H
De Starhembergs
HET ONWEER
De stem op straat
Wat het niet is
Haarlem, 19 Sept.
stadsschouwburg
i
DE REDEN.
FRANKEN's broodfabrieken
BREDERODE-DUIN
Soldatenmémoires
DINSDAG 19 SEPTEMBER 1939
^ater Sweerts vertrekt
^n.
N
Sd,
VOOR DE MILITAIREN
Een Huis vol herrie
0Q>Té ONTWIKKELING EN
M SPANNING MILITAIREN,
HAARLEM
O
Proep voor collectanten
issement N.V. J. Roosen's
iet 0v,Mrbedrijf te Haarlem
De spoorwegovergang
Werkzaamheden zijn begonnen
ERNSTIG ONGELUK OP DEN
RIJKSSTRAATWEG
Triduuip voor de Derde Orde
R.K. Damesgymn.vereen. F.E.L.
Gemeentelijke Avondschool voor
Nijverheidsonderwijs
Het Haarlemsche personeel der Nederland sche Spoorwegen heeft het stationsgebouw
zeer smaakvol versierd. Een kijkje vanaf het Stationsplein
Hallo, hallo, hier mededeeling
luchtbescherming
Onze Hildebrand-
prijsvraag
Deelname overtreft de
verwachtingen
BURGERLIJKE STAND
De werkloosheid
UIT DEN OMTREK
BLOEMEND AAL
laan!
HEEMSTEDE
Waardoor groeit steeds 't aantal gebruikers
Van 't smakelijk Franken's Brood?
Omdat nog afgezien van 't voordeel
Franken steeds het beste bood!
Haarlem - Heemstede - Bloemendaal
AGENDA
Bioscopen
20 September
Bioscopen
Stadsschouwburg
Apotheekdiensten
Een loterij, waarbij geen niet
Want aller prijs, dat is de goede
daad!
VERLOTING
Het kleine drama
1 XI
i dezelfde sof gehaald hebben
En zoo gebeurde het, dat alleen
de jubileerende Nederlandschs
Spoorwegen van deze geschiedenis
profiteerden. De gelieven hebben
elkander in voorbij gaande treinen
kunnen begroeten, de Veldpost zal
H het wederzijdsche leed vandaag
H hebben overgebracht. De schild-
wacht denkt met weemoed terug
aan de peren, die zoo sappig en zoo
rijp toaren.
STAD
Gaat en onderwijst alle volken, zoo klonk
P®' bevel van Christus tot Zijn Apostelen. Dit
Jevel heeft opnieuw geklonken uit den mond
an Christus' plaatsbekleeder, mijn wettigen
verste. Hij stuurde mij naar Brazilië, den
8r°otsten staat van Zuid-Amerika.
Het gebied, dat de Kruisheeren daar bearbei-
;e(l> ligt rond den evenaar, langs den Ama-
°be-stroom. De overvloed van zon en water
I -eeft aan deze streek een weelderigen planten-
fr°ei, en die rijk begroeide grond is op zijn
I e,b't weer de voedingsbodem voor een zeer
Meerende dierenwereld. Maar voor dat de
jkazone zich in de zee stort, verspreidt zij
'ch over onmetelijke gebieden, waardoor de
^'üchte moerassen ontstaan. In dit moerassig
•Sbieci ligt, in de provincie Para, de hoofdstad
Hém met 250.000 inwoners. Hier bedienen de
l 'Uisheeren een parochie en op eenige dag
gen afstand 'n melaatschen-kolonie met 800
I .^Pleegden. Wanneer wij in 't kort ons missie-
f"ied willen schetsen, kunnen we zeggen, dat
's gelegen in een streek met een prachtige
Jatuur, maar met een ongezond klimaat. De
'tetischen die er wonen zijn goed. 't Is een
^bvoudig kinderlijk volk, maar met den gods-
!enst is 't treurig gesteld. Zoo rijk en weelderig
8 de natuur er is, zoo dor en droog is er
bovennatuurlijke leven. Van huis uit zijn de
rSzilianen katholiek. Maar door gebrek aan
g de priesters is de katholieke godsdienst daar
"Worden tot een caricatuur.
L®en bewijs hoe groot het priestergebrek in
VWS
bi
azilië is, is wel 't volgende. Een priester ging
den middag voor Kerstmis te paard om na
j!n tocht van eenige uren door een oerbosch te
r Uur 's nachts de eerste H. Mis te lezen. Na
/d twintigtal doopsels toegediend en meer-
Jd® huwelijken ingezegend te hebben ging hij
(.eer be paard naar de volgende statie om daar
3 Uur de tweede H. Mis te lezen. Nadat hij
Jr* daar de Heilige Sacramenten had toege-
[}ei'1d, las hij op de volgende statie de derde
9' 'His om 8 uur. Waarna hij in allerijl op
s K.M. afstand een stervende de laatste H.
