Zoekt gij betrouwbaar
Personeel
Plaats een „Omroeper"
voor 80.000 gezinnen
De Nobelprijs
HAAGSCHE ZEDENZAAK
DONDERDAG 19 NOVEMBER 1936
VOOR DEN KANTONRECHTER
De wapenstok
Merkwaardig devaluatiegevolg
Roekelooze rijders
Kwartetten-concours te Santpoort
ANNEXATIE AMSTERDAM-
SLOTEN
Twee pensioenkwesties voor
Ged. Staten
De beslissing van Ged. Staten volgt later.
R.C.H.Stormvogels
ZANDVOQRT
-J#
Is er een moord
gepleegd
Een anonyme aanduiding
De Valutamarkt
Depreciatie van den gulden met
ruim 2OY2 pCt.
Een aanval op Taolin
Na de ontploffing te
Saint Chamas
Een filmmagnaat bij
Z.H. den Paus
Papee gaat heen
PROF. MENGELBERG TERUG
GEKEERD
Bericht over het verlies van
partituren fantasie
HET EXTRA-UITVOERRECHT
Door het college van gedelegeer
den aangenomen
Nood-ordonnantie
ZEEVISCHDISTRIBUTIE
Koolvisch naar Limburg
DUIVEN EN KIPPEN NAAR
LONDEN
Voor natuur- en schei
kunde
Een nadere mededeeling van
minister van Schaik
HET VORSTELIJK HUWELIJK
De feestviering in de residentie
Helers van goedkoope kaas
Interimdividend Deli Mij.
Kon. Holl. Lloyd
In de Woensdag gehouden gewone vergadering
van den Kon. Holl. Lloyd, zijn de jaarstukken
van 1935 met algemeene stemmen goedgekeurd.
lplllllllllllllllltllllllllllllllllllllllllll!lllllllllllllllllll!lllllllllllllll!IIII]llllllll!ltlIllllllllllllllilllllllllllllllIIIIIIIIUI
fiiMiiiiiiiiniiiniiiiiiiiiiMiiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
NIEUWE HAARLEMSCHE COURANT
giiiiiiiiiiiiii[iiiiiiiiii!ti]ii!EiuiiE|]|irtiiiiniiiitiiiii[iiiiiEi!Eiitiiiifiiiii[i]iiriuitrniit[i[i!Li!iiitiiinniiiEiiiiriitirfiii!^
^iiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiimiiii
STAD
Sedert eenige jaren is de Groote Houtstraat
(en ook andere straten van Haarlem) zoowat
dagelijks het terrein, waar personen van diverse
schakeeringen allerlei politieke geschriften aan
den man en de vrouw willen brengen. Wij mo
gen ons in Haarlem gelukkig prijzen dat derge
lijke colportage hier, op een hooge uitzondering
na, zeer rustig geschiedt en geen Spaansche fu
ries te zien geeft. Niettemin had een politieke
colporteerder op 16 October jJ. in de Groote
Houtstraat zijn „beroep" (voor velen is de col
portage al zoo iets geworden!) uitgeoefend, ge
wapend met een wapenstok. En daar hij hier
voor geen vergunning van de politie had gekre
gen, moest hij voor den kantonrechter terecht
staan. De man, een 25-jarige loswerkman, be
riep zich op de vele vechtpartijen, die in andere
steden bij colportage de ru^T komen verstoren.
De rechter vond echter, dat men dergelijke
vechtpartijen slechts heftiger en bloediger
maakt, als men daarbij wapens gebruikt, zoo-
dat. hij de noodzaak van dat wapen niet aan
wezig achtte. Conform den eisch werd de man
dan ook tot 10 boete of 6 dagen hechtenis
veroordeeld.
Zooals gebruikelijk werd ook op deze Woens
dagzitting weer een rits overtredingen van de
Arbeidswet behandeld. Daarbij was ook een
merkwaardig geval, een gevolg eigenlijk van
de.... devaluatie. Een 42-jarige bedrijfsleider
van een zaak in heerenkleeding in de Groote
Houtstraat te Haarlem stond n.l. terecht omdat
hü op een avond eind September zijn arbeiders
zonder vergunning van de Arbeidsinspectie had
laten overwerken. De man beriep zich op over
macht. Door de devaluatie was n.l. de verkoop
driedubbel gestegen en daarmede ook het werk
geweldig, en wel zoodanig dat de Arbeidsbeurs
hem geen arbeiders kon verschaffen in voldoend
aantal om het werk overdag te kunnen afma
ken. En dat in dezen tijd van enorme werk
loosheid
Noodgedwongen had de bedrijfsleider toen 7
arbeiders des avonds laten overwerken.
De rechter hield met een en ander rekening
en veroordeelde hem tot zeven geldboetes van
4 subs, zeven maal 2 dagen hechtenis.
