Zondag
en Maandag.
Op het oog een vreemde combinatie en toch
al jaren bekend. Immers iedere Haarlemmer kent
de St. Theresiastichting en Wim Rademaker is
de regisseur van de eveneens in Haarlem beken
de rederijkerskamer „Pius" van Amsterdam. Ja
ren speelt deze club voor de bovengenoemde
stichting en met een steeds stijgend succes. Leest
U de recensies maar van de vorige stukken zoo
als: „De privé secretaresse" en „Ex Koning Pe
ter". Dit jaar zal opgevoerd worden: „Haar an.
dere man", blijspel in drie bedrijven door Larry
E Johnson en wel op 25 November a.s., 8.15 in
den Stadsschouwburg.
Dat U dit. keer volop zult genieten en uitbun
dig zult kunnen lachen, garandeeren U de vol
gende recensies: De Maasbode: „Wie zich kos-
stelijk wil amuseeren, na naar „Haar andere
man"; De Tijd: „Het is eiken avond vol van den
lach"; De Utrechtfeche Courant: „Veel, heel
veel hartelijk en gul gelach. Luid en dankbaar
handgeklap. Kortom een succes" enz., enz.
De kaarten, die U, zoolang de voorraad strekt,
telefonisch kunt bestellen bij mevr. M. Kubatz
Brugman, telefoon 28642, worden U thuis be
zorgd.
Deze jaarlijksche feestavond wordt weer met
verlangen tegemoet gezien, zoodat de schouw
burg evenals vorige jaren spoedig uitverkocht
zal zijn. Bestelt derhalve tijdig Uw plaatskaar-
ten.
Zondag 8 Nbv. 2 uur: Tentoonstelling voor
«Ie leden en introducé's van den R.K, Vrouwen-
Onze stadgenoot, Pater Staal, aan-
.vaardde de terugreis naar zijn
missiegebied, doch bezocht eerst
zijn zuster, die religieuze is te Bis
kra (Sahara).
21 September, mijn wijdingsdag 24 jaar ge
leden, was de laatste morgen in Holland. De
hemelen huilden tranen met tuiten. Laatste
H Mis in de mooie St. Liduinakerk. Dan kwam
de jubelende zon door de brekende wolken. Af
scheid nemen voor den derden keer van Moeder
en Zusjes! Ik moest den morgen trein voor
Parijs halen, dus vroeg weg. De taxi was vlug
en Groot Mokum niet ver. Op het perron in
A'dam nog een paar vrienden en toen begon
de reis: eventjes naar Noord-Afrika. De wielen
ratelden: glukkig! glukkig! Later begonnen ze
te zingen, toen te dreunen en eindelijk te ver
velen. Den laatsten en ook eersten keer dat ik
Haarlem-station voorbij ging. Een gewaarwor
ding je vaderstad te passeeren in sneltrein,
juist als je je moederland gaat verlaten! Zon
neschijn in Holland. Grens, douanen, politie!
In Frankrijk was 't kermis in de hel! Grens,
douanen, politie, veel strenger dan in België.
Daar was het: le diable bat sa femme! Parijs
uitstappen en in vliegende vaart naar Gare
de Lyon. Dan wordt de sneltrein nog sneller.
Diner in den restauratiewagen, niet duur. Je
zit later in je hoekje en probeert te slapen in
stukken en brokken. Half zes 's morgens te
Marseille. Al druk op de perrons. Kathedraal,
ontbijt, Cook, die het reizen gemakkelijk maakt.
Half elf gaat de mooie boot: „Ville d'Alger".
Geheel vol. Geen hut, alleen maar een stoel
op dek. Ook al goed! Loopen kan je niet. Een
paar honderd menschen op het tweede klasse
dek. 106 personen, die op 't dek moeten slapen!
Er wordt gegeten in drie groepen, schoon er
30 tafels in den salon staan. Een uiltje knappen
in ongemakkelijken bootstoel, zoo iets als de
ouwerwetsche leuningstoel. Lekker pp zee. Kalm
als 'n vijver! Even heel achteraan gestaan.
Boven de schroef, je trilt mee. Den nacht door
gekomen. Ik had wel op het dek willen liggen,
doch er was geen .plaats. Naast mij 'n snurken
de oude heer, aan d'anderen kant 'n zieke ma
dame. 's Morgens half zeven te Algiers. Juist
40 uur van Holland naar Afrika! 't is wel snel
verkeer. Pracht-verbinding. Wat kaarten
koopen, in café ontbijten en schrijven. Schoen
poetsers, krantenverkoopers, gidsen, bedelares
sen met en zonder kleine kinderen bij de vleet.
