st
De zelfstandigheid
der Nederlanden
n.v. NEDERLANDSCHE
SPOORWEGEN
GOEDKOOP REIZEN PER SPOOR:
I SPORTTARIEF
II AVONDRETOURS
JU ACHTDAAGSCHE
ABONNEMENTEN
ALLE INLICHTINGEN AAN DE STATIONS
P.
G. HAJENIOU
SIGARETTEN
SIGAREN
TABAK
N
s
Onze vertegenwoordigers komen U gaarne bezoeken
eschiedenis onzer nationale
Vrijheid sinds de
zestiende
eeuw
-li
^NDERDAG 17 NOVEMBER 1938
BLADZIJDE 9
t^oor K. J. DERKS S. J.
li
L%«59 Dép. 'i duPhin
De indeeling Van ons land in
départementstijdens de
Fransche overheersching
w
13?'
NOORD-NEDERLAND, gedurende de 18de Eeuw van 1740 tot in 1795
AMSTERDAM
RO K I N 92-96
TELEFOON 37494
'S CRAVENHACE
NOORDEINDE 64
TELEFOON 115453
Jfw -- TO.XX nvu "M"
Matste maatregel maakte de afhan-
J^eid van het Rijk practisch zóó illu-
ia dat honderd jaar later, bij den vrede
tej Munster, de band met het Duitsche
iJ^ijk officieel kon worden verbroken
|r.t^er dat er in werkelijkheid iets veran-
!{jj Het gevaar voor het verlies van onze
L handigheid was uit een anderen hoek
lij/1611 opzetten. Filips II hield geen reke-
Met de bestaande privilegiën en wilde
l 6 gewesten, door hem als een onderdeel
Vfi ®panJe beschouwd, gebruiken tot be-
L rinS der Habsburgsche hegemonie.
M dit streven kwamen de gewesten in
hid, eerst Holland en Zeeland, later
iet de andere. De Zuidelijke werden door
krijgsbeleid en de staatsmanskunst van
l'. goeddeels onderworpen, zoodat Wil
lig Vah Oranje, overtuigd, dat de Noorde-
'i,e biet in staat waren uit eigen kracht
zelfstandigheid tegenover Spanje te
C^haven, geen ander redmiddel meer zag
»(jt de souvereiniteit aan een vreemden
tfc1 aan te bieden. De koning van Frank
ly' beducht voor moeilijkheden, weigerde
aanbod. Zijn broer, Frans van Anjou
de opdracht wel aanvaarden, maar
'ae in zijn taak. Was dit niet gebeurd,
ty ^as de mogelijkheid nabij geweest, dat
eiakel van meester hadden verwisseld.
|jt erst onder een vreemde, de Sour
ly 8°ndische, dynastie is ons land, nog
l5, vereenigd met het Zuiden, een poli-
ie e zelfstandigheid geworden. Karei V
;.,1 de idee zijner onmiddellijke voor
al k®rs voortgezet, toen hij in 1544
adderen en Artois los maakte van
(s 'eenroerigheid aan Frankrijk en ln
ti;* de overige gewesten tot een zelfstan-
öeel van het Duitsche Rijk verklaarde.
ba den dood van den Prins van
ie hebben de Staten de richtlijnen,
hem aangegeven, gevolgd. Met voor
,y'eb van het gevaar eener Engelsche
,Jheersching ook Elizabeth was abso-
t^hisch boden zij haar de souvereini
,e over deze gewesten aan. Gelukkig
L.hde ook deze vorstin, die rebellen ver-
en zich tegenover Spanje niet veilig
voelde, te moeten weigeren. Het
waartoe zij bereid was, tegen be-
f\) Hor riwiormnnHpn WflflVJlflri PPTSt
'g der riviermonden, waaraan eerst
!nbarnevelt in 1614 op handige wijze
de £m&
Oriental
Dép. I Dép.
de Frist de !£ms
''Occidental
\Dép.deó -"v
Douches
de i'hseli
/-y-guider-^ j'
K\defls5cl)jupéneurr*x
3 ouches de
la Meuse
Dép.
