D
De Armada en de Hollanders
w
Pastoor W. M. Bosch in Aerdenhout
Waar
dat is?
CEBUT0-8UREAU
N'
25 jaar priester
Kort en volledig
Voor de Vlaamsche kust
MAANDAG 8 AUGUSTUS 1938
Twee kinderen te water
Doordat de pruim in zijn mond
verschoof, geraakte ook de
redder in nood!
TWEE MIJNENVEGERS
IN HAARLEM
Tijdens de feesten
HET REGEERINGS-JUBILEUM
Een man ernstig gewond
Vechtpartij in de woonschepen-
haven
Programma Radio-Centrale
DE TRAMBAAN BIJ
SASSENHEIM
Interessante bijzonderheden over
de omlegging
STAD
UWS
Onder de vele voortreffelijke priesters van ons
Bisdom, die dit jaar op Maria Hemelvaart een
jubileum vieren, is ook de pastoor van Bent
veld, de zeereerwaarde heer W. M. Bosch.
Vijfentwintig jaar geleden ontving hij van
zijn Bisschop zijn priesterzending en wij we
ten, dat Z.H. Exc. Mgr. A. J. Callier z.g. in
die dagen wel zeer in het bijzonder dacht aan
de zoo moeilijke zielzorg in de groote steden.
Welnu: met uitzondering van de twee eerste
jaren van zijn priesterschap, welke hij in het
toen nog landelijke Oud-Schoten doorbracht
en bijna vier jaar kapelaan in de Kathedraal
van Haarlem, heeft hij zijn kapelaansjaren in
Amsterdam gearbeid, en een ijveriger, een
vastberadener, een stoutmoediger groote-stad-
Priester dan kapelaan Bosch is geweest, heeft
Mgr. Callier zich stellig niet kunnen voorstel
len.
Als propagandist en apologeet, zoo kennen
de Amsterdammers hem het best.
Na zijn twee Schotensche jaren werd hij in
de volkrijke parochie aan de Van Lennepkade
Werkzaam gesteld en bij de eerstvolgende ver
kiezingen trok hij reeds op in de voorste rijen
der propagandisten.
Hij was toen nauwelijks vier jaar priester,
maar zijn verrassend veelzijdig redenaarsta
lent stak niet alleen den propagandisten een
riem onder het hart, doch was allen katho
lieken Amsterdammers een openbaring en ver
kwikking.
In dien tijd werd ook gedurende den winter,
Pp de Stadhouderskade een apologetische cur
sus gegeven, die een geweldig succes had. Vijf
tienhonderd toehoorders was geen zeldzaam
heid. Als spreker trad o.m. op de tegenwoor
dige Bisschop van Haarlem, Z.H. Exc. Mgr. J.
P. Huibers, toen pastoor te Amsterdam; voorts
de bekende rector van Dorp en pastoor van
Noord. Ook kapelaan Bosch werd er voor aan
gezocht eh aanvaardde die niet gemakkelijke
taak. Toen de cursus later werd opgeheven,
Zette hij op verzoek van zijn pastoor zijn apo
logetische preeken voort in de kerk van den
H. Vincentius aan de Van Lennepkade.
In zijn Amsterdamschen tijd kwam een
kleine onderbreking toen zij geestelijke over
heid in hem ook musicale talenten ontdekten
on hij tot kapelaan van de Kathedrale kerk
benoemd werd, tevens belast met de leiding van
het kathedrale zangkoor.
Bijna vier jaar van begin 1923 tot einde
1926 was hij hier werkzaam en er zijn wei-
hig organisaties in onze stad, die in die vier
jaar niet genoten hebben van zijn boeiend
Woord.
Weer ging hij daarna terug naar Amster
dam, thans als kapelaan van de St. Willi-
brord.
Kort daarop werd hij algemeen leider van
tie gezamenlijke Amsterdamsche Propaganda-
clubs.
Met behulp van eenige getrouwen trok hij er
toen een half jaar lang bijna dag aan dag op
uit om propagandisten te winnen. Het gevolg
Was, dat er tegen den verkiezingstijd niet min
der dan elfhonderd gereed stonden om den
strijd te aanvaarden voor de candiatuur van
Jhr. Ruys de Beerenbrouck, dien men in het
roode Amsterdam als trekpaard van de ka
tholieke lijst had gewenscht. Er werden prach
tige vergaderingen gehouden en het resultaat
Was verbluffend. Het katholieke stemmencijfer
Werd een record.
Intusschen belastte zijn pastoor hem met het
geven van een apologetischen cursus onder de
H. Mis, welke Zondags om 12 uur in de St.
Willibrord werd gehouden.
Voor kapelaan Bosch moeten deze Zondagen
Wel een hoogtepunt in zijn priesterlijken ar
beid beteekend hebben. De kerk was eiken
Zondag zeer druk bezocht en onder zijn toe
hoorders waren niet uitsluitend katholieken.
In 1933 volgde dan zijn pastoorsbenoeming.
Voor het eerst ging hij ver weg van zijn ge-
hefd Amsterdam. Hij kwam te Hansweert, doch
reeds in Februari 1936 werd een beroep op
hem gedaan voor het pastoraat der St. Gerar-
tius Majella te Amsterdam.
Stormen, die .voor hem bittere beproevingen
Waren, zijn in de laatste jaren door zijn leven
gevaren.
