Drama in verzetsbeweging
ZAANSCHE INDUSTRIE
lilt
ONDER EEN MASKER VAN LEEM
HET VOLK VAN BERLIJN
heeft karakter, historie en sfeer
DEZE WEEK JAM
IIS?F's $lF?
boet met honger en wanhoop
Wie is de schuldige aan
doodelijken aanslag?
Ongeloofelijke ellende in
deze verloren hoofdstad
DONDERDAG 27 SEPTEMBER 1945
PAGINA 3
UIT DE OÜPE MOLENS
GROEIDEN FABRIEKEN
j en ziet „De Held Josua"
ivl z^n ^0 jaren niet aan, zoo
wel onderhouden, zoo
frisch in teer en verf ziet hij er
uit. En zoo ijverig is hij op zijn
ouden dag! Steeds zaagt hij voor
Nederland, de paltrokhoutzaag-
molen „De Held Josua", die een
zaam staat op zijn post in de
Zaanstreek. Zijn gesneuvelde
broeders „Abrahams Offer", „De
Ladder Jacobs", „De Zwarte
Bruinvisch", heeft hij overleefd
en als een der laatste van de
meer dan 650 industriemolens,
die ooit hun kruisen sloegen aan
de oevers van de Zaan, is hij een
symbool, een waarmerk van de
streek en haar bedrijf. En een
voorbeeld van werklust: „De
Held Josua" levert zijn aandeel
in den wederopbouw van Neder
land.
ANNEXATIE
en schadevergoeding
Eischen moeten spoedig worden
ingediend
Luchtverkeer Amerika—'
Schiphol
AUTO TE WATER
Twee liftende dames
verdronken
Noorsche Bisschop
in ons land
„De Held Josua", paltrokzaag-
molen, waarvan er vroeger hon
derden hebben gestaan, bekend
als vlugge „plankenzagers"
(Naar een teekening van F. Man.
Uitg. Meijers Drukkerij W'veer)
Kaasrantsoen verdubbeld
Petroleum
Ontdekkingen op den
Cauberg
Oeverbeeld in de bocht van de Zaan bij Koog. (N.V. Oliefa-
brieken T. Duyvis Jr.)
De Zaansche industrie herleeft.
De oorlog heeft haar wonderlijk ge
spaard. Vrlwel alle bedrijven zijn
intact, gereed of reeds bezig hun
veel omvattende taak te hervatten.
Een industrieland zonder weerga in
en buiten onze grenzen. Geboren
uit water en wind, midden in het
vlakke land, groeide het harmonisch
Uit honderden kleine molenbcdrij-
ven, die hout zaagden en olie sloe
gen, cacao maalden, rijst en gort
pelden, zeildoek weefden en papier
fabriceerden. Molens, die met hun
doelmatige arbeidsverdeeling en uni
forme beweegkracht de typische
voorlocpers waren van de latere fa
brieken, die nog hun namen dragen.
Zij groeiden harmonisch uit de
(Van onzen parlementairen
redacteur)
Naar wij vernemen is in de Dins
dag j.l. gehouden vergadering van
den ministerraad het voorloopig
rapport van de door de regeering
Ingestelde commissie ter bestudee
ring van het annexatie-vraagstuk in
behandeling genomen.
De commissie blijkt geen eensge
zinde meening over het vraagstuk
gevormd te hebben. Het rapport be
veelt geen annexatie aan, doch
slechts bezetting van het grondgebied
tusschen Rijn en Limburg. Voorts
stelt het rapport eenige grenscor
recties voor o.a. het verwijderen van
de bochten in de grens ten Z. van
Coevorden en Zuidelijk van Kleef,
alsmede het rechttrekken van en
kele gedeelten in de Limburgsche
grens.
De ministerraad zal aan het
einde van deze week de bespre
kingen voortzetten over het rap
port, alsmede over het geheele
complex van vragen in verband
met annexatie en schadevergoe
ding, welke problemen in een
acuut stadium zijn getreden door
de uitnoodiging van de conferen
tie van Ministers van Buitenland-
sche Zaken te Londen om de
schadevergoedingseischen in te
dienen.