Als men zoo'n kantongerechtszitting bijwoont,
dan staat men versteld over het aantal men-
schen, dat er op den openbaren weg blijkbaar
naar solliciteert om om zeep geholpen te wor
den. De eene weggebruiker is nog roekeloozer
dan de andere. Den weg plotseling oversteken
zonder uit te kijken, naar rechts of links uitwij
ken zonder teeken te geven, met 75 K.M. snel
heid per auto op den gevaarlijken en drukken
Heerenweg voorbij een reeks zijstraten suizen,
plotseling op den weg staan blijven zoodat het
achterop rijdend verkeer niet tijdig kan stop
pen, rechts geen voorrang verleenen, met een
bakfiets rijden, zóó hoog opgeladen, dat de be
stuurder niet over de lading heen kan kijken en
een kinderwagen aanrijdt, te dicht achter een
voorgaanden auto rijden, het is slechts een
bloemlezing van de dagelijks terugkeerende ver-
keerszonden. Meestal loopt het gelukkig goed af,
toevalligMaar een herinnering aan de ver
keersovertreding behoudt men toch: de boeten,
die meestal vrij hoog zijn!
Ter gelegenheid van zijn 10-jarig bestaan,
organiseert Santpoorts Gemengd Dubbel Kwar
tet, directeur Henk Arisz, op Tweeden Kerstdag
in „De Weyman" een concours voor kwartet
ten.
Te dien einde heeft zich een uitvoerend
comité gevormd, bestaande uit de heeren G. J.
Bienekamp, voorzitter, J. A. Vallentgced, secre-
In een openbare zitting van Ged. Staten van
Noord-Holland is Woensdagmiddag behandeld
een beroep van den oud-burgemeester van Slo
ten en een oud-commies en ambtenaar van
den Burgerlijken Stand van de voormalige ge
meente Sloten inzake toepassing van de annexa
tiewet 1921, waarbij de gemeente Sloten door de
gemeente Amsterdam werd geannexeerd.
Eerst werd behandeld de zaak van den oud
burgemeester jhr. v. Suchtelen van de Haeren,
die meende aanspraak te mogen maken op een
grooter bedrag aan pensioen, dan hem thans
door de gemeente Amsterdam was toebedeeld,
waarbij hij zich beriep op artikel 20 van de an
nexatiewet. De gemeente Amsterdam zou zich
n.l. niet gehouden hebben aan de bepaling vol
gens welke oudere ambtenaren, die na de
annexatie niet meer in aanmerking zouden kun
nen komen voor herplaatsing, een hooger pen
sioen zouden genieten dan jongere, die nog wel
in een andere functie werkzaam zouden kun
nen zijn. Amsterdam zou zich in zijn verweer
hiertegen beroepen op enkele oude wetten;
welke deze zijn, is volgens den oud-burgemeester
nooit gebleken.
Mr. I. Prins trad op namens de gemeente Am
sterdam en zette uiteen, dat volgens het systeem
van den oud-burgemeester deze eigenlijk le
venslang zijn oud salaris zou behouden, hetgeen,
zooals jhr. Van Suchtelen op een vraag van
den voorzitter te kennen gaf, ook diens bedoe
ling was.
Daarna werd de zaak behandeld van den
oud-commies en ambtenaar van den Burgerlij
ken Stand, die na de annexatie van Sloten in
dienst van de gemeente Amsterdam was getre
den en uit dien hoofde thans ook pensioen ge
niet. In zijn functie in Sloten genoot hij n.l. een
salaris van 4950, doch in Amsterdam ƒ5200.
Aangezien volgens de annexatiewet het pen
sioen van een ambtenaar, die vroeger tot de ge
annexeerde gemeente behoorde, moet worden
berekend naar het hoogste salaris, dat hij in
zijn laatste betrekking heeft genoten, meende
dè oud-commies, dat dit pensioen berekend
moest worden volgens een salaris van 5200, een
en ander in verband met de bepalingen in de
Pensioenwet.
Mr. Prins voerde aan, dat de oud-commies een
eigen systeem van billijkheid had ontworpen en
dat de Pensioenwet hier geheel buiten staat:
het pensioen moet worden berekend naar het
hoogste salaris, dat de ambtenaar in zijn oude
functie in Sloten heeft genoten.
taris; A. H. de Graaf, penningmester; J. A.
Westerhoven, S. J. Wittebrood en A. van Pel.
Dit comité is reeds met een belangrijk deel
van zijn werkzaamheden gereed gekomen.
Om te beginnen heeft het een zeer deskun
dige jury, bestaande uit de heeren Jos. de
Klerk, uit Haarlem, Vranken uit Amsterdam,
en Arisz, uit IJmuiden, bereid gevonden de
prestaties der kwartetten te beoordeelen.
Te beginnen met den wedstrijd tegen Storm
vogels op Zondag a.s. zullen voortaan de wed
strijden van R.C.H. weer om 2 uur aanvangen.
