Opsporing van delfstoffen
AKKERTJES
De voedselvoorziening in dezen tijd
Twee leiders staan voor de
vuurproef
BOSCH
Brood
Fosforietlagen in onzen
bodem
Een vademecum voor medici
is op komst
éS
Kou
Koorts
Griep
FIETSLICHT
VRIJDAG 15 NOVEMBER 1940
Detachement Van den Opbouwdienst in Twente
aan den arbeid
De Neder/andsche Pijnstiller
Oorlogsbrood is voedzamer!
In deze tijden van
stroombesparing:
PHILIPS „BI-ARUTA"
LAMPEN. De beste
en zuinigste lamp
ooit door Philips
vervaardigd
Bezoekt onze toonkaniers
kinderwagens
De voetbalcompetitie
N.E.C. ontvangt Heracles,
D.H.C. naar D.W.S;
Kerkelijk leven
Perspectief voor toonen
den arbeid
Terug naar een ver verleden
Onderzoek van weten
schappelijk belang
WÏEGEN
BABY-COMMODES
LEDIKANTJES
DE RIDDER
ailÜA HARTENSTRAAT
Voldoende vitaminen
Tot het publiek
I WIJ LUISTEREN NAAR
Zaterdag 16 November
CiCtAA
De wijkverpleegsters
Academische examens
Apothekers-assistent
MEDISCHE KRON1r1
Audiëntie
Frater Nazarius f
(Van onzen redacteur)
In den vorigen oorlog heeft zich in Twen
te een bedrijf ontwikkeld, dat na de herope
ning der grenzen weer even snel is ver
dwenen als het waè opgekomen. Bij het
graven van het spoorlijntje van Oldenkaal
naar Denekamp werden n.l. een kwarteeuw
geleden in den bodem fosforietlagen ont
dekt, welke men al spoedig ging exploitee-
ren. De z.g. fosforietknollen werden gerei
nigd en gedroogd en vervolgens tot een heel
fijn meel vermalen, dat als fosforzuurhou-
dende meststof werd verkocht. In Ootmar-
sum op den Kuipersberg en ook in de nabij
gelegen buurtschap Rossum werden opgra
vingen verricht en het was ook in Ootmar-
Sum, dat de eerste fabriek ter bereiding
van fosforietmeel werd opgericht. De Coöp.
Lonneker Landbouwbank en Handelsvereni
ging heeft omstreeks 1928 een dergelijk be
drijf in werking gesteld.
Thans worden in Twente deze terreinen
opnieuw verkend, om te onderzoeken, welke
delfstoffen de bodem herbergt, welke van
hen in voldoende hoeveelheid aanwezig zijn
om een ontginning economisch loonend te
maken en welke misschien nuttig kunnen
worden gebruikt, wanneer ze door technische
en scheikundige middelen worden veran
derd en verbeterd.
Behalve in Twente strekt zich dit onderzoek
ook uit over de Veluwe, terwijl binnenkort met
dit exploratiewerk ook in Limburg een aan
lang zal worden gemaakt. Dit werk geschiedt
door een detachement van den Opbouwdienst,
dat in Twente onder leiding staat van luite-
hant Ir. Tj. de Vries, die dezer dagen de ver
tegenwoordigers van de pers in de gelegenheid
Stelde om een en ander van de verrichte werk
zaamheden te zien en er verder heel wat van
te vernemen.
Uit de voorloopige resultaten in de beide ver-
kenningsvelden bij Ootmarsum en Rossum kon
V'orden opgemaakt, aldus deelde lult. de Vries
ons mede, dat de hoeveelheid fosforiet vrij ge
ring is en dat de lagen zoodanig verspreid en
Verschoven liggen, dat een durende exploitatie
Wel niet mogelijk zal zijn.
De gemakkelijkst bereikbare en meest produc
tieve lagen zijn al in den wereldoorlog ontgon
nen, toen er, evenals nu, gebrek dreigde aan
fósforbemesting onzer landerijen.
In samenwerking met de Staatsmijnen wil
men nu trachten de pl.m. 25% fosforiet, welke
de knollen bevatten, te ontdoen van de bij
mengsels, om haar daarna aan andere plan-
tenvoedende stoffen te binden, om ze als een
nieuw soort super-fosfaat in den handel te
kunnen brengen.
Wetenschappelijk is zulk een procédé be
kend; het is nu zaak het meer in het groot te
beproeven.
Zijn de Twentsche fosforietvelden uitgeput of
is het ontgraven niet meer verantwoord, omdat
inusschen de omstandigheden zich zoodanig
hebben gewijzigd, dat exploitatie niet meer
verantwoord is, dan zal toch deze technisch-
scheikundige arbeid niet vergeefsch zijn, om
dat de Staatsmijnen dan voor de nieuwe mest
stof buitenlandsche rijkere fosfaten aan hun
eigen grondstof kunnen toevoegen.