Officieel wordt medegedeeld, dat
Nederland zonder reserve is toegetre
den tot de „luchtvaartovereenkomst
der vijf vrijheden", welke een vol
ledige vrijheid van het luchtverkeer
verzekert zonder eenige restrictie of
concessie. Deze overeenkomst is tot
stand gekomen op voorstel van de
Vereenigde Staten en tegen den zin
van Engeland. Een direct gevolg is,
dat met terzijdestelling van Enge
land bij het verkrijgen van Euro-
peesche landingsplaatsen, de com-
mercieele luchtvaart van Amerika
nog vóór het einde van het jaar zal
worden gericht op Amsterdam. Bin
nenkort beginnen de proefvluchten.
Woensdag is op den Rijksweg langs
het Noordhoiiandsch kanaal bij de
Burgervlotbrug in de gemeente Zij-
pc een militaire personenauto ge
slipt, over den kop geslagen en in
het kanaal terechtgekomen. Twee
inzittenden, een kapitein en een
soldaat van het Militair Gezag uit
Leeuwarden, wisten zich te redden,
doch twee dames, die meereden en
achter in den auto zaten, verdron-
^en- De slachtoffers zijn mevrouw
A. Bleeksma, geboren Tuinstra, oud
65 jaar, wonende te Leeuwarden en
A. E. Egle, geboren Mekel, oud 31
jaar, eveneens te Leeuwarden.
Het is eindelijk werkelijkheid ge
worden, dat er, na zooveel Jaren
van spanning, weer nauwer contact
is met de Noorsche missies en wel
speciaal door de komst van Mgr.
Mangers. Z. H. Exc. vertoeft op het
oogenblik in liet St. Olafshuis.
Parklaan 35, te Bussum, alwaar de
Noorsche missiecongregatie van de
St. Franciscus-Xaverius-zusters is
gevestigd.
oude molens, die fabrieken van van
daag, maar zij groeiden harmonisch
in het landschap. De "ervaring leert,
dat industrie en landschapsschoon
elkaar maar zelden verdragen. Aan
de Zaan echter kan men zeggen, dat
met de fabrieken een nieuwe schoon
heid is ontstaan, dat zijn de streek
haar karakter verleenen als nergens
anders.
Zoo heeft voor wie den breeden
Zaanstroom bevaart, het oever
beeld aan weerszijden met de
machtige silhouetten van de fa
brieksgebouwen, pal oprijzend uit
het water, de groent buurtjes er-
tusschen, met hier en daar een
molentors en de barokke praal van
een ouden gevel, iets statigs en
verhevens zooals: er leeft in de
tempels en paleizen van Benares,
een grootachheid en schoonheid
zooals zijn uitgebeeld door Bauer
en gezegd door Van Deyssel in zijn
Akedysseril,
Want alles is tenslotte in alles en
het is niet zoo'n stoute verbeelding
om de Zlfen te- vergelijken met den
heiligen Ganges, „het water in stra
lende rust aan ri.e gewijde kaden."
Vooral in het avondlijk uur als de
fabrlekscontouren paars en blauw
tegen den rossigen hemel staan, doet
bet de fantasie geen geweld aan om
ln de vlammen der schemering ge
heimzinnige paleizen te zien van
Eenares, violet, diep in gouden
nevelen". Al ontbreken de wadende
olifanten, of het moest de Witte
Olifant van Hille zijn, de heilige
runderen, de badende Hindoe's, er
is allicht een Zaansche schcone, die
een emmer water put om er de
straat mee te schrobben, want in
het Benares van het Westen is nu
eenmaal, naar oud-vaderlandsche
Etae, de zindelijkheid van de stoep
heiliger dan die van het lijf,
Eh is er tenslotte niet de roman
tiek van de „feeënexpress"de trei
nen. thans ten deele auto's en
booten, die eiken dag de vele hon
derden meisjes; tilt Amsterdam ha
len en brengen om in die fabrieks-
paleizera, in de wijde tempelruimten
van de industrie, dagelijks haar
handen te laten gaan, in eindeloos
herhaald, rhythmisch manuaal, over
zooveel kostelijks, dat lang werd ont
beerd: honingkoek en knappende
beschuiten en reepen chocola!
