Gedeeltelijke noodtoestand
afgekondigd
Eenige opluchting na de rede
van Rijkskanselier Hitier
KJ
*i
DIJJERS
m
BOTSINGEN TUSSCHEN
SUDETEN EN TSJECHEN
De defensie van
Britsch-Indië
DE SPANNING DUURT
ECHTER VOORT
m wmm
Het nieuws van heden
DE BAROMETER
VEREENIGDE KATHOLIEKE PERS
DINSDAG 13 SEPTEMBER 1938 - AVONDBLAD
HOTEL - CAFE - RESTAURANT
Uw lunch wordt ook
op het terras geserveerd
DAGBLAD MET OCHTEND- EN AVOND-EDITIE, UITGEGEVEN DOOR DE N.V. DRUKKERIJ DE SPAARNESTAD, HAARLEM
VIER EN ZESTIGSTE JAARGANG No. 21376
In verband met de spanning rond het Sudeten-Duitsche gebied heeft de Tsjecho-
Slowaaksche regeering uitgebreide voorzorgsmaatregelen genomen. Eenige tanks
in de omgeving van Milowitz (Bohemen)
De incidenten krijgen een steeds
ernstiger karakter
Talrijke slachtoffers
Voor 1939 zeven millioen pond
beschikbaar voor de uitrusting
Drie dooden bij een
brand in Indië
Samenzwering te
Marokko?
herkiezingen in Zweden
De Ministers beraadslagen
Noodtoestand afgekondigd
in vijf departementen
Nader wordt bericht:
Het Weeri
Het ergste is niet gebeurd,
maar de toekomst blijft
dreigend"
De reactie te Londen
en Parijs
De reactie te Parijs
li*
1|
Rome zeer kalm
Vestigingsverbod voor
Joden in Libye
In de omgeving van Berlijn zijn oefeningen gehouden met eenvoudige versperrin
gen, die moeten beletten dat gemoto riseerde leger-eenheden snel kunnen
oprukken
Regeeringsmaatregelen
in Estland
In Frankrijk is de Maginot-linie op oorlogssterkte gebracht. De wegen
FranschDuitsche grens vertoonen een oorlogsbeeld
langs de
Unilever niet in hooger
beroep
Geding contra „Zuid-Limburger"
wordt niet voortgezet
Nieuwe lijst van
Defensie-verboden
S.D.A.P. en N.V.V. niet meer
onder verboden organisaties
De bijeenkomst der
Assemblée
Kinderverlamming bij
38-jarige vrouw
Patiënte woont te Hillegersberg
Te Waddinxveen en Gouda
Conflict te Marseille
bijgelegd
JONGEN SPOORLOOS
VERDWENEN
Sinds Zaterdagmiddag niets meer
van hem gehoord of gezien
DIT NUMMER BESTAAT UIT
TWAALF BLADZIJDEN
TJÏ.C. K'tM<WTERD
De Oslo-Staten te
Genève
TEGEN DE VREEMDELINGEN
IN MEXICO
Buitenhof Telefoon 117375 Den Haag
OP VASTENDAGEN
SPECIALE SCHOTELS
MAGER 'MENU
NIEUWE HAARLEMSCHE COURANT
Advertentieprijzen: Per lossen regel 50 el., Ingez.
nriededeelingen 50 cent; idem op pag één 65 cent
per regel. Bij contract sterk verlaagde prijzen Voor
de kleine annonces „Omroepers" zie de rubriek
PRAAG, 13 Sept. (Havas). In
Sudeten-Duitsche kringen is de rede
van Hitier aanleiding geweest tot
een oproep tot opstand. Drie doo-
den en talrijke gewonden vormen de
balans van den afgeloopen nacht.
De incidenten waren van anderen aard dan
dusverre. Voor den eersten keer werd ge
bruik gemaakt van vuurwapens en werden
aanvallen gepleegd op stations, politiebureaux
en postkantoren.
