Joden in openbaren
dienst ontslagen
Duitsche aanvallen op Britsche
convooien voortgezet
64 aanhangers van
Carol vermoord
Zweden breidt zijn vloot uit
De bewapening der
Ver. Staten
De Bulgaarsche defensie
De strijd in Hoepei
Aanval van Thailand
op Indo-China
Het bombardement van
Avonmouth
Bouw van twee
kruisers
„Particularisme in de
radio moet verdwijnen
Japansch protest tegen
Ned.-Indië verwacht
Lagerhuiscritiek op de
regeering
VEREENIGDE KATHOLIEKE PERS
Hoogescholen te Delft en
Leiden als strafmaatregel
gesloten
Luchtalarm te Monastir
Botsingen aan de universiteit
te Agram
Staatsbemoeiing in de kunst
Admiraal der Ver. Staten
in Buenos Aires
DONDERDAG 28 NOVEMBER 1940 - OCHTENDBLAD
BUR. VOOR REDACTiE EN ADMINISTRATIE:
NASSAULAAN 51 TEL. 13866 GIRO 22884
Abonnementsprijs (bij vooruitbetaling) voor
Haarlem 25 cent per week; per kwartaal
I 3.25. Bij onze Agenten 27V2 ct. per week.
per kwartaal f 3.58
DAGBLAD MET OCHTEND- EN AVOND-EDITIE, UITGEGEVEN DOOR DE N.V. DRUKKERIJ DE SPAARNESTAD, HAARLEM
VIER EN ZESTIGSTE JAARGANG No. 22725
Sluiting van hoogescholen
Alle niet-militaire uitgaven
tot het uiterste beperkt
Opmerkelijke rede van den
vroegeren premier Zankof
Japanners melden successen
bij hun opmarsch
Hevig vuurgevecht aan de grens
Opnieuw vlogen vreemde vlieg
tuigen over deze stad
Britsch schip tot zinken
gebracht
Arrestatie van andere bekende
Roemeensche politici
Dr. Goedewaagen over de taak
van zijn nieuw departement
De radio
De film
Een man een man
Wegens herhaald anti-Japansch
optreden
Aardschokken in Japan
NIEUWE HAARIEMSCHE COURANT
Advertentieprijzen: Per lossen regel SO ct, tngez.
mededeelingen 50 cent; idem op peg. één 65 cent
per regel. Bij contract sterk verlaagde prijzen Voot
prijzen der .Omroepers" zie de rubriek
Het A.N.P. meldt;
Ter verzekering van de openbare veilig
heid, rust en orde in de bezette Nederland-
sclie gebieden heeft het bevoegde bureau
van den rijkscommissaris het noodig geoor
deeld tegen de Joden, die een openbaar
ambt bekleeden of in openbaren dienst
werkzaam zijn, wegens de tegen de bezet
tingsmogendheid gerichte actie van het Jo
dendom maatregelen te nemen. Op grond
van een rondschrijven is derhalve bepaald,
dat zulke Joden uit hun ambt of uit hun
werkkring dienen te worden ontslagen. Hun
aanspraken op uitkeeringen op grond van
hun werkkring of op andere tegenprestaties
van materieelen aard blijven daarbij onaan
getast.
Met miskenning van het doel van dezen
maatregel hebben de studenten te Delft
en Leiden voor de Joden partij getrokken
en het bezoeken der colleges voor den tijd
van 48 uur gestaakt. Als algemeene waar
schuwing heeft de commissaris-generaal
voor bestuur en justitie zich genoodzaakt
gezien, de Technische Hoogeschool te Delft
en de Universiteit te Leiden alsmede de
daaraan verbonden instituten voor de stu
denten van alle jaarklassen onmiddellijk
tot nader order te sluiten.
WASHINGTON, 27 Nov. (D.N.B.). Presi
dent Roosevelt heeft in de heden gehouden pers
conferentie verklaard, dat in de nieuwe begroo
ting voor het begrootingsjaar, dat op 1 Juli
1941 begint en die op 3 Januari zal worden in
gediend, alle niet-militaire uitgaven tot het
uiterste zullen worden beperkt. Hij verwacht,
dat in het voorjaar en den zomer het bewape
ningsprogram zoo goed als alle werkwilligen, die
tot nu toe zonder werk waren, zal opnemen.
Daarom zullen de plannen voor het tot dusver
functionneerende crisisprogram van openbare
werken alleen formeel opgesteld, maar practisch
niet voortgezet worden. Wanneer dan op een
gegeven oogenblik de groote behoefte aan be
wapeningsarbeiders vermindert, zal men de cri-
sisontwerpen weer te voorschijn halen.