Ik moest naar het Zuid-Oosten! Eerst toch
even naar het welbekende Maison Carrée van
de Witte Paters. Met den autobus en toen ver
dwalen. Een politie-agent droeg mijn koffertje
en leidde me naar het vierkante huis. Een Hol-
landsche Pater, gelukkig! Wijnbergen rondom
en de Algerische wijn is lekker. Algiers is zoo
schoon. Groote stad van 200.000 inwoners, tegen
de bergen op gebouwd. 4, 5 straten boven el
kaar, verbonden met zijstraten en trappen 'en
ook zigzag-wegen. Druk! Honderden auto's,
verder trams, electrische bussen met boven-
grondsche leiding! Die had ik ook al in Singa
pore gezien, doch ze zijn niet in Holland. Schit
terend land, reuze-mooi, maar de zon is Afri-
kaansch en een zwart pak past hier niet!
's Nachts geslapen als 'n os! Volgenden dag
geautood met 'n Hollandschen witten broeder en
pater. Allen te Maison Carrée zijn uiterst
vriendelijk.
's Avonds half tien uit Algiers met een snel
trein, die zeker nu en dan 60 K.M. rijdt. In het
vage licht zie je nog iets van bergen en val
leien, je voelt den trein kronkelen; je hoort de
bruggen, je ratelt door tunnels en de wagon is
stikvol! Ik had geen hoekplaats. Probeer te
slapen, gaat niet;'sta op en ga 'n pijp rooken
in den corridor. Dan weer probeeren, je dommelt
wat en ik ben blij als 't begint te lichten. Half
zeven een station waar ik moet overstappen.
El Guerrah. 't zal toch geen verfranscht Ara
bisch zijn, schoon het wel naar zooiets klinkt!
20 minuten tijd. Een glas koffie drinken, petit
dejeuner! Een treintje komt voor. Ik vraag of
dat 't mijne is. Ja en we stuiven naar het Zui
den. Wat 'n land hier! Dorrer dan de duinen!
Zoo'n dikke 200 K.M.! Bergen kaal als 'n haar-
looze schedel, grond zoo droog als kurk en veel
steen. Er is nog geen zand, maar wel stof. Huis
jes: groote lucifersdoosjes. Geiten, schapen,
ezeltjes, koeien, kameelen. Hier en daar bosjes
grijs gras, dat er uitziet als onze duinhelm.
Arme beesten! Koeien hooren hier toch zeker
niet thuis?! Ezeltjes van nog geen meter hoog
Je ziet direct als ergens water is, dan is alles
(tenminste wat er is) veel groener. Gras, strui
ken, dadelboomen. Een enkele boer, die den
grond omploegt en zes ezeltjes trekken den ploeg,
't- Schijnt dat de machinist bij elk huisje langs
de lijn 'n praatje maakt!
Batna: de trein gaat niet verder. Zoo gauw
die andere komt gaan we weer verder. Hoe
lang nog? Misschien een of twee uur! Mis
schien gauwer. Loop even op 't perronnetje m
de schaduw. Arabieren bij hoopjes. Minachtend
kijken ze naar den ongeloovige!
Na een dikke twee uur komt er 'n treintje
van 4 wagons. Dat is 'm! Ze worden aan goe
derenwagens gehaakt en we gaan verder. Veel
bergreeksen, grijs-grauw en bruin, vanuit den
trein zien ze er uit als zandsteen, verderop toch
zeker nog oudere formatie. Steenen schijnen
gezaaid. We verlaten de vlakte en gaan langs
en over en door een Atlas-uitlooper. Voort
durend stijgen we. Ik zie ergens 'n bord: hoogte
1026 meter. Grijs-grauwe bergrijen, symme
trisch, regelmatig, met ongeloofelijk-diepe wa
tergeulen, die echter zonder water zijn. 't Moet
hier zoo nu en dan gieten. De grond is. ge
scheurd van de droogte. Weer eenige vlakten
tusschen gerijde bergen. Geen levend wezen te
bespeuren. Ver weg kringelen een 40 vogels
rond en rond in de lucht en vallen plotseling,
sterk-krijschend (je hoort ze boven het ge
ratel van den trein uit) en verdwijnen achter
rotsen. Toch nog leven in deze leven-doodende
woestijn. Weer zitten we tusschen wilde ber
gen, nogmaals moet de trein zijn weg zoeken
door een onvruchtbaren uitlooper. De ijzeren
weg salamandert tusschen grillige steenmassa's.