In de Twentsche fosforietlagen zit voor de
hiannen van den Opbouwdienst geen vaste toe
komstige werkgelegenheid. Ook niet in de dia-
tomeeënlagen, het diatomiet van de Veluwe. Men
kan dit gebruiken voor regeneratie van oliën,
als bleekaarde, enz. Doch ook daarvan is de
hoeveelheid beperkt en de exploitatiemogelijk
heid eng begrensd. De bruinkool ligt in Lim
burg. klaar voor ontginning, doch deze wordt
belemmerd door de moeilijkheden van het ver
keer.
Toch is er voor de werkers van den Opbouw
dienst perspectief voor loonenden en vasten ar
beid. Deze mogelijkheid is gelegen in de zanden
en kleien, welke zoowel in Twente, als op de
Veluwe en in Limburg worden gevonden.
Reeds eeuwen zijn de klei-soorten gebruikt
Voor de steen- en pannenbakkerij, zijn de zan
den bekend als bouwmaterialen. Doch er zit
meer in!
Tot nu worden groote massa's vormzand en
Vormklei uit het buitenland aangevoerd, terwijl
Wij binnen onze landspalen enorme hoeveel
heid zand en klei hebben. Het gaat er nu slechts
om, hier het ideale materiaal voor de vor
men van de metaalindustrie te vinden en we
hebben nieuw en blijvend werk. De voorloopige
onderzoekingen geven aanwijzing, dat we met
de zanden en keien volledig succes zullen
hebben. Prettig is, dat bij het zoeken hiernaar
de Twentsche metaalindustrie volledige mede-
Werking verleent. Inzonderheid het laboratorium
der firma Dikkers te Hengelo, dat voor eigen
bedrijf reeds de zanden en kleien moet onder-
Zoeken voor de vormen van diverse metalen en
legeeringen.
Verder wordt gezocht naar zand geschikt voor
de glasindustrieën, de chamotrefabrieken naar
klei voor verschillende technische en chemische
Producten en ook in dit opzicht belooft het on
derzoek effectvol te zijn.
Regen en wind en een paar schoenen, die
spoedig den vorm van een paar kleiklompen had
den aangenomen, trotseerend, hebben we on
der leiding van luit. de Vries, bij wien zich te
kens kapitein J. D. S. Paters van den Generalen
Staf, chéf van de hoofdafdeeling IV, had aan
gesloten, een tocht gemaakt in de omgeving van
Ootmarsum en Rossum. Men vindt daar op ver
schillende punten in het open veld boorstellln-
gen opgericht, waar met een soort grooten kur-
ketrekker of een „puls" gaten in den grond ge
boord worden tot op een meter of tien diepte.
t>eze boringen dienen voor het onderzoek van
den grond en vooral de puls maakt dat onder-
Zoek zeer goed mogelijk. Ze voert n.l. in haar
holle binnenste telkens wanneer ze opgehaald
Wordt grond alsmede steentjes -mee naar bo-
ven. Dit materiaal wordt In monsterbakken ver
zameld en op die wijze krijgt men een inzicht
!h de lagen, welke zich onder het maaiveld be
binden.
Hier en daar zagen we de mannen van den
Opbouwdienst ook bezig sleuven te graven en
daarin hebben we kunnen zien. dat er zich
Soms groote hoeveelheden forforietknollen be
tonden, in vrij dikke lagen. Deze lagen liggen
Piet horizontaal, doch hellen naar één kant af,
<fcder dikke zand- of leembedekkingen. Het
lijkt nogal chaotisch deze sleuvengraverij en
boerderij, doch er zit systeem in.
Om dit te kunnen verklaren, moeten we terug
naar een tijdstip, dat tusschen de 150.000 en
200.000 jaren achter ons ligt.
Er was op dat tijdstip in Oost-Twente, waar
nu de gronden liggen tot op 70 meter boven
A.P. en hooger, een diepe zee, waarin alleen
dieren leefden met skeletten van fosforzure kalk
en koolzure kalk. Die dieren deden tenslotte wat
alle dieren nu nog doen, ze stierven en hun
skelet zonk naar den bodem der zee.
Dat ging jaar in jaar uit zoo door. Die skelet
ten vormden op het laatst een heel dikke laag
Met die vracht beladen ging de zeebodem wat
omhoog. Er hadden veranderingen plaats op
aarde en in onze zee bezonken nu dikke klei
lagen. Deze drukten de skelettenlaag vast. De
zeebodem daalde weer en door druk werd het
water uit de skelettenlaag geperst. Bovendien
onderging de laag veranderingen onder den in
vloed der warmte welke steeds in de diepte op
treedt. Kalk en fosfor werd gescheiden en waar
tusschen de kalkskeletten nog zulke uit kiezelzuur
op den zeebodem waren terecht gekemen, daar
werd ook de kiezelzure diatomeeën-aarde af
zonderlijk gelegd door die druk- en warmte-
invlceden. Op een gegeven oogenblik lagen dus
op den ouden zeebodem fosforiet, kalk en kie
zelzuur netjes gescheiden. Een bewijs, dat zelfs
de volgens velen als een domme kracht werken
de natuur van ordening houdt.