des douches
u r-' Dtp-
de/Ècau//^
h'&usej^
Infirieurei-
een einde heeft kunnen maken, was een
beperkte hulpverleening onder den graaf
van Leicester. Deze „landvoogd" een ge
vaarlijke titel werd al spoedig verdacht
meer de Engelsche belangen dan de Neder-
landsche te behartigen en aanvaardde, na
eenige jaren van geharrewar met de Sta
ten, de terugreis naar zijn vaderland. Aldus
schoot er, door den natuurlijken loop der
dingen, niets anders over dan op eigen
krachten te drijven. Met andere woorden:
zelfstandig te zijn. Sinds is er geen sprake
meer van geweest, zich onder de hoede te
stellen van welke buitenlandsche mogend
heid ook. De Republiek der Vereenigde
Nederlanden trad sinds 1588 volgens een
bepaling van de Unie van Utrecht als een
zelfstandige gesloten eenheid tegenover het
buitenland op. Zij kon zich deze fierheid
des te gemakkelijker veroorloven, omdat in
hetzelfde jaar Spanje door het verlies van
de Armada door een onherstelbare inzin
king werd getroffen. De veroveringen van
Maurits in de volgende jaren maakten het
aan het buitenland duidelijk, dat onze
zelfstandigheid een niet meer ongedaan te
maken feit was. Frankrijk en Engeland, die
ons vroeger in den steek hadden gelaten,
erkenden door het sluiten van een verdrag
in 1595 de Republiek als volwaardige en
gelijkberechtigde mogendheid. Zelfs Filips
II zag in, dat zijn kansen verloren waren en
trachtte, door de gezamenlijke Nederlanden
aan zijn dochter, Isabella, over te dragen,
de verloren gegane eenheid der gewesten
te herstellen. Maar zijn beschikking kwam
te laat. De Republiek ging haar eigen weg
In 1609 kwam het Bestand, dat feitelijk, nu
ook van Spaansche zijde, onze zelfstandig
heid sanctionneerde. De latere oorlogsjaren
konden hierin geen verandering meer bren
gen, zoodat in 1648 Spanje voorgoed den
strijd opgaf.
Na de Spaansche hegemonie bleek
de Fransche niet minder een ge
vaar voor onze zelfstandigheid.
In 1635 was opnieuw een verdrag van
onderlinge hulpverleening tusschen de
Republiek en Frankrijk gesloten. Het
bevatte twee gevaarlijke bepalingen.
Zuid-Nederland zou tusschen beide ver
dragsluitende mogendheden verdeeld wor
den, zoodat Frankrijk onze nabuur zou
worden, en de verbondenen zouden geen
vrede sluiten dan met onderling goedvin
den. De eerste bepaling bracht ons op het
hellend vlak van expansie, de tweede kon
ons aan den leiband van een groote mo-
genheid houden, wat voor een kleinen staat
altijd riskant is. Van. een verovering van
het Zuiden kwam niets terecht en de vrede
van Munster werd zonder instemming van
Frankrijk gesloten.
Na Frederik Hendrik rustte de leiding van
de buitenlandsche zaken op de schouders
van Jan de Wit. Ook hij wilde niet anders
dan onze zelfstandigheid handhaven, maar
na twintig jaar laveeren viel zijn buiten-
landsch beleid ineen, waarvan hij zelf het
bloedige slachtoffer werd. In 1651 had En
geland, dat onder het dictatorschap van
Cromwell stond, een of- en defensief ver
bond aangeboden. Geleerd door het ver
drag met Frankrijk, weigerde de Groote
Vergadering op dit voorstel, dat onze zelf
standigheid zou beperken, in te gaan.
Daarop volgde een drietal oorlogen, die ons
zelfbestaan tenslotte onaangetast hebben
gelaten, maar die onzen handelsvoorsprong
op Engeland hebben teruggedrongen. Ern
stiger was het gevaar, dat van den kant
van Frankrijk dreigde. Jan de Wit trachtte
het door een vriendschapsverdrag (1662)
te bedwingen. Tevergeefs. Want Lodewijk
XIV had zich als doelwit gesteld de ver
overing van de Zuidelijke Nederlanden en
wie was er borg voor, dat hij aan de grens
der Noordelijke gewesten vredelievend halt
zou houden? Noodgedwongen sloot de Wit
zich, na kwalijk gemeende onderhandelin
gen over een verdeeling of een „cantonne-
ment" van Zuid-Nederland, aan bij de
Triple-Alliantie, waardoor hij ons land de
vijandschap van Lodewijk XIV op den hals
haalde, zonder daarmee de vriendschap van
Engeland te winnen. De wraaktocht van
den Zonne-Koning in 1672 bedoelde niets
minder dan een einde te maken aan onze
onafhankelijkheid. Het grootste deel van
ons land was door den vijand bezet. Met
het oog op de houding van enkele buiten
landsche mogendheden, wilde Lodewijk wel
zoo goed zijn te berusten in den afstand
van een deel van Nederlands gebied, ter
wijl het overblijvende de kruipende houding
van een vazalstaat zou moeten aanvaarden.