LONDEN, 12 September (Reuter). Officieel
tvordt medegedeeld, dat de Britsche regeering,
•bet het doel de verdedigingsorganisatie van In-
<Uë op een meer bevredigenden grondslag te
Plaatsen, voornemens is de volgende maatrgelen
te nemen:
Het jaarlijksche defensiecrediet wordt met in
gang van 1 April 1939 met een half millioen
Pond verhoogd tot 2 millioen pond. Een bedrag
Van vijf millioen pond wordt beschikbaar ge
steld voor aanvulling en vernieuwing van de
bitrusting van bepaalde Britsche en Indische
eenheden in Indië.
Vliegtuigen zullen naar Indië gezonden wor
sen voor aanvulling van bepaalde escadrilles
Van de luchtmacht. Een deskundige commissie
Van onderzoek zal zich zoo spoedig mogelijk
*tear indië begeven om de financieele en mili-
taire aspecten van het probleem te bestudeeren.
BUITENZORG, 13 September (Aneta) De
sesident van Tapanoeli meldde aan de regee-
Hng, dat te Laembontar (in de Dairilanden)
*®n huis met drie menschen is verbrand.
TETOUAN, 13 September (D.N.B.). De Spaan-
Sche hooge commissaris van Marokko deelt of
ficieel mede, dat in den nacht van 11 Sep
tember verscheidene gewapende personen door
internationale politie te Tanger zijn gear
resteerd, toen zij poogden de Spaansche zone
bereiken. Zij bleken tot een bende samen-
zWeerders te behooren, die een conflict om Ma-
r°kko wilden verwekken.
STOCKHOLM, 13 Sept. (Havas). De ver-
bezingen voor de jaarlijksche benoeming van
®er* achtste deel der leden van de eerste kamer
^ar> den Rijksdag zijn geëindigd. Gekozen wer-
®er> 6 conservatieven, 2 agrariërs, 2 leden van
volkspartij, 9 sociaal-democraten en een
Communist. De conservatieven verliezen twee
etcls, evenals de volkspartij, terwijl de sociaal-
emocraten twee en de agrariërs en communis-
een zetel winnen.
De directeur van het postkantoor te Trink-
saifen nabij Joaehimsthal op de Saksisch-Bo-
beemsche grens werd gedood.
Te Schönpreisel in Noord Bohemen stoot
ten een Tsjechische en een Duitsche menigte
op elkaar. Aan Duitsche zijde viel een schot,
waardoor echter niemand getroffen werd. De
Tsjechen beantwoordden dit schot; twee per
sonen werden gedood.
Wij laten hier de lezing van het Duitsche
nieuwsbureau over het incident volgen:
Kort na de redevoering van Hitier verzamel
de de bevolking van Anssig zich op de Ring
Platz en vormde groote spreekkoren om haar
verbondenheid met het groote Duitsche volk
kenbaar te maken, terwijl het zelfbeschikkings
recht geëischt werd. De betooging zelf veriiep
ordelijk. Ook het afmarcheeren ging zeer regel
matig. Op den terugweg echter werden zij in de
straten van Schönpreisel door geweerschoten ont
vangen. Een' lid van den Freiwilige Schutzdienst,
Hellmuth geheeten, werd doodelijk getroffen.
Ook een zekere Rudolf Vacha, die uit een raam
stond te kijken, werd in den hals getroffen en
bloedde dood. Talrijke getuigen verklaren, dat
er door de Tsjechen geschoten is. De daders
konden nog niet worden achterhaald.
Als gevolg van de incidenten van den
afgeloopen nacht zijn de ministers vanoch
tend te Praag bijeengekomen. De minister
raad zal de maatregelen nemen, welke
worden vereischt door den ernst en den
aard dezer incidenten.
De Sudeten-Duitsche afgevaardigden Kundt
en Rosche zullen overigens over deze aan
gelegenheid door minister-president Hodza
worden ontvangen. De regeering zou inder
daad wenschen maatregelen van buiten
gewonen aard te nemen in overeenstem
ming met de verantwoordelijke Sudeten-
Duitsche leiders.