Het zou ons te ver voeren het verdere ontwik
kelingsproces op den voet te volgen. Uit hunne
schooljarern herinneren velen zich misschien
nog, dat de gletschers, die in den Ijstijd over
ons land schoven, heel het oostelijk deel, tot
aan de lijn MontferlandAmersfoort tot op
twintig meter dikte hebben omgeploegd en om
gewoeld, zoodat vrijwel alles verschoven is en
vaak boven ligt wat onder behoorde te liggen.
Dit teruggrijpen in het ver verleden was noo-
dig om aan te toonen, dat het niet zulk een een
voudig kunstje is, in Twente thans een deel van
die oude fosforietenlaag te zoeken.
Aan een ding heeft men bij dit onderzoek
houvast ni. aan de kennis uit welke richting
het in landijs kwam, welken kant het zijn druk
uitoefende; we weten dus, dat we wat verdwe
nen is moeten zoeken tegengesteld aan de rich
ting van den druk.
Het ijs kwam uit het Noord-Oosten en daar
om heeft luit. Ir. de Vries in de terreinen bij
Ootmarsum en Rossum een lijn uitgestippeld
in de richting Noord-Oost-Zuid-West.
Hij nam bij Ootmarsum als uitgangspunt de
kleigroeve van Scholten en bij Rossum een plek
bij de oude tramhalte, omdat daar in den
wereld-oorlog veel fosforieten gevonden waren.
Van die punten trok hij dus een lijn zoowel
naar het Noord-Oosten als naar het Zuid-
Westen en noemde deze lijnen zijn „nullijnen".
Op die lijnen liet of laat hij om de 300 meter
een put boren, maar parallel met deze nul
lijnen trekt hij op een afstand van 100 meter
verdere lijnen, waarop ook van afstand tot af
stand geboord wordt. Het is een uitgebreide
arbeid, maar men krijgt er e eninzicht door in
den geologischen toestand van het onderzochte
gebied, dat op geen andere wijze te bereiken
is en dat behalve van economische en sociale
waarde, door wat men denkt te bereiken, zonder
acht te geven op de resultaten, al van enorm
wetenschappelijk belang is.
Uiteindelijk is het doel van dezen arbeid ech
ter te onderzoeken of onze bodem beter kan
worden geëxploiteerd en ons land daardoor
minder afhankelijk zal worden van aanvoeren
van buiten. En wïe weet of hierin niet de kiem
ligt voor de exploitatie van nieuwe bedrijven,
die veler hand geregeld werk kunnen verschaf
fen.
In de vergadering van den Gelderschen Bond
van „Het Wit-Gele Kruis" op Woensdag te Arn
hem gehouden in restaurant National, heeft de
geneeskundige hoofdinspecteur van Volksgezond
heid, dr. E. Banning, een rede uitgesproken over
de voedselvoorziening in dezen tijd. De bijeen
komst werd gepresideerd door den voorzitter van
den Bond, dr. A.' J. J. Wubbe, den bekenden
voorvechter voor de vrije ziekenhuiskeuze en
vrije artsenkeuze.
Dr. Banning zeide niet op distributie-moeilijk
heden en mogelijkheden te willen ingaan. Spreker
wilde alleen wijzen op al datgene wat geschiedt
voor de voedselvoorziening.
De voedingswetenschap, dateerend uit pl.m.
1880, heeft 'n geweldige vlucht genomen. Wij we
ten zoo onderhand, welke bestanddeelen er -in
onze voeding aanwezig zijn. Doel is allereerst het
groote belang van eiwitten. De uitschakeling
van eiwit is niet mogelijk; de allino-zuren zijn
niet te vervangen. Er valt geen surrogaat te fa-
briceeren, in geen enkel opzicht. Voedingsonder
zoekingen wijzen op alle plaatsen in de wereld
op een persoonlijk eiwit-gebruik van 90 gram.
Dit persoonlijk gebruik werd geconstateerd in
alle mogelijke soorten voeding, die op de wereld
genuttigd worden. Proeven met een geringer
quotum eiwit liepen verkeèrd. Dierlijke eiwitten
hebben veel grooter waarde dan de plantaardige.
Proeven brachten uit dat deze eiwitten ook kost
baarder zijn en dus zich in het verbruik naar
een financieele draagkracht richten.
Proeven met vetten en koolhydraten wezen uit
dat deze bestanddeelen met elkaar verwisseld
kunnen worden. De armere voeding zal rijker
aan koolhydraten en armer aan vetten zijn, ook
alweer om rede der beursgrootte der verbruikes.
Sprekend over de mineralen zeide spreker dat
er enkele soorten zijn, die onmisbaar zijn. Ijzer
is noodzakelijk. Wij behoeven voor een gemis
daaraan niet te vreezen. Groenten b.v. bevatten
groote hoeveelheden ijzer. De onontbeerbaarheid
van'kalk trok spreker in twijfel. Door het drin
ken van liter melk of karnemelk per dag hef-
b/d
Dam
Wanneer de voorteekenen niet bedriegen
en de weersomstandigheden, die op het
oogenblik niet zoo fraai zijn, er het hunne
toe bijdragen, belooft de komende voet
balzondag weer enkele ontmoetingen van
groot kaliber te brengen. Wij wijzen in dit
verband alleen maar op de wedstrijden, wel
ke in West I en Oost tusschen de twee
hoogstgeplaatste clubs zullen worden ge
speeld. In het Westen treden D.H.C. en D.