Door al te starre plichtsbetrachting, die in
hchamelijke constitutie geen belemmering
Wenscht te zien om in de voorste rijen te blij-
ven strijden, werd zijn gezondheid geschokt en
bloest hij eenige jaren rust nemen.
Sinds verleden jaar Augustus echter is hij
Pastoor te Bentveld en thans geheel hersteld.
Zelfs heeft hij in de laatste weken niet min-
tier dan vier openbare spreekbeurten vervuld,
Waarvan één op den katholieken landdag van
Hoofddorp. Hij is zeer ingenomen met zijn
standplaats en heeft vooral groote waardee
ring voor zijn parochianen. In de kerk werd,
sinds hij pastoor werd, een nieuw altaar ge-
Plaatst, de kerk werd geschilderd en er kwam
wie zou anders van dezen ras-propagandist
Verwacht hebben? een parochieblad.
Onze Moedér de H. Kerk, heeft in Haar
strijd tegen het ongeloof bidders en werkers,
als het moet, vechters noodig. Beiden zijn
Noodzakelijk om de wereld voor Christus te
Winnen, maar in onzen tijd kunnen wij de
Vechters zeker niet missen.
De intensieve, enthousiaste priesterarbeid van
tien straks jubileerenden pastoor van Bentveld
tiraagt zeer sterk dit kenmerk van dezen tijd.
Het Geloof moet naar buiten worden uit
gedragen, De jubilaris van as. Maandag heeft
Door de tropische hitte trok het water de
tr&hspircerende aardebewoners hevig aan. En
ti'et alleen vrijwillig hebben velen van hen een
ad in de zilte golven genomen, ook onwillens
'Naakten eenige kinderen met het afkoelende
Nat kennis, waaruit ze echter gelukkig onge
deerd gered konden worden. Om 1 uur Zater-
tiagmiddag stond een moeder met haar 2-jarig
pontje op de Amsterdamsche vaart op de tram
le Wachten. Het kind liep plotseling weg en
geraakte spelenderwijze in de vaart, waaruit
bet door den heer C. S., garagehouder aan de
Nrnsterdamschevaart, is gered. Het had geen
etsel bekomen.
Om half drie denzelfden middag viel een 6-
priB jongetje in den Burgwal. Een 46-jarige
Joswerkman sprong hem na maar bij zijn red-
tiihgspogingen verschoof de pruim in zijn mond
daardoor hij bijna stikte. In ieder geval kwam
er van het redden niet veel meer terecht. Hij
bloest hier zelf gered worden, hetgeen een an
dere, ditmaal 27-jarige loswerkman volbracht,
tiie het jongetje met zijn mislukten adspirant-
edder op het droge bracht.
dat gedaan in een grootstad als Amsterdam,
onder de allermoeilijkste omstandigheden en hij
heeft dat met succes gedaan. Hij heeft gevolg
gegeven aan de roepstem van zijn Bisschop, hij
heeft zijn zending naar best vermogen ver
vuld.
Daarom is er reden om O. L. Heer te dan
ken voor den zegen, welke Hij aan dit pries
terleven heeft willen schenken.
De voorzitter der afdeeling „Haarlem" van
„Onze Vloot" deelt ons mede, dat, na een be
spreking met het bestuur der vereeniging „Ko
ninginnedag", alhier, door hem bij den mi
nister van Defensie een verzoekschrift is inge
diend met als reslutaat, dat na de vlootdemon-
stratie voor Scheveningen op 3 September a.s.
twee mijnenvegers naar Haarlem zullen opstoo-
men. Deze twee schepen, Hr.Ms. Jan van Gelder
en Willem van Ewyck zullen dan van Zondag
4 September tot Dinsdag d.a.v. in onze ge
meente verblijven.
Muziek bij de feesten
Ter gelegenheid van het 40-jarig regeerings-
jubileum van H. M. de Koningin, zijn door de
verschillende afdeelingen van de Vereeniging
„Koninginnedag" alhier, verschillende feeste
lijkheden georganiseerd, waarvan binnenkort
het volledige programma zal verschijnen.
Als zéér bijzondere attractie mag echter reeds
nu genoemd worden de opvoering van een
Oranje-Cantate, met reidansen en lintenspel.
Deze Cantate, welke wordt opgedragen aan
H. M. de Koningin, is speciaal geschreven en
gecomponeerd door mevrouw S. A. van Heijnin-
gen—de Jong, en zal worden uitgevoerd door
pl.m. 140 meisjes en jongens, kinderen van
leden van den Oranjebond „Prinses Juliana",
afd. Haarlem—Oost van vereeniging „Konin
ginnedag". De piano-begeleiding is in handen
van den heer Andries de Braai. De reidansen
zijn ingestudeerd door den heer H. v. d. Wate
ren.
De geheele tekst, prachtig gecalligrafeerd
door den heer H. Blansert, zal aan H. M. de
Koningin worden aangeboden.
Er is reeds 3 maanden flink gerepeteerd, en
er is héél wat werk aan geweest om de kin
deren zoo ver te krijgen, dat het geheel zal
zal slagen. Nog slechts één maand en de uit
voering zal plaats hebben in de Gem. Concert
zaal.