IJzeren bruggen, donkere tunnels, vreesaan
jagende passages. Nu en dan zie je den licht-
grijzen macadam-weg, want er loopen duizen
den kilometers autowegen door Algerië, zelfs
door dit gedeelte.
Je vraagt je af hoe de railway betalen
kan. De aanleg is zeker Titanenwerk geweest,
alleen reeds het vaststellen van de route. Het
perst eerbied af voor de pénétration pacifique
politiek van Marianne! 164 K.M. ver komt de
eerste oasis. Dan weer 40 K.M. woestijn en je
komt aan de wereld-bekende oasis Biskra. Deze
is bezongen door vele romanschrijvers: woes
tijn, sheiks, légionnaires. De nacht stond op
het punt te vallen, toen ik daar aankwam, 't
Is twee Kilometer naar het hospitaal Lavige-
rie, waar mijn religieuze Zus werkt. Een Ara
bier droeg mijn koffer en had moeite mijn
Hollandsche beenen bij te houden, 't Was er
druk als in de Groote Houtstraat 's avonds. Veel
Fransche soldaten, en de rest, allen genoten
buiten van den min of meer koelen avond. Ik
vond het warm.
Hartelijk werd ik ontvangen en een koele
dronk was haar eerste goede werk voor mij. Ik
was uitgedroogd. Maar toch herkende ik mijn
Zus, die ik in geen 30 jaar gezien had
Een zoele wind van de Sahara, die geen
verfrissching brengt; 'n onrustige nacht!
Biskra, de tuin van Allah! De groote basis
op den rand van de Sahara. Een paar winkel
straten, verder vierkante huisjes met omring
den muur. 1000en dadelboomen, die nu volhan
gen met trossen dadels (als confijte dalen be
kend in Holland.) Een groot plantsoen, een
plein met bronzen standbeeld van den beken
den Kardinaal Lavigerie. Hij in het midden
van duizenden mohammedanen. „L'Algérie au
Cardinal Lavigerie" staat er op. Hier heeft hij
zelf gestaan. Hier kwam hij graag, Biskra was
zijn lievelingsoasis in zijn Aartsdiocees. Hier
lag zijn hoop op bekeering van den Muzelman.
En nu na een halve eeuw, na zooveel jaar is
het nog niet verwezenlijkt. De eerste bekeer
ling moet nog geboekt worden, in het hospi
taal worden vele babies gedoopt, die sterven
gaan. En ook Franschen die zich bekeeren vóór
de laatste groote reisEr is een parochie
kerkje met pastoor 'nseculieren priester. Een
aalmoezenier in het hospitaal, nog een klein
Zusterkloostertje voor ouvrier indigène. Er le
ven in deze oase 'n 15000 menschen! Zij is dan
ook wel 3 Kilometer lang en één breed. Met
uitloopers, maar van hier één groote stap en je
zit op het zand van de Sahara!
Wij zouden het vast niet „Gods tuin" noe
men, want de vliegen verpesten het mooie.
Vliegen, vliegen overal, en ze kleven zoo en
steken. Hier schijnen ze altijd moe te zijn en
zetten zich met bolle buikjes op je gezicht,
hals, armen, handen. Alle menschen loopen en
tientallen vliegen zitten op hun rug. De ramen
hier zijn dan ook alle voorzien van jalouzieën
om de zonnewarmte te weren. Dan muskieten
gaas tegen de insecten, verder ijzeren staven
tegen dieven en dan nog ruiten-ramen om het
stof en zand en lucht te weren.- Ik heb hitte
meegemaakt hier; ook een kleinen zandstorm,
een regenbuitje; bliksem en donder. Gisteren
heb ik 's morgens kameel gereden: heel mak
kelijk, je schommelt naar voor en achter, heel
anders dan te paard. Interessant op die ein-
óelooze vlakte. Hanen konden Hollandsche zijn.
Ezels balken; kameelen schreeuwen gruwelijk;
maar honden blaffen heel anders. Hun blaf is
hoog en ijl, niet dat zware of keelgeblaf als
de honden in Holland. Katten heb ik niet ge
hoord.
Ik schrijf dit alles te Biskra en vliegen trei
teren me en met hun koude lijven loopen ze
over me heen. Neen, 't is mijn idee niet vat1
Allah's tuin. Ik heb 'n paar keer gewinkeld.
Er zijn toch altijd dingen die je noodig hebt.