Ten aanzien van het voorstel van het mi
nisterie van Oorlog, dat de vliegtuigfabrieken
in het vervolg alleen maar militaire vliegtuigen
zullen bouwen, zeide Roosevelt, dat dit verkeerd
was begrepen. Wat de regeering wenscht is, dat
de burgerluchtvaart zich bij nieuwe bestellingen
zal beperken tot den tot dusverre bestaanden
jaarlijkschen omvang, maar dat alle productie-
vergrootingen der fabrieken uitsluitend gebruikt
zullen worden voor militaire vliegtuigen.
Wat de stakingen in de vliegtuigfabrieken en
de daarmede in verband staande controverse
tusschen den afgevaardigde Dies en het minis
terie van Justitie betreft, zeide Roosevelt, dat
het doel der regeering is de wapenfabrieken
open en onbeschadigd te houden. Hij heeft het
plan een rondetafelconferentie te houden met
Dies en vertegenwoordigers van het ministerie
van Justitie en het staatsdepartement om „ze
kere oneffenheden op te ruimen."
SOFIA, 27 Nov. (D. N. B.) De Bulgaarsche
minister van Financiën, Bosjilof, heeft gisteren
bij de Sobranje een wetsontwerp ingediend,
waarin een crediet wordt gevraagd ten bedrage
van 1.36 milliard leva voor de behoeften der
landsverdediging, te verdeelen over meer dan
drie begrootingsjaren. In de toelichting wordt
gezegd, dat het ten gevolge van de bijzondere
situatie tusschen de staten ter verzekering van
de landsverdediging noodzakelijk is de voor
ziening van de Bulgaarsche weermacht voort
te zetten.
De vroegere Bulgaarsche minister-president
professor Alexander Zankof heeft in de So
branje, tijdens de debatten over het antwoord
op de Troonrede van den Koning, een opmer
kelijke redevoering gehouden, die in de wan
delgangen van het parlement zeer druk be
sproken wordt.
Thans, zoo betoogde Zankof, staan twee
wereldstelsels in strijd tegenover elkaar;
het stelsel van het socialisme, vertegen
woordigd door Duitschland, Italië en de
Sovjet-Unie, en het stelsel van het kapi
talisme van Engeland en van de Vereenig-
de Staten van Noord-Amerika. Bulgarije be
hoort ongetwijfeld tot het stelsel van het
socialisme.
Voorts oonstateerde Zankof met voldoening
de ontwikkeling der betrekkingen tusschen
Bulgarije en de Sovjet-Unie. Zeer scherp cri-
tiseerde Zankof de Turksche pers, die hij ver
weet, volkomen ongegronde verdachtmakingen
aan Bulgarije te richten.
De redevoeringen van de afgevaardigden in
de Bulgaarsche Sobranje, Zankof en Peter
Kiosseivanof, een broer van den vroegeren
minister-president worden door de Joego
slavische dagbladen uitvoerig weergegeven en
evenals de door de Bulgaarsche pers ingeno
men houding beschouwd als een uitdrukking
van den wil om de vriendschapspolitiek tus
schen Sofia en Belgrado voort te zetten en te
verdiepen. Ook in politieke kringen van Joego
slavië hebben deze redevoeringen en de artike
len der Bulgaarsche bladen de grootste vol
doening gewekt, zoodat men daarmede' het in
cident, dat ontstaan was doordat de Sobranje-
afgevaardigde Dumanof aanspraken op Ma
cedonische gebiedsdeelen van Joego-Slavië tot
uitdrukking had gebracht, als afgeloopen be
schouwt.
TOKIO, 27 Nov. (D.N.B.). Volgens dc laat
ste berichten over de gevechtshandelingen
in het westelijke gedeelte van dc provincie
Hoepei zjjn de Japanners ten Oosten van
Hsiangjang door de vijandelijke linies heen-
gebroken en zijn zij opgerukt tot de belang
rijke verdedigingslinies der Chineezen voor
het Woetsjanggebergtc.
De Chineesche strijdkrachten, die zich aldaar
opnieuw verzamelen, stellen volgens de Japan-
sche berichten wanhopige pogingen in het
werk om de linies te behouden. Op het oogen
blik zijn hevige gevechten aan den gang. Onge
veer 10.000 man van de 31ste en 32ste Chinee
sche divisies is de terugtocht afgesneden. De
stad Liki, veertig kilometer ten Westen van
Kingnoen, is door de Japanners bezet. Het Ja-
pansche luchtwapen heeft talrijke bomaanval
len gedaan op troepenconcentraties en militaire
stellingen.