W.S. te Amsterdam tegen elkaar aan en te
Nijmegen ontvangt het leidende N.E.C. zijn
felsten belager Heracles.
Nu gaat het er dus voor D.H.C. om, of het
werkelijk zwaar genoeg zal worden bevonden
als leider van de eerste Westelijke afdeeling.
D.W.S. immers, dat mét A.D.O. den Delftenaren
in het vaarwater zit, zal er wel degelijk van
overtuigd zijn, dat het nu geen nederlaag mag
lijden, wil het ook dit seizoen een rol aan den
kop zijner afdeeling blijven spelen. Voor de
goede prestaties van de jeugdige D.H.C.-ers in
dit seizoen hebben we niets dan lof, maar wij
willen het toch niet onder stoelen of banken
steken, dat het ons ten zeerste zou verwonderen,
wanneer zü erin zouden slagen het sterke en
geroutineerde D.W.S. aan den Spaarndammer-
dijk een poets te bakken. A.D.O. heeft het bij
Sparta ook nog niet zoo gemakkelijk, daar de
Rotterdammers thans een betere opstelling blij
ken te hebben gevonden, maar wanneer de
Haagsche club haar woordje wil blijven meespre
ken, moet ze nu met een zege uit de bus ko
men. Stormvogels gaat naar Hermes-D.V.S. We
zijn benieuwd of de IJmuidenaren er ook nu ir.
zullen slagen een zege te boeken, maar gelooven
toch eerder dat de punten ditmaal in Schiedam
zullen blijven. Feijenoord zal het ook niet ge
makkelijk hebben bij D.F.C. Eerlijk gezegd za!
het ons meevallen als de geblokten er een suc
cesje kunnen boeken. Van R.F.C. kunnen we
niet veel meer zeggen, dan dat we het bij 't Gooi
weer een kleine nederlaag tegemoet zien gaan.
In de tweede afdeeling ligt er voor het lei
dende V.S.V. een nieuwe zege in het verschiet.
Tenzij men wil aannemen, dat D.O.S. in Velseu
voor een verrassing gaat zorgen. Haarlem be
hoort eveneens in eigen omgeving goed
aan te pakken tegen Xerxes, maar g^ien de
fraaie verrichtingen van de laatste weken, hou
den we het ook hier op een overwinning van
de gastheeren. Ajax heeft bij H.B.S. opnieuw
een karweitje op te knappen dat lang niet ge
makkelijk is. Waarschijnlijk zullen de Amster
dammers niet veel hoop hebben dat zij van hun
bezoek aan H.B.S. met beide punten naar huls
terugkeeren. Blauw Wit schijnt weer wat beter
op dreef te zijn en kan zulks Zondag bewijzen
door in Amsterdam van V.U.f. te winnen.
C.V.V. verlaat de laatste plaats, wanneer het
op eigen bodem van R.F.C. wint. Dat is een
goede kans voor de club uit Charlois.
A
In het Oosten dus de big-match N.E.C.—He-
fen wij een eventueel noodzakelijk kalkgebruik
totaal op.
Het optreden van krop wijst op een tekort aan
kalk. Toevoeging van zout of jodium aan het
drinkwater zal daarin veel goed doen.
Over het gebruik van vitaminen maakte spre
ker zich bij onze gemengde voeding geen zorg.
D.w.z. als men zich voedt met verstand! Ten
aanzien van vitaminen D was dr. Banning min
of meer pessimistisch.
In de huidige omstandigheden moet „geroeid
worden met de riemen die er zijn". Wij moeten
er op uit zijn de ons toebedeelde voedingsmid
delen met oveleg te besteden. Regeerings-instan-
ties maken zich daar zorg over en doen centraal
al het mogelijke. Er is een voedingsraad inge
steld, die uit bekwame voedingsdeskundigen is
gevormd. Zijn taak is de zorg voor de noodza
kelijke voedingswaarden voor iederen Nederlan
der. Vervolgens zal de voedingsraad moeten
voorlichten inzake het verbruik der voedings
middelen. Ten derde heeft deze raad het toe
zicht op de deugdelijkheid der voeding. Als num
mer vier heeft de raad tot taak op de hoogte te
blijven van de mogelijkheden en ten slotte moet
hij weten hoe de toestand op verschillende
plaatsen in het land is, zoodat indien noodig.
aan de regeering advies over verbetering kan
worden gegeven.