Het spreekt vanzelf, dat in deze maand nog
heel veel gedaan moet worden. Als men alleen
maar bedenkt, dat voor alle medewerkenden
een costuumpje moet worden vervaardigd, wat
op zich zelf al een heel werk is. Ook de repe
tities gaan natuurlijk met onverflauwden ijver
door, tekstboekjes moeten worden gedrukt, enz.
enz. Wij zijn er zeker van, dat zeer velen de
uitvoering in de Gem. Concertzaal zullen willen
bijwonen, welke zal geschieden op Maandag 5
September a.s. (dus den avond vóór den eigen
lijken datum van het regeeringsjubileum) en
zal aanvangen om 8 uur.
Nadat de Cantate is uitgevoerd volgt een
korte pauze, waarna orgelspel. Ook zullen nog
eenige zangnummers worden ten gehoore ge
bracht door den heer Andries de Braai, bari
ton, met aan den vleugel eveneens mej. Betty
Davelaar.
Reeds zijn verschillende aanvragen om kaar
ten gedaan, zoodat de zaal zeker geheel bezet
zal zijn. Aanvragen van toegangsbewijzen kun
nen gericht worden aan den secretaris G. F.
van Dijk, Damiatestraat 12, alhier en zullen in
de volgorde van binnenkomen worden behan
deld.
We zullen de hitte maar de schuld geven van
de vechtpartij, welke Zaterdagmiddag om 3 uur
in de woonschepenhaven uitbrak. Een der be
woners gaf een anderen een stomp in zijn ge
zicht, waarop de aangevallene een bijl nam en
daarmee den aanvaller op het hoofd sloeg, waar
door een wonde van 4 c.M. diep ontstond. Bo
vendien viel de getroffene in het water boven
op een stuk hout, waardoor hij ook nog een
rib brak. De ongevallendienst verleende de eer
ste hulp, waarna de man per ziekenauto naar
de Mariastichting is overgebracht. De politie
maakte proces-verbaal op.
B. en W. van Haarlem maken bekend, dat
zij ten aanzien van de winkels op den door
de Vrouwen Reisvereeniging „Vrede en Wel
vaart" op 8 Augustus 1038 in het gebouw
„Roxy" aan de Cornelissteeg te houden bazar
ingevolg'e de Winkelsluitingswet 1930 Stbl. no.
460 ontheffing hebben verleend van de ver
bodsbepalingen van die wet in dier voege, dat
die winkels c-p bovengenoemden datum tot des
namiddags 11 uur voor het publiek geopend
blijven, daarin mag worden verkocht en het
verkochte medegenomen.
Vcor de laatstgehouden practijkexamens
Font, Mercurius en Vereeniging van Leeraren
slaagden de volgende candidaten, allen leer
lingen van het Instituut Pont, alhier:
Stenografie Nederlandsch 130 lg. per minuut:
Dames Kok, van der Linden, van Löben Seis,
Tempelman en Woudenberg.
Stenografie Engelsch 100 lg. per minuut:
Mejuffrouw Koppen.
Machineschrijven snelheidsdiploma: Dames
Bergmans, Eebes, Goote, Tempelman en de
heer Werba.
Machineschrijven practijkdiploma: Dames
Dobbenga, Koelemeyer, Leloux, van Löben Seis
en de heeren Klay, de Pater, van Pol, van
Sambeek, Sjoerds en Sleyster.
Boekhouden C. A.: Dames Kann en Schintz
en de heeren van Breemen, Gillissen, de Jong,
Jonker, Luyendijk, Mandema, Mulder Smink,
Verdcnschot, en van Vugt.
Nederlandsch HandelscorresposidentieD*>
rnes Elffers, Lootsma, Pondman, Woelders en
de heeren de Jong, Vettewinkel en Willemse.
Engelsche HandelscorrespondentieDames
Leyh, ven Meyenfeldt, Verheul en de heeren
Berends, Jongejans en Schnitger.
Duitsch Handelscorrespondentie: De heer
Jongejans.
Fransch Handelscorrespondentie: Mejuffrouw
Telchuys.
Dezer dagen heeft de jeugdafdeeling van den
R.K.B.B. een boottocht naar de K.R.O.-studio
gehouden. Per salonboot van de fa. Feye be
reikten de 220 excursisten langs de prachtige
Vechtstrook Hilversum, waar men in groe
pen van 25 personen drie kwartier de schitte
rende studio's bezichtigde. Vooral het geschenk
van Haarlem had natuurlijk de belangstelling.
Om 6 uur vertrok men weer naar Haarlem. Het
jeugdbestuur heeft zeer veel succes gehad met
deze excursie.
Onder auspiciën van den R.K. Bond van
Transportarbeiders „St. Bonifacius" afd. Haar
lem maakt op 25 Augustus a.s. een 65-tal dames
der leden een excursie naar de Lever's Zeepmij.
te Vlaardingen. Met 2 autobussen worden zij
uit de verschillende stadswijken gehaald en ver
trekken des morgens om 8 uur van de Dreef
naar Vlaardingen, waar zij tot 1 uur zullen ver
toeven.
Deze excursie is een van de vele welke de
excursievereeniging van den bond georgani
seerd heeft. De volgende gaat naar v. d. Berg's
fabrieken te Rotterdam. Ze zijn bestemd als
opbeuring en leering voor de werkloozen en hun
Dal gemoedelijke dorpshotel met dat
aardige uithangbord, waar U zoo voor
treffelijk kunt eten?
