De kunst der surrogaten
l
0STMARK HOUT- EH TURFGENERATOR
Imp. Fa. J. L. SPOORMAKER
VEREENIGDE KATHOLIEKE PERS
ÜTRECHTSCHE VOORJAARSBEURS 1941
De suikerindustrie staat op
den voorgrond
Op zoek naar het
paradijs
Rotterdam, Nieuwe Binnenweg 446, Telefoon 35780 (5 lijnen)
Ook "m tijden van oorlog gaat
de weg naar het hart
door de maag
DE VOEDINGS- EN
GENOTMIDDELEN-INDUSTRIE
ffliwflidfp
MM
De volksmond zegt het in een spreek
woord: „De weg naar 't hart gaat.
door de maag". De koude cijfers der
statistiek zeggen het ons in harder pro
za: De voeding is een der belangrijkste
factoren van het volksbestaan. „Brood en
Spelen" was het parool in de oudheid
Uit onze vaderlandsche geschiedenis ken
nen wij de hongeroproeren. Vandaar de
waarde van onzen land- en tuinbouw,
vandaar ook het belang van de voedings-
en genotmiddelenindustrie.
Het is hun taak toch ervoor te zorgen,
dat het volk goed gevoed blijft. Deze taak
is in gewone omstandigheden reeds zeer
moeilijk; in oorlogstijd is zij dubbel
zwaar.
Het is dan meer dan ooit noodig tot het
kart van het volk door te dringen, en de
gemakkelijkste weg is ook dan die via de
'haag.
Doch deze weg is in oorlogstijd zeer moei-
kik begaanbaar. Land- en tuinbouw ont
keren dan al eenige noodzakelijke hulp
stoffen; de voedings- en genotmiddelen-
kidustrie mist nog meer. Nochtans slaat
°nze Nederlandsche voedings- en genotmid
delenindustrie zich dapper door de huidige
Moeilijkheden heen. Zij poogt opgewekt
kaar moeilijke en zware taak te vervullen.
Zij moet zich daarbij voortdurend aan
passen aan de zich telkens wijzigende om
standigheden.
Zoo is de meelindustrie thans ge-
keel en al vastgelegd. Zoowel ten aanzien
Vah de prijzen van het meel, als van de
samenstelling ervan, ten aanzien van de
*ayons van levering enz.
Tevens is het uitmalingspercentage thans
*erhoogd. Van tarwe tot tarwebloem b.v. zelfs
tot 80 pCt. Eenerzijds is daardoor het ren
dement vergroot, anderzijds wordt de vita-
Minenrijkdom van het meel, en dus van de
daaruit vervaardigde producten, vergroot,
"oor de meelverwerkende industrie ont
gaat door een en ander de moeilijkheid
*dt veranderde en in mindere mate ter
"Schikking gestelde grondstoffen zooveel
hogelijk evenveel producten te vervaardl-
gen> die dan liefst ook nog zooveel moge-
°P de bekende producten moeten ge-
dlken.
Hier blijkt overigens de vindingrijkheid
h de Nederlandsche industrie, die on
adellijk met allerlei hulpmiddelen op de
arkt verschenen is.
zeker zal de Jaarbeurs zich in dit op-
Wcht
niet onbetuigd laten.
Nederlandsche zuivelindustrie
d0 ails door haar grondstoffenleverancier,
koe, wel erg in den steek gelaten. In
ha lanc* met de veevoederschaarschte dreigt
k, ar Product de melk thans in discrediet
Yj omen. In ons land, normaliter over-
th;/^d van melk, boter en kaas, zijn
ns de eigen burgers gerantsoeneerd.
*oor kle*nen troost vormen de groote
«'-don gecondenseerde melk, die ver-
kebh*nde zulvelfabrieken bezaten. Tevens
deze fabrieken, die een belangrijken
hujj hadden in gecondenseerde melk,
nefl, n°g mogelijke productie op het bin-
Part.jcn<? gerlcht. Daardoor bevatten thans
lahgMVere v°orraden en voorraadjes be-
bi biiij 6 quanta melk in blik. Deze melk
**ÜWei heeft zich een Plaats veroverd bij
iedere huismoeder. De vrouw des
Een jamvulmachine doet haar werk
(Foto HAKA)
buizes ervaart thans, in dezen tijd, hoe
gemakkelijk het is te allen tijde versche
melk te voorschijn te kunnen tooveren.