De voedingsraad heeft de onderzoekingen in
de verschillende laboratoria gecentraliseerd, voor
zoover dit zijn werkzaamheid betreft. Een on
derzoek naar den voedingstoestand in den lande
wordt dezer dagen begonnen. Hierbij zullen wor
den betrokken ongeveer 50.000 kinderen op de
scholen; 20.000 kostschoolkinderen en 1200 ge
zinnen. Dit-onderzoek heeft een wetenschappe-
lijken achtergrond, maar heeft ook dit doel; de
pols a. h. w. te kunnen houden aan den toestand
der voeding in Nederland. Uiteraard zal het
wetenschappelijke resultaat enkele jaren op zich
laten wachten, maar het practische doel zal be
trekkelijk spoedig bereikt zijn.
In 1918 bestond er een chaos op het gebied
der zieken-voedselvoorziening. Thans zal de toe
stand moeilijker worden. Daarom is de zorg dit
maal grooter. Deze zorg mag echter niet te ver
gaan; ieder ons vet aan een zieke gegeven zon
der dat dit strikt noodzakelijk is, wordt aan de
bevolking ontnomen. Advies-geverij in den wil
de weg kan niet worden toegestaan. De suiker
distributie toonde aan dat er ingegrepen moest
worden. (Spreker gaf een voorbeeld van een
advies dat vroeg om 4 K.G. suiker per week
voor een kind van een half jaar!) Daarom werd
er een richtlijn opgesteld. Het land werd ver
deeld in districten van 20.000 menschen. In deze
districten werden vertrouwensartsen aangesteld,
die de zaak zoo regelden dat nergens boven het
maximum werd uitgegaan. Daarnaast hebben de
medische provinciale raden hun arbeid in dit
opzicht gedaan.
Voor de medici verschijnt dezer dagen een
soort vademecum, waarin voor de medici op
duidelijke wijze wordt uiteengezet hoever zij met
de zieken-voedselvoorziening kunnen gaan en op
welke wijze zij deze voorziening het meest doel
treffend kunnen regelen. Spreker zeide dat de
zaak zóó geregeld is dat geen enkele zieke iets
te kort zal komen, al zal niet iedere patiënt kun
nen krijgen wat zijn hart begeert.
Dr. Banning richtte zich tot het publiek met
een groot verzoek om de artsen te sparen. Ook
zij kunnen niet doen wat zij misschien graag
zouden willen doen. De noodzaak bestaat dat
bij het voorschrijven van speciale artikelen voor
zieken, andere verboden waren worden ingetrok
ken. (De suiker b.v. van iemand die diabeticus
is!) De klachten b.v. over het oorlogsbrood zijn
meestal ongemotiveerd en bezorgen den artsen
meestal veel zorg.
De voorlichting van den voedingsraad is in vol
len gang door middel van pers, radio en film. Er
komt 'n sport-bureau voor deze voorlichting, dat
racles, Ook hier is het voor de tweede club op
de ranglijst zaak haar leider te slaan. In tegen
stelling echter met de iets betere kansen van
D.W.S. in het Westen, zien we het ervan komen
dat N.E.C. den Almeloërs een nederlaag toe
brengt en daarmede zijn voorsprong aanmerke
lijk vergroot. Het zou er nog rooskleuriger voor
de Nijmegenaren gaan uitzien, wanneer Tuban-
tia eens een puntje bij Hengelo zou verspelen.
En al willen we nu niet direct zeggen, dat het
daarop wel zal uitdraaien, de mogelijkheid hier
toe uitschakelen willen we toch geenszins. En
schede zou daarvan weer eens kunnen profitec-
ren, want Go-Ahead is o.i. niet sterk genoeg,
om de Sportclub in eigen huis een hak te zet
ten. Wageningen kan zich ook herstellen. Het
zal oppassen zijn tegen Quick, maar uiteindelijk
zullen de gastheeren hun meerderheid toch wel
in een klein succesje gaan uitdrukken. A.G.O.
V.V. ontvangt Enschedesche Boys. Zullen de
Apeldoorners nog meer successen boeken nu het
eerste schaapje over den dam is? De wedstrijd
van Zondag biedt in ieder geval redelijke kan
sen.
In het Zuiden wacht Eindhoven van de beide
leiders de moeilijkste opdracht. Deze ploeg gaat
visite afsteken bij Noad, waar de ontvangst
doorgaans zeer warm is en het steeds veel moei
te kost den buit te bemachtigen. Of het Eind-
hoven ditmaal zal gelukken? In ieder geval
heeft P.S.V. het wel een tikje eenvoudiger. De
PJiilipsploeg zal thuis wel van Roermond win
nen. Voor Juliana is het gevaar op verlies ook
niet zoo groot. De thuiswedstrijd tegen Helmond
zal de club van Vroomen wel beide punten op
leveren. Voor Willem II voorzien we een zwaren
dobber, inclusief een kleine nederlaag bij M.V.V.
Longa 'wint thuis wel van Limburgia, maar of
B.V.V. in Den Bosch over N.A.C. zal zegevieren,
is nog de vraag.