Dat verklappen we niet. 't Is één van
die uitgezochte adressen .die de erva
ren CEBUTO-leiders overal weten op
te sporen en die tl zelf nooit zou ont
dekken.
6 dg Valkenb.. Eifel, Ardenn. f 40.
4 dg Burg en Bergisch land 24.
6 dg. Ardennen, Luxemburg 48.
6 dg. Harzgebergte47.
Inlichtingen en Reisgids bij:
JAC.
Houtplein 34 -
HEEMSKERK
HAARLEM - Tel. 16448
1 1 I I Tn
REtZEN ZONDER ZORGEN
vrouwen en het bestuur, dat er zich groote op
offeringen vcor moet getroosten, doet er uit
stekend werk mee.
„Weldadigheid naar Vermogen", Sophiastraat 2d.
Er is zóóveel te doen op aarde,
Daardoor krijgt ons leven pas waarde.
Als ge dat thans gaat beseffen,
Zal d'arme geen „nood" meer treffen.
Postgiro 212793 Telefoon 12255
Op den nieuwen rijksweg in de Haarlemmer
meer wordt door vele automobilisten verschrik
kelijk hard gereden. De politie heeft zfch dan
ook voorgenomen in te grijpen en zoo zijn be
reids eenfge prccessenverbaal opgemaakt.
Te Heemstede is in den ouderdom van 62
jaar overleden de heer G. Kruyt, in leven oud
gezagvoerder van de Stoomvaart Maatschappij
Nederland. Heden had de teraardebestelling
plaats.
Voor het te Den Haag gehouden examen in
de Hoogduitsche taal M.O. slaagde voor de
huisacte o.m. de heer N. Bouwhuis uit Haarlem.
Onze oud-stadgenoot, de heer Dick van Ake,
thans wonende te Utrecht, is in Den Haag
geslaagd voor het diploma dansleeraar van de
Ned. Ver. van dansleeraars.
De 'agent van politie van Bloemendaal, de
heer J. Cuperus, is benoemd tot gemeente-veld
wachter in de gemeente Wonseradeel (Fries
land).
Voor het examen Fransch L.O. slaagde mej.
M. S. de Vuyst uit Haarlem; voor het examen
Fransch M.O. acte A slaagde de heer J. W.
Fossen, uit Haarlem.
Het programma van de Orgelbespeling in de
Groote- of St. Bavokerk te Haarlem op Dins
dag 9 Augustus des avonds van 8.159.15 uur
door den heer George Robert omvat werken
van J. S. Bach (16851750) 1. Fantasia c.kl.t.
2. Sonate I; 3. Toccata, Adagio en Fuga c.gr.t
4. a. Nun komrn' der Heiden Heiland; b. Nun
freut euch, lieben Christen G'mein; 5. Fantasia
g.gr.t.
PROGRAMMA DINSDAG 8 AUGUSTUS 1938
Progr. 1: Hilversum II.
Progr. 2: Hilversum I.
Progr. 3: Keulen 810.05; Parijs Radio 10.20;
Keulen 10.50; Parijs Radio 11.20; Radio Nord
12.05; Ned. Brussel 12.20—1.50; Keulen 2.20;
London Regional 3.20; Keulen 4.20; Ned. Brus
sel 5.206.50; Fransch Brussel 7.05; Keulen
7.20; Fransch Brussel 8.20; Keulen 8.50.
Progr. 4: Ned. Brussel 8.00—9.00; Diversen
9.20; London Regional 10.3511.05; Droitwich
11.201.05; London Regional 2.00; Droitwich
2.45—11.50.
Progr. 5: Eigen gramofoonplatenconcert; vroo.
lijk en luchtig programma. 8.0012.00 diversen
e meest geraffineerde vorm van
ijdelheid is prat gaan op zijn
bescheidenheid.
In het Maandblad voor het personeel der
N.Z.H. worden de verbeteringen in den ver
keersweg HaarlemLeiden besproken.
Voor hen zegt de schrijver die dikwijls
de langs rijen wachtende auto s, geflankeerd
door een paar tramtreinen gezien hebben,
moet het vreemd aandoen, den weg bij het
voorbijrijden van den trein bijna geheel ver
laten te zien.
Het gedeelte „PostbrugKlinkenbergerbrug",
waarbij het belang der N.Z.H. nauw betrokken
is, werd in verschillende étappes uitgevoerd.
Allereerst kon men enkele viaducten, waarover
thans het autoverkeer voortraast, temidden der
vlakke landerijen zien verrijzen.
De Postviaduct kwam eerst tot stand en heeft
eenige jaren geheel vrij naast den ouden weg
gestaan. Zij geeft thans gelegenheid, om het
verkeer langs de Haarlemmertrekvaart onge
hinderd te kruisen, en om den nieuwen snel-
verkeersweg te verlaten, of zich daarop te be
geven doch dit is alleen toegestaan in de
richting, waarin het verkeer zich beweegt.
Na den bouw van de Postviaduct begonnen
de werkzaamheden bij den Klinkenberg.
Om den toegang van den ouden Rijksweg
naar de snelverkeersbaan, zoowel voor het ver
keer op den weg als voor het tramverkeer
mogelijk te maken, moest de bestaande Klin
kenbergerbrug verbreed worden; gelijktijdig werd
de Klinkenbergerviaduct gebouwd.