De Tsjecho-SIowaaksche regeering
heeft besloten den noodtoestand in
vijf departementen af te kondigen.
VERWACHTING: Meest matige Wes-
telijke wind, weinig of geen regen, in het
EE Noorden nevelig tot zwaar bewolkt en
iets koeler, in het Zuiden nevelig tot licht
bewolkt en weinig verandering in tempe- EE
ratuur. EE
Hoogste barometerstand 769.8 te Valentia
Laagste barometerstand 735.6
te Vaasa in Finland EE
Zon op 6.31 - onder 7.20 - Licht op 7.51
EE Maan op nam. 8.33 onder v.m. 10.44
EE 17 September L. K.
Men zou heden den internationalen toe
stand als volgt kunnen samenvatten: Hit
ler's rede heeft in de Europeesche hoofd
steden eenige opluchting gebracht, omdat
men gelooft, dat een onmiddellijk oorlogs
gevaar is afgewend. De spanning duurt
echter onvermBnderd voort.
Chamberlain, Halifax, Simon en Hoare heb
ben, naar verluidt, nog gisterenavond laat de
redevoering van Hitier aan een eerste bespre
king onderworpen. De ministers waren evenwel
van meening, dat nog geen definitieve conclu
sies gemaakt konden worden. Zij besloten daar
om hedenmorgen opnieuw te vergaderen, om de
rede verder te bespreken.
De redevoering van Hitier heeft de wereld in
twijfel gelaten over zijn bedoelingen. Aldus is
het algemeene gevoelen der Engelsche bladen,
welke meerendeels een voortzetting voorzien
van het tijdperk van onrust.
Zoo schrijft de „Times": Hoewel niet gerust
stellend, was de rede niet sterk verontrustend.
Het doel van Hitler's woorden was blijkbaar
den last der regeling op de Tsjecho-SIowaak
sche regeering te leggen. Hitier zeide: „Zeven
millioen Tsjechen kwellen drie en een half mil
lioen Duitschers." Dit is een absurde verdraaiing
van de waarheid, waardoor zijn eigen toegewijde
gehoor zich nauwelijks zal kunnen laten beet
nemen. Het is werkelijk betreurenswaardig, dat
het hoofd van een grooten staat als Duitsch-
land zulken onzin spreekt."
Waardeerende woorden heeft de „Times" voor
Hitler's opmerking inzake het pact met Polen,
het vlootverdrag met Engeland en den defini
tieven afstand van Elzas-Lotharingen.
De „Daily Telegraph" zegt: Het is een on
aangename gedachte, dat Europa wellicht nog
maanden lang in spanning zit, wachtend op het
oogenblik, dat Hitier het resultaat der onder
handelingen goed- of afkeurt.
„Het ergste is niet gebeurd, maar de toe
komst blijft dreigend", aldus is de een
stemmige reactie der Fransche bladen ten
aanzien van Hitler's redevoering.
De „Petit Parisien" schrijft: Hitier heeft de
deur voor besprekingen niet gesloten. Het gaat
erom, of hij de onderhandelingen normaal zal
laten verloopen en of de Gestapo in het Sude-
tenland geen nieuwe ernstige incidenten zal
verwekken, waarin Duitschland een aanleiding
vindt om zijn bedreigingen uit te voeren.
Volgens de „Epoque" blijft de deur open voor
onderhandelingen, maar als Duitschland niet be
vredigd wordt, blijft de weg ook vrij voor het
gebruik van geweld. Er is een hechte Fransch-
Engelsche solidariteit noodig. Alle Franschen
moeten zich broederlijk vereenigen, want het
land is in gevaar. Het is onze laatste kans om
den vrede te redden.
De redevoering van den Fuehrer wordt in
de Duitsche bladen groot opgemaakt weerge
geven.
De „Voelkischer Beobachter" meldt over de
geheele breedte eener pagina: „De Duitsche
eisch voor de Sudeten-Duitschers is zelfbe
schikkingsrecht".