In het Noorden kunnen de leiders hun positie
weer verstevigen. Be Quick doet dit zeker door
thuis van W.V.V. te winnen, maar Velocitus zal,
eveneens in Groningen, een harden dobber
hebben aan H.S.C. Overigens achten we de gast
heeren wel in staat beide punten te bemachti
gen. Leèuwarden laat zich niet verder afzak
ken en blijft door een overwinning op Heeren
veen ongetwijfeld in de running. Sneek wint
naar wij meenen, thuis wel van Veendam, en
Achilles kan door een zege op Veendam. de laat
ste plaats ten koste van deze ploeg verlaten.
HILVERSUM I, 4X5 M.
VARA-Uitzending
8.00 Nieuwsberichten ANP, Gramofoon-
muziek, 12.00 VARA-orkest, 12.451.00
Nieuws- en economische berichten ANP,
I.001.15 Gramofoonmuziek. 2.00 Vragen-
beantwoording over Beeldende Kunsten,
2.15 Esmeralda en soliste. 3.00 Tuinbouw-
praatje. 3.30 Bravour en Charme, 4D0 Gra
mofoonmuziek, 4.30 „Wat, hoe, waar is
onze aarde?", lezing. 4.45 Orgelspel en
zang, 5.15 Nieuws-, economische- en
beursberichten ANP. 5.30 VARA-orkest,
6.006.15 „Van Staat en Maatschappij",
causerie. 6.45 Actucele reportage of gramo
foonmuziek, 7.007.15 Vragen van den
dag en nieuwsberiehen ANP en sluiting.
HILVERSUM II, 301.5 M.
KRO-U itzendng
8.00 Nieuwsberichten ANP. 8.15 Wij be
ginnen den dag, 8.30 Gramofoonmuziek,
II.30 Godsdienstige causerie, 12.00 Gramo
foonmuziek. 12.15 Musiquette. 12.45
Nieuws- en economische berichen ANP,
1.00 Rococo-octet, 120 KRO-Orkest, 2.00
Voor dc jeugd, 3.00 Onze Zaterdagmiddag.
5.15 Nieuws-, economische- en beursbe
richten ANP. 5.30 Actueeie aetherflitsen,
600 Gramofoonmuziek, 6.30 Overpeinzing
met muzikale omlijsting. 6.45 Gramofoon
muziek, 7.007.15 Groningsch praatje en
nieuwsberichten ANP en sluiting.
KOOTWIJK, 1875 M.
AVRO-Uitzendlng
7.15 Gramofoonmuziek, 8.008.15
Nieuwsberichten ANP, 10.15 Gramofoon
muziek, 10.30 AVRO-Amusementsorkest en
solist, 11.45 Gramofoonmuziek, 12.45
Nieuws- en economische berichten ANP,
1.00 Orgelspel, 1.45 Gramofoonmuziek, 3.05
Cyclus „Leeven en daden onser Doorluch-
tigste zeehelden", 3.45 „Mijnwerkersleven
en mijnwerkersliederen", causerie met
koorzang, 4.15 Concertgebouw-orkest en
solist (opn), 5.15 Nieuws- economische-
;n beursberichten ANP, 5.30 Omroepor
kest en soliste, 6.45 Gramofoonmuziek,
7.07.15 Groningsch praatje en nieuws
berichten ANP en sJ uiting.
LET OP HET MERK ROTODYN
Verkrijgbaar bij den Erkenden
Rijwielhandel.
onder leiding komt van een uiterst deskundigen
arts. Deae instelling houdt zich thans reeds
bezig met de eventueele inrichting van gaar
keukens. Immers de mogelijkheid bestaat dat
ook den beter-gesitueerde hulp zal moeten wor
den geboden. Reeds 23 menu's werden samen
gesteld en zijn goed, niet alleen van smaak,
maar ook van ingrediënten.
Overigens behoeven wij ons nog niet direct
zorgen te maken. Wij hebben immers nog ons
vleesch, onze kaas, onze visch en melk. Ook al
zal het vetgehalte van de melk teruggebracht
worden; de waarde als eiwitdrager blijft. (Ook
van z.g. taptemelk!)
Het eiwit-gehalte van de aardappelen is groot
en zelfs bijna even groot als dat van vleesch.
De koolhydraten en vet-voedingen kunnen tegen
elkaar uitgewisseld worden. Er zullen minder
vetten en meer koolhydraten gebruikt moeten
worden. Dit gaat echter niet ten koste van het
individu.
Onze hoolhydraat-leveranciers zijn suiker,
brood enz. Moeten wij ons echter het hoofd bre
ken over een vitaminen-tekort? Als er verstan
dig met de voedingsmiddelen wordt omgegaan
is daar geen reden voor. De B-vitaminen vinden
wij rijker in het „oorlogsbrood" dan in ons vroe
gere wittebrood. Het bereiken van een hoogeren
uitmalingsgraad van de tarwe doet ons thans
genieten van de B-vitaminen die rondom de
zemelen zitten. Het is te verklaren dat wij van
„oorlogsbrood" honger krijgen. De B-vitaminen
prikkelen de maag-zenuwen en verwekken zoo
doende geen honger, maar wel een honger-ge-
voel!