Maar stadhouder Willem III was van mee
ning, dat men zich „liever aan stukken
moest laten houwen dan in zulk een ac-
coord te berusten". Zijn woord en voor
beeld verlevendigden den moed, Branden
burg, Spanje, Oostenrijk kwamen ter hulp
V OBSTSJDO
O O (T'VRIl S L A N O
H U Nfi fff GO
t> L» l'UVB)d<;A
i:u\ I'amh
uu
nuucloi
gufde,
",lDR05TAMD T
«■Um
V.OVKR BE
at9 Mftim
V'. I it. i dm
9 MopnUnj*
//«vso
•tt'ffOo oUtflri
Mua.Vriom
KcnttruJrtji'
Hmkfhint.
ToniAnen
■JSKBS
fMn#
iSSEW' VV.
fJUV as w
tf S>Mr'
bïRtA
i --CT-i-
°EJ* sj' nTv.;"<'™*y,Lr#-*™ »•»«-.
J jL H I K ,~U\ r*
(L>e bezittingen van het Huis van Oranje zijn onderstreept). Naar een kaart van C. L. VAN LANGENHUYSEN, Amsterdam, 1880
Sporivereenigingen op
minimum 12 personen.
Dal kosl slechis per persoon en pér k.m.:
EENDAAGSCH VIERDAAGSCH
RETOUR RETOUR
2e kl. 3e ld. 2e kl. 3e kl.
2.88 ct. 2 Ct. 3.61 Ct. 2.5 ct.
Terugreis desgewenschi individueel.
Na 1 jaar, onder bepaalde voorwaarden,
nog reductie.
le, 2e, 3e klasse van 17.30 uur af.
Slechts iels duurder dan enkele reis.
le, 2e, 3e klasse.
Alle dagen. Alle richtingen.
Alle treinen.
Kosten slechis le klasse f 25.—
2e klasse f 21.75
3e klasse f 15.—
Rijwiel mede f 5.— extra.
2 kinderen van 4 i/m 9 jaar op één kaart.
In D-i r e i n e n toeslag verschuldigd.
en in 1678 bij den vrede van Nijmegen stond
de Republiek weer zelfstandig en onge
schonden. Van nu af was het moeilijk de
zelfstandigheid der Republiek te handha
ven, zonder deel te nemen aan de buiten
landsche, internationale verwikkelingen. Bij
Willem III, die „Europeesch" zag en dacht,
primeerde het internationale en nam de
handhaving onzer zelfstandigheid, die er
feitelijk mee gemoeid was, de tweede plaats
in. Om de Fransche hegemonie te keeren
heeft hij de spankracht van ons land over
belast. Met hulp van de Staten verdreef hij
zijn schoonvader van den Engelschen trooti
om zelf koning te worden en Engeland in
den strijd tegen Frankrijk te betrekken.
De Republiek werd meegesleept in den ne
genjarigen oorlog, moest deelnemen aar
den Spaanschen Successie-oorlog en toen
bij het einde daarvan het gevaar van
Frankrijks hegemonie bezworen was, had
den de Staten hun bekomst van interna
tionale politiek en trachtten zich na den
vrede van Utrecht (1713) van het wereld-
tooneel terug te trekken. Zoo ineens ging
dat niet. Want de samenwerking met Oos
tenrijk en Engeland kon niet op slag ver
broken worden. De Oostenrijksche Succes
sie-oorlog dwong hen, na veel talmen, in
te grijpen ten voordeele van Maria Tere-
sia, wier opvolging zij door de aanvaarding
van de Pragmatieke Sanctie erkend en ge
waarborgd hadden. Het gevolg was een
nieuwe inval der Franschen, die zich dit
maal beperkte tot het Zuiden van het land
en waarvan Bergen-op-Zoom en Maastricht
het slachtoffer werden. Slechts kortston
dig, omdat de vrede van Aken in 1748 den
ouden toestand herstelde.
Eerst het jaar 1756 schonk den Staten
de gelegenheid hun politiek van neutrali
teit door te voeren. De ommekeer der ver
bonden brak het oude systeem, sinds Wil
lem III gevolgd, namelijk internationale
samenwerking van Oostenrijk, Engeland en
de Republiek, midden door. Engeland ver
bond zich met Pruisen, den vijand van Oos
tenrijk, en Oostenrijk met Frankrijk, den
vijand van Engeland. Op de Republiek werd
van beide zijden pressie tot aansluiting
uitgeoefend. Zij besloot eenter van deze
gelegenheid gebruik te maken om zich
afzijdig te houden van het zevenjarig ge
schil, terwijl haar kooplieden onpartijdig
genoeg waren om aan beide partijen leve
ranties te doen.
