Een nieuwe loot aan den alouden stam
Weer juichen de lage landen
om een Oranjekind
j
X
I
X
De Friesche tak
der Oranje's
HISTORIE REIKT TERUG
TOT MIDDELEEUWEN
XL
I
STAMVADER WAS STAD
HOUDER ERNST CASIMIR
MAANDAG 31 JANUARI 1938
Onder wisselende en zeer vaak ongunstige
heden aanschouwden de grooten van
Vorstenhuis het levenslicht
omstandig-
ons
Indrukwekkende reeks
Juliana van Stolberg
de stammoeder
T"
Zes weken na zijn dood
werd Willem IV geboren
De geboorte van een Oranjetelg!
Hoe vaak heeft dit bericht ons volk niet in blijdschap gebracht.
En hoe menigmaal heeft dat volk bij dergelijke gelegenheden
riet doen blijken, hoe gehecht het is aan zijn Vorstenhuis!
Vele oude kronieken en schrijvers berichtten over het leven der
Oranje's, dat zoo nauw aan dat der Nederlanden verbonden is.
Mogen wij bij de geboorte van een nieuwen Oranjetelg uit dezen
overvloed van gegevens een bescheiden greep doen.
Onsterfelijke daden door beroemae mannen in voorgaande
eeuwen verricht, hebben steeds gesterkt ten prikkel en ten spoor voor
volgende helden. Doch weinige geslachten ter wereld kunnen wijzen
op een zoo lange rij van groote staatkundigen en krijgsheeren, als de
nuizen van Oranje en Nassau.
Oudheid en adeldom gaan hier aan eikaar gepaard.
Te Dillenburg werd de Groote
Zwijger, grondlegger van
onze vrijheid, geboren
Prins Maurits
Frederik Hendrik
Een aardiae herinnering aan de jeugd onzer- Kroonminsea
Willem U
Willem III
1579 t j
T.
Jan II
(de Middelste)
Graaf van
Nassau- Piez
1613-1664
Elisabeth
G ra vin van
Nassau-Siegen
1504-1661
1550-1599
Simon VII
Graaf v. Lippe
Philips
Graaf van
Waldeek-Pyrmont
1613-1645
Jofcst Herman Simon Hendr.
WillemlY
Graaf v. Lippe
1649-1697
Willem V
Vorst v.Nassau
Prins van
Oranje
1748-1806
Koning WillemH
Prins van
Oranje-Nassau
1792-1849
Karei August
1747-1813
1727-I782
Leopold I
Vorst v. Lippe
1767-1802
1831 -1893
Koning WillemUI
Prins van
Oranje-Nassau
1617-1090 J
Wilhelmina
Koningin v. Ned.
Prinses v. Oranje-N.
geboren 1800
1372-1934
V
Jan Willem Friso erfgenaam en
opvolger van koning stad
houder Willem III
Willem IV
Willem V
S&mJAyal Ln.,ilplland-
Van den stad van Oranje vindt men reeds
omstreeks het jaar 700 gemeld, dat de le
den van dit geslacht als souvereine prin
sen den vorstelijken titel voerden. Ook de
stam van Nassau kan zich op zijn oudheid
beroemen en zoo vindt men in het jaar
682 ai gewag gemaakt van Adolf, graaf van
Nassau en voogd van Hessen.
Het is niet doenlijk hier verder uit te
weiden over de verschillende takken, die
van dezen graaf Adolf gesproten zijn. Ons
oogmerk ls slechts de samenknooping van
het huis van Oranje met den Nassau-Dil-
lenburgschen tak nog eens in de herinne
ring te brengen en in het kort het een en
ander te vertellen over de beroemde voor
vaderen van den nieuwen Oranje-telg.
Claudia, zuster van Philibert van Chalons,
prins van Oranje (den beroemden veldheer
van keizer Karei V), trouwde in het jaar 1515
met Hendrik, graaf van Nassau. Uit dit huwe
lijk werd geboren Renatus of René van Nassau,
die, nadat zijn oom Philibert in Italië in den
strijd was gevallen, den titel en goederen van
het Huis van Oranje erfde. Deze René van
Nassau van Chalons kwam later te Saint Desir
op tragische wijze om het leven en geen kin
deren nalatende, had hij tot zijn erfgenaam
benoemd: Willem van NassauDillenburg, den
oudsten zoon van zijn oom.