GENEVE, 27 Nov. (D.N.B.) Naar uit
Vichy wordt gemeld, is het in den nacht van
23 op 24 November tusschen Thailandsche
troepen en Indo-Chineesche afdeelingcn ge
komen tot een hevig vuurgevecht.
Thailandsche soldaten hadden, naar net
Fransche ministerie van Koloniën mededeelt,
getracht een brug te slaan over de grensrivier
Kaustoeng met de bedoeling het dorp Poipet
binnen te dringen, dat in het gebied van Cam-
bodzja is gelegen. Een afdeeling Fransche
Cambodsja-schutters bood tegenstand tegen dit
pogen en weerde driemaal den stormloop var.
haar tegenstanders af, welke bij hun optreden
gesteund werden door machinegeweervuur. Bij
het aanbreken van den dag zetten de Thailan-
ders de vijandelijkheden voort en beschoten met
machinegeweren het dorp Poipet. Het ministe
rie van Koloniën meldt, dat aan Fransche zijde
geen verliezen zijn gevallen.
BELGRADO, 27 Nov. (D.N.B.)In de Zuid-
Servische stad Bitolj (Monastir), die dicht
bij de Joego-Slavisch—Grieksche grens is ge
legen, is vanmiddag om kwart over een op
nieuw luchtalarm gegeven, daar vijf buiten-
landsche bommenwerpers op groote hoogte
over de stad vlogen in de richting Prilep.
BERLIJN, 27 Nov. (D.N.B.). Naar het D.
N.B. verneemt, hebben Duitsche gevechts
vliegtuigen gisteren overdag en des avonds
weer met succes verscheidene aanvallen op
Britsche convooien gedaan. Voor den mond
van de Theems kreeg een Britsch hulpschip
een voltreffer, waardoor het in brand geraak
te. Twee andere bommen vielen vlak bij het
schip. Aan den westelijken toegang tot het
Kanaal werd een hulpkruiser, die als gelei-
deschip in een convooi voer, zoo ernstig ge
troffen, dat deze in korten tijd zonk. Hij mat
6000 tot 7000 ton.
Ten aanzien van het weermachtsbericht ver
neemt het D.N.B. aanvullend nog de volgende
bijzonderheden:
Ondanks de zeer ongunstige weersomstandig
heden werden vooral acties ten uitvoer gelegd,
die zich bewogen binnen het kader van de laat
ste op Bristol gerichte groote aanvallen en die
de successen hebben vergroot, welke bij het
bombardement op deze stad waren bereikt. In
den nacht van Dinsdag op Woensdag waren de
aanvallen n.l. gericht op de voorhaven van
Bristol, Avonmouth. Avonmouth is een groote
haven aan de monding van de Avon in het
kanaal van Bristol. Voor de voorziening van
Engeland van brandstoffen en levensmiddelen
is Avonmouth van bijzondere beteekenis. De
havenwerken nemen het grootste deel van het
buiten-Europeesche verkeer van Bristol op. Hier
kunnen vracht- en tankschepen met een diep
gang tot 8M. binnenkropen. Behalve het ha
venbassin bevinden zich hier uitgebreide tank-
installaties met 126 groote reservoirs van 700.000
ton en graansilo's van de modernste constructie
met een capaciteit van 62.000 ton, groote maal
derijen, koelhuizen, zinkbedrijven en meststoffen-
fabrieken.
Het weermachtsbericht van Woensdag bepaalt
zich er toe te constateeren, dat het bombarde
ment op deze belangrijke havenstad verscheidene
branden heeft doen ontstaan.
Het Duitsche luchtwapen kon voorts een mooi
succes behalen bij een aanval op een con vooi
schip bij Falmouth. Deze plaats ligt aan den
zuidelijken oever van de rivier Penryn in het
graafschap Cornwall, dus in het westelijke deel
van de Britsche zuidkust, en wordt bij voorkeur
gebruikt als verzamelplaats voor convooien. Ook
is Falmouth van beteekenis als haven voor troe
pentransporten en transporten van oorlogstuig,
jenevens als vluchthaven voor lichte zeestrijd
krachten, die worden gebruikt voor kustbescher-
ming en beveiliging der koopvaardij. Niet ver
van den ingang tot dezen schuilhoek van lichte
Britsche oorlogsbodems en vrachtschepen slaag
den Duitsche gevechtsvliegtuigen er in een con-
vooischip van 7000 b.r.t. met inslaande bommen
tot zinken te brengen. Ook voor de monding
van de Theems deden Duitsche bommenwer
pers een aanval op een convooi. Zij brachten
schade toe aan twee koopvaardijschepen van
gemiddelde grootte.