Nederland kijkt vol verwachting
naar de Zaan en de Zaan zwoegt
dag aan dag. Van den ouder» „Held
Josua", die naarstig planken zaagt,
tot het jongste fabrieksmeisje, dat
de reepen van Verkade met haar
vingertjes streelt.
s SV::
Op de bonnenlyst voor de komende
veertien dagen zal een bon voor jam
voorkomen, zy het nosr voor slecht»
een kleine hoeveelheid. Het kaas
rantsoen beloopt voor de nieuwe
veertiendaagsche periode 200 gram
in plaats van 100 gram.
Heeds voor de komende week is
het aardappelrantsoen weer op het
normale peil gebracht kunnen wor
den.
Op bon 05 t/m bon 08 van de petro-
leumkaarten voor kookdoeleinden
UA 510, bon 05 en bon 07 van de
kaarten UB 510 en bon 62 van de
kaarten UC 510 kan in October vier
liter petroleum worden gekocht.
Voorts zijn de bonnen 109, 110 en 111
van de petroleum kaart UD 510 voor
verlichting geldig voor 2 liter petro
leum.
Voor repatrieering van' familiele
den wordt bemiddeling verleend
door het M. G., Groenhovenstraat
13, Den Haag.
'je
(Van onzen specialen verslaggever)
Kort voor de bevrijding speelde
zich in het ondergrondsche ver-
zetsleven van het Zaansche land
een drama af, waarvan de oorzaak
te zoeken was in de onderlinge
gespannen verhouding der leiden
de figuren van verschillende ver
zetsgroepen. 5 April brak de span
ning door den doodelijken aanslag
cp den B S.-er P. J. Zwart, adju
dant van den districtscommandant
Van Marle. De aanslag werd ge
pleegd door Johan E'ak, hiertoe
aangewezen door zijn groepscom
mandant H. Buntsma. Deze had
op zijn beurt het bevel doorgekre
gen van den sectiecommandant
van de K.P., H. Mannessen, die
het bevel weer ontvangen zou heb
ben van den compagniescomman
dant P. J. Visser.
Onder welk motief werd Zwart
gedood en was hier reden en recht
toe?
Woensdagmiddag diende deze
zaak voor den Krijgsraad te velde,
zitting houdend in het gebouw van
de Arrondissementsrechtbank te
Alkmaar, onder presidium van over
ste mr. J. w. U. Doornbos. Et wa
ren vijf beklaagden: Johan Bak, die
de daad verrichtte, J. van Heinin
gen, die opdracht had Bak door
aanwijzingen bij te staan, M. Bunts
ma, H. Mannessen en P, J. Visser.
De eerste drie werden vrijgespro
ken, zij hadden slechts de bevelen
van hun superieuren uitgevoerd.
Had Mannessen van zijn comman
dant Visser echter ook een bevel
gekregen, dat aan duidelijkheid niet
te wenschen overliet? De president
liet Mannessen, die in gijn gewone
leven een eerbaar schoolmeester is
in Krommenie, verteilen, hoe hij er
toe gekomen was bevel te geven
Zwart uit den weg te ruimen."
„Er was een overval op een ge-
vangenaronsport mislukt. Ik was
bij mijn commandant Visser en
vroeg: „Wie kan dat gedaan heb
ben?'1 Waarop Visser zei: Zwart
natuurlijk". Ik vroeg ..Wat moet
je met zoo'n vent aan?" En toen
antwoordde Visser: „Schiet hem
neer, je hebt mijn zegen". Dit heb
ik als een bevel opgevat. Twee da
gen later was ik opnieuw bij Vis
ser en vertelde hem, dat de eerste
aanslag was mislukt, maar dat de
tweede spoedig ztm beproe/d wor
den. Opnieuw zei Visser: „Je hebt
mijn zegen".
Visser, die hierna werd gehoord,
ontkende, dat hij door dergelijk
positieve woorden bi) Mannessen de
suggestie van een bevel kan hebben
gewekt. Hij had slechts in het alge
meen gezegd: ,,Je moest zulke ke
rels neer kunnen schieten" Eerst
toen Mannessen later bil hem' kwam
en vertelde van de eerste mislukte
poging, maar dat het nu spoedig in
orde zou komen, had hij gezegd
„Ga je gang, Je hebt mijn zegen."
„IJ had op dat oogenblik, als u
geen bevel tot' elimineeren hebt
willen geven wat u trouwens
niet kon, omdat u de order kende,
dat alleen de gewestelijke comman
dant dergelijke bevelen kon uitvaar
digen in ieder geval Mannessen
kunnen verbieden er mee door te
gaan," zei de president.