Rond de begroeting 1937 We schreven
reeds, dat het college van B. en W. bij het op
maken van de begrooting 1937 geen gemakke
lijke taak had, hetgeen allerduidelijkst blijkt
uit de volgende factoren:
Het nadeelig slot van het dienstjaar 1934 be
droeg f 61.648.47. Hiervan werd f 35.000 ge
plaatst op de begrootlng 1937. De rekening
1935 sluit met een nadeelig slot van f 64.529.73;
de vermindering van de uitkeering uit het ge
meentefonds moet worden gesteld op f 11.273.24;
de toenemende kosten van werkloozenzorg en
de vermindering van de gewone bijdrage uit
het werkloosheidssubsidiefonds komen de ge
meente in 1937 te staan op f 32.903.20; de min
dere opbrengst van de personeele belasting
wordt geraamd op f 11.600; de minder gunstige
exploitatie-uitkomsten der gemeentebedrijven
kost f 5.5S8.27; de aflossing van een in 1936
aangegane geldleening bedraagt f 9.000. Bij
deze bedragen, welke in totaal beloopen 'n som
van f 169.904.44 komen nog vier posten, te we
ten meerdere uitgaaf van f 1700 aan het rijk
wegens strandpacht; mindere inkomsten van
de strandexploitatie f 4933; uitgaafpost voor
ziekenfondspremie voor werkloozen moet wor
den verhoogd met f 3100 en de subsidie aan den
gemeentelijken dienst voor maatschappelijk
hulpbetoon wordt f 1000 hooger. Er ontstond een
begrootingstekort van totaal f 164.774.36.
Ten slotte hebben B. en W. de begrooting
sluitend gemaakt door, met gebruikmaking van
de bepalingen van de werkloosheidssubsidie
wet, te ramen een extra-bijdrage in de kosten
van werkloozenzorg, groot f 90.031.20 en een be-
lastingbijdrage groot f 74.743.16.
Huurverlaging goedgekeurd Dinsdagmor
gen is de goedkeuring afgekomen van Ged.
Staten van het raadsbesluit, waarbij de wonin
gen van „Eendracht Maakt Macht" worden
verlaagd met 66 en 56 cent per week met in
gang van 1 October 1936. Hierdoor zijn de
huurprijzen geworden f 4.25 en f 4.50.
Hetgeen dringend nocdig was Herhaalde
lijk en reeds lang is er, ook in den raad, over
geklaagd, dat de verlengde Haltestraat een
onhoudbaar wegdek had. Daar deze weg eigen
dom is van de Ned. Spoorwegen kon de ge
meente niet anders dan aan deze instelling
verzoeken verbetering aan te brengen. Dins
dagmorgen werd het gemeentebestuur verblijd
met de schriftelijke toezegging van de N.S. dat
het wegdek van de verlengde Haltestraat spoe
dig herbestraat zal worden.
Aan het politiebureau Marnixstraat te Am
sterdam is een eenigszins verward en onduide
lijk schrijven ingekomen, waarin vage aandui
dingen worden gegeven betreffende een roof
moord, welke gepleegd zou zijn.
De commissaris van dit bureau richt thans
het verzoek tot de(n) anonymen briefschrijver
(ster) om zich tot het geven van verdere in
lichtingen met het bureau in verbinding te
stellen.
De valuta-markt toonde Woensdagochtend '11
onveranderlijk beeld. Het Pond Sterling bewoog
zich n.l. op 9.049.05 tegen 9.04% het vorige
slot en de Dollar op 1.851.85% (1.85%).
Onder beurstijd waren eveneens fluctuaties
uitgesloten. De Dollar noteerde officieel 1.85%,
zoodat de waardevermindering van den gulden
ruim 20% bedroeg.
PEKING, 18 Nov. (Havas) Van Chineesche
zijde wordt hedenochtend medegedeeld, dat dé
Mandsjoekwo-Mongoolsche troepen een hevigen
aanval hebben gedaan op Taolin. Zij werden
hierbij gesteund door Japansche tanks en bom
bardementsvliegtuigen.
SAINT CHAMAS, 18 Nov. (Havas) Dit de
mededeelingen van de ziekenhuizen, waar de
slachtoffers van de ontploffing in de buskruit
fabriek van Saint Chamas zijn ondergebracht,
blijkt, dat over het algemeen een lichte ver
betering is te bespeuren in den gezondheidstoe
stand van de gewonden.
Op 't terrein wordt de ruimingsarbeid voort
gezet; men vreest, dat nog drie lijken onder het
puin liggen.
Het directie-gebouw is ingericht als „chapelle
ardente" en zonder ophouden brengen er de in
woners van Saint Chamas bloemen.
LONDEN, 18 Nov. Z. H. de Paus heeft
gisteren, naar de „Daily Telegraph" uit Vati
caanstad meldt, den president van de Motion
picture producers and distributors of America,
Will Hays, in audiëntie ontvangen.