Bij Avonmouth kon verder nog een klein koop
vaardijschip in brand worden geschoten. Avon
mouth vormt dan ook een voorbeeld van den
gelijktijdigen strijd van het Duitsche luchtwa
pen tegen haveninstallaties en den Britschen
aanvoer.
Verder wordt in het Duitsche legerbericht ge
zegd, dat aan Duitsche patrouillebooten een bij
zonder opmerkelijk succes beschoren was. Brit
sche vliegtuigen deden een aanval zonder ook
maar een treffer te kunnen plaatsen. Daaren
tegen slaagde een patrouilleboot er in een vijan
delijk vliegtuig neer te schieten. Wanneer men
weet welk een superieure schutterskunde er voor
noodig is om van een schommelend varend klein
schip een met de grootste snelheid voortrazend
doel te treffen, begrijpt men eerst op de juiste
wijze de buitengewone prestatie.
Uit Stockholm meldt het D.N.B.: Het Brit
sche koopvaardijschip Port Brisbane is volgens
een bericht uit Londen, naar de Australische
minister van Marine, Gughes, heeft medege
deeld, vijf dagen geleden op den Indischen
Oceaan door een Duitschen oorlogsbodem tot
zinken gebracht. Een Australisch oorlogsschip
is in een Australische haven aangekomen met
27 overlevenden. De Port Brisbane was 8700
b.r.t. groot en was in Londen geregistreerd.
BOEKAREST. 27 Nov. (D.N.B.) In den
nacht van Dinsdag op Woensdag om 01.30
uur zijn in de militaire gevangenis Jilavy
ondergebrachte politieke arrestanten, in-to
taal 64, 'door een groep legionnairs doodge-
scho-en.
Onder deze doodgeschoten personen bevinden
zich de vroegere minister-president en minister
van Oorlog, generaal Argescianoe. die ervoor
verantwoordelijk) gesteld wordt, dat na den dood
van Calinescoe meer dan duizend vr~'- het
grootste deel onschuldige legionnairs zijn ver
moord. de vroegere minis te» van Opeiw c vl
ugheid en prefect van politie te Boekarest, ge
neraal Marineecoe. die voor ex-koning Carol 'n
eigen spionnage- en inlichtingendienst heeft ge
organiseerd. de generaal der gendarmerie Ben-
glioe en twee andere majoors der gendarmerie,
die het bevel hebben gegeven voor h-.t vrv"-rrov-
den van Codreanoe en dertien andere legionnairs
veertien gendarmes en een aantal andere per
soonlijkheden van het Carol-regiem.
Het vonnis over deze 64 menschen is vol
trokken. voordat het graf van Codreanoe. dat
bedekt is door een zware betonnen plaat, ge
opend werd. Het staat nog niet vast wie h|t
bevel heeft gegeven.
Vanochtend vroeg zijn andere persoonlijkhe
den van het oude regiem gearresteerd, waar
onder de laatste minister-president van het Ca-
rolregiem, Gigoertoe, de vroegere minister-pre
sident en leider van de financieele markt Ar-
getoianoe en generaal Ilasievici. de laatste chef
van het militaire kabinet van koning Carol.
Over de redenen van deze arrestaties is nog
niets bekend.
BELGRADO, 27 Nov. (D.N.B.). Aan de uni
versiteit te Agram hebben zich vanochtend on
geregeldheden voorgedaan. Studenten, die lid zijn
van de Kroatische boerenpartij, zouden in het
universiteitsgebouw een vergadering houden.
Kroatische nationalisten bezetten echter het
gebouw. De aanhangers der boerenpartij slaag
den er niettemin in, binnen t« komen, waarna
een gevecht in de zalen en gangen ontstond. Er
vielen ook eenige schoten. Eenige studenten
werden gewond, andere door de politie gearres
teerd.