En wellicht zal na den oorlog blijken,
dat dit product zich een vaste plaats, ook
op de Nederlandsche markt, heeft veroverd.
Dranken van geheel anderen aard dan
melk, hoewel misschien even opwekkend,
zijn bier en jenever. Ook deze industrie
heeft den weerslag van den tijd onder
vonden.
Hoewel wij er in Nederland nog niet zoo
erg aan toe zijn als onze Belgische buren,
waar het vloeibaar brood op den bon
kwam, is toch ook hier het verbruik aan
banden gelegd. Het bier werd „versneden",
terwijl het gebruik van sterke-drank werd
beperkt door het voorschrift, dat in café's
na 7 uur des avonds hoogstens zwak-alco-
holische dranken mogen worden geschon
ken.
Onze vaderlandsche alcoholica-industrie
heeft zich bij dezen toestand niet anders
dan kunnen neerleggen en prijst zich ge
lukkig, dat haar tot nu toe geen rigoureuzer
maatregelen troffen.
De conservenindustrle zag de
vraag naar haar product aanmerkelijk
stijgen.
Haar grondstoffenvoorziening liet zeker
toe aan deze vergroote vraag te voldoen
Moeilijkheden baarden echter haar voor
naamste hulpstoffen blik en glas. Ten
deele kon zij hierin voorzien door groente
en vruchten in weckflesschen, houten
vaten, e.d. te verpakken en door soep
groenten en jams in papieren omhulsels
in den handel te brengen.
Het verpakkingsvraagstuk blijft hier
echter nijpend. Vooral ook, omdat iedere
huisvrouw thans, voor het opslaan van
haar voorraad, veel duurzame verpakkin
gen in gebruik heeft.
Wellicht is de Jaarbeurs thans de plaats,
waarop nieuwe vondsten op dit gebied wor
den naar voren gebracht, die een oplossing
voor dit nijpend verpakkingsvraagstuk zul
len beteekenen.
De genotmiddelen, die het zwaarst door
den oorlogstoestand getroffen zijn, zijn wel
koffie, thee en tabak. Zij zijn nJ.
geheel en al afhankelijk van de nog aan
wezige voorradeu grondstoffen, daar de
aanvoer uit de importlanden geheel en al
stop staat.
Levendig is de productie van en de han
del in surrogaten voor koffie en thee.
Ongetwijfeld zal ook de a.s. Jaarbeurs
een bonte staalkaart van allerlei vervan
gingsartikelen te zien geven.
Een der belangrijkste voedingsmidde
len-industrieën is de suikerindustrie.
De suikerindustrie verwerkt een pro
duct van Nederlandschen bodem, de suiker
biet, geheel en al in Nederlandsche fabrie
ken tot een waardevolle voeding. Vooral in
den huidigen tijd is een dergelijk produc*
van belang omdat men hierbij onafhanke
lijk is van het buitenland. Het is voedsel
van eigen bodem. En het is een belangrijk
voedsel.
Suiker is namelijk een en al voedsel. Het
verteert volkomen in ons lichaam en zet
zich daar om in vet. Het neeft een zeer
hooge voedingswaarde. Vooral de vervan
gingsmogelijkheid van vet door suiker is
echter in dezen tijd van belang.
„Vet, dat groeit" is onze belangstelling
in onzen vetarmen tijd waard.
In het buitenland heeft men de belang
rijkheid van de suiker als voedsel beter
ingezien dan in ons land. Per hoofd wordt
In Nederland per jaar ongeveer 25 K.G.
suiker verbruikt. Dit is ongeveer de helft
van het verbruik in Engeland, Denemar
ken en Duitsehland.