j^ramenten moest toedienen. Hieruit ziet men
ll b één priester werk verricht, waaraan feite-
drie priesters hun handen vol zouden heb-
I ^eb groote gebrek aan priesters brengt als
i ^°dzakelijk gevolg met zich mee, dat het volk
«b godsdienst verwaarloost. Geloof en zeden
J11 er tot een schrikbarend laag peil gezonken,
.en Weej. niet meer tja(; huwelijk een verband
j 'usschen man en vrouw, onverbreekbaar ge
ïnde 't leven van beide echtgenooten. Maar
I hieent men dat 't groot kwaad is, wanneer
in 't donker een Onze Vader heeft ge-
güV'b deze weinige gegevens zal het u wel
^delijk zijn hoe hoog noodig het is dat er
t()pklieden worden gezonden naar dezen dorren
v verdroogden wijngaard. Maar ook wij, missio-
^'''■ssen, zullen niets vermogen op deze mis-
M_rUide zielen wanneer wij niet worden onder-
Uiid door een vurig gebed. Helpt mij daarom
uw gebed opdat mijn werk vrucht moge
agen.
Ma
^ben we een lange bootreis ondernemen. Deze
bioètar V°°r 'n Brazi4ia kunnen gaan werken.
n, en alles wat daar mee samenhangt kost
>t°°be bedragen. Ge zijt er van overtuigd dat
I ii^tl°0(bzakelijk is dat we gaan. Helpt mij met
5, geldelijke bijdragen om de onkosten van de
j! °be reis te dekken. U kunt het storten op het
k PUurnmer, den heer J. Sweerts 363010 of aan
ls' KI. Houtstraat 117, Haarlem.
F. J. SWEERTS O.S.C.
KI. Houtstr. 117, Haarlem.
^ah de inwoners:
,_ahkbaa.r voor de medewerking, reeds onder-
'en bij de gehouden huis-aan-huis-collecte,
IjjJUt het comité de vrijheid uw medewerking
ermaal te moeten inroepen.
.gaat °m de verdere voltooiing van de ont-
St^Uingslokalen in de scholen op het Leid-
fe^Wein, welke Donderdagavond officieel in
k'Uik zullen worden genomen.
aUk zij de medewerking van de Haarlemsche
bej. Centrale, welke belangeloos luidspreners
Jeu Uikbaar heeft gesteld, is de aansluiting een
^geworden.
<c0ben de tafeltjes, stoelen, glaswerk is er nog
8«Vpeel' Wab Hen lokalen 'n gezellig aanzien aan
jti Welke artikelen dit zijn, zal een comité-
li^ komen vertellen en dan weet gij wel, waar
ïeecl0rtl gaat- Bij voorbaat dank. Wenscht gij
5'UuS eer<ier iebs te schenken, onderstaand be-
,is gaarne bereid inlichtingen te geven oi
Hot'611 4e ontvangen.
Bestuur:
p' 'J- Kooij, Rollandstraat 68, voorzitter.
Maljaars, Brouwerskade 17, secretaris.
c- v. Eekhout, Leidschevaart 62, Penningm.
p EerdsieckC Brouwerplein 40.
"Uggenum Eendrachtstraat 15.
aet
\t gezelschap Jan Nooy heeft gisterenavond
matig gevulden stadsschouwburg een
riling gegeven van „Een huis vol herrie".
?Mfle)r?Zen avonH is ons de juiste beteekenis
geworden van eenige Hollandsehe
f gen en woorden, zooals „droog zand
i^lih Peil", „dubbelzinnig", „goedkoop" en
Otis Ig"' Wel valt be betreuren dat zóó iets
goede stad op de planken gebracht kan
jt zal het gezelschap dit mislukte bouw-
hogVj b zijn schuine muren en zijn zeer plat dak
'ekke^ V9riaten, om een .betere woning te be-
h
rie> waarvan dit huis vol is, wordt
Uttier aakt Hoor de luide bede om den sloopers-
M.
tie
conecre vuur Jre uut>wiB.&eiiug
i^eti nning der militairen te Haarlem zal
0htS!'neene collecte voor de ontwikkeling
v8eHouden op Zaterdag 30 September
h M(i va^ 1
•bp 4 coft, ?p 28 September.
vt 6h h H°et een dringend beroep op da-
het ren be Haarlem om zich dien dag
Me Zeri- ,Collecteeren beschikbaar te stellen. Er
k w0t. ,ale collectanten en collectrices iroodig.
ll vai1!r verzocht zich op te geven bij den
0 Cn i Hgccen, Brouwerskade 59 tusschen
Uur en van 6.30 tot 8 uur.
Hill*
bveeki
Creci:,„ laH Handelsbelangen neemt o.m. op
Urenlijst in bovengenoemd faillisse
ment. Deze lijst telt 44 crediteuren, waarvan 2
met betwiste vorderingen. Het totaal passief
bedraagt 25.303, waarvan preferent 596.89
en betwist 160. De baten zijn nog niet vol
ledig bekend. De voornaamste crediteuren zijn:
N.V. Handel Mij. „Cementbouw", geleverde goe
deren en crediet hyp. 4635.82; E. Dijkstra,
geleverde goederen en schadevergoeding
f 2065.98; C. J. v. d. Broek, geleverde goederen
2680.02.