(Van een bijzonderen correspondent)
Een zwakke plek in het Zweedsche verdedi
gingsstelsel is de oorlogsmarine. De Zweedsche
vloot bestaat voor een groot deel uit schepen
van een volkomen verouderd type. Het nieuwe
vlootplan, dat thans is ingediend en ï-og de
goedkeuring behoeft van den Zweedschen
Rijksdag, voorziet niet alleen in den aanbouw
van jagers en duikbooten. Er is een post van
100 millioen kr. uitgetrokken voor den bouw
van twee kruisers. De uitvoering van het nieu
we vlootplan kan intusschen niet bijdragen tot
onmiddellijke verhooging van Zwedens veilig
heid. Toch is de strategische positie van het
land steeds ongunstiger geworden, sinds bui-
tenlandsche marinebases de Russische steun
punten aan de Oostzeewateren nader opge
schoven konden worden.
Het nieuwe vlootplan, dat men zich in Zwe
den voorstelt te kunnen uitvoeren, beteekent
uitbreiding van de bestaande, grootendeeis ver
ouderde, vloot met tal van nieuwe schepen. De
totale kosten zijn op 141,4 millioen kr. geraamd.
Hiervan is een bedrag van 41,4 millioen kr. be
stemd voor den bouw van een aantal jagers en
duikbooten. Verreweg de grootste post is even
wel uitgetrokken voor den aanbouw van twee
nieuwe kruisers, die in 2% jaar tijds gereed
kunnen zijn.
De voergenomen uitbreiding der Zweedsche
marine betreft dus niet uitsluitend den aanbouw
van oorlogsschepen van lichter type. In de af
geloopen jaren was Zwedens vloot reeds eenigs-
zins op peil gebracht door aankoopen in het
buitenland en het bouwen van nieuwe schepen
op eigen werven. Het ging hier om jagers, on
derzeeërs, motortorpedobooten en mijnenve
gers. Dit jaar nog werden vier jagers in Italië
aangekocht en na een avontuurlijke reis naar
Zweden gebracht. Ook zijn tal van mijnenvegers
in de afgeloopen maanden in gebruik gesteld.
Een aantal duikbooten werd verder in net bui
tenland besteld, waarvan de eerste het vorige
jaar te water werden gelaten.
De duikbooten, die men volgens het. nieuwe
vlootplan wenscht te bouwen, zullen van het
zelfde type zijn als de Zweedsche vloot thans
bezit. Bepaalde getallen worden Iverbij niet ge
noemd Ook niet ten aanzien van de jagers.
Hierbij heeft men nog geen definitieve keuze
gedaan. Men overweegt twee typen, beide klei
ner dan de z.g.n. Malmö-klasse van 1.024 ton
Bevredigende ontwerpen voor den bouw van een
grooter type jager staan volgens officieele ver
klaringen niet ter beschikking.
Uiteraard trekt de post, uitgetrokken voor
twee nieuwe kruisers, de grootste aandacht. Dit
wapen was tot dusver zeer zwak vertegenwooi-
digd in de Zweedsche vloot. Men beschikt in dit
opzicht slechts over twee eenheden: den relatieï
modernen vliegtuigkruiser „Gotland", gereed ge
komen in 1934, 4700 ton, maximum snelheid «S
knoopen, en den volkomen verouderden, iets
kleineren pantserkruiser „Fylgia", die reeds in
1907 dienst deed en meer in het bijzonder i"
gebruik is als opleidingsschip voor cadetten.
De twee nieuwe kruisers waarvan hier sprake
is, zullen een lichter type vertegenwoordigen,
maar één, dat in verhouding tot het gebruike
lijke type zeer zorgvuldig kan worden uitgerust
met modem luchtafweergeschut, goede torpe
do's en zware bepantsering. Nadere details zijn
nog niet bekend gemaakt, maar „Svenska Dag-
bladet" vermoedt, dat het bedoelde kruiser-type
overeenkomt met het moderne Duitsche type
inzake snelheid, bepantsering en bewapening
De constructie zal zoodanig zijn, dat deze sche
pen ook een belangrijke rol kunnen spelen bij
het vegen van mijnen.