Het onderhoud, dat Hays met Z. H. heeft
gehad, duurde een half uur. Bij het verlaten
van het Vaticaan verklaarde de filmmagnaat:
„Mijn bezoek aan den Paus is het hoogtepunt
van mijn loopbaan. Ik stond versteld over zijn
kennis van de film en ik was aangenaam ver
rast, hem zoo frisch van geest en uiterlijk aan
te treffen, vooral na de geruchten, dat zijn ge
zondheidstoestand te wenschen overliet. Wij
hebben gesproken over films en hun techniek,
hun moreele voor- en nadeelen. Z. H. verklaar
de, dat hij sterk voor de ontwikkeling van de
film was, zoolang deze ten doel had, de alge-
meene levensomstandigheden van den mensch
te verbeteren."
WARSCHAU, 18 Nov. (Havas). Het schijnt
thans vast te staan dat Papee, Poolsch com
missaris te Danzig, zal worden benoemd tot
gezant te Praag. Hij zou te Danzig worden op
gevolgd door den officier van den generalen
staf Chodacki, een vertrouwensman van Beek.
Met den nachttrein uit Boedapest, welke pre
cies op tijd te 9.45 uur aan het Centraal Station
arriveerde, is prof. dr. Willem Mengelberg
Woensdagmorgen in de hoofdstad terugge
keerd. Ter begroeting waren er mevr. Mengel
berg, dr. Rudolf Mengelberg en de heer Boisse-
vain, de laatste namens het bestuur van het
Concertgebouw.
De lange, vermoeiende treinreis ten spijt,
was prof. Mengelberg zeer opgewekt en bleek hij
niet het minste bezwaar te hebben om, toen
de verslaggever hem tegemoet trad, het een en
ander te vertellen over zijn optreden in de Hon-
gaarsche hoofdstad, waarbij en passant ook
enkele zaken ter sprake kwamen.
De eerste vraag gold uiteraard het in het te
Eoedapest verschijnende blad „Magyorszag" ge
publiceerde bericht, dat de dirigent een kof
fertje was kwijtgeraakt, waarin de partituren
geborgen waren, welke hij voor de uitvoering te
Boedapest noodig had.
Wel, daar is letterlijk geen woord van waar,
antwoordde Mengelberg lachend. Inderdaad
heb ik geen gevolg kunnen geven aan mijn voor
nemen om in Boedapest Mahler en Bach te
airigeeren, maar dat had een geheel andere
oorzaak. De zaak was dat er niet voldoende
tijd was om te repeteeren.
En nu wij over Mahler spreken, aldus de
dirigent, acht ik het goed dat u eens mededeelt,
aat men in Duitschland geen principieel be
zwaar heeft om een compositie van Mahler in
het programma van een avond op te nemen en
dat men mij er zelfs om verzocht heeft.
Wij brachten het gesprek hierna even op het
bericht, waarin mededeeling wordt gedaan van
de vernieling van Mendelssohn's standbeeld te
Leipzig.
Geloof daar toch niets van, antwoordde
prof. Mengelberg. Ik ben er van overtuigd, dat
van dit bericht geen woord waar is.
Na nog enkele kwesties te hebben behandeld,
eindigden wij dit geanimeerde onderhoud.
BATAVIA, 18 Nov. (Aneta) Gisteren en
heden hield het college van gedelegeerden zich
bezig met de voortzetting van de behandeling
van de ontwerp-ordonnantie betreffende het
extra-uitvoerrecht.
Be ontwerp-ordonnantie werd met 11 stem
men voor en 4 stemmen tegen aangenomen.
Tevoren was een amendement aangenomen,
om het uitvoerrecht op vier procent te stellen,
terwijl een amendement, om den werkingsduur
van vijftien maanden te schrappen met 8
stemmen voor en 6 stemmen tegen was aange
nomen.
BATAVIA, 18 Nov. (Aneta) De directeur
van Financiën is voornemens de regeering voor
te stellen de verdubbeling van het extra-uit
voerrecht en de schrapping van den tijdsduur
van vijftien maanden dezer ordonnantie niet
over te nemen en, in verband met het spoed-
eischend karakter, het ontwerp voor het extra-
uitvoerrecht in den oorspronkelijken vorm, met
toepassing van de korte conflicten-regeling, bij
nood-ordonnantie af te kondigen.
Indien de gouverneur-generaal dit voorstel
aanvaardt, is binnen enkele dagen de afkondi
ging van deze nood-ordonnantie te verwachten.
Vanwege het departement van Sociale Zaken
zijn Woensdag te IJmuiden aangekocht de vol
gende hoeveelheden koolvisch, welke voor distri
butie onder de werkloozen ter beschikking van
de hierna te noemen gemeentebesturen zijn ge
steld: Borgharen 100 kg., Brunssum 50 kg., Eist
(G.) 100 kg., Eijgelshoven 50 kg., Gennep 50 kg.,
Gulpen 10O kg., Heerlen 300 kg., Kerkrade 600
kg., Meerssen 100 kg., Schaesberg 100 kg., Schin-
nen 50 kg., Sittard 50 kg., Ubach over Worms
50 kg.