Het „Berliner Tageblatt" gebruikt als kop:
„Hitier vereffent een rekening met Praag".
Over het algemeen verheerlijken de bladen
langdurig de „ondubbelzinnige, maar vredelie
vende taal van Hitier".
Onze Parijsche correspondent seinde heden
morgen:
Zelden zijn de extra edities van de groote
boulevardbladen, welke den tekst van Hitler's
rede bevatten, zoo uit de handen der verkoopers
gevlogen als gisteravond.
Vele Franschen hadden hun radiotoestel op
Neurenberg afgestemd om van de rede, waar
van zij den inhoud wel niet konden omvatten,
toch den toon op te vangen, deze immers maakt,
zooals het Fransche spreekwoord luidt, de
muziek.
De spanning der Parijsche bevolking was in
de eerste avonduren nog onder den invloed van
m
II
het reeds doorgekomen Laatste Nieuws uit
binnen- en buitenland, dat reeds deeis door de
bladen was gepubliceerd.
Het publiek kreeg daarbij kennis van de be
sprekingen, welke de minister-president na af
loop van de kabinetsvergadering gehad had met
de generaals Gamelin, George en Bilette, res
pectievelijk chef van den generalen staf, onder
staf-chef en militair gouverneur van Parijs,
alle drie leden van den oppersten oorlogsraad.
Sterken indruk had vooral ook gemaakt het
sensationeel gebrachte nieuws, dat de door En
geland en Frankrijk reeds genomen voorzorgs
maatregelen thans ook door België en Zwitser
land waren getroffen en „met het geweer aan
den voet versterkte wachten aan de Duitsche
grenzen waren betrokken".
Daar een der eventualiteiten, waarop de man
in de straat zich voorbereid had, was, dat de
rede van Hitler in een of anderen vorm voor
direct een oorlogsverklaring zou behelzen, was
de eerste algemeene reactie op straat er een
van kennelijke ontspanning. De crisis, dat was
duidelijk, had nog geen tragische ontknooping
bereikt, Hitler's rede had noch den angst van
den sombersten pessimist, noch de hoop van
den grootsten optimist in het gelijk gesteld.
Hedenmorgen staan uiteraard nog geen
gezaghebbende uitlatingen uit politieke
kringen ter beschikking. Welke de stelling-
name van de Fransche regeering is, zal
men eventueel eerst kunnen beluisteren
uit het officieele communiqué, dat na den
te houden ministerraad onder voorzitter
schap van den president der Republiek zal
worden verstrekt.
De commentaren der ochtendbladen stem
men inmiddels vrijwel alle daarin overeen, dat
Hitier inderdaad niet de mogelijkheid van een
vreedzame oplossing der Sudetenkwestie heeft
willen uitschakelen. De mogelijkheid van een
gewelddadige oplossing heeft hij daarentegen
ondubbelzinnig ingeschakeld. De conclusie wel
ke getrokken wordt, is dan ook, dat in den stand
van zaken eigenlijk weinig verandering, maar
ook weinig verbetering is gekomen, en dat de
Rijkskanselier nog wil afwachten wat de poli
tiek van onderhandelen, gevoerd in 'n atmosfeer
van intimidatie, voor resultaten zal afwerpen.
Zijn woorden, dat, zoo de Sudeten van de
Tsjechen hun recht niet krijgen, zij dat van
hem, Hitier, verkrijgen zullen, is men wel ge
neigd ernstig te nemen en er niet alleen maar
bluf in te zien.
Volgens de opinie die Léon Blum in de
„Populaire" neerschrijft, schijnt het gevaar
eener Duitsche militaire invasie in Tsjecho-
Slowakije wel afgewend. Hitier zou echter thans
zijn pogingen richten op een infiltratie en ont
binding van den "Tsjechischen staat van binnen
uit. Velen duchten echter nog de mogelijkheid,
dat de Sudeten, door een vermenigvuldiging van
de incidenten, tenslotte in openlijken opstand
tegen Praag zullen komen en dat het Derde
Rijk dan, wanneer Praag dien opstand zou wil
len onderdrukken, ten gunste der Duitsche
broeders in Bohemen zal ingrijpen.