Dr. Banning wees op het koken van aardappe
len in den schil. Denkt aan de C-vitaminen.
Fruit eten is uiterst aangeraden. Sinaasappelen
gebruikten de Nederlanders tot een quantum
van 90.000.000 K.G. per jaar. Deze vruchten zul
len niet verkrijgbaar zijn, dus moet er elders
naar C-vitaminen gezocht worden.
Voorts groenten en wel speciaal versche
groenten leveren vitaminen. Melk is een van
onze beste voedingsmiddelen en is op dit oogen
blik winst! Menschen die voor kaas hun neus
optrekken, voor kaas en het eene eitje, moeten
hun zienswijze wijzigen! Wij kunnen deze le
vensmiddelen niet meer missen.
Verder zijn er de mosselen, een typisch Neder-
landsch product, die wij zullen moeten leeren
eten.
Een tekort aan A-vitaminen zal als eerste ge
volg hebben de z.g. „nachtblindheid''. Als wij
echter ons voeden met boter, kaas en eieren,
zullen wij deze klip omzeilen.
Valt er voor de wijkverpleegsters iets te doen?
Ja. Zjj moeten zorgen dat zij eerst aan den lijve
gaan ondervinden welke groote voordeelen
de practische wenken hebben. Daarnaast
en ook daarna zullen zij met enthousiasme de
menschen kunnen adviseeren. Spreker vroeg dan
ook met klem te wijzen op de voorlichtingsinsti
tuten, die op vele plaatsen reeds bestaan. Zoo
zal het voordeel van den voedingsraad eerst tot
recht komen!
Dr. Wubbe dankte den spreker en sloot de bij
eenkomst.
LEIDEN. Geslaagd candidaatsexamen rechten
de heer F. H. Ferguson, Scheveningen.
UTRECHT. Geslaagd doctoraal examen In
disch recht C. J. Boegheim.
AMSTERDAM. Geslaagd de dames N H.
r-' -ên te Leiden, H. M. J. Oosthoek te Bos-
koop. E. C. Hamburger te Boskoop en G. M
jSprakel te Enschede.
Wittebrood en bruin brood worden beiden uit
tarwe gemaakt; het wittebrood uit tarwebloem,
het bruinbrood uit tarwemeel. De bruine kleur
komt van een bepaald gedeelte van de tarwe
korrel, dat in het tarwemeel wel, in de tarwe
bloem niet aanwezig is. De tarwekorrel bestaat
nj. uit verschillende lagen. Het binnenste ge
deelte heet endosperm of kiemwit en omvat
72 procent van het gewicht van de geheele
korrel. Het bestaat vrijwel geheel uit zetmeel,
maar het omhulsel bestaat uit een eiwit, gluten
geheeten. Dat gluten is van groot belang voor
het bakken; in de eerste plaats voor het maken
van het deeg; het vormt ni. een taaie, rekbare
massa, waardoor ook het deeg taai en rekbaar
wordt.
Nu is er in rogge ook wel gluten, maar dit
vormt niet zulk een massa, en vandaar dat
rogge niet op dezelfde wijze gebakken kan wor
den als tarwe.
De tweede laag van binnen uit is de aleuron-
laag, bestaande uit eiwit en vooral uit vet. t Is
gekleurd. Ook de zaadhuid, di$ daaromheen
ligt, is gekleurd en wel bruin; ten slotte vindt
men aan den buitenkant den vruehtwand. Bo
vendien vindt men aan *t uiteinde de eigenlijke
kiem, waaruit de nieuwe plant kan ontgroeien.
Nu hebben al deze lagen een verschillende
samenstelling, die alle belangrijke factoren
vormen voor het malen en het bakken Om met
de kiem te beginnen: deze bevat een vet, dat
spoedig ranzig wordt en daardoor de geheele
korrel kan bederven. De kiem wordt dus bij het
malen meestal verwijderd.
Er zijn twee soorten van malen: de hoog-
maalderij en de vlakmaalderij. De uitdrukkin
gen zijn ontleend aan het malen met molen-
steenen. Bij de hoogmaalderij ligt de bovenste
steen hoog boven den tweeden; bij de vlakmaal
derij liggen ze dicht op elkaar. Het is duidelijk,
dat bij deze laatste* bewerking de korrel in zijn
geheel verpletterd wordt, en dat in het bijzon
der de zemelen, dat zijn de buitenste lagen, ook
fijn gemaakt worden. Het gevolg is dan, dat de
fijngedrukte zemelen niet zoo gemakkelijk kun
nen gescheiden worden van het binnenste ge
deelte. Dat scheiden geschiedt, doordat het
maalproduct door buidels gezeefd wordt. Zoo
krijgt men dus gebuild meel
Bjj de hoogmaaldereij echter zijn de steenen
en in de moderne meelfabrieken de walsen
verder van elkaar verwijderd. De korrel
wordt dus niet zoo verpletterd, maar slechts
even gekraakt, zoodat de buitenste lagen meer
in hun geheel blijven en nu gemakkelijk van
de binnenste laag, het endosperm, kunnen ge
scheiden worden. De gekleurde lagen verdwij
nen dus, en het meel, dat men overhoudt, is
min of meer wit. Maar ook het binnenste blijft
op die wijze in zijn geheel; men behoudt dus
de witte binnenste korrels, en omdat deze dan
nog vrij stevig in elkaar zitten, kunnen ze, zoo
als het heet, gepoetst worden, dus van de aan
klevende zemelen bevrijd. Dit poetsen geschiedt
op een zeer aardige machinale wijze, die ik nu
ter zijde laat.