Elf zendingen rasdülveh en krielkippen zijn
Woensdag naar Londen gevlogen, bestemd voor
de International Poultry Show in het Crystal
Palace. Niet dat deze kippen zulke hoogvliegers
waren, dat zij de vlucht van de lage landen
naar Albions kust in een ruk konden volbren
gen, maar zij zijn keurig in manden verpakt in
de buik van den Jan van Gent van de K.L.M.
van Schiphol en Waalhaven naar Croydon ge
vlogen, in een uitgelezen gezelschap van Neer-
lands edelste duivenrassen.
Ons land zal met 51 duiven en kippen te Lon
den op deze internationale tentoonstelling ver
tegenwoordigd zijn.
Dank zij de medewerking van den bekenden
duivenfokker, den heer R. J. Templeton, werd
de K.L.M. toestemming verleend inzendingen
voor internationale tentoonstellingen zonder
heffing van invoerrechten naar Engeland te
vervoeren.
Als mijlpalen, die den weg markeeren waar
langs de wetenschap voortschrijdt zijn
de namen der Nobelprijswinnaars tevens
getuigen van het diepste wezen van onze cul
tuur. Daartoe behoort de waardeering der
natuurwetenschappen als uitdrukking van den
wil de wereld door verstandelijk kennen aan
den mensch te onderwerpen. Hier is het ideaal
van 'n werkelijken vooruitgang in den loop der
jaren tastbaar verwezenlijkt en voeren ervaring
en denken niet alleen tot een grooter kennis
bezit maar tot een dieper indringen in de ge
heimen van wat ons als stoffelijk verschijnsel
in ruimte en tijd tegemoet treedt. Wat een
maal huiveringwekkend raadsel was voor den
alchemist der middeleeuwen, voor den astro
loog van het Oosten en voor den Griekschen
wijsgeer schijnt zijn oplossing te benaderen.
Dit jaar is het prof. Peter Debije, die
voor de chemie en de geleerden prof. Victor
Hess en prof. David Anderson die voor
de natuurkunde uitverkoren werden. In de toe
kenning van den Nobelprijs eert men in deze
mannen hun geijfalen arbeid en demonstreert
men het verst voortgeschreden punt in den
vooruitgang van de menschelijke kennis. De
wetenschap is internationaal zooals alle groote
cultuurgoederen het zijn en juist de moderne
physica, astronomie en chemie hebben getoond
hoezeer samenwerking en arbeidsverdeeling
over de geheele wereld noodig zijn om den voor
uitgang te verzekeren. In dezen donkeren tijd
van opstand der lagere levensdriften tegen de
zuiverheid van den geest is het een troost en
een bemoediging, dat eerlijke en belangelooze
dienst aan een gemeenschappelijke taak ge
leerden van alle naties en ras,sen vereenigd
houdt. In de vreugde om het jaarlijksch eerbe
wijs aan de geleerden gebracht staat dan ook
het gevoel van nationalen trots op den ach
tergrond. Maar toch ook dit heeft een goed
recht. Ieder mensch is immers ook een lid
van de volksgemeenschap, waarin hij geboren
werd en die door hare historie, haar bescha
vingspeil, maar bovenal door hare zedelijke be
ginselen zijn persoonlijke ontwikkeling de mo
gelijkheden bereidde.
Peter J. W. Debye is Nederlander. Hij werd
in 1884 te Maastricht in een R.K. eenvoudig
gezin geboren. Als bij zoovele groote geleerden
werd de eerste ontwikkeling van den van God
gegeven aanleg in goede banen geleid door de
degelijkheid van zijn milieu en de liefde en
zorg van ouders en vrienden.
Helderheid van verstand verzekert nog niet
een succesvolle geleerdenlooobaan. Het denken
behoeft de stuwkracht der liefde tot werkelijk
heid en waarheid, de geest de bescherming der
nederigheid en eenvoud en de persoonlijkheid
de kinderlijke zonnigheid en onbezorgdheid om
een verdienstelijk talent tot een vruchtbaar
genie te vormen.
Debye bezocht de H.B.S. in Maastricht, deed
in 1901 eindexamen, studeerde in Aken aan
de technische hoogescnool, waar hij reeds in
1905 het ingenieursdiploma verwierf. Dan gaat
het snel voorwaarts. Na zijn knappe promotie
in München, zien wij Debye in 1910 aldaar als
lector en het volgend jaar in Zürich als bui
tengewoon hoogleeraar de natuurkunde docee-
ren. In 1912, op 28-jarigen leeftijd, wordt hij
te Utrecht tot hoogleeraar benoemd en wie het
annuarium der R.K. studenten van 1914 op
slaat vindt daar de bewondering en genegen
heid van zijn leerlingen voor den vriendelijken
geleerde uitgedrukt.