Een grooter verbruik van suiker brengt
tevens mede een grooter verbruik van an
dere Nederlandsche producten. De comple
mentariteit van suiker met andere stoffen
is groot.
De suikerbietenbouw is ook uit land
bouwkundig oogpunt van belang.
Suikerbietenbouw is een landbouwcul-
tunr met een hoog rendement, die tevens
zeer arbeidsintensief is.
Per H.A. wordt verkregen 5000 a 6000 K.G.
zuivere suiker, pl.m. 22.50 K.G. natte pulp,
en daarnaast nog een zeer belangrijke op
brengst van loof en koppen en nevenpro
ducten als melasse en schuimaarde.
Voor een opvoering van het suikerver-
bruik is echter noodig, dat de prijs verlaagd
wordt.
Daartoe zal de belasting op suiker her
zien dienen te worden. Jaarlijks betaalt
Nederland meer dan 73 millioen gulden
aan suikeraccijns en crisisheffing op sui
ker.
Een verlaging van deze zware lasten zal
het verbruik van suiker, zoowel voor
directe consumptie als voor grondstof in de
suikerverwerkende industrie, de zoetwaren-
industrie, sterk doen stijgen, zulks ten
gunste van de voedselvoorziening van
Nederland eenerzijds, en de vergrooting
van de werkgelegenheid in den landbouw
en de zoetwarenindustrie anderzijds.
De producten der zoetwarenin
dustrie, welke voornamelijk zijn:
banket, biscuit, koek, beschuit, cho
colade, drop, suikerwerken, Jams, limona
de hebben alle hetzelfde karakter. Ter
wijl zij allen een belangrijk element bijvoe
ding bevatten, hebben zij alle duidelijk
het karakter van luxe.
Zij vormen dus een geheel. Er treden bij
de productie en de distributie van deze
producten dezelfde problemen op. Zij zijn
productie-, distributie- en consumptiever
want. Een deel der zoetwaren is thans op
den bon, n.l. die zoetwaren, welke meel
bevatten.
Waar slechts bonnen worden gevraagd
naar rato van het in de zoetwaren ver
werkte meel, valt echter het voor de zoet
waren benoodigde bonnental erg mee.
De chocoladefabrikanten zien met ang
stig hart hun cacaovoorraad slinken. Om
zoolang mogelijk aan den slag te kunnen
blijven, is thans het vervaardigen van
ongevulde pure en vollemelkchocolade
verboden. Slechts zgn. „gevuld goed", d.i.
chocolade met een vaste vulling, een crème
of vruchtenvulling, mag nog worden ver
vaardigd. Op deze wijze poogt men de
chocolade-industrie zoolang mogelijk op
gang te houden.
Het moet gezegd, dat de chocoladefabri
kanten thans volkomen voor hun taak
berekend blijken. Hoewel het overschakelen
van ongevuld op gevuld goed belangrijke
offers vraagt, weten zij steeds „to make
the best of a bad jop". Alle zoetwaren, ook
in dezen zwaren tijd, komen steeds in een
nieuw fleurig kleed, in een aantrekkelij -
ken vorm. De zoetwaren zijn kwalitatief zoo
goed, als het onder de omstandigheden
maar zijn kan.
Relatief het minste last van den oorlogs
toestand hebben nog de suikerwerkindus
trieën.
Suiker, het voornaamste bestanddeel,
komt van eigen bodem, de benoodigde
vruchten eveneens, terwijl essences voor
het grootste deel hier te lande vervaardigd
kunnen worden.
Het is echter belangrijk, dat de zoet
waren gehandhaafd blijven. Niet zoozeer
als voedingsmiddel dan wel als welvaarts
factor. Het zijn de kleine dingen, die het
leven veraangenamen en als zoodanig een
groote functie vervullen. Tot deze kleine
dingen behooren de zoetwaren. Het doet
daarom goed te kunnen constateeren, dat
de zoetwarenfabrikanten hun taak ernstig
opvatten.