Dit is de zoo beroemde Willem de Eerste,
grondlegger van Nederlands vrijheid, Va
der des Vaderlands, gesproten uit het hu
welijk van Willem van Nassau en Juliana,
gravin van Stolberg. Om het eens met de
woorden van een schrijver uit de 18de eeuw
te zeggen: „Te Dillenburg zag dit Pronk
juweel het licht, in den jaare 1523". Wie
zal op den 14den April van dat jaar, den
geboortedatum, hebben kunnen voorspellen,
dat dit kind eens geestelijk met hoofd en
schouders boven zijn tijdgenooten zou uit
steken en tot een van de grootste mannen
der wereldgeschiedenis zou gaan behooren?
Niets zou op dat oogenblik een dergelijke
voorspelling gewettigd hebben. De goederen
van het Huis NassauDillenburg waren
gering, het huisgezin zeer groot.
De Jonge Willem ontving dan ook zijn eerste
opleiding op de hofschool in het slot Dillen
burg, te zamen met zijn vele jeugdige bloed
verwanten. Daar werd de eerste grondslag voor
zijn latere loopbaan op uitstekende wijze ge
legd, want de graaf van Nassau koos voor het
onderwijs de beste leeraren uit. Toen hij dan
ook op 11-jarigen leeftijd als erfgenaam van
Prins René van Oranje als page aan het hof
van keizer Karei V te Brussel verbonden werd,
maakte hij daar zoo'n schranderen indruk, dat
hij spoedig de aandacht van den keizer op zich
wist te vestigen. Dit beteekende ook wel het
einde van de blijde jeugd van den prins, want
de keizer had groote dingen met hem voor en
zoodoende begon de ernst des levens reeds
vroeg voor den jongen Oranje.
Het is niet noodig hier de groote daden
van den lateren Vader des Vaderlands op
te sommen of de vele opofferingen, welke
hij zich voor het welzijn der Nederlanden
getroost heeft, te beschrijven. Vele knappe
pennen hebben dit reeds gedaan en boven
dien: Leeft dit alles niet in de harten der
Nederlanders? Liever willen wij hier even
in het kort ingaan op de familiebetrek
kingen van den prins.
Vier malen is Willem de Zwijger gehuwd
geweest: eerstelijk met Anna, dochter van
den graaf van Buren; ten tweede met
Anna, dochter van den keurvorst van Sak
sen; ten derde met Charlotte de Bourbon
en ten vierde met Louise de Coligny, doch
ter van den groot-admiraal van Frankrijk,
die in den bloednacht van Parijs zoo wreed
werd vermoord.
Behalve aan zeven dochters heeft Wil
lem I het leven geschonken aan drie zonen.
Alleerst Philips Willem. Dit kind, geboren
uit het huwelijk van Willem I mgt Anna van
Buren, werd wel onder zeer gelukkige omstan
digheden geboren. Willem stond nog in zeer
hoog aanzien bij het Spaansche hof en alles
wees dan ook op een groote toekomst van den
zoon. Desondanks is alles geheel anders geloo-
pen, dan de nog jeugdige ouders het zich heb
ben voorgesteld. Reeds jong verloor Philips
Willem zijn moeder en later werd de jonge
prins door den hertog van Alva, die wraak op
zijn vader wilde riemen, van de Hoogeschool te
Leuven opgelicht en naar Spanje ontvoerd.
27 jaren lang heeft Philips Willem daar in
de gevangenschap gesmacht. Eerst in het Jaar
1596 kon hij naar de Nederlanden terugkeeren,
waar hij in 1618 te Brussel kinderloos overleed.