Debye's taak is echter niet aan Nederland
gebonden. Nog in 1914 gaat hij naar Göttin-
gen, het centrum van wiskundig en natuur
kundig denken; in 1919 is hij in Zürich als
hoogleeraar terug en dan later in Berlijn waar
hij thans aan het Kaiser Wilhelminstitut für
Physik een vrije werkplaats bezit.
Toen in October 1935 prof. Kramers aan
Debye de Lorentzmedaille in de Koninklijke
Academie voor Wetenschappen uitreikte werd
uitvoerig de verdienste van het werk van dezen
physicus geschetst. Uit deze schets bleek hoe
veelzijdig de arbeid van Debye geweest is, maar
ook hoe daarin experimenteele vindingrijkheid
en theoretische doordenking vereenigd waren.
Een eigen weg is deze geleefde gegaan, on
afhankelijk en blijvend gericht op een verdie
ping van de kennis der moleculen, waaruit de
materie is opgebouwd.
Zijn proefnemingen over de buiging van het
licht, de electrische geleiding in vloeistoffen, de
interferentieverschijnselen bij den doorgang
van Röntgenstralen door vloeistoffen en gas
sen, zijn theorieën over de soortelijke warmte,
de structuur van vloeistoffen, sterke electrolie-
ten hebben de scheikunde in geheel nieuwe
banen geleid.
De scheikunde, de wetenschap der eigen
schappen en gedragingen der verschillende
stoffen was oorspronkelijk een zuivere erva
ringskennis. Reeds kwam er logische orde in
deze kennis door de ontdekking van het
systeem der elementen, de leer der valenties
enz., maar sinds onzen landgenoot van 't Hoff
in 1901 de Nobelprijs voor chemie werd toege
kend is deze wetenschap steeds meer met de
physica verbonden. Zoo verstaat men, dat de
physicus Debye thans 35 jaar later geëerd
wordt als de meest verdienstelijke geleerde voor
de scheikunde, omdat hij door zijn natuurkun
digen arbeid het inzicht in den bouw der mole
culen heeft verdiept en daarmede de grondbe
ginselen voor de scheikunde hechter heeft ge
maakt.
Debye heeft in alle deelen van de wereld
tezamen met andere geleerden gewerkt. Zijn
invloed is Veelzijdig ook op gebieden waarop
hü zelf niet experimenteerde. Hetmeest be
kende voorbeeld is wel zijn in 1926 theoretisch
afgeleide methode om door middel van hetont-
magnetiseeren van paramagnetische zouten
dichter bij het absolute nulpunt te geraken.
Deze methode werd in het koude laborato
rium ^e Leiden met succes toegepast, waardoor
prof. de Haas in 1935 een temperatuur van
0,0047 graden absoluut kon bereiken. Zoo wer
den door Debye's onderzoekingen vele nieuwe
vraagstellingen mogelijk. Een populair artikel
van zijn hand in de Umschau van Januari 1936
verschenen besluit Debye aldus: „Alleen reeds
het feit, dat nieuwe vragen nu mogelijk ge
worden zijn, is van groote beteekenis en ook
de buitenstaander zal de voldoening en vreug
de van den natuurkundige kunnen meevoelen,
voor wie zich wederom nieuwe jachtvelden
ontsloten hebben."
Inderdaad het werk van Debye is een jacht
naar het edelste, wat de geest najagen kan,
namelijk naar de waarheid.
Debye werd onlangs door den Paus tot lid
van de nieuwe Pauselijke Academie der We
tenschappen benoemd. Voor dezen geleerde
geldt wel in het bijzonder wat de Paus in Zijn
Motu proprio schreef: „Wij hopen derhalve en
wenschen vurig, dat de Academici Pontifici
door middel van hun en Ons Instituut, altijd
meer en altijd beter de wetenschappen zullen
bevorderen. Iets anders vragen wij niet, want
in de vervulling van die edelste taak bestaat
de dienst, dien Wij ten gunste van de Waar
heid van hen verwachten."
Nadat wij uitvoeriger stilstonden bij den per
soon en het werk van onzen katholieken land
genoot, moge thans onze aandacht tot de
Nobelprijswinnaars voor de natuurkunde uit
gaan.
Ook hun arbeid bracht de kennis der stof
een groote schrede voorwaarts en opent nieuwe
perspectieven.
Prof. Victor Hess is Oostenrijker, in 1883
geboren en thans hoogleeraar te Innsbruck en
directeur van het instituut voor stralenstudie.