Toen ook deze kunstwerken en eenige
andere in het gedeelte van den snelverkeersweg
tusschen de Haarlemmertrekvaart en de Ring
vaart van de Haarlemmermeer gereed waren,
werd begonnen met den aanleg van de aarden
baan, waarvoor in dit gedeelte ter lengte van
ruim vijf kilometers meer dan een millioen
kubieke meters zand zijn verwerkt.
Toen bleek, dat de bodem in de omgeving van
Klinkenberg geheel uit zand bestaat, is men
voor het verkrijgen van de vorenbedoelde ge
weldige zandmassa op een bijzondere wijze te
werk gegaan.
Voor dit doel werd ter plaatse de beschik
king over een vrij uitgestrekt terrein verkre
gen. Dit terrein werd door graafmachines zoo
diep uitgegraven, tot een voldoende hoeveelheid
water aanwezig was om een zandzuiger drij
vende te houden, welk gevaarte over een vrij
grooten afstand over land moest worden ge
transporteerd.
Deze zandzuiger, die maanden lang onafge
broken heeft gebaggerd en een diepte van ruim
twintig meters bereikte, heeft op een in tie
nabijheid liggend terrein een groot zanddepöt
gespoten. Vervolgens werd het zand door mid
del van zandtreinen naar de plaats van bestem
ming gebracht. Langzamerhand kregen de
dijken en de opritten hun vorm en werden de
tot nu toe alleen staande viaducten gaandeweg
ingesloten.
De spoorbaan moest thans ter plaatse nog
overbrugd worden, waarmede in het voorjaar
1938 een aanvang werd gemaakt en welk werk
na eenige maanden reeds geheel voltooid was.
Onderwijl was men druk aan het werk om
het wegdek op de dijken en opritten aan te
brengen, opdat ten spoedigste de openstelling
van dezen door het autorijdende menschdom
reeds lang verbeiden weg, zoude kunnen plaats
hebben.
Uiteraard had ook de N.Z.H. in dien tijd
niet stil gezeten. Aan het gedeelte nieuwe
trambaan, tusschen Klinkenbergerbrug en
Postviaduct is gelijktijdig van beide kanten
begonnen. Aan de zijde Klinkenbergerviaduct
deed zich evenwel een eigenaardige moeilijk
heid voor.
Toen het tramspoor reeds tot onder de via
duct was gelegd, was men nog druk bezig met-
het zandtransport in de richting naar den
Haarlemmermeer, waartoe een zandspoor noo
dig was. Dit zandspoor lag een paar meter
hooger dan het tramspoor en desondanks moest
dit tramspoor gelegd worden, wilde men op
tijd, n.l. ter geiegenheid van het Internationaal
Wegencongres Juli 1938, gereed zijn.
Opgemerkt zij, dat ook de trambovenleiding
reeds evenver als de tramsporen was nange
bracht, zoodat het tramspoor bereden kon wor
den, de materialen hierover konden worden
aangevoerd. Deze werden over de zandspoor-
baan heen gelost, om op deze wijze verder te
kunnen bouwen.
Ter verkrijging van de zekerheid, dat een en
ander precies passen zou en dat er zoo weinig
mogelijk werk vöor het laatste oogenblik zou
overblijven, werden twee spoorstaven met
behulp van een der electrische locomotieven
door den zanddijk van het zandspoor heen-
gedrukt; zoodoende behoefden, nadat het
zandspoor was opgeruimd slechts enkele dwars
liggers te worden aangebracht om het tram-
spoor berijdbaar te maken.
Eenige honderden meters verder was het
wederom de zandtrein, die een belemmering
vormde; hier was het evenwel geen dijk, maar
een nog te dichten gat in den oprit.
Zooals reeds gezegd, was met den opbouw
aan beide zijden begonnen; vandaar dat gelijk
tijdig ook aan de andere zijde van de spoor-
wegviaduct de trambaan gereed was; het
eerste gedeelte als dubbelspoor met aan het
begin der helling een wissel, zoodat de oprit
van- de viaduct enkelsporig is.
Op het oogenblik, dat de trambaan zoover
gereed was, was ook het zandvervoer afge-
loopen en kon het gat worden aangevuld, zoo
dat vrijwel zonder stagnatie kon worden afge
werkt en het spoor over de viaduct worden
doorgetrokken en beide einden worden ver
bonden.
Op beide punten was als eerste werkzaam
heid tijdelijk een wissel in de bestaande baan
gelegd, waardoor thans omlegging van het
tramverkeer heel gemakkelijk kon plaats heb
ben; slechts één spoor behoefde bij het andere
punt des nachts te worden aangesloten.
De wissel bij de Klinkenbergerviaduct heeft
nog eenige dagen dienst gedaan voor de werk-
treinen, waarmee de materialen van de oude
trambaan vervoerd werden.
Op Zondag 29 Mei behoefde de tram niet
meer te wachten voor de gesloten boomen van
den overweg, terwijl ongeveer twee weken
later de groote snelbaan voor het autoverkeer
werd opengesteld.
Met- de komst der Armada, welke koning
Philips II in het jaar 1588 naar zee
zond om zoo mogelijk Engeland weer
voor de Oude Moederkerk te heroveren, heeft
men ook in dc opgestane Nedeiiandscht ge
westen rektniii reten houden Het was ech
ter in het jaar 1587, het laatste jaar van het
bewind van Leicester, alles behalve „couleur de
rose" in ons dierbaar vaderland.