Prins Maurits, die later in de geschiedenis
der Nederlanden zoo'n groote rol zou spelen,
heeft een weinig aangename jeugd gehad. Hij
werd op 13 November 1567 op het slot Dillen
burg, waarheen zijn vader gevlucht was, gebo
ren. Zijn moeder, die geestelijk niet geheel nor
maal was, liet zich weinig aan het kind gele
gen liggen en zijn vader moest zijn geheele
kracht aan de zaak van Neërlands vrijheid wij
den. In het jaar 1575 werd de scheiding tus-
schen zijn ouders uitgesproken en korten tijd
daarna werd de jonge Maurits naar Heidelberg
gezonden, om daar te studeeren. Zijn verdere
jeugdjaren bracht hij in Breda en Antwerpen
door, waar hij bij den aanslag van Jean Jaure-
guy op zijn vader groote tegenwoordigheid van
geest aan den dag legde. In 1583 werd hij inge
schreven als student te Leiden en studeerde
daar klassieke talen en wiskunde. Na den dood
van zijn vader kwam hij op 17-jarigen leeftijd
aan het hoofd van den Raad van State te
staan, terwijl hij korten tijd later tot stadhou
der, kapitein-generaal en admiraal van Hol
land en Zeeland benoemd werd. Tot aan zijn
dood, op 23 April 1625, bleef hij deze functies
bekleeden en bewees hij den Nederlanden bui
tengewoon groote diensten. Weliswaar is hij
nimmer een politicus geweest, maar op militair
gebied was hij zonder eenigen twijfel de kun-
digste man van zijn tijd. Zijn leger was het
beste ter wereld en een leerschool voor vele
buitenlandsche officieren.
Delft heeft de eer gehad, den dapperen
prins en grooten staatsman op 29 Jan. 1584
ter wereld te zien komen. In Juni van dat
jaar werd het kind ten doop gebracht en
genoemd naar zijn twee peters Hendrik IV
van Frankrijk en Frederik III van Dene
marken. In geheel het land heerschte de
grootste vreugde en het is opmerkelijk, dat
de Staten van Holland en Zeeland him
hoop meer op hem dan op Maurits wstig-
den, waarbij intusschen wel het feit, dat»
Maurits' moeder Anna van Saksen in deze
landen weinig populair was, een zekere rol
zal hebben gespeeld. Reeds een maand na
den doop, op 10 Juli 1584, verloor het kind
zijn vader, die onder laffe moordenaars
hand viel. Zijn eerste opleiding kreeg hij
van zijn moeder, de in ons land zoo bemin
de Louise de Coligny.
Ook aan Frederik Hendrik is het niet ver
gund geweest, lang kind te blijven. Op 16-jari-
gen leeftijd had hij reeds zitting in den Raad
van State en nam hij als kolonel deel aan
den slag bij Nieuwpoort, waar hij op het voor
stel van den bezorgden Maurits, om zich te ver
wijderen, ten antwoord gaf, dat hij met zijn
broeder wilde sterven en leven.
Kort voor het overlijden van prins Maurits
huwde Frederik Hendrik met Amalia van
Solms, die hem vier dochters en een zoon
schonk.
Met groote geestdrift werd in deze landen
de geboorte van Willem II, zoon van stad
houder Frederik Hendrik en Amalia van
Solms gevierd. Frederik Hendrik, deze groote
staatsman en veldheer, was niet geheel wars
van uiterlijk vertoon. Zijn hofhouding in Den
Haag was uitgebreid en luxueus en de verza
melplaats van al wat militair de leerschool
van den „stedendwinger" wilde volgen. Geen
wonder dan ook, dat er na de geboorte van
prins Willem II op 27 Mei 1626 groote feesten
en vuurwerken werden georganiseerd.
Willem II, die een zeer zorgvuldige opvoe
ding kreeg, was vier jaren oud, toen de Staten
hem aanstelden tot „Generaal van de Ruiterij
van het Staatsche Leger". En twee jaren later
besloten de Staten van Holland, Zeeland, Gel
derland, Utrecht en Overijsel bij den dood van
Frederik Hendrik diens waardigheden onmid
dellijk en onverkleind op Willem te doen over
gaan. Reeds op 14-jarigen leeftijd huwde prins
Willem met de toen 11 jaar oude prinses Maria
Stuart van Engeland, die echter nog eenige
jaren in Engeland bleef.