De zaak-Visser werd hierdoor nog
gecompliceerder, er kwam een straf
baar feit bij, dat niet in de dag
vaarding stond: kennis dragen van
voornemen tot misdrijf, dat hij had
kunnen voorkomen. Zijn zaak werd
geschorst.
Tegen Mannessen, die tot nu
toe op vrije voeten was geweest,
vaardigde de president het bevel
van onmiddellijke gevangenne
ming uit. De verdediger protes
teerde, omdat hij zijn pleidooi
nog niet had gehouden, maar
Mannessen werd door Be mare
chaussee, achter Visser aan die
reeds gedetineerd was naar de
cel gebracht.
Uit de getuigenverhooren bleek,
dat het nogal eens botste tusschen
de verschillende commandanten en
dat Zwart het stootblok was. Een
feilen aanval deed de president op
getuige A. Bus, cok een K.P.-com
mandant, die weliswaar als getuige
voor hem stond, maar eigenlijk, al
dus meende de president, de aan
stichter van het heeie kwaad was.
De naam Bus kronkelt als een sis
sende slang door alle stukken. Bus
heeft gekletst als een oud wijf en
ais er tenslotte menschen veroor
deeld worden, is het zijn .schuld.
Rivaliteit en eigen roem waren zijn
drijfveer. Hij heeft Mannessen te
gen Zwart opgestookt. De president
betreurde het, dat er geen wet be
stond, waarop hij Bus als ver
dachte voor den krijgsraad kon
dagen
Bus liet den stroom van woede als
een stoïcijn over zich heengolven
en keek de rechters van Visser en
Mannessen kind-onschuldig aan.
Er was nog een getuige, op wien
de president en de auditeur-mi
litair het niet begrepen hadden:
de P.O.D.-rechercheur De Wit.
Deze had een rapport tegen
Zwart ingediend, dat Zwart af
schilderde als collaborateur, pro
fiteur en verrader. De gegevens
had hij verzameld onder het per
soneel van Zwart, die directeur
was van een garagebedrijf. „Hoe
lang bent u al bij de politie?"
vroeg de auditeur-militair „Sinds
12 Mei," was het antwoord.
De auditeur-militair noemde
het een schande, dat een recher
cheur, op geruchten afgaande, een
dergelijk rapport durfde samen te
stellen.
De maat van de schuld van Visser
en Mannessen zal later worden vast
gesteld.
Het was niet gemakkelijk Zon
dag op den Cau berg den voorbij
snellenden renner te herkennen.
Wanneer men de kleur van zijn
shirt niet wist, of zijn rugnummer
niet in het hoofd geprent luid,
was het bijna niet mogelijk uit;
de met modder en leem besmeurde
Het volk van Berlijn
boet met honger en
wanhoop voor den
veroveringsoorlog, die
hun nazi-meesters zijn be
gonnen en die eindigde in
de straten van deze verlo
ren hoofdstad. Aldus een
correspondent, van u.P. De
angst, die in de laatste
dagen van den strijd door
Berlijn waarde, heeft plaats
gemaakt voor een grauwe
hopeloosheid, die volgens
oudere Berlijners veel er
ger is dan wat ook na den
vorigen oorlog. Er hangt
een geweldige depressie
over de stad, zelfs voor den
meest oppervlakkigen toe
schouwer zichtbaar. Van
middag zag ik een vrouw
van middelbaren leeftijd,
haar hoofd in een sjaal
gewikkeld, langzaam uit
een klein winkeltje op den
Potsdamer Platz komen.
Zij had vier uur in de rij
gestaan voor een paar
zwarte brooden en had het
„uitverkocht" moeten hoo-
ren, toen zij aan de beurt
was. „W(j leven van den
eenen dag in den anderen,
en waarvoor", mompelde
zij tot niemand in het bij
zonder. Een jong meisje
en een oudere vrouw pas
seerden mij. Met neerge
bogen hoofden duwden zij
een gebrekkig wagentje
voort, waarop een ruwe
zwarte kist stond. „Weer
een zelfmoord", zei de
vrouw, die uit den winkel
kwam. „Misschien konden
we allemaal maar beter
dood zijn." De statistici
van Berlijn Weten er ook
van mee te praten. Er wor