Nu de zomer geëindigd is en de groote
drukte van trekkers naar het strand bij de
Kleverlaan voor dit jaar weer tot het ver
leden behoort, is men begonnen met de voor
bereidende werkzaamheden voor 't maken
van een dubbel stel boomen met electrische
bediening.
In de vergadering, die de Bloemendaal-
sche Raad Donderdag zal nouden, zullen
eenige mededeelingen over de uitvoering der
werkzaamheden worden gedaan. Het wach
ten was op een deel van het materiaal, dat
uit het buitenland moest komen. Gelukkig
is het nog juist voor het uitbreken van den
oorlog afgeleverd, zoodat nu met spoed aan
de verbetering van het belangrijke ver
keerspunt begonnen is.
Gisterenmorgen om half elf heeft een 52-ja-
rige wielrijder, die uit de Spaarnhovenstraat
linksaf den Rijksstraatweg opzwenkte, een vrij
ernstig verkeersongeluk veroorzaakt, doordat hij
den bocht te kort nam en bovendien geen voor
rang verleende aan een door een militair be
stuurd motorrijwiel. Zoowel de wielrijder als
de motorrijder, die nog een duo-passagiers met
zich voerde, kwam door de botsing te vallen.
De wielrijder brak zijn rechterenkel en kreeg
een hoofdwonde, de motorrijder brak zijn rech
terbeen en de duo-passagier kreeg lichte ver
wondingen aan handen en knieën. Beide eerst-
genoemden werden na door den Ongevallen
Dienst behandeld te zijn, met een ziekenauto
naar het St. Joannes de Deo vervoerd. De duo-
passagier kon met een militairen auto naar zijn
standplaats gebracht worden.
Tegen den wielrijder is proces-verbaal opge
maakt.
In de Paterskerk, N. Groenmarkt, wordt we
derom het jaarlijksch Triduum gegeven voor de
leden der Derde Orde afdeeling St. Antonius.
de Oefeningen, Lof en preek worden gehouden
Donderdag en Vrijdag a.s. om half negen en
Zondag a.s. om zeven uur. Leider van het Tri
duum is de Z.E. Pater Aloysius Bodewes O.F.M.
uit Woerden. Ook niet-leden worden uitgenoo-
digd nader kennis te komen maken met de
Derde Orde.
De oefenuren worden in 't vervolg gegeven
in de zaal van de R.K. school, Nic. v. d. Laan-
straat, op de volgende tijden.
Kleuters en adspiranten Donderdag 5.15
6.15 uur. Dames Woensdag 8.15—9.30 uur. Ad-
spiranten die Donderdags verhinderd zijn wor
den op Woensdagavond verwacht.
Zij, die het onderwijs aan bovengenoemde
school wenschen te volgen en zich nog niet heb
ben aangemeld, kunnen zich alsnog als leerling
laten inschrijven hedenavond tusschen 7 en 8
uur aan de school Zijlvest 2oA (H B.S. A)
Geboortebewijs en schoolrapporten medebren
gen.
oe meer men gelijk wil hebben,
hoe minder men het krijgt.
De propagandisten van de Haarlemsche Ver-
eeniging voor Luchtbescherming hebben ervaren
hoe moeilijk het in vele gevallen is de bevolking
te overtuigen van de waarde van goede luchtbe
schermingsmaatregelen. De burgemeester heeft
bij een besluit van 14 Juli het treffen van voor
bereidingen voor afscherming van woonvertrek
ken, keuken en slaapkamers zelfs verplichtend
moeten stellen. Thans heeft de pers- en propa-
gandacommissie van wijk 17, 18 cn 19, die onder
voorzitterschap staat van den heer A. Keyser,
een zeer origineel propaganda-instrument in
haar dienst gesteld, dat de aandacht van het
publiek wèl móét trekken.
Door de straten van Haarlem-Noord en later
door de straten van onze geheele stad zal een
geluidswagen rijden, die van tijd tot tijd een
luchtbeschermingsbericht zal rondbazuinen.
„Luchtbescherming is zelfbescherming" en
„Luchtbescherming is aller belang", zegt de stem
van den omroeper o.a. Verder wordt den luister
aars nogmaals op het hart gedrukt hur. plicht
ten opzichte van zichzelf en van hun medebur
gers toch niet te verzaken.
De belangstelling bij een demonstratie, die
wij hedenmorgen mochten bijwonen, was enorm.
Iedere voorbijganger bleef staan om te luisteren
naar de stem, die de stem van zijn geweten kon
zijn. De Persilfabrieken hebben een hunner
geluidswagens belangeloos voor dit doel, dat het
algemeen belang geldt, afgestaan. De actieve
propaganda-commissie van Haarlem-Noord heeft
terecht den lof mogen oogsten van het hoofd
bestuur der Haarlemsche vereeniging. Ongetwij
feld zullen andere steden dit origineele voor
beeld navolgen.