Dat je daar Philips Radiotoestellen ziet, ver
wondert niet. Ik vraag in klein winkeltje naar
pijptabak. Och arm. Kleine pakjes worden me
voorgelegd, en waarempel ook 'n half ons pakje
Shag van Rotterdamsche firma die adverteert:
lekker man! De prijs! Acht francs! Daar kan
ik niet tegen. En shag in een pijp gaat niet.
't Is vroeg als ik naar de stad ga, een Fransche
Witte Pater, ook op bezoek hier, gaat mee. De
hemel staat al strak blauw met 'n paar dunne
drijvende veertjes. We passeeren 'n Café du
Sahara, tanden wateren! Een glas bier drin
ken. IJsbier! 14 centen per flink glas. En goed
bier ook. Gebrouwen in Algiers. Morgen gaan
we kameel rijden in de Sahara en we zullen een
flesch bier in natten doek gewikkeld mee
nemen. Een groote flesch bier 3 francs. Daar
kan je geen water voor drinken! Ik dacht dat
ik wist wat stof was. Niks hoor. Kom hier!
Een macadam-weg van 'n meter of vier en
droge grond er langs. Stof! Je zit er zoo onder!
Snuit je neus en je bemerkt dat er heel wat
stof naar binnen gaat ook. Een auto snort
voorbij, je kan 'm niet meer zien van het stof.
Een rij ezeltjes achter elkaar trappen het stof
op. Verschrikkelijk!
Zondagavond heb ik Biskra verlaten. Twee
dagen na volle maan. Hoe dichter je bij Algiers
komt, des te mooier wordt het landschap. De
dikke 400 mijlen Middellandsche Zee deden
raar. Wat ging 't te keer. De boot schommelt
voortdurend. Eén lunch waren we slechts met
z'n drieën aan tafel; een diner met 9 man.
Anderen liggen te apengapen! 't Duurt 3 da
gen, wordt er gezegd. En zoo'n wind heeft 'n
specialen naam ook. Ik schrijf deze laatste
regels te Marseille weer in Europa. Nog'n paar
dagen speling en dan beginnen we de rechte
reis naar Borneo. Mag ik op 'n Weesgegroetje
van u rekenen? Al is Borneo dan niet een
van die succesvolle missies, toch ben ik dank
baar dat ik geen missionaris ben in Noord-
Afrika of de Sahara. Mahomedanen slechts,
waar niks mee aan te vangen is. De missio
narissen daar hebben mijn bewondering. Wat
echte christelijke mannenmoed is noodig om
daar te blijven, alleen maar om de mentaliteit
van het volk te veranderen ten opzichte van
de christenen. Daar is speciale missieroeping
voor noodig.
Met mijn laatste groeten uét Europa!
J. STAAL.
Gebouw „St. Bavo": Geel-Wit, 6 uur; Gewone
zittingen 4 en 7 uur; Bazar Winterhulp 2—11
uur.
Gem. Concertzaal: Bouwmeesterrevue: „Lachen
de Komedianten", 8 uur.
Stadsschouwburg: Amsterd. Tooneelvereem-
ging: „Midzomemachtdroom", half 8.
Kunstzaal J. H. de Bois: Tentoonstelling van
105 uur.
„De Kerkuil", Nieuwe Gracht: „Societa Dante
Alighieri", kwart over 8.
Stadsbibliotheek en Leeszaal: Erasmusten-
toonstelling 25 en 710 uur.
Teylermuseum: Tentoonstelling „Het Kant
salet", half 11—4 uur.
Rembrandt-theater: „Lilian Harvey en Willy
Fritsch in „Gelukskinderen", 2.30, 7 en 9.15 uur.
Cinema Palace: Palace-Filmac 115 uur;
Jan Kiepura in „lm Sonnenschein", 7 en 9.15
uur.
Luxor-theater: Myma Loy in „Paarlenroof",
2.30, 7 en 9.15 uur.
Frans Halstheater: Benjamino Gigli en Kathe
v. Nagy in „Ave Maria", 2.30, 7 en 9.15 uur.
Gebouw „St Bavo": Bazar Winterhulp van
12—11 uur.
Gem. Concertzaal: Bouwmeester Revue „La
chende Komedianten", 8 uur.
Stadsschouwburg: Amsterd. Tooneelvereeai-
ging Volksvoorstelling „Het Chineesche Land
huis", kwart over 8.
Stadsbibliotheek en Leeszaal: Erasmusten-
toonstelling, 25 uur.
Rembrandt-theater: „Tropisch toerisme", half
12; Lilian Harvey en Willy Fritsch in „Geluks
kinderen", 2, 4.30, 7 en 9.15 uur.