Ongetwijfeld zal ook de huidige Jaar
beurs, waar in de groep voedings- en
genotmiddelen de zoetwaren steeds een
zeer voorname plaats innemen, weer een
beeld geven van den echten taaien onver-
saagden Nederlandschen ondernemings
geest, die, zij het in zoetwaren, zij het in
andere voedings- en genotmiddelen, zij het
in de vele andere producten, zich steeds
weet aan te passen aan het wisselend getij,
zelfs als dit getij een oorlogsstorm blijkt
te zijn.
Br.
«SSKÊ
Beschuiten op de koelbaan
(Foto HAKA)
Het is een historisch gezichtsbedrog
te meenen, dat de menschen alleen
in oorlogstijd surrogaten uitvinden
en gebruiken, want feitelijk doen zij zelden
Iets anders. De wereld zou ons zeer incom
pleet lijken, wanneer op een goeden dag alle
surrogaten zouden worden afgeschaft, want
aan sommige surrogaten zijn wij zóózeer
gewend geraakt, dat wij ons niet meer rea-
liseeren, dat het surrogaten zijn. Wie bij
voorbeeld is er zich nog van bewust, dat
de straatlantaarns en booglampen, die in
normale tijden ons levenspad bij avond
beschijnen, het surrogaat vormen van het
licht van maan en sterren, dat een ge
schenk is der natuur, die er evenwel niet
steeds even gul mee omspringt? Wie her
innert zich nog, dat de eerste automobiel
bóöSi
Wie de koffiekamer van sommige
schouwburgen bezocht heeft
in den handel werd gebracht als een sur
rogaat voor het paard-en-rijtuig en welke
schouwburgbezoeker, die een klassiek treur
spel bijwoont, beseft, dat hij geniet van het
surrogaat van het menschenoffer?
Er zou een heele philosophie gegrondvest
kunnen worden op het surrogaat, een phi
losophie, die, al naar gelang haar beoefe
naars blijk zouden geven van meer of min
der radicale opvattingen, tot meer of min
der verbijsterende gevolgtrekkingen zou
kunnen leiden. Want een extreem surro-
gaat-philosooph zou ongetwijfeld de wereld
in verbazing brengen met de opzienbarende
stelling, dat de vliegmachine het surrogaat
is voor den trein, dat de tr#in het surrogaat
is voor de diligence, die op haar beurt weer
het surrogaat was voor het natuurlijke reis-
orgaan van den mensch: zijn twee beenen.
En wat is het radiotoestel in de huiskamer
anders dan het surrogaat voor de concert
zaal en nu en dan ook voor de meer pri
mitieve middelen, waarmee ruziënde buur
vrouwen in een minder hoogbeschaafden
tijd elkaar het leven trachtten te veraan
genamen? Wat is de microfoon anders dan
het surrogaat voor den katheder? En wat
zou, volgens denzelfden philosoof, het
geestrijke vocht, dat het nederig Schiedam
tot een der meest vermaarde oorden der
wereld heeft gemaakt, anders kunnen zijn
dan het surrogaat voor den koninklijken
wijn? En hoe zou hij Leerdam anders kun
nen beschouwen dan als de plaats, waar
surrogaten worden vervaardigd voor de
vijandelijke schedels, waaruit onze stam
vaders, althans volgens sommige geschie
denisboekjes van de lagere school, in het
hiernamaals bruisend gerstenat hoopten
te drinken?
Het is maar goed, dat deze philosooph
niet bestaat, want wanneer wij zijn wijs-
geerig standaardwerk in twee en twintig
deelen, dat hij gelukkig niet heeft kunnen
schrijven, gelezen zouden hebben, zou zich
onwillekeurig de overtuiging van ons mees
ter hebben gemaakt, dat wij ons geheele
leven omringd zijn door surrogaten en uit
sluitend bestaan van surrogaten, zonder te
weten, waar die surrogaten voor in de
plaats zijn gekomen. Welbeschouwd ziet de
mensch zich in oorlogstijd hoofdzakelijk
Er zou op het surrogaat een
philosophie gegrondvest
kunnen worden, die tot ver
bijsterende gevolgtrek
kingen zou kunnen leiden
geplaatst voor de taak het eene surrogaat
uit te vinden om het andere surrogaat te
vervangen, in enkele gevallen het natuur
lijke product te verwisselen voor een sur
rogaat en in andere gevallen van het sur
rogaat terug te keeren naar de natuur.