Wij willen tenslotte wijzen op een andere
lofwaardige gedachte van de propaganda-com
missie, n.l. het oprichten van een fonds waaruit
de kosten voor brandbluschmateriaal, zand en
verbandmiddelen bestreden zullen worden.
Het is ons in d'e afgeloopen week gebleken,
dat vele honderden van onze lezers een wan
deling door de Camera gemaakt hebben. Iedere
nieuwe post bracht ons weer een lawine van
oplossingen. Inzendingen, die na morgenochtend
10 uur binnenkomen, zullen niet meer mee kun
nen loten. Zoo men zijn oplossing nog niet heeft
ingestuurd, is het dus zaak dit zoo spoedig mo
gelijk te doen.
Geboren: 14 Sept.: L. A. TimmersStraats-
ma, z. 15 Sept.: N. M. Baaijde Groot, d.
18 Sept.: T. G. M. Dixon^-Swarts, d. 19 Sept.:
M. Deen—Derks, d. 18 Sept. W. Verkaaik—
van Wanrooij, z. M. R. Pieters—Hladijk, z.
M. C. HogervorstSchoen, z. M. L. Schou
tenKramer, d.
Overleden: 16 Sept.: K. Doesburg, 82 jaar,
Frankestraat.
Bij de Arbeidsbeurs zijn momenteel 4762
werkloozen ingeschreven. Dit zijn er 34 meer
dan vorige week, doch nog 567 minder dan in
dezelfde week van 1938.
In dezelfde week van 1933 waren er 121 min
der werkloozen, maar in 1932 196 meer.
Ontheffing bebouwingsvoorschriften Ont
heffing bepalingen der bebouwingsvoorschriften
is gevraagd door:
a. R.K. Kerkbestuur te Vogelenzang voor het
bouwen van een dubbel woonhuis aan den
Kerkweg;
b. N.V. Kennemer Exploitatie Mij. van on
roerende goederen te Bloemendaal voor het
bouwen van een blok van drie woonhuizen met
twee garages aan de van Wickevoort Crommelin-
c. N.V. St. Laurentius, Bloemendaal, voor het
bouwen van acht garages en acht bergplaatsen
bij zestien in aanbouw zijnde perceelen aan de
Ign Bispincklaan.
B. en W. en de Commissie voor Publieke
Werken stellen voor de sub b en c gevraagde
dispensaties te verleenen en afwijzend te be
schikken op de sub a gevraagde dispensatie,
aangezien de weg waaraan men voornemens is
te bouwen, niet aan het Rijk, de Provincie of
de Gemeente toebehoort.
Verplaatsing woonwagenkamp B. en W.
achten het gewenscht de verblijfplaats voor
woonwagens binnen deze gemeente te verplaat
sen van den Zilkerweg naar den Noordelijken
berm van den weg langs de Leidschevaart, tus
schen de z.g. Traliebrug en de uitmonding van
den Vogelenzangscheweg op de Leidschevaart.
Militair span op hol. Heden (Dinsdagmorgen)
sloeg een span paarden met een verbindings
wagen op hol op de Heemsteedsche Dreef nabij
het Wipperplein. De oorzaak was het wild wor
den van een der paarden, die de plank stuk
sloeg, waarop de bestuurder zijn voeten hao
geplaatst. De bestuurder gleed hierdoor van de
wagen af en bekwam daarbij schaafwonden aan
zijn beenen. Zonder bestuurder holden de paar
den door. Een andere militair, die ook op de
bok zat, en in groot gevaar verkeerde, sprong
van den wagen en kwam er zonder letsel ai
Bij de Haemstedelaan trok één der paarden naar
links, zoodat paarden en wagen terecht kwamen
in 't plantsoen, waar zij tot stilstand kwamen.
Hier werd eenige schade aangericht, doch ove
rigens liep alles nog goed af, wat zeker een
wonder mag heeten op dit hier drukke punt.
Prins Ernst Rudiger von Starhemberg, voor
malig vice-kanselier van Oostenrijk, heeft aan
de Fransche regeering toestemming gevraagd,
een Oostenrijksch regiment te mogen formeeren,
om dienst te doen in het Fransche leger. Hij wil
„strijdend naar zijn land terugkeeren." Hij her
innert er aan, dat zijn vader veldmaarschalk was
in het Costenrijksche leger en dat al zijn voor
vaderen, meer dan zestig in getal, leidende po
sities in het Oostenrijksche leger hebben be
kleed sinds de Turksche oorlogen.
De prins overdreef niet bij het constateeren
van dit feit, integendeel, hij was nog te
bescheiden.
Vier jaren geleden vierde het roemruchtige
geslacht Starhemberg een historisch jubileum.