Met Engelsche garnizoenen in Vlissingen,
Brielle en het fort Rammekens, met een En-
gelschen landvoogd, die zich hals over Kop :n
ce religieveeten tusschen de protestanten on
derling had geworpen en wiens aanhangers in
verschillende steden aanslagen pleegden, ter
wijl door het verraad van zijn onderbevelheb
bers o.a. ook Zutphen aan Parma verloren
ging.
In de Nederlanden besefte men echter heel
goed hoe weinig sympathie men overigens
nog voor de Engelschen meer had dat ais
de Spanjolen Engeland op de knieën zouden
krijgen, het met ons ook gedaan zou zijn. In
verband daarmee zag men zelfs de poging der
Engelschen om prins Maurits op te lichten en
gevankelijk naar Engeland te voeren men
vroeg hem tot dit doel op een Engelsch admi
raalsschip voor Vlissingen te dineeren, maar de
prins was zoo wijs de invitatie af te slaan
over het hoofd.
Nadat koningin Elisabeth eindelijk het mas
ker had afgelegd en duidelijk had doen uitko
men, dat zij op oorlog met Spanje aanstuurde,
werd het echter opeens al lievigheid en vriend
schap wat de klok sloeg. Dit was einde Maart
1588. Vanaf dat oogenblik wordt de toon van
haar staatsstukken aan de Staten-Generaal als
bij tooverslag heusch en minzaam in plaats van
kort en onaangenaam.
Wij hadden er toch ook rekening mee te
houden al wist men dat de Armada voor
alles Engeland bedreigde dat Parma alleen
of in vereeniging met Medina Sidonia een coup
de main zou probeeren om zich van den Schel-
demond en Vlissingen meester te maken. Ook
de Maasmond, het Vlie en de Eems moesten
bewaakt worden. Dus wezen de Staten een bij-
zonderen raad van bekwame en ervaren'man
nen aan om de kustverdediging te organiseeren.
Brielle werd geproviandeerd en in prima
staat van verdediging gebracht, terwijl aan de
Maasmonden en het Brouwershavensche gat
kustbatterijen en veldversterkingen werden op
geworpen.
De raden der admiraliteit lichtten compag
nieën of korporaalschappen uit de steden en
dorpen om eventueele landingspogingen te
kunnen keeren. Gelukkig hebben deze schutters
evenmin als hun Engelsche collega's tegen de
Spaansche veteranen moeten vechten. Dit is
wel zeer ten voordeele van hun persoonlijke
gezondheid en welvaren geweest
Aan alle schepen groöter dan dertig last werd
het uitvaren verboden, terwijl alle bakens en
tonnen buitengaats werden weggenomen en
maatregelen getroffen om alle kapen en ba
kens op duintoppen en torens opgesteld in een
oogenblik te kunnen afbreken.
Langs het strand werden masten opgesteld
om overdag te kunnen seinen met vlaggen wan
neer er onraad zou zijn; des nachts zou men
lichtsignalen geven.
Vele vischsehuiten lagen buiten op brand
wacht des daags zouden zij alarmeeren door
driemaal de zeilen te strijken en weder te hij-
schen; des nachts door het oplaten van vuur
pijlen. Renboden, alarmschoten en het luiden
der stormklokken zouden dan onmiddellijk het
geheele kustgebied alarmeeren.
Men had de beschikking over tweeduizend
kleine koopvaarders, die bewapend konden wor
den. Men had voldoende bevaren musketieis om
deze schepen te bemannen en kon er nog dui
zend naar Engeland zenden voor de scheper,
der koningin.
De opdracht, welke onze vloot kreeg, was, te
beletten dat geen enkel vijandelijk schip van
uit de Vlaamsche kust in zee zou kunnen loo
pen, dat beteekende dus: Parma en zijn leger
opgesloten te houden als een muis in een flesch.
voor welker hals de kat op wacht ligt.
Joos de Mtsor, vice-admiraal van Zeeland, had
weldra een negentigtal schepen onder zijn vlag
verzameld. Deze vloot werd dra met tal van
bodems uit Holland versterkt en toen in twee
smaldeelen gesplitst, welke geplaatst werden
onder het bevel van den vice-admiraal Johan
van Wassenaar, heer van Warmond, en Pieter
van der Does. TOt algemeen opperbevelhebber
der vloot werd daarna nog benoemd Justlnus
van Nassau, luitenant-admiraal van Zeeland.
De grootere schepen kregen order buiten de
banken te blijven, de kleinere gingen bij Vlis
singen en Rammekens liggen, klaar om op het
eerste bevel uit te loopen. Een laatste smaldeel
der om de Zeeuwsche kern samengetrokken
vloot werd naar de Eems gezonden om een oogje
te houden op de scheepsmacht, die de Spaan
sche landvoogd Verdugo daar had samenge
bracht.
Toen men uiteindelijk in Den Haag het be
richt kreeg, dat de Armada in het Kanaal ver
schenen was, werden de Staten-Generaal direct
samengeroepen en vergaderden zij na eene
plechtige godsdienstoefening. De Raad van
State begaf zich naar Zeeland om zoo dicht
mogelijk bij het brandpunt van den strijd te
zijn. In Holland en Zeeland maakte zich be
grijpelijkerwijze van ieder een uiterst nerveuze
spanning meester.