In 1647 volgde hij zijn vader Frederik Hen
drik op. Zijn regeeringstijd is niet zeer geluk-
Het slot Oranienstein bij Delft, gebouwd in 1672,
Nassausch Museum
stamslot der Oranjes, thans
kig geweest, wijl hij al spoedig met de zoo
machtige Staten van Holland, die onder lei
ding van Johan de Witt en de gebroeders Bic
ker stonden, in conflict kwam. Willem II wilde
den oorlog tegen Spanje hervatten, maar de
rijke Hollanasche kooplieden wenschten voor
alles vrede en drongen derhalve op een aan
zienlijke vermindering van het leger aan. In
tusschen wist Willem II in zijn strijd tegen de
Staten van Holland den steun van de Staten-
Generaal te verkrijgen. Bekend is zijn aanval
op Amsterdam in Augustus 1650, die echter
mislukte. Toch kwam er daarna een compromis
tusschen Willem II en Amsterdam tot stand.
Korten tijd daarna, n.l. in November 1650 stierf
Willem II op 25-jarigen leeftijd zeer onver
wacht. Er is wel eens het vermoeden uitge
sproken, dat hij vergiftigd zou zijn, maar dit
moet wel als onjuist worden beschouwd.
Onder welke ongelukkige omstandigheden
werd op 14 November 1650 Willem III ge
boren. ijn vader was zes dagen tevoren
gestorven en vooral in Holland en Zeeland
was een krachtige oppositie tegen het Huis
van Oranje. Nog op den dag van zijn ge
boorte ontnamen de Staten van Zeeland
hem de waardigheid van Eersten Edele van
dat gewest.
Met zijn opvoeding belastte zich eerst zijn
moeder en na haar dood, in 1660, zijn groot
moeder Amalia van Solms, die in 1666 wist te
bewerken, dat de Staten van Holland hem
aannamen als Kind van Staat, waardoor hij
geheel onder toezicht kwam van Johan de
Witt, die echter aan Engeland beloofd had
nooit meer een Oranje tot stadhouder van
Holland en Zeeland te zullen benoemen. Toch
is dit tenslotte wel gebeurd en wel in het ramp
jaar 1672, toen de koningen van Engeland en
Frankrijk, de bisschoppen van Keulen en
Munster tegelijkertijd aan Nederland den oor
log verklaarden.
In dezen hachelijken tijd dus werd Willem III
tot stadhouder benoemd en inderdaad wist hij
door groot politiek inzicht en militaire kundig
heid langzamerhand den toestand voor de Ne
derlanden weer te verbeteren.
Willem III was getrouwd met Maria Stuart,
dochter van koning Jacobus van Engeland. De
Britten moesten echter weinig van dezen ko
ning hebben en op hun verzoek kwam prins
Willem met een machtige vloot naar Engeland,
waarop zijn schoonvader vluchtte en hij en
zijn gemalin tot koning en koningin van En
geland werden gekroond (1689). En hij heeft
geregeerd als koning van Engeland en stad
houder van de meeste provinciën van Neder
land tot aan zijn dood op 19 Maart 1702:
„Die na zijn's Vaders doodt een Weeskindt
was geboren;
Die het Stadt-Houderschap door dwang
had afgezworen;
Van Jacob was onterft, van Lodewijk berooft,
Draagt nu door 's Hemels gunst drie
Kroonen op zijn hooft."
Willem
Prins van Oranje
Graai v. Nassau
1533-1584
Gehuwd 1503
Louise
de Coligny
1555- 1620
v
1
r
Willem Je Oude
Graaf
van Nassau
1467-1559
Gehuwd 1531
Juliana
Gravin v. Stolberg
Wtrnigerode
^1506- 1580
Jan
Graaf v.Nassau
1536-1606
Gehuwd 1559
Elisabeth
Landgravin van
Leuchffnberg
Frederik Hendr
Prins v. Oranje
Graaf v.
Nassau
11504-1647
Amalia
Gravin v.- Solms-
Braun/els
1602-1675
Gehuwd
162.5
Ernst
Casimir
Graaf van
Nassau-J)iez
1573-1632
bronswijk
1592.-1642.
Nassau-Jiegenfg^f
1561 -1623
Al bert ine
Agues
Primes van
Oranje-Nas53u ptEüwI
1634-1696 rY~i
Wi llem
Frederik
Vorst van
Ghristiaan
<3raaf van
Waldeck.