Indien men de fabrikanten van surroga
ten mag gelooven is het een hardnekkig
bijgeloof te meenen, dat theebladen slechts
groeien willen aan den theestruik en dat de
koffieboon ostentatief weigert voortge
bracht te worden door andere planten dan
koffieheesters. Integendeel, men kan heel
goed thee zetten van alle denkbare ingre
diënten behalve juist theebladen, en koffie
drinken, tot de samenstelling waarvan de
meest uiteenloopende elementen hebben
bijgedragen, met uitzondering van de kof
fieboon. Wie de koffiekamers van sommige
schouwburgen wel eens bezocht heeft zal
daaromtrent trouwens nooit den geringsten
twijfel hebben gekoesterd.
Doch hoe overvloedig de surrogaten ook
mogen zijn, wie even nadenkt beseft, dat
het rijk der surrogaten nog nauwelijks ont
gonnen te door het menschelijk vernuft en
dat er nog een onafzienbare reeks van mo
gelijkheden aanwezig moet zijn om het
menschdom te verrijken met nieuwe sur
rogaten, mogelijkheden waarvan de meeste
stervelingen nog slechts een uitermate
flauw begrip hebben en die niet geëxploi
teerd worden wegens gebrek aan verbeel
dingskracht. Want iedere ontdekking wordt
geboren uit de fantasie. Columbus zou nooit
Amerika ontdekt
hebben, indien hij
zich niet had ver
beeld aan de andere
zijde van den Oce
aan Indië te zullen
vinden en zelfs het
simpele ei van Co
lumbus kon slechts
uitgevonden worden
door een man met
fantasie. Zoo is er
ook fantasie voor noodig, de mogelijkheden
van het surrogaat te peilen en te open
baren aan het menschdom.
Om een voorbeeld te noemen: de ver
duisteringsvoorschriften hebben den mo
dernen stadsmensch weer voor het eerst
de maan als lichtgevend ornament doen
ontdekken en hem doen beseffen, dat de
melkweg geen sprookje is. Uit pure nieuwe
zakelijkheid heeft de moderne mensch
weer het romantische maanlicht leeren
waardeeren en de herontdekking van de
maan behoort dan ook zonder eenigen twij
fel tot de belangrijkste gebeurtenissen van
de twintigste eeuw. Want het maanlicht
heeft een poëtischen glans en wanneer de
deugdzame en kordate molenaarsvrouw
Frasquita haar gasten noodt tot een bezoek
aan haar druiventuin, die op het Leidsche-
plein kan liggen of op het Vrijthof, dan
bezit het maanlicht de magische kracht
de gansche streek tusschen Den Helder
en Maastricht in de oogen van haar gasten
te herscheppen in een golvend en geurend
Andaloesia. Vandaar dan ook, dat er reeds
stemmen zijn opgegaan, de maan niet weer
onmiddellijk na afloop van den oorlog af
te schaffen, maar van tijd tot tijd nog eens
van haar vriendelijk betooverende diensten
gebruik te maken.
Van tijd tot tijd. Want men heeft tege
lijkertijd met de maan ook ontdekt, dat
haar gebruikswaarde als hemellichaam niet
constant is, zoodat men in den regel toch
weer zijn toevlucht moet nemen tot surro
gaten als zaklantaarns, lichtgevende speld
jes, dito oorbellen, halskettingen en man
chetten en andere fetischen, die het ma
gisch vermogen bezitten de dragers en
draagsters ervan te behoeden voor botsin
gen met afdoend verduisterde medeschep
selen in afdoend verduisterde straten. Doch
het spreekt vanzelf, dat deze surrogaten
ver tekort schieten en dat men op den duur
naar betere vervangingsmiddelen zal moe
ten omzien.