Aan den bouw van nieuwe kustpantser.se:
pen is ook ditmaal niet gedacht. Nu hebben
Zweedsche autoriteiten reeds vroeger een te-
sluit genomen betreffende den bouw van twee
nieuwe bepantserde artillerie-vaartuigen voor
de kustverdediging. Dit besluit is evenwel nooit
doorgevoerd. Ook voor de toekomst zal de aan
bouw van zulke schepen voorloopig nog opge
schort blijven, al kunnen twee nieuve kruisers
ter verrijking van de vloot dit vraagstuk be
zwaarlijk definitief verheipen. Zeker niet als de
Zweedsche vloot haar relatieve slagvaardigheid
wil bewaren. De pantserschepen, die Zweden
thans bezit, dateeren immers alle uit vroegei
jaren, de „Sverige" uit 1917, de „Koningin Vic
toria" uit 1921 en de „Gustaaf V" uit 1922. Mei:
hun bouw werd aangevangen tijdens den von-
gen wereldoorlog. Ondanks latere pogingen tct
modemiseering kan men ze nauwelijks beschou
wen als volwaardige schepen voor dezen oor
logstijd. Vijf buiten de actieve kustvloot om
staande pantserschepen hebben reeds een eer-
biedwaardigen leeftijd bereikt in verhouding
tot den normalen levensduur van oorlogssche
pen. Het jongste schip van deze categorie da
teert van 1907. het oudste van 1902. De ge-
vechtswaarde kan men dienovereenkomstig
waardeeren
Als de Rijksdag het nieuwe vlootplan goed
keurt, zullen de kruisers betrekkelijk snel, ïr.
twee-en-een-half jaar tijds, gereed komen. De
bouw van grootere artillerie-vaartuigen zou eev
langeren termijn vereischen. Toch zal door deze
uitbreiding van de vloot niet aanstonds de mo
gelijkheid tot het bewaren van Zwedens neu
traliteit worden vergroot. Hoe de wereld er na
214 jaar zal uitzien, is voor allen een raadsel
maar eerst dan zullen de twee nieuwe kruisers
van Zweden gereed zijn. Intusschen is de taak.
die de Zweedsche vloot te vervullen heeft, er
niet gemakkelijker op geworden. In de waterer,
die z4j bevaart, zijn marinebases van een andere
mogendheid ver vooruitgeschoven. Men denke
hierbij aan de Russische steunpunten aan de
Finsche Golf en de Oostzee-bases voor het Ba!-
tische gebied. Zwedens positie is die van een
zeer geïsoleerd schiereiland in het hooge Noor
den geworden en isolement beteekent hier alter -
uinst kracht. Integendeel, tal van ongunsth-e
"actoren hebben op Zwedens hachelijke, stra
tegische ligging ingewerkt. S. B.
Kort nadat de Rijkscommissaris den nieuw-
benoemden Secretaris-Generaal van het depar
tement van Volksvoorlichting en Kunsten, dr. T.
Goedewaagen, had beëedigd, heeft het A.N.P.
met laatstgenoemde een onderhoud gehad over
de taak van dit nieuwe departement.
Dit departement beteekent, zoo ongeveer *ving
dr. Goedewaagen zijn mededeelingen aan, ten
opzichte van de volksvoorlichting iets geheel
nieuws, omdat in vroegeren tijd en vooral in
de laatste jaren door middel van pers, radio en
film die voorlichting was overgelaten aan per-
ticuliere instellingen met individueele en groeps
belangen, waarbij uiteraard de volksgemeenschap
veelal op den achtergrond kwam.
De geest van dezen tijd is vooral daardoor ge
kenmerkt, dat ook de volksvoorlichting als on
derdeel van de staatstaak wordt aangevoeld. Na
tuurlijk niet in dien zin, dat bepaalde meenin
gen ten aanzien van de volksvoorlichting moeten
worden opgedrongen, maar wel, dat aan de in de
samenleving opkomende meeningen en opvattin
gen vorm en richting worden gegeven.
Op de vraag, wat de zorg van het nieuwe de
partement voor pers, film en radio omvat, ant
woordde dr. Goedewaagen aldus:
Ten aanzien van de pers neemt het departe
ment in zooverre een zeer bijzondere positie in,
dat hetgeen hiermede wordt beoogd voor een
groot gedeelte reeds is voorbereid in den Raad
van Voorlichting der Nederlandsche pers. Deze
raad toch stelt zich de ordening van de pers in
materieelen, socialen en financieelen zin ten
doel. Hierbij gaat het vooral om de geestelijke
waarde van de pers. Het nieuwe departement
zal het werk van den Raad van Voorlichting
kunnen aanvullen en bekronen.
Zuivere instelling en goede wil ten opzichte
van de nieuwe orde en van den nieuwen gang
van zaken in Europa zijn voor de pers de facto
ren, waarom het voornamelijk zal gaan.
Wat de radio betreft, ook daarvoor zijn
belangrijke wijzigingen noodzakelijk, aldus
dr. Goedewaagen.