Nauwelijks was door den vrede van
1763 het gevaar in den oorlog be
trokken te worden verdwenen, of
een inmenging van Engeland en Frank
rijk in onze binnenlandsche politiek
vormde een ernstige aanslag op onze
zelfstandigheid. De Fransche gezant
steunde de patriotten 'en de Engelsche
vertegenwoordiger de Oranjegezinden. Door
de schuld van het patriottisch Amsterdam,
anders zoo vredelievend, kwam het tot een
oorlog met Engeland. Toonde Engeland,
met het oog op de zwakke positie van het
huis Oranje, zich bij het sluiten van den
vrede gematigd, Frankrijk, dat als bemid
delaar optrad in het geschil, dat tegelijker
tijd met Josef II over de Schelde was ont
staan, bracht in 1785 de patriottenpartij
tot het sluiten van het verdrag van Fon-
tainebleau, waarbij in geval van oorlog we-
derzijdsche hulp werd beloofd. Hiermee was
de politiek van neutraliteit weer opgege
ven. Twee jaar later, in 1787, stonden we
aan den anderen kant. Door het ingrijpen
van Pruisen en Engeland moesten de pa
triotten het regeeringskasteel verlaten 'en
werd het gezag van Willem V hersteld. Het
gevolg was, dat de nieuwe regeering een
defensief verbond met deze mogendheden
moest sluiten en in 1793 op voet van oorlog
stond met Frankrijk. Frankrijk won en
dwong in 1795 het Haagsch Verdrag af
dat culmineerde in een of- en defensief
verbond met dit land. Nu was de Bataafsche
Republiek, vaster dan ooit, in den greep
van de Revolutie en van Napoleon. De
koloniën gingen verloren, een vijfde En
gelsche oorlog vernietigde onze vloot en
tenslotte in 1810 ging onze zelfstandigheid
door inlijving bij Frankrijk te niet. Het is
de roem van Gijsbert Karei van Hogen-
dorp, dat zijn optimisme, ondanks alles,
niet versaagde. Reeds in 1810 lagen zijn
plannen gereed voor een nieuw onafhan
kelijk Nederland. En toen in 1813 Napoleon
te Leipzig verslagen was, begreep hij, dat
het einde der overheersching gekomen
was. Terwijl de Fransche troepen nog in
het land stonden, durfde hij, bijna alleen,
het aan, de zelfstandigheid van Nederland
te proclameeren, opdat de naderende bond-
genooten niet als overwinnaars, maar als
vrienden den bodem van een zelfstandigen
staat zouden betreden. Vandaar dat op het
Congres van Weenen niet over de Noorde
lijke gewesten, maar over de Zuidelijke, die
zich niet geroerd hadden, als veroverd ge
bied werd beschikt. We laten in het mid
den, of het herstel der Bourgondische
monarchie, op deze wijze tot stand geko
men, een gelukkige gedachte was. De ver
houding tot het buitenland in de 19de
eeuw kon, in de gewijzigde omstandigheden,
geen andere zijn dan terugkeer tot een
politiek van neutraliteit en zelfstandigheid,
zonder bondgenootschappen en zonder in
menging in vraagstukken van internatio
nalen aard. Een oogenblik dreigde de
Luxemburgsche kwestie ons land in ver
wikkelingen te brengen, maar de voorzich
tigheid onzer regeering wist deze klip te
omzeilen. Zelfs tijdens den wereldoorlog
kwamen we ongehavend uit de vele geva
ren, die ons beurtelings van beide zijden
hadden bedreigd. Nu binnenkort koning
Leopold van België een officieel bezoek aan
ons land gaat brengen, zou het onkiesch
zijn, de Belgische aanslagen op de integri
teit van ons land op te halen. De roes der
overwinning is immers voorbij. Onze regee
ring heeft zich vastgelegd aanzelfstan-
digheidspolitiek en is niet bereid zich in
geschillen te laten betrekken, die haar niet
rechtstreeks aangaan. Een andere vraag
echter zal wellicht de toekomst brengen:
als een mogendheid duidelijk zou streven
naar de hegemonie over Europa en ook
ons land zou bedreigen, zouden we dan niet
moeten terugkeeren tot de politiek van
stadhouder Willem Hl?