De uitvinding van het maanlicht-behang
beteekent dan ook een formidabele stap in
de goede richting, die alleen nog verder
dient te worden uitgewerkt en dienstbaar
moet worden gemaakt aan de vervanging
der gerantsoeneerde electriciteit, die door
den niet bestaanden philosooph in zijn niet
geschreven standaardwerkgekarakteri
seerd zou kunnen worden als het surrogaat
van het primitieve zonlicht.
Want wjit belet onzen kunstschilders htm
meesterwerken met lichtgevende verf op
het doek te brengen, opdat eenieder zijn
wanden zal kunnen sieren met een zonnig
landschap, dat zoodra de schemering invalt
uit zijn gouden lijst begint te stralen en
het geheele vertrek vervult met zijn aan-
genamen gloed? Men zou zich zelfs kunnen
voorstellen, dat de huisgenooten een zonne-
een zonnebad voor een lichtgevende
bad zouden nemen voor een geslaagde,
lichtgevende copie van een werk van Vin
cent van Gogh of van de Haagsche school,
of dat een moderne Romeo en Julia in het
salon teedere geheimen zouden fluisteren
in het betooverende schijnsel van een
maanlicht-landschap van Jongkind. Welk
een zegen zou het zijn voor dit land, waar
de zon zoo vaak verstek laat gaan, wanneer
men zich de gelukkige eigenaar kon noe
men van een vitaminen A en D kweekend
zonnig schilderij. Nieuwe perspectieven zou
den zich openen
voor de kunstkritiek,
wanneer onomstoo-
telijk vast kwam te
staan, dat de fami
lieportretten van
Pijke Koch een hoo-
ger vitamine-gehal
te bezitten dan de
stiEevens van Jan
Sluyters.
En waarom zou
de ontwikkeling zich hiertoe bepalen?
Alle moeilijkheden met de vleesch-
voorziening zouden overwonnen zijn,
wanneer dat onvolprezen gewrocht der cu
linaire kunst, waarvoor zelfs de beroemde
Escoffier eerbiedig het hoofd zou buigen,
zijn intrede in de wereld doet, dat luistert
naar den naam van het synthetische duin
konijn of de dito ossehaas. Wanneer het
tegenwoordig mogelijk is wol te maken
zonder dat er een schaap aan te pas komt,
waarom zou het kunstmatige schaap dan
een hersenschim moeten blijven? En wan
neer het thans mogelijk is uit eikels en
bloembollen cacao te bereiden, waarom zou
er dan geen verfrisschende en schuimende
drank te brouwen zijn uit kerstboomtakjes
en de niet verkochte bundels van de ultra
jonge dichtersgeneratie, desgewenscht ge
kruid met een zorgvuldig fijngemalen jaar
gang van De Nieuwe Gids?
Wanneer de eerste de beste boom langs
den weg niet aUeen de grondstof levert
voor een kunstzijden jurkje maar ook voor
de textielkaart, waarmee dit gekocht, en
het bankpapier waarmee het betaald moet
worden, waarom zou men dan het beginsel
der zelfvoorziening niet met evenveel suc
ces kunnen toepassen op alle andere ge
bieden der economie en b.v. inkt en verf
bereiden uit de haren van dichters en schil
ders, die deze toch niet meer noodig heb
ben voor artistiek vertoon?
Men ziet het: mogelijkheden zijn er in
overvloed. Het is slechts de kunst ze te ont
dekken. Als iedereen er op deze wijze in
slaagt de volmaakte persoonlijke autarkie
te bereiken, zal de wereld veranderen in
een surrogaat van een paradijs. Want het
is nu eenmaal de tragiek van deze wereld,
dat zij eeuwig op zoek is naar het paradijs,
en dat zij altijd slechts het surrogaat ervoor
vindt.
(Foto Archief VK.PA
De generator met den sterk houfskoolproduceerenden haard,
waardoor bijvullen van houtskool slechts zelden noodig is.
Mod., compacte constructie. Licht gewicht. Eenv. bediening.
STAND JAARBEURS No. 130