De eerste van dit Oostenrijksche adellijke ge
slacht, Ottokar I, werd duizend jaar geleden
geboren. De Starhembergs behooren tot de
twaalf oudste, de zoogenaamde lands-apostel-
families van Oostenrijk, van welke slechts nog
enkele voortleven, zooals die van Lichtenstein,
Traun-Abensberg, Polheim en Stubenberg. Het
geslacht Starhemberg was van ouds af aan
hanger der Habsburgers en was de steun van
dit vorstenhuis bij de oprichting van den staait
Oostenrijk. Het prinsen-diploma van 18 Novem
ber 1765 roemt de verdiensten der graven en
heeren van Starhemberg, die „achthonderd ja
ren geleden de aanzienlijkste en belangrijkste
hof-, oorlogs- en eereambten bekleedden en met
opoffering van hun goed en bloed aan de Ro-
meinsche keizers, het Heilige Roomsche Rijk,
Oostenrijk, het algemeene welzijn en de geheele
Christelijke menschheid ten allen tijde de beste
en nuttigste diensten met de daad hebben be
wezen."
Nadat Keizer Otto I de Hongaren op het
Leichfeld had verslagen, stichtte hij de „Ost-
mark" en benoemde Ottokar I, den aanvoerder
der Stiermarkers, tot markgraaf. Deze Ottokar
geldt in de geslachtsregisters als stamvader der
Starhembergs. Ottokar bouwde de vesting Steyr,
weshalve zijn nakomelingen zich heeren van
Steyr noemden. Het familieslot Starhemberg
bouwde Gundakar I in Boven-Oostenrijk, in de
omgeving van de Hausruck. Sedert 1240 noemde
hij zich graaf von Starhemberg. Gundakar II
was veldkapitein van Keizer Rudolf I en hielp
dezen tegen' den Koning van Bohemen, Otto
kar II, om de heerschappij der Habsburgers in
Oostenrijk te vestigen en te verdedigen. Vooral
in de eeuwenlange Turken-oorlogen hebben zich
de Starhembergs onderscheiden. Reeds bij de
eerste belegering van Weenen door de Turken
in't jaar 1529 verdedigden graaf Erasmus van
Starhemberg en zijn broeder Johan met hun
troepen Oostenrijk. De grootste verdiensten heeft
zich hierbij (1683) Ernst Rudiger verworven,
wiens leven en werken in de geschiedenis be
roemd zijn gebleven. Zijn neef Guido vocht
eerst tegen de Turken en dan in den Spaan-
schen successie-oorlog tegen de Franschen en
Spanjaarden. In 1711 werd deze Guido Star
hemberg vice-koning van Spanje. Om diens hel
dendaden zijn verschillende legenden ontstaan.
In dezelfde generatie heeft zich Gundakar Tho
mas de half-broeder van Ernst Rudiger, als
president der „Hofkammer" onderscheiden door
de geschokte financiën weer in orde te brengen.
Hij stichtte in 1705 de Weensche Stadbank, die
den staat bij de steeds grootere gelduitgavsn
vaak helpend ter zijde stond. Ook in latei e tij
den, in den zevenjarigen oorlog en in de oor
logen tegen Napoleon, dienden de Starhembergs
het land als soldaten en diplomaten.
Georg Adam verschafte als gezant te Parijs
Oostenrijk bondgenooten tegen Frederik den
Groote en bracht de verzoening tusschen de
huizen Bourbon en Habsburg tot stand. Daar
voor werd hij- in den erfelijken prinsenstand
verheven. Zijn zoon, prins Lodewijk, vertegen
woordigde Oostenrijk in den Napoleontischen
tijd te Londen, bracht tegen den Corsicaan de
coalities tusschen Oostenrijk, Rusland en En
geland tot stand en verschafte door leeningen
de fondsen, noodzakelijk voor het verder voeren
van den oorlog. Het geslacht Starhemberg telt
meer dan honderd leden, die in leidende mili
taire en kerkelijke posities werkzaam zijn ge
weest.
De Starhembergs hebben ook een leidend aan
deel gehad aan het staatsbestel van het „nieu
we" Oostenrijk na den wereldoorlog. Op de eer
ste plaats het tegenwoordige hoofd der door
luchtige familie, prins Ernst Rüdiger Camillo
Marie, die geboren werd op het kasteel van
Eferdingen den lOen Mei 1899. Deze prins is
het, die zich thans tot de Fransche regeering
heeft gericht, om haar te verzoeken, dienst te
mogen nemen in het Fransche leger aan het
hoofd van een regiment, gerecruteerd uit Oos
tenrijkers, die zich als vrijwilligers bevinden in
de verschillende Fransche recruteeringscentra.
Toen de wereldoorlog uitbrak, was Prins Ernst
Rüdiger nauwelijks 15 jaar. Hij was op het gym
nasium te Gmünden en studeerde daarna aan
de universiteiten van München en Innsbruck.
Achttien jaar geworden in 1917, trad hij als
vrijwilliger in het Keizerlijk Koninklijk Dragon
derregiment Nr. 4. Hij vocht in Rusland en
aan de Piave, dapper als zijn voorvaderen werd
hii herhaaldelijk in de dagrapporten eervol ver
meld wegens heldhaftig gedrag in de vuurlinie.
Als luitenant verliet hij het leger na de ineen
storting in 1918. Zijn vechtlust voerde hem naar
Duitschland, waar hij actief deelnam aan den
mislukten staatsgreep van Kapp en^den strijd
van het vrijwilligerscorps Oberland medemaak-
te in den tijd van het plebisciet in Opper-Silezie.