Cinema Palace: Jan Kiepura in „lm Sonnen
schein'", 2, 4.30. 7 en 9.15 uur.
Luxor.theater: Myrna Loy in „Paarlenroof",
2, 4.30, 7 en 9.15 uur.
Frans Halstheater: „Fandion, de Vischarend",
half 12; Benjamino Gigli en Kathe v. Nagy in
„Ave Maria", 2, 4.30, 7 en 9.15 uur.
teoI KONINGSTRAAT 27, TELEFOON 14609
OFFICIEEL PHILIPS REPARATEUR
Gebouw „St. Bavo": R. K. Bevolkingsbureau
8 uur; Bazar Winterhulp 211 uur; Best. R. K.
Propagandaclub half 9; Haarlems Zanggenot 8
uur; Boeren vakbond L.T.B. half 11 's morgens.
Gem. Concertzaal: Bouwmeester Revue „La
chende Komedianten", 8 uur.
Stadsschouwburg: Centraal Tooneel„Profdr.
Hiob. Pratorius", kwart over 8.
Café-Restaurant Gebr. Brinkmann: English
Association, 8 uur.
7 en 9.15 uur.
Rembrandt-theater: Lilian H'arvey en Willy
Fritsch in „Gelukskinderen", 2.30, 7 en 9.15 uur.
Cinema Palace: Palace Filmac. 115 uur;
Jan Kiepura in „lm Sonnenschein", 7 en 9.15
uur.
Luxor-theater: Myrna Loy in „Paarlenroof",
2.30, 7 en 9.15 uur.
Frans Halstheater: Benjamino Gigli en Kathe
v. Nagy in „Ave Maria", 2.30, 7 en 9.15 uur.
De Zondags- en avonddiensten der apotheken
worden van 7 tot en met 13 November waar
genomen door N. Th. van Rijn, KI. Houtweg 15,
fa. C. G. Lohmejjer Zn., Zijlweg 34 en Scho-
terboschapotheek. Rijksstraatweg 19.
St. Elisabethvereeniging Jansstraat 49
Spreekuur: 's Maandags van 2 tot 3 u"r;
vergadering van 3 tot 5 uur. Spreekuur
Donderdag van 3 tot 4 uur.
Bisschoppelijk Museum Geopend op werk
dagen van 104 uur en op Zondagen van 12
tot 2 uur.
R.K. Leeszaal en Bibliotheek, Nieuwe Gracht
70 Geopend dagelijks van 10 tot 12.30, van
2 tot 5 en van 7 tot 9 uur.
Wit-Gele Kruis (R. K. Kraamhulp), Zieken
verpleging, Wijkverpleging en Magazijn Park
laan 75 (tel. 16391). Spreekuren: R. K. Wijk
verpleging, Magazijn verplegingsartikelen, in
schrijven lidmaatschap, inlichtingen alle
werkdagen van 10—5 uur.
R. K. Arbeidsbeurs voor Vrouwen en Meisjes.
lederen dag 1012, 24, 89 uur. Zaterdag
1012 uur. Adres: Bloemhofstraat 1, Haar
lem. Tel. 11671.
Boeken voor alle leeftijden.
INSCHRIJFGELD 10 CT. LEESGELD 3 CT.
N. Groenmarkt 22,
geopend: Woensdagsmiddags 34 uur
(voor de kinderen), Woensdagsavonds 8-9,
Vrijdagsavonds 89 uur.
Hagestraat 49,
geopend: Woensdagsmiddags 23.30 uur
(voor de kinderen), Woensdagsavonds
7.308.30, Vrijdagsavonds 7.308.30 uur.
Klarenbeekstraat 60,
geopend: Woensdagsmiddags 1.302.30 u.
(voor de kinderen), Woensdagsavonds 8-9,
Vrijdagsavonds 7.308.30 uur.
Gen. de la Reystraat 17,
geopend: Woensdagsmiddags 3.30—5 uur
(voor de kinderen), Woensdagsavonds
8.309.30, Vrijdagsavonds 8.309.30 uur.
Rijksstraatweg 304,
geopend: Woensdagsmiddags 2.303.30 u.
(voor de kinderen), Dinsdagsavonds 89,
Vrijdagsavonds 89 uur.
Eerst naar LINKS,
dan naar RECHTS
uitkijken vóór u
oversteekt, en....
even uw beurt af
wachten. (Neem lie
ver een latere tram
dan., de auto van
den „Eerste Hulp
dienst".)