Het particularisme ook in de radiowereld,
waarin iedere volksgroep haar eigen opvat
tingen had, is, wanneer we de wereld uit het
nieuwe gezichtspunt van den organischen
samenhang bekijken, volgens dr. Goedewaa
gen niet meer te handhaven. Ook hier zul
len ongetwijfeld maatregelen moeten wor
den genomen, die werken in de richting van
een totale her-oriënteering.
Mijn aandacht, zoo ging dr. Goedewaagen
verder, is in het bijzonder ook op een verhef
fing van het peil gericht, in zooverre, dat de
radio veel meer in nationaal-opbouwenden zin
werkzaam zal moeten zijn.
Het derde onderdeel, de film, is sinds haar
ontstaan in de moderne maatschappij vooral
een factor van amusement geweest. Zonder nu
dit element te verstrooien of te willen ver-
waarloozen, lijkt het mij noodig ook in het
filmwezen het kunstzinnig en voorlichtend ele
ment aanmerkelijk te versterken en dit orgaan
der volksvoorlichting in nauw contact te bren
gen met de blijvende vclksche waarden, die
sluimerend op den bodem van ons volksbewust
zijn liggen.
Hierna kwam het nieuwe departementshoofd
tot de andere hoofdgroep van zijn taak: de
verschillende kunsten. Deze hadden zich. aldus
Dr. Goedewaagen. in de afgeloopen generaties
voornamelijk in den individualistischen zin ont
wikkeld. Het is, zoo zeide hij, mijn vaste over
tuiging, dat het volksche ethos van onze dagen
ook voor de kunsten een opleving zonder weer
ga kan beteekenen. De kunstenaar zal geen
parasiet of anarchist meer zijn. Hij zal zich op
genomen weten in de door bloed en geest be
paalde gemeenschap van het Nederlandsche
volk en zijn historische traditie.
De staat is niet bij machte op directe
wijze de vrijheid van den kunstenaar te be-
invloeden. Tendenz-kunst is in alle opzich
ten verkeerd en kansloos, maar wel moeten
kan de staat de voorwaarden scheppen, niet
alleen sociaal, maar ook geestelijk, om den
kunstenaar in diens vrijheid de kansen voor
zelfontplooiing te geven.
Van verre strekking zijn de gevolgen van
dit alles ten aanzien van de muziek en het
concertleven en niet minder van de archi
tectuur, de beeldhouw- en de schilderkunst.
In het bijzonder zie ik hier groote mogelijk
heden voor het theater en het drama.
Het drama was te allen tijde (men denke
aan de Grieken) uitdrukking van een volksche
mythe.
In het algemeen heeft het departement ech
ter nog een veel ruimere taak: een volk moet
zich uitleven in vormen van levensstijl Het
volk zoekt telkens weer bepaalde wegen, waar
langs verschillende sociale vormen van gemeen
schapszin zich als het ware aanschouwelijk ma
ken. Ook hier heeft de staat een positieve en
opbouwende taak en hij zal daarbij moeten op
voeden op een wijze, die het volksche bewust
zijn versterkt en den volksaard in stand houdt
De vorm van staatsbemoeiing, zooals hier ge
schetst, is voor een groot deel van onbekenden
aard. Het Nederlandsche volk zal echter ook op
dit gebied een levensstijl moeten kiezen en het
lijkt mij. zoo eindigde Dr. Goedewaagen, niet
verwonderlijk, wanneer ons volk van bouwmees
ters en schilders hierin onder de voorzichtige
leiding van den staat zal slagen.
Als gij iemand eenmaal uw vriend
schap gegeven hebt, uw vriendschap
en uw verstandige liefde, blijf hem
dan trouw.
Een man een man, een woord een
woord!
Zoo deden onze vaderen, zoo moe
ten ook wij doen. Want wat zijn het
voor karakters, die bij tegenslag en
beproeving aanstonds beginnen te
wankelenplotseling groote belang
stelling aan den dag leggen voor de
befaamde „keerzijde der medaille,"
hun vriend in den steek laten en pro-
beeren te komen in de gunst van
hem. wien het beter gaat dan dien
vriend?
Dat zijn lieden, die, zooals een an
der oud-vaderlandsch gezegde be
weert, het huikje naar den wind han
gen. Doch nog steeds is zijn succes in
de wereld geen graadmeter voor de
inborst en den adeldom van een
mensch. Heeft men eenmaal vriend
schap geschonken, dan moet men
standvastig zijn, ook als alles zich
tegen den vriend keert en van u een
offer wordt gevraagd.