De meelkorrel, die zoo gewonnen wordt, heet
gries, en men onderscheidt naar de grootte vijf
verschillende soorten.
Het gevolg van een zoodanige meelwinning is,
dat daardoor een voor het bakken zeer geschikt
product te voorschijn komt.
Er komen nog andere factoren bij, die deze
ingewikkelde methoden bevorderen. Het fijne
witte meel is n.l. zeer goed houdbaar, beter
dan het meel, dat met zemelen en vooral met
de kiemen gemengd is. Voor de groote kapita
listische ondernemingen, die geweldige voor
raden aanleggen, is dit dus een zeer gewenschte
werkmethode; het product is gemakkelijk te
bakken, ziet er smakelijk uit en is' licht ver
teerbaar.
En toch hebben de hygiënisten belangrijke
bezwaren tegen het wittebrood. Het binnenste
van de korrel bevat, zooals gezegd, veel zet
meel en ook eiwit, maar weinig vitaminen,
zouten en ruwe celstof (oeUulose); de aleuron-
laag bevat wel veel vitaminen en zouten. De
buitenste laag, de zemelen, bevatten veel cellu
lose, dat door den mensch niet verteerd kan
worden. Hoe meer de geheele korrel wordt uit-
gemalen, hoe meer hij alle bestanddeelen bevat,
en hoe donkerder hij is, daar immers de kleur
stoffen in de buitenste lagen zitten.
Welnu, het gewone wittebrood was, zooals
dat heet, voor 70 pet. uitgemalen, en bevatte
dus alleen het middenste gedeelte, het
endosperm. Bruinbrood werd gemaakt van
meel, dat tot 80 procent en hooger was uitge
malen; dit bevatte dus juist de waardevolle
zouten en vitaminen; bovendien is het gehalte
aan zemelen, volgens de heerschende meening.
bevorderlijk voor den stoelgang.
Later hoop ik nog eens over vitaminen te
schrijven, en dan zal ik nauwkeuriger op het
belang van vitamine-rijk brood ingaan.
Nu slechts enkele opmerkingen. Ik heb in dit
blad jaren geleden al eens verder verteld, dat
de Fransche Académie le Médicine een drin
gend verzoek gericht heeft tot de Fransche
regeering, om wettelijke maatregelen te treffen,
ten einde het gebruik van wittebrood te beper
ken en dat van bruinbrood te bevorderen, resp.
te bevelen. Dat was in vollen vredestijd.
In Nederland zijn zeer belangwekkende onder-
zoekingen gedaan door de heeren Westenbrink
en Goudsmit en later door Van Coevorden, die
naar het oordeel van menschen met de gave
des onderscheids afdoende hebben bewezen, dat
de meeste klachten van zwangere vrouwen voor
komen uit gebrek aan ftitamine BI. thans
aneurine genoemd; en dat dit gebrek, en daar
mee de klachten, door het gebruik van bruin
brood zijn op te heffen. Wat de overige be
standdeelen betreft: van de zouten komt een
belangrijk deel van de benoodigde phosphaten
en ijzer tot ons, dit ijzer nu is eveneens in veel
grooter gehalte in bruinbrood dan in wittebrood
aanwezig.
Het is dus niet te ontkennen, dat de gedwon
gen invoering van het bruinbrood belangrijke
voordeelen oplevert,
Rogge wordt bewerkt met vlakmaalderij en
het roggebrood wordt dan ook uit de geheele
korrel bereid. Het laat zich niet zoo gemakke
lijk. bakken en ligt daarom lang jn den oven.
Het bevat uiteraard alle bestanddeelen en is
als zoodanig zeer waardevol, maar wordt niet
zoo licht verteerd als tarwebrood, zoodat weinig
menschen uitsluitend roggebrood eten.
Dr. TH. H. SCHLICHTING
Z.H.Exc. de Aartsbisschop van Utrecht zal
de volgende week alleen Maandag en Donder
dag audiëntie verleenen.
Z. H. Exc. de Bisschop van Breda zal Woens
dag, Vrijdag en Zaterdag van de volgende week
geen audiëntie verleenen.
Z. H. Exc. de Bisschop van Haarlem zal
as. Dinsdag geen audiëntie verleenèn.
Frater Nazaxius van het blindeninstituut voor
mannen ..St. Henricus" te Grave is bijna 70
jaren oud overleden. De overledene die reeds
vier en dertig jaar aan het instituut werkzaam
was, stond aan het hoofd van de afdeeling
„groote blinden".