Hij was het die in 1912 door metingen in een
ballon op 5,3 K.M. hoogte vaststelde, dat van
uit het heelal stralen in onze atmospheer door
dringen en aan een aantal luchtmoleculen een
electrische lading (ionen) geven. Hess is dus
de ontdekker van de cosmische stralen en zijn
onderzoekingen evenals die van anderen heb
ben aangetoond, dat deze stralen wel van een
zelfde soort zijn ais die door de radio-actieve
stoffen uitgezonden, maar o.a. hierin ervan
verschillen, dat zij een veel grooter doordrin
gingsvermogen bezitten. De radiumstralen wor
den door 1015 cM. dikke loodlagen tegenge
houden, de cosmische stralen dringen nog door
50 meter lood heen. Deze stralen bestaan niet
uit golven, maar uit electrische deeltjes, die
met een snelheid bijna gelijk aan die van het
licht zich voortbewegen. Deze deeltjes bezitten
door hun snelheid een enorme energie. Als
maat hiervoor neemt men de spanning in
volts, die aan het deeltje een gelijke snelheid
zou geven. In deze maat uitgedrukt zijn er
deeltjes, die 18 milliard volt energie bezitten.
Een groote vooruitgang in de bestudeering der
cosmische stralen werd gegeven door de z.g.
Wilsonkamer. In deze kamer kan men n.l. de
baan der electrisch geladen deeltjes zichtbaar
maken, doordat men de ionen, welke door de
cosmische straling-deeltjes ontstaan, als con-
densatiekernen in een oververzadigde^ water
damp gebruikt. Door photographie van deze
waterdruppeltjes ziet men als een nevelstreep
het spoor van de baan, die het stralingspar
tikel beschreef. Een geladen deeltje wordt nu
door een magneet uit zijn baan getrokken, en
uit de kromming van de nevellijnen in de Wil
sonkamer kon men de snelheid en lading van
het partikel bepalen.
Het is nu de verdienste van den tweeden
Nobelprijswinnaar voor de natuurkunde in dit
jaar, n.l. C. D. Anderson geweest, door
proefnemingen met de Wilsonkamer het be
staan van positief geladen electronen in de
cosmische stralen te hebben aangetoond.
Tot voor 1932 kende men als oer-bestand-
deelen van de atomen (de kleinste deeltjes dei
elementen) het negatief geladen „electron" en
het positief geladen „proton". Dit laatste vormt
de kern van het atoom en is 1800 maal grooter
dan het electron. Het electron is dus het
kleinst bekende deeltje. Uit de richting van de
baankromming in de nevelkamer van Wilson
had men nu gevonden, dat in de cosmische
stralen ook positieve deeltjes voorkomen.
Door Anderson, die in Pasadena (Californië)
werkte werd in de Wilson-kamer een loodplaat
gebracht. De deeltjes sloegen hier doorheen en
verloren daardoor aan bewegingsenergie. Door
de vermindering in snelheid werd dan de
kromming van de baan in het magnetisch veld
sterker. Uit de waarnemingen bleek nu, dat
deze positief geladen deeltjes niet protonen
konden zijn en zoo kon Anderson het zekere
bewijs leveren, dat er behalve (negatieve)
electronen en protonen nog een andere bouw
steen der materie bestond. Deze bouwsteen
werd het „positron" genoemd.
Deze belangrijke ontdekking is het uitgangs
punt geweest voor onderzoekingen over de
transformatie van electromagnetische golven
in materieele deeltjes (electronen) en omge
keerd. Men noemt dit thans materialisatie en
dematerialisatie van stralingsenergie.
Het is uit den aard der zaak natuurlijk niet
mogelijk in een kort bestek den omvang en
diepte, den historischen samenhang en het toe
komstperspectief der ontdekkingen en theore
tische beschouwingen van de Nobelprijswin
naars Debye, Hess en Anderson te schetsen.
De buitenstaander beschouwt den gang der
wetenschap als een beweging in een bepaalde
richting en ziet hoe natuur- en scheikunde
steeds weer in het wezen der stoffelijke ver
schijnselen doordringen.
Naarmate daarbij zich het inzicht verdiept,
verdwijnen vroegere opvattingen en problemen.
De groote verandering in het physische wereld
beeld heeft dan ook op het wijsgeerig denken
van onzen tijd belangrijken - invloed uitge
oefend.
In een nota naar aanleiding van het ver
slag betreffende hoofdstuk 4 (Justitie) der rijks-
begrooting 1937, deelt de minister van Justitie
ten aanzien van de zaak R. het volgende mede:
Terwijl de Minister moet blijven bij zijn
standpunt, dat hij in dezen niet in bespreking
van de zaak zelf kan treden, wil hij geen over
wegend bezwaar maken om op de beide alge
meen gehouden vragen alsnog het navolgende
mede te deelen:
De voorstelling van zaken, dat de geheele
aanklacht tegen den in het verslag bedoelden
verdachte steunde op de verklaring van een
minderjarigen getuige, is onjuist. Er was tegen
dezen verdachte verschillend ander belastend
materiaal aanwezig.
Voor wat de vraag betreft, samenhangend met
de betrouwbaarheid van dezen getuige, zij me
degedeeld, dat de politie van het eerste verhoor
af rekening heeft gehouden met de omstandig
heid, dat op grond van ook aan haar bekende
feiten, ten aanzien van dezen getuige bijzondere
omzichtigheid vereischt was.