In Oostenrijk zag men zeer ongaarne, dat de
prins zich zoo exponeerde en zoo ïntensiei me
de Duitsche aangelegenheden bemoeide.
Zijn vader riep hem in 1921 naar Oostenrijk
terug en stelde hem aan in de administratie der
Starhembergsche goederen. Toen de oude prins
in 1929 stierf, werd Ernst Rüdiger majoraatsheer
en chef van het Huis Starhemberg. Direct keer
de hij zich tegen den rooden vloed en wierp
zich op de organisatie van de Heimwehr. Een
groot deel van zijn vermogen verloor hij bij het
in stand houden dezer organisatie. Op een en
dertigjarigen leeftijd was hij minister van Bin-
nenlandsche Zaken in het Kabinet-Vagoin. In
1931 speelde hij een, althans uiterlijk, nogal
dubbelzinnige rol bij den mislukten Putsch van
Landeshauptmann Phriser in Stiermarken en
werd gearresteerd. Binnen drie dagen was hij
weer op vrije voeten. In 1933 vertoefde hij te
Rome.
Mussolini schatte hem hoog. Hij ontving den
eeredolk van de fascistische militie en het eere-
teeken van het Romeinsche Legioen. In 1934
trad hij als vice-kanselier in het Kabinet-Doll-
fuss en bleef ook dit ambt vervullen, nadat de
groote kleine Kanselier lafhartig was vermoord,
in het opvolgend Kabinet-Schuschnigg. Bij zijn
benoeming tot vice-kanselier zonden Mussolini
en het bestuur der fascistische partij hem en
thousiaste telegrammen, waarin de aandacht ge
vestigd werd op zijn verdiensten ten opzichte
der Heimwehr en waarin de hoop werd uitge
sproken, dat hij het nieuwe Oostenrijk steeds
nader zóu brengen tot het fascistische Italië. De
historie heeft een anderen keer genomen. Italië
sloeg een anderen koers in. Starhemberg kreeg
tenslotte meeningsverschillen met Schuschnigg
over de Heimwehr en keerde terug in het amb-
telooze leven. Tot zijn geluk vertoefde hij bij
den „Anschluss" in Zwitserland. Hij werd door
Duitschland tot staatsvijand verklaard en zijn
goederen werden geconfisceerd. Zijn persoonlijk
heid is nog omstreden, maar één ding is voor
allen zeker: hij is de dapperste onder de dap
peren en voor zijn idealen heeft hij alles over.
Zijn persoonlijke moed is groot. Hij heeft zijn
leven als soldaat dikwijls in de waagschaal ge
steld en daarom kan hij, zonder bluf, thans een
voudig, maar naar waarheid verklaren: „Ik ben
een geboren soldaat!"
Het is één van de meest kenmerkende
eigenschappen van dit ondermaansche, dat
zoets en zuurs hier dooreengemengd plegen
voor te komen. Het „helaas meer zuurs dan
zoets", hetwelk pessimisten gewoor» zijn
schielijk er aan toe te voegen, laten wij graag
geheel voor hun rekening.
Met onze zomers gaat het niet anders.
En zoo mag dan de zomer in ons lieve va
derland af en toe wel eens wat zuinig zijn met
licht en warmte en heerlijken gouden zonne
schijn een paar even schaarsche als be
nauwde dagen in Augustus buiten beschouwing
gelaten onze portie aan onweders wordt ons
meestal echter niet onthouden.
Waarom zou het ook?
Van de plusminus zestien miilioen onweders,
die er per jaar boven de aarde losbarsten
dat is dus zoowat 44.000 per dag! schieten er
voor ons dierbaar plekje gronds toch altijd nog
wel een paar over.
Een kleine, officieus op touw gezette en-
quete is al gauw in staat te bewijzen, dat
het onweer voor den Nederlander die zich
met het predicaat „algemeen ontwikkeld"
gaarne versiert, geen geheimen meer heeft.
Niet alleen, dat hij in zijn meer of minder
kortstondig aardsch bestaan van vele onwe
ders getuige was dat hoeft na het boven
gezegde nog nauwelijks betoog doch wat
de verklaring betreft van dit imposante na
tuurverschijnsel, dient hij u resoluut van
bescheid.
Met een beroep op den inhoud van zijn, waar
schijnlijk al lang gesneuvelde, natuurkunde
boek van H. B. S. of gym, zal hij u zelfverze
kerd vertellen, dat de bliksem voor hem belang
rijker is dan de donder en dat deze eerste niets
anders is dan een vonk, die overslaat tusschen
twee electrisch geladen wolken, precies zooals
hij dat indertijd op de schoolbanken zag ge
schieden tusschen de polen van de elect.riseer-
machine. Is de man bovendien niet van histo-
rischen zin ontbloot, dan zal hij u bovendien nog
op een referaat vergasten over Benjamin
Franklin den vader der spitsburgerlijkheid,
al is dit laatste hem waarschijnlijk onbekend
die een vlieger opliet tijdens een onweersbui
en uit de ontladingen langs het vliegertouw op
maakte, dat de bliksem een electrisch verschijn
sel is.