Wildungen
1505-1637
-v
Hendr. Casimir II
Vorst van
Nisjau-Diei
1657-16 9 6
Magdalena
Gra vin van
Waldeck
j
*rv—
Johan
Lode wijk 1
Graaf van
Nassau-/dstón
1567-1596
-
Maria
Gravin van
Nassau
3huwd|
5 86
1568-1625
Anna Kalhai-ina
Gravin van
Nassau- Idstein
1590-1622
Johan Willem
Fr is o
Vorst v.Nassau-D.
Prins v.Oranje
I687-17U
Christiaan, Lod.
Graaf van
Waldeek-Pyrmont
1635-170 6
Maria Magdalena
Gravin v.
Waldeck-
Wildungen
I6O6- 1671
2eHu we'iiK
-623
Herman A dolf
(jraaf v. Lippe
1616- 1660
Vorst van Nassau
Prins v. Oranje
I71I-I751
Frederik Anton
Ulrich
Vorst v. Waldeck-
Pyrmont
1676H726 a
Graafv. Lippe
1625-1678
Rudolf
Ferdinand
Graaf van Lippe
1671-1736
Frederik
Adolf
Graafv. Lippe
1667-17)8
KoningWillemI
Prins van
Oranje-Nasseu
1772-1843
Frederik
Vorst v. Waldeck
PYrmont
1704-1763
Frederik
Graafv. Lippe
Biesterfeld
1706-1781
5imon Hendrik
Ado |f
Vorst v. Lippe
.1649-1734
George
Vorst v. Waldeck
Pyrmont
Karei
Graafv. Lippe
Biesterfeld
1735-1810
Simon August
Vorst v. Lippe
George Frederik
Hendrik
Vorst.v. Waldeck
Pyrmont
.1769-1845
Ernst
Graaf v. Lippe
Biesterfeld
1777-1840
George Victor
Vorst v.Waldeck
Pyrmont
Emma
Prinses v.Waldeck
Pyrmont
Koningin der Ned.
1870
iaso-|i)3t
Juliana
Prinses der Ned.
Prinses v.Oranje-N.
Hertoginv.Meck.li.
geboren 1309 J
Julius
Graaf v. Lippe
Biesterfeld
1012-1684
Ernst
Graafv. Lippe
Biesterf eld
Regent v.Lippe
|Q642-1P4 (i897jj
Leopold H
Vorst v. Lippe
1796-1051
Lippe Deimold
ui t gestorven
1905
Bernhard
Prins v. Lippe
Bernhard
Graafv. Biesterf.
Prinsv Lippe-
Biesterteld
geboren 19II
Met den dood van Willem III was het
Huis van Oranje in mannelijke lijn van
Willem I af uitgestorven.
Wij moeten nu even in de geschiedenis
der Oranje's teruggaan tot den tijd van Fre
derik Hendrik. Behalve een zoon Willem II
had Frederik Hendrik vier dochters, n.L
Louise Henriëtte, Albertine Agnes, Henriëtte
Catharina en Maria.
De tweede dochter, Albertina Agnes, huw
de in het vorstelijke Kleef op 2 Mei 1652 met
Willem Frederik, vorst van Nassau-Dietz,
stadhouder van Friesland, Groningen en de
Ommelanden. Deze Willem Frederik stamt
mede uit den Nassau-Dillenburgschen tak,
want zijn grootvader was Johan, broeder van
Willem I. Zijn vader, Ernst Casimir, de
tweede stadhouder van Friesland, wordt als
de stamvader van het Huis Nassau-Dietz be
schouwd.
Ernst Casimir, beroemd in de Nederlandsche
geschiedenis, werd in 1832 bij het beleg van
Roermond gedood. Hij liet twee zonen na, Hen
drik Casimir en Willem Frederik. Hendrik Ca
simir was stadhouder van Friesland tot 1640,
toen hij bij St. Jans Steen in Vlaanderen viel.
Hij werd opgevolgd door zijn broeder Willem
Frederik, schoonzoon van Frederik Hendrik.
Deze kwam in 1664 bij een ongeluk met een
pistool om het leven en werd opgevolgd door
Hendrik Casimir, den eersten erfstadhouder van
Friesland. Hendrik Casimir had twee zonen,
Willem George Frizo, die slechts een jaar leefde,
en Jan Willem Frizo.