Ofschoon de plannen van het comité voor
de luisterrijke viering te 's Gravenhage van het
huwelijk van Prinses Juliana en Prins Bem-
hard nog niet in alle onderdeelen zijn vastge
steld, kan reeds het volgende daaromtrent wor
den medegedeeld:
Het comité zal een sluitzegel uitgeven, die in
het geheele land binnen enkele dagen verkrijg
baar zal zijn. en waarvan de opbrengst mede
zal strekken 'ter bestrijding van de onkosten
van dit comité.
Namens de Haagsche burgerij zal het vor
stelijk bruidspaar een gouden veder worden
aangeboden, uitsluitend bestemd voor het on
derteekenen van de akte van aangifte van het
voorgenomen huwelijk en van de huwelijksakte.
Onmiddellijk na het aanteekenen zal aan het
Vorstelijk paar worden aangeboden het album,
waarin alle leden van de vereenigingen, die
bij het comité zijn aangesloten, hun handtee-
kening hebben geplaatst. Tal van vereenigin
gen hebben opdrachten en versieringen in het
album aangebracht.
Na het aanteekenen zullen 400 schoolkinde
ren op het plein voor het paleis het Vorstelijk
bruidspaar toezingen. Het ligt in de bedoeling,
dat de Kon. Militaire Kapel zich eveneens zal
doen hooren.
Daarna zal door de verschillende vereeni
gingen het jonge paar een vaandelgroet wor
den gebracht, waartoe uitsluitend de banier
dragers van verschillende vereenigingen zul
len worden tóegelaten.
Herauten te paard zullen in de verschillende
stadswijken den volke kond doen van de
blijde mare. Het ligt in de bedoeling, dat sa
luutschoten en klokkengebeier de heuglijke
tijding eveneens zullen uitdragen. Na afloop
van den vaandelgroet zal een korte wandeling
gemaakt worden door de stad, terwijl op ver
schillende punten muziekuitvoeringen zullen
worden gegeven.
Gedurende de bruidsdagen zullen verschil
lende tooneel- en andere voorstellingen plaats
vinden. Er zullen verschillende kinderfeesten
worden georganiseerd. Zoo zal er op 24 Decem
ber, des middags in de zaal van den Dieren
tuin een zanguitvoering plaats vinden, waar
o.a. zal worden uitgevoerd de Oranje-Nassau-
cantate van Cath. van Rennes, met tekst van
den heer van Dokkum, uit Wageningen. Er
zullen liederen worden gezongen uit alle pro
vinciën des lands en ook enkele Indische lie
deren. Ook zal zich een koor van jongens,
onder leiding van den heer van Elferen, doen
hooren.
Voor de weeskinderen en ouden van dagen zul
len speciale voorstellingen gegeven worden.
Op een der laatste dagen van December zul
len de bij het comité aangesloten vereenigin
gen, ten getale van 418, met haar leden op een
nader aan te geven plaats worden opgesteld.
H. M. de Koningin en het vorstelijk paar zul
len aan de vereenigingen voorbijgaan, waar
door de vereenigingen op deze wijze kunnen ge
tuigen van haar eerbiedige hulde voor de
Koninklijke Familie.
In het Gebouw voor Kunsten en Wetenschap
pen zal een eere-avond worden gegeven, welken
de Kon. Familie en haar gasten zullen bijwonen.
Het Residentie-orkesJ> heeft zich welwillend be
reid verklaard zijn medewerking te verleenen.
De avond zal besloten worden met 'n apotheose,
onder leiding van den heer J. H. van Masten
broek.
Wat de verlichting betreft kan worden mede
gedeeld, dat van Rijkswege reeds toezegging is
ontvangen enkele gebouwen te verlichten.
Het comité zal ook in de ziekenhuizen ver
schillende muziek- en zanguitvoeringen geven,
terwijl ook de armen in de feestvreugde zullen
deelen.
De politie te Monster hield cle vorige week
een knecht van den graanhandelaar S. aldaar
aan, wegens verduistering van groote hoeveel
heden granen, die hij in den loop der jaren aan
verschillende personen had verkocht.
Het is thans gebleken, dat de knecht ook in
kaas handelde, en daarvoor bijzonder een af
zetgebied in 's Gravenzande vond.
De man verkocht dit product tegen een zeer
lagen prijs; terwijl de koopers wel vermoed
zullen hebben, waar de kaas van afkomstig
was.
De politie heeft nu tegen een aantal van
deze personen proces-verbaal opgemaakt, we
gens heling.
De Deli-maatschappij zal van 20 November
as. af een interimdividend van 5 pet. betaal
baar stellen.
-Wat rijden al die menschen ge
vaarlijk vandaag", dacht u immer»
vanmiddag achter het stuur. (Hoe
zegt men dat ook weer van dien
splinter, <Hen balk en vw 009?-)
t