Het schoone historische verhaal daargelaten,
is het denkbeeld, dat het verschijnsel bij de elec-
triseermachine een onweer in het klein is, in
derdaad een algemeen verbreid misverstand.
Het zou ongetwijfeld zeer prettig zijn, indien
deze meening juist ware. Immers, men kon dan
zjjn waarschijnlijk wel wat in de vergetelheid
geraakte natuurkundeboek eens opscharrelen en
op zijn gemak haarfijn uitpluizen hoe het bij
die electriseermachine ook weer toe ging en dus
weten hoe het er eiken dag opnieuw bij die
44.000 onweders in het groot toegaat.
Er waren zoo was het toch? twee ko
peren bollen, goede geleiders, de twee polen,
waarop zich de tegengestelde ladingen verza
melden. in steeds grootere hoeveelheid. Brengt
men deze bollen ten slotte dicht genoeg bij
elkaar, dan springt, onder fel geknetter, de
vonk over en vindt ontlading plaats. Houdt
men een fysicus is nu eenmaal speelsch
een stuk papier tusschen de bollen, dan gaat
de vonk dwars daardoor heen en slaat kleine
gaatjes in het papier. Deze gaatjes zijn als
speldeprikkenmet een hoogen rand aan de
eene zijde van het papier. Voelt men nu met
oen vingertop, dan ontdekt men dat de „prik
ken" aan weerskanten zijn gegeven; de vonk
is dus heen en weer gegaan tusschen de twee
polen, het is, zooals men dat noemt, een oscil-
leerende ontlading.
In den gedachtengang, dat men bij een
onweer met hetzelfde verschijnsel te doen
heeft, heeft men het hierboven geschetste
beeld slechts eenige duizenden of honderd
duizenden malen te vergrooten om zich een
beeld van 't grootsche natuurgebeuren, dat
een onweer is, te kunnen vormen. En groo
te geheimen zouden er voor ons dan niet
meer bestaan. Doch helaas is deze zoo po
pulaire gedachtengang niet de juiste geble
ken. Al is er ongetwijfeld een tijd geweest,
dat men zeer ernstig meende van wel.
Vast is natuurlijk, dat men bij den bliksem
te doen heeft met een electrische ontlading,
een vonk die overslaat tusschen twee tegenge
steld electrisch geladen deelen van een woik,
of tusschen een wolk en de aarde. De aard van
deze ontlading blijkt echter van een gansch
anderen aard te zijn dan by de electriseer
machine.
Het begint al direct als wij het gebeuren
daarbij nog eens de revue laten passeeren.
Twee koperen bollen, goede geleiders. De eerste
moeilijkheid is al dadelijk, dat een wolk echter
geen goede geleider is, doch een isolator! En
hier raken wij al meteen het hart van de
kwestie. Want dan is de stand van zaken to
taal verschillend.
Bij het laden van een goeden geleider blijft
de electrische lading geheel aan de oppervlakte
van het voorwerp, waar ze zich verspreidt, ter
wijl in het inwendige van het lichaam in het
geheel geen lading gevonden wordt, hoeveel
electriciteit we ook toevoeren! Het vooi'werp
is dus als het ware met een oppervlakkig dun
vliesje electriciteit overtrokken, de lading. Voor
het laden van een niet-geleider moeten we op
heel andere methoden een beroep doen, de la
ding moet op een geheel verschillende wijze
worden toegevoerd en deze bepaalt zich er niet
toe om op de oppervlakte plaats te nemen, doch
ze zit in het algemeen door het heele voor
werp verspreid. Het ligt voor de hand dat in
dit geval ook de ontlading op geheel andere
wijze tot stand moet komen, dan in het geval
van die tusschen twee geleiders. En terwijl we
van den aard dezer laatste soort ontladingen
die wij hierboven als oscilleerende aange
duid hebben vrij aardig op de hoogte zijn,
kunnen wij dat van die der eerste soort echter
niet beweren. De laatste soort komt ook veel
meer voor. En het ongeluk wil helaas nu blijk
baar, dat de bliksem tot die zeldzame eerste
soort behoort. Alle oppervlakkige gelijkenis ten
spijt is de bliksem dan ook een heel ander ver
schijnsel dan de vonk die bij de ontlading van
een electriseermachine te zien is. Wie weten
wil wat er bij een onweer eigenlijk in de lucht
gebeurt, kan bij de natuurkundelessen uit zijn
jongenstijd niet terecht.
Waar dan wel?
Ja, eerlijk gezegd, heeft de wetenschap aan
het onweer zijn laatste geheimen nog niet ont
futseld en is er in het ingewikkelde natuurge
beuren nog veel raadselachtigs. Theorieën staan
tegenover elkaar en tegenstrijdige meeningen
zijn nog niet met elkaar verzoend, doch alles
bij elkaar heeft men toch reeds zeer interes
sante zaken ontdekt en belangrijke inzichten
gewonnen.