Het is dan ook zeer begrijpelijk, dat de meeste
hoofdredacteuren in hun ochtend-commenta
ren er op wijzen van hoe allergrootst belang
het is, dat, zoolang de Sudeten-kwestie hangen
de is, Frankrijk en Engeland even nauw aan
eengesloten en even waakzaam als tot dusver
blijven en dat Frankrijk zelf zich verre moet
houden van alles, wat op een politieke of
sociale crisis zou gelijken. Elk moment van ver
slapping in de houding der democratieën, zoo
zegt men, kan fataal voor den vrede worden.
De eerste indruk te Rome is, dat Hitler's rede
geen wijziging heeft gebracht in den internatio
nalen toestand, noch in de factoren van het
Sudeten-Duitsche probleem, doch dat zij de
deur open heeft gelaten voor onderhandelingen.
Deze constateering versterkt de overtuiging, dat
het Tsjecho-SIowaaksche probleem langs vreed-
zamen weg kan worden opgelost. Ontegenzeg
lijk heeft men de hevigheid van toon van
den Fuehrer opgemerkt, doch men is van mee
ning, dat hier niet al te groote beteekenis aan
moet worden gehecht, gezien de omstandighe
den en de omgeving, waarin de rede werd ge
houden.
ROME, 12 September. (Stefani). In het
staatsblad wordt een decreet gepubliceerd,
waarbij het buitenlandschen joden met ingang
van heden verboden is, zich blijvend in Libye of
de Italiaansche bezittingen in de Aegeïsche zee
te vestigen.
REVAL, 13 Sept. (D.N.B.). De president van
Estland heeft den duur van den uitzonderingstoe
stand. in het geheele land met nog een jaar ver
lengd. De minister-president verklaarde dat dit
besluit genomen was in verband met den ge
spannen internationalen toestand, terwijl daar
naast de regeering nog een jaar noodig had om
door ingrijpende wetten den innerlijken op
bouw van het land te verstevigen.
Het proces, dat de Lever Brothers en Uni
lever N.V. te Rotterdam aanhangig hadden
gemaakt tegen het te Kerkrade verschijnende
blad „De Zuid-Limburger" wegens het publi-
ceeren van een artikel over het Unilever-con
cern en het uitgeven van het artikel in bro
churevorm, zou heden voor het gerechtshof te
's-Hertogenbosch in hooger beroep in kort ge
ding worden gevoerd, nadat de rechtbank te
Maastricht de vordering van Unilever tot stop
zetting van de verspreiding had afgewezen.
De advocaat van Unilever, mr. Kolfscho
ten, heeft Maandag echter medegedeeld,
dat Unilever afziet van deze behandeling
in hooger beroep.
(Van onzen parlementairen redacteur)
Dezer dagen is een nieuwe lijst verschenen
van voor ambtenaren verboden vereenigin-
gen.
Wij vernemen, dat thans van deze lijst
geschrapt zijn de 9. D. A. P. en het N. V. V.,
zoodat de Defensie-verboden niet meer gel
den voor ambtenaren, die lid zijn van deze
vereenigingen en haar neven-organisaties.
GENEVE, 12 September. (Havas). De Assem
blée heeft als ondervoorzitters gekozen de eerste
gedelegeerden van Engeland met 42 van de 43
geldige stemmen, van Frankrijk met 41 stem
men, van Zwitserland met 40 stemmen, van
Zweden met 39 stemmen, van Siam met 38
stemmen, van Polen met 38 stemmen, van Tur
kije met 36 stemmen en van Sowjet Rusland
met 36 stemmen.
Bij den directeur van den G.G.D. te Rotter
dam is aangifte gedaan van een geval van kin
derverlamming bü een 38-jarige vrouw, in Hil
legersberg woonachtig.