Jan Willem Frizo, stadhouder van Fries
land en Groningen, was nu door Willem III
als erfgenaam en opvolger aangewezen. In
Holland en Zeeland volgde echter het twee
de Stadhouderlooze Tijdperk (17021747)
en practisch kon Jan Willem Frizo dan ook
weinig met zijn erfenis uitrichten, zulks
temeer niet, wijl de koning van Pruisen, een
kleinzoon van Frederik Hendrik, hem deze
betwistte. Om deze erfeniskwestie te regelen
trok Jan Willem Frizo op 14 Juli 1711 uit
het zuiden des lands naar Den Haag. De
boot, die hem over het Hollandsch Diep zou
zetten, sloeg echter om en de Friesche stad
houder verdronk.
Op 27 Juli 1731 schreef een zekere van Effen
in den Hollandschen Spectator over dezen
Oranje:
„Zijn leven is wel korter, maar glorierijker
dan dat van Achilles geweest. Indien de helden
niet leven dan om een onsterfelijke glorie te
verwerven, dan is uw leven, groote prins, lang
genoeg geweest, want die uwe deugden en over
winningen oprekent, zal nooit gelooven, dat vier
en twintig jaren de palen zijn van zooveel brij
en van goedheid en dapperhgjd."
Dat de Hollandsche Spectator met dit artikel
den regenten van dien tijd veal pleizier zaï
hebben gedaan, is niet aannemelijk, want deze
waren, bezorgd voor eigen macht, tegen alles
wat Oranje heette.
Dit moest in zijn jonge jaren ook de zoon van
Jan Willem Frizo bemerken.
Maria Louise van HessenKassei, echt-
genoote van Jan Willem Frizo, schonk 1
September 1711, dus 6 weken na den tra-
gischen dood van den vader, het levenslicht
aan Willem Karei Hendrik Frizo, den lateren
Willem IV. Vreugde heerschte er echter niet
bij deze geboorte. In Leeuwarden, waar het
kind op 10 September gedoopt werd, treurde
men nog over het verlies van den voortref-
ferijken Jan Willem Frizo, en in Holland en
Zeeland zagen de regenten den Oranjetelg
met spijt ter wereld komen. Vele goederen,
die den prins als erfgenaam van Willem III
toekwamen, werden door den Pruisischen
koning in beslag genomen, zonder dat de
Staten van Holland zich daartegen ver
zetten. En bij den Vrede van Utrecht in
1713 werd er zelfs met geen woord over
's prinsen goederen gerept.
Zijn moeder liet hem studeeren aan de hoo-
gescholen te Franeker en Utrecht. In 1720 werd
hij stadhouder van Gelderland, in 1729 van
Groningen en 1731 van Friesland, waar zijn
moeder gedurende zijn minderjarigheid met
het bewind was belast. En in 1747, na het on
gelukkige verloop van den oorlog tegen Frankrijk,
riepen ook de andere provincies hem tot stad
houder uit. Deze functies bleef hij bekleeden
tot 1751, toen hij te 'sGravenhage overleed.
Willem V werd op 8 Maart 1748 geboren.
Men verwachtte van Oranjegezinden kant
veel van hem en met voor dien tijd zeer
groote feesten werd zijn geboorte gevierd.
Zoo was b.v. geheel Amsterdam geïllumi
neerd en vuurwerken werden afgestoken.
Ook deze Oranjetelg verloor zijn vader reeds
jong en kwam daarna achtereenvolgens on
der regentschap van zijn moeder, Anna van
Hannover en van den hertog van Brunswijk
te staan. Vooral deze laatste voogdij heeft
aan Willem V weinig goeds gebracht.
De hertog van Brunswijk was er steeds op
uit zelf alle macht in handen te houden en den
jongen prins geheel van hem afhankelijk te
maken. Daarbij wist hij echter steeds alle ver
antwoordelijkheid op dezen Oranje te schuiven,
zoodat de ontevredenheid over den gang van
zaken zich steeds tegen hem keerde.
In 1795 volgde daarop voor Nederland een
kwade tijd. De troepen van de Fransche repu
bliek vielen onder generaal Pichegru Nederland
binnen en Willem V moest naar Engeland vluch
ten. In het jaar 1799 deed hij nog aan het
hoofd van een corps vrijwilligers een ..vergeef-