Eep, man moet een man zijn, en
geen „linke jongen," die achter de
vaan van het succes aanloopt en
daarvoor het groote goed der vriend
schap verloochent.
Een vriend is niet hij, die in dagen
van voorspoed zijn vriend eert en
vleit, doch die bij smart en leed zijn
vriend in huis neemt. En dan, zooals
de dichter Leopold het uitdrukte, „de
deur toeslaat tegen de wolven bui
ten."
TOKIO, 27 Nov. (Domei). De Japansche
minister van Buitenlamdsche Zaken Mat-
soeoka zal, naar wordt verwacht, binnenkort
een krachtig protest indienen bij den N'eder-
landschen gezant, generaal J. C. Pabst, te
gen het herhaalde anti-Japansche optreden
in Nederlandsch-Indiië en formeele veront
schuldigingen. schadevergoeding en een ga
rantie voor de toekomst cischen.
Kort geleden hebben zich drie ernstige ge
vallen voorgedaan:
1. De Japansche eigenaar van een ijzerfabriek
te Batavia werd op 11 Nov. aangevallen en mis
handeld door een Nederlandschen politiebeamb
te.
2. Op 23 November is de Japansche vlag, die
bij een kapperszaak te Bandoeng uithing, ver
brand.
3. Denzelfden dag werd de kanselier van het
Japansche consulaat-generaal te Batavia,
Arijosji. bij het passeeren van de ambtswoning
van den gouverneur-generaal van Nederlandsch-
Indië door een schildwacht aangeroepen en met
geweld naar het politiebureau opgebracht. Hij
werd echter spoedig op vrije voeten gesteld, om
dat niet alleen dp beschuldiging van het illegaal
fotografeeren van het paleis van den gouver
neur volkomen ongegrond bleek te zijn, zooals
hij zelf met nadruk had verklaard, doch het
fotografeeren ook wettelijk was toegestaan,
waaruit de onnoodige onderdrukking door de
Nederlandsche autoriteiten blijkt. Er wordt ver
der nog melding gemaakt van enkele minder be
langrijke gevallen, o.a. geweldpleging door Ne
derlandsche soldaten.
TOKIO, 27 Nov. (Domei). Er zijn aardschok
ken gevoeld in de noordoostelijke provincies
van Japan en in het district Tokio. Er wordt
geen melding gemaakt van aangerichte schade.
BERLIJN, 27 Nov. (D.N.B.) Eenige Lager
huisleden, onder wie de voormalige minister "an
Oorlog, Hore Belisha, en de bekende Labour-
afgevaardigde Shinwell, hebben vandaag in het
parlement hevige aanvallen op de Engelsche
regeering gericht, naar uit Londen wordt ge
meld. Zij beweerden, dat de scheepsbouw den
laats ten tijd in Engeland ernstig te kort was
geschoten. Shinwell verlangde, dat de regeering
in de toekomst tneer voor den Engelschen
scheepsbouw zou doen. Ook moest de nog steeds
groote werkloosheid in het land verdwijnen.
Hore Belisha en een andere nationaal-liberale
afgevaardigde critiseerden de situatie van En
geland op scheepvaartgebied scherp. Het is te
betreuren, zoo betoogde Belisha. dat Engeland
er niet in is geslaagd Italië's deelneming aan
den oorlog aan de zijde van den tegenstander
te beletten want daardoor is Groot-Brittannië
niet in staat sterke vlootstrijdkrachten uit de
Middellandsche Zee voor gebruik in de Engel-
sche wateren terug te trekken.
Op deze aanvallen antwoordde minister
Greenwood o.a.: Men kan niet ontkennen dat
de toestand er tegenwoordig voor de Britsche
koopvaardij „eenigszins donker uitziet". De
scheepvaart heeft over het algemeen zwaar ge
leden onder de Duitsche aanvallen. Men bevindt
zich in een toestand die gelijkt op dien van
April 1917. De regeering zal evenwel alles doen
om den scheepsbouw te stimuleeren. Engeland
hoopt daarbij ook op de hulp van de VS.
BUENOS AIRES, 27 Nov. (DJN.B.) De Ame-
rikaansche admiraal b.d. Henry Wiley is hier
aangekomen voor wat wordt genoemd een par
ticulier bezoek. Wiley, die bekend is geworden
als uiterst scherp tegenstander van de ontwa
pening is, nadat hij uit den actieven dienst was
getreden, benoemd tot lid van de marinecom
missie der Ver. Staten.