Parma had onder de bedrijven ook niet stil
gezeten en zijn beste vendels en ruiterbenden
samengetrokken om ze over het Kanaal te
brengen zoodra Medina Sidonia den overtocht
zou kunnen dekken. Zeer zeker zou het ver-
chijnen van een dikke twintigduizend man
van de beste troepen ter wereld, versterkc met
het landingscorps van 10.000 man der Armada,
op den Engelschen overwal een feit van ont
zaglijke beteekenis zijn geweest.
Terwijl de Engelschen gemakkelijke lauweren
op de groote vloot, die zij in elk opzicht de
baas waren, gingen veroveren, hielden Zeeuwen
en Hollanders in strenge krijgstucht de haven
van Duinkerken en de andere kleinere Vlaam
sche havens Nieuwpoort, enz. zoo pot
dicht, dat er geen sloep in of uit kon. De ge
zanten van Medina Sidonia, die te Calais van
boord gingen, kenden zich er persoonlijk van
overtuigen, hoe volkomen de blokkade was en
dat ten overvloede het vanaf Duinkerken af
vol lag met gewapende Zeeuwsche en Holland-
sche schepen gereed om direct in te grijpen,
indien het Parma zou gelukken naar buiten
uit te breken. Wat met een poging tot zelfmoord
gelijk zou hebben gestaan, daar Parma's sche
pen totaal ongeschikt waren voor het zeege
vecht.
De toestand ontwikkelde zich zoo, dat de Ar
mada wachtte op het uitloopen van Parma en
Parma op de Armada, om hem dit mogelijk
te maken. De laatste dag van den vijfdaagschen
zeeslag in het Kanaal het gevecht voor Gre-
velingen, waarna de Spanjaarden besloten om
Engeland naar huis te zeilen sloeg alle hoop
van Parma den bodem in.
a dien slag kregen de Nederlanders uit
eindelijk toch ook iets te zien van de
Armada. Een groot galjoen van het Bis-
caysch eskader, dat kreupel geschoten onder
lager wal raakte, kon door een Zeeuwsch schip
van oorlog geënterd werden en genomen. Het
streek echter de vlag niet; de bevelhebber wist
zich met eenige edellieden met de groote boot
in de haven van Ostende te redden, waar hij
zich krijgsgevangen gaf aan de Engelschen, die
deze plaats bezet hielden. De krijgstucht dsr
Zeeuwen was tegen het onverwachte buiten
kansje, helaas, niet bestand. Te vechten viel er
aan boord van dsn Spanjool, wiens dekken vol
lagen met gedooden en gewonden, niet veel,
maar te plunderen des te meer. Dit bracht de
Zeeuwen dra in de bottelarij, waar groote va
ten zware Portugeesche wijn' lagen die de
Portugeezen versneden dronken! en dra begon
een verschrikkelijk bacchanaal, dat overwin
naars en overwonnenen noodlottig zou worden.
De Zeeuwen werkten dsn wijn onversneden naar
binnen, gewoon als zij waren aan jenever en
brandewijn, maar maakten daarmee een lee-
lijke vergissing. Het galjoen had tallooze tref
fers tusschen wind en water en de sponsduikers,
die de Spaansche schepen aan boord hadden,
waren juist bezig die gaten aan den buitenkant
met lood te dichten, terwijl de timmerlieden er
aan de binnenzijde stukken spek en planken
tegen spijkerden. Toen echter de Zeeuwen aan
boord enterden, werden deze werkzaamheden
gestaakt en al wat van de Spanjolen zwemmen
kon, plompte over boord en zwom naar den wal.
Plotseling zonk het galjoen het pompen was
ook gestaakt als een steen naar de diepte
Geen levende ziel werd ervan gered; wat van
de drinkebroers zwemmen kon was te dronken
om het te doen. Men vischte alleen het lijk op
van den veroveraar en de vlag, die de Zeeuwen
gestreken hadden. Met heeft het lijk van den
veroveraar in de Groote Kerk te Vlissingen met
krijgsmanseer begraven en in het gewelf boven
zijn laatste rustplaats de veroverde Spaansche
vlag gehangen. Over de daad der dronkelappen
heeft men den mantel eener liefdevoile verge
telheid geworpen, uitgaande van de veronder
stelling, dat een dronken Zeeuw toch altijd nog
meer eer toekwam dan een nuchteren Spanjool.
Een ander galjoen onder bevel van Don Diego
de Piementel, een der zes maarschalken van de
landingsdivisie der Armada, was ook zoo ver
schrikkelijk wrak en lek geschoten, dat het on
der de kust kwam, om zich óf op het strand te
zetten óf ergens binnen te loopen. Vlaamsche
loodsen, die men aan boord nam, brachten het
opzettelijk tusschen de banken voor de stad
Sluis en daar werd het aangevallen door een
groot aantal kleine gewapende Zeeuwsche en
Hoilandsche schepen. De maarschalk weigerde
zich over te geven, maar blootgesteld aan een
vuur, dat hij bij gebrek aan kruit niet kon be
antwoorden, streek hij tenslotte de vlag, toen
er nogmaals veertig dooden bij hem aan boord
gevallen waren. Als gevangene werd hij aan
boord van het admiraalsschip van Pieter van der
Does gebracht. Ook aan boord van dit verover
de galjoen besteedden de Zeeuwen meer aan
dacht aan het plunderen dan aan het dichten
der lekken. Maar hier ontstond tenminste geen
dronkemansgelag. Officieren en volk werden rijk
aan den buit, die vooral uit gemunt goud be
stond. Het schip zonk echter vóór men het in
Vlissingen kon binnenbrengen. Maar niet dan
nadat het door vriend en vijand verlaten was.