De vrouw is in een der barakken te Rotter
dam opgenomen.
In Waddinxveen zijn Maandag vier nieuwe ge
vallen van kinderverlamming voorgekomen,
waarvan één met doodelijken afloop. In deze ge
meente zijn reeds elf patiënten aan dezq ziekte
lijdende; vijf zijn overleden.
In Gouda heeft de kinderverlamming zich
weer met één geval uitgebreid. Hier zijn thans,
sinds het uitbreken van de ziekte, negentien ge
vallen waargenomen.
PARIJS, 12 September (Havas). Het ministe
rie van Openbare Werken deelt mede, dat in
het conflict in de haven van Marseille een re
geling is tot stand gekomen.
Sinds Zaterdagmiddag omstreeks drie uur
wordt het elf-jarig jongetje Frits Strating,
wonende aan de Molenstraat te Assen, vermist.
De jongen werd omstreeks genoemden tijd
voor een boodschap naar een apotheker in de
stad gezonden, doch nadien keerde hij niet naar
zijn ouderlijke woning terug. Zaterdagavond om
pl.m. 10 uur schijnt hij nog door eenige jon
gens op de markt te zijn gezien.
De burgemeester der gemeente Assen heeft
reeds opsporing verzocht.
Het signalement van den jongen luidt-: lang
1.10 m., tenger, smal bleek gezicht, blond haar,
blauwe oogen, kleine, iets naar boven staande
neus, mond en kin eenigszins scheef, gekleed in
een blauw poloshirt, grijze slipover, zwartflu-
weelen broek, grijze kousen en bruine sandalen.
Noodtoestand in Tsjecho-Slowakije af
gekondigd.
De incidenten tusschen Tsjechen en
Sudeten worden steeds gevaarlijker.
Reactie in de Europeesche hoofdsteden
op de rede van Hitier.
Engeland heeft de jaarlijksche uitgaven
voor de defensie in Britsch-Indië met een
derde verhoogd.
De zitting van den Volksraad is heden
gesloten.
Vlootoefeningen in Ned.-Indië zullen in
den loop dezer maand beginnen.
In Indië bestaan plannen tot het vervaar
digen van films ter propaganda voor
Indië in het buitenland.
Defensieverboden opgeheven voor
S. D. A. P. en N. V- V.
Pater lector J. Dito is gekozen tot voor
zitter van den K. R. O.
Algemeene vergadering van den Alg.
Ned. Zuivelbond te Nijmegen.
Vergadering van den R. K. Hanzebond
„St. Reinoldus" te Valkenburg.
Aantal verkeersongelukken in Juli toont
een. zeer ongunstig beeld.
Weer nieuwe gevallen van kinderver
lamming.
Bij ontploffing in een woning te Heerlen
werd veel schade aangericht; er deden
zich geen persoonlijke ongelukken voor.
DE FIJNPROEVER c-ebpuikt SLAOLIE
OV r\ EN AZIJN
GENEVE, 12 September (D.N.B.). Op uit-
noodiging van den Zweedschen minister van
Buitenlandsche Zaken, Sandler, zijn de verte
genwoordigers der Oslo-staten Zondagmiddag
bijeengekomen voor een officieuze bespreking
van hun houding op deze bijeenkomst van den
Volkenbond.
Men meent te weten, dat de gedelegeerden
der Oslo-staten in de bijeenkomst, waarin de
hervorming van het volkenbondspact wordt be
sproken, opnieuw de houding hebben bevestigd,
zooais deze uiteengezet is in de verklaring,
welke ter gelegenheid van de in Juli te Kopen
hagen gehouden conferentie is gepubliceerd.
MEXICO-STAD, 12 Sept. Een delegatie werk-
loozen heeft een open brief geschreven aan pre
sident Lazaro Cardenas en hem verzocht de
vreemdelingen met staatsbetrekkingen te ont
slaan en door werklooze Mexicanen te doen ver
vangen.
Stand op Dinsdag 1 uur n.m.: 764.6
Vorige stand: 764.1