HENRI VAN MANDELE
Gebouw St. Bavo: St. Caecilia, 8 uur; Rechtsk.
Bureau, 8 uur; Comité Winterhulp, 8 uur; Best.
Herw. Levenskracht, 8 uur; Best. Spoorwegper
soneel, 8 uur; Feestavond Militairen, 8 uur.
Lion d'Or, Kruisweg: Tuinbouw en Plant
kunde, 8.15 uur.
Gebouw K. v. K., Nassauplein: Verg. Kamer
van Koophandel, 8 uur.
Rembrandt: „Dodge city" (boven 18 jaar),
2.30, 7 en 9.15 uur.
Cinema: ,,De koning der onderwereld „Le
vensproblemen". (boven 18 jaar), 2 en 8.15 uur.
Luxor; „De citadel", (boven 18 jaar), 2.30, 7 en
9.15 uur. oo„
Frans Hals: „Onteerd"* (boven 18 jaar), 2.30,
7 en 9.15 uur.
Moviac: „De detective", (alle leeftijden), 2.30,
7.15 en 11-30 uur.
Gebouw „St. Bavo": „Utile Dulci', 8 uur;
Groenten- en Fruithandel, 7—8 uur; R. K. Be
volkingsbureau, 8 uur; Best. Bouwvakarbeiders,
8 uur; Comm. Geestel. Belangen, 8 uur.
Rembrandt: „Dodge city" (boven 18 jaar),
2.30, 7 en 9.15 uur.
Cinema: „De koning der onderwereld „Le
vensproblemen" (boven 18 jaar), 2 en 8.15 uur.
Luxor: „De citadel" (boven 18 jaar), 2.30, 7
en 9.15 uur.
Frans Hals: „Onteerd" (boven 18 jaar), 2.30,
7 en 9.15 uur. N
Moviac: „De detective" (alle leeftijden), 2.30,
7.15 en 11.30 uur.
Woensdag 20 September 8.15 uur Ruys' En
semble: „Tour de France".
Vrijdag 22 September 8.15 uur: Het Neder-
landsch Tooneel: „Boefje".
De avonddiensten der apotheken zullen tot
en met Vrijdagavond worden waargeno
men door Bosch- en Vaart-apotheek, B. en
V.straat 26; H. Remmers, Kruisstraat 6; Noor
der Apotheek, Jan Gijzenkade 181.
Steeds geopend zijn: C. E. Schotman, Bin
nenweg 206—208; Elswout-Apotheek, Bloemen-
daalscheweg 341; Apotheek Aerdenhout, Zand-
voortschelaan, tel. 26772; Heemsteedsche Apo
theek, Binnenweg 98, tel. 28197; de Bloemen-
daalsche Apotheek. Bloemendaalscheweg 85,
tel. 22181.
bestaat,
ËJIIIIIIIII
1111111111!=
H Het is Zondag gebeurd. Het klei-
ne drama, dat eigenlijk „tusschen
ons" moet blijven. Er zijn meer
dingen in het leven van twee ge-
lieven, waarmee de buitenwereld.
niets te maken heeft. V kent het
verhaal van de koningskinderen,
s die elkander zoo lief hadden, maar
door het diepe water gescheiden
werden. Bij de gelieven van Zondag
was het de dienstplicht, die de
scheiding zoo smartelijk veroor-
zaakte. Liefde is echter vindingrijk
en zoo laai het zich begrijpen, dat
de jonge dochter, die een soldaat
zoo ver van haar vandaan wist.
gebruik maakte van het spoor, dat
nu juist honderd jaar afstanden
heeft overbrugd. Haar groote „hij'
was natuurlijk vrij, al mocht hij
dan ook zijn garnizoen niet verM-
ten. Deserteeren had ze hem ver-
boden, omdat men haar van de zn-
tense controle en de zware straf-
fen verteld had. Ze zou hem onver-
ivachts verrassen. Opgewekt stapte
ze in den electrische, zeer behaaglijk
was haar gevoel, toen ze voor der-
de-klas-geM in de zachte groene
kussens mocht rusten. Op haar
schoot omklemde ze met beide
handen een dikken zak met dikke
peren. Voor hém! Op tijd stopte de
trein dicht bij zijn „hotel" en flui-
tend wandelde ze verder. Eilacie, de
portiervan het „hotel", met het
groote geweer, bezorgde haar een
douche, een héél koude en onaan-
gename douche.
„Ja, kijkt u eens juffrouw, de
kaptein heb vanmorgen meege-
deeld alsdat we tot vanavond negen
uur bewegingsvrijheid hebben en
nou wilde Kees z'n meisje verras-
sen, zoodat ie de beenen het Qen?~
men en naar uw huis is gesnetd.
Hij zal net een uurtje }°eg zijn.
Maarre.... als u soms met dat pak-
kie fruit geen raad weet, kijtc ns
hier ik mot vandaag op wacht
staan, dus eh.gut juffer mot je
daarom nou huilen? D'r benne d'r
1)OOT U CfQZDGOStdlC "JpTQCZdS