De gekwetste gevangenen werden verbonden en
vrijgelaten naar Vlaardingen. De valide man
schap, ten getale van 150 koppen, werd naar
Holland gebracht en later gerantsoeneerd of
uitgewisseld.
Dit feit van het vrijlaten der gekwetsten doet
onzen voorvadering alle eer aan, temeer daar het
geschiedde in dagen, dat men volgens voor
schrift van Heeren Staten de gevangen Span
jaarden als honden verdronk „de voeten
spoelde", zooals net aan boord heette. Later
hebben wij nog schipbreukelingen der Armada
uit Ierland, die via Schotland naar Parma te
rugkeerden, opgevangen en zonder meer over
boord gesmeten. De Engelschen slachtten alle'
schipbreukelingen, die in hun handen vielen, als
beesten af. Des te meer eert de betoonde cle
mentie de mannen, die er het bevel voor gaven.
De maarschalk en zijn staf-officieren, vijf in
getal, werden eerst naar Den Haag vervoerd en
hebben vervolgens op het kasteel te Medem-
Blik gevangen gezeten, totdat Philips hun rant
soen betaald had. In Den Haag had de maar
schalk een langdurig onderhoud met van Ol-
denbarnevelt.
Nadat Medina Sidonia van Parma bericht
had gekregen, dat hij volkomen geblokkeerd
was en niet alleen met zijn transportschepen
niet naar buiten kon komen, maar zelfs geen
schip met kruit naar de Armada zenden, be
sloot de Spaansche opperbevelhebber wiens
kruit op was door de Noordzee en om Schot
land naar huis te varen. Hiermee was het ge
vaar voor ons voorbij, maar dat wisten wij na
tuurlijk niet dadelijk.
Een Zuid-Wester, die tot een storm aanwak
kerde joeg de Armada buiten zicht van den
wal langs onze kust. Alleen een boot, waarin
o.a. acht Spaansche edellieden, werd door een
visscher van Wijk aan Zee aan land gebracht
en een paar Huisduiner visschers (by Den Hel
der), die buitengaats waren, zijn de eenige Ne
derlanders geweest, die de Armada in een wolk
van buiswater voorbij zagen stuiven en een
laatsten blik konden werpen op de ten onder
gang gedoemde vloot.
Hun rapport maakte een einde aan de vrees,
dat de Armada zou trachten de Noordelijke
zeegaten binnen te vallen. Toen tenslotte uit
Engeland de berichten kwamen van de mas
sale schipbreuk op de Schotsche eilanden en
de Iersche kust, wist men, dat de Armada nooit
meer zou komen opdagen en schreven de Sta
ten-Generaal tegen den 26sten van Slachtmaand
een openbaren dank- en vreugdedag uit.
Te Amsterdam en elders werd de verlossing
door optochten, vertooningen der rederijkers en
met een stevig glaasje gevierd. Maar nergens
met grooter statie dan te Leiden, aan welke
stad Pieter van der Does, admiraal van Hol
land, baljuw van Rijnland en burger van Lei
den, den standaard schonk van den maarschalk
don Diego de Piementel. Deze standaard in
wimpelvorm was zoo lang, dat ze, vastgemaakt
in den sluitsteen van het gewelf in het koor
der Groote Kerk, tot op den grond afhing en
nog opgerold moest worden.
In de gerestaureerde Lakenhal op heden
stedelijk museum kan de bezoeker het droe
vig overschot bewonderen. Het vertoont den ge
kruisigden Christus met het I.N.R.I. als boven
schrift. Boven de rechterknie en halfweg het
linkerscheenbeen eindigt de wimpel. Een droe
vig symbool van het lot, dat de vloot trof, in
zee gezonden om met den degen in de vuist
te trachten de geestelijke eenheid van Europa
zoo mogelijk te herstellen.
Als goed vaderlander kan men juichen over
het feit, dat het uitzenden der Armada op eene
mislukking is uitgeloopen. Want zoowel de ka
tholieke Nederlanders als de Calvinistische zijn
wat het staatkundige aangaat tegenstanders
van de politiek van koning Philips geweest, die
de Nederlanden evenmin vanuit Madrid blij
vend had kunnen besturen als prins Willem of
Maurits het Spanje vanuit Delft of Den Haag
had kunnen doen. Als goed katholiek mag men
echter gerust medelijden met de ongelukkige
bemanningen van de Armada hebben, die voor
zoo verheven doel als hun vorst voor oogen
zweefde het leven lieten. Wat niets te maken
heeft met het feit of die vorst zich misschien
niet in de keuze zijner middelen vergist heeft.
Na drie en een halve eeuw hebben vorst en
Armada recht op eene andere waardeering dan
de traditioneele en gangbare.
S.
at beteekent het tijden in den tijd,
vergeleken bij een eeuwigheid van
gelukzaligheid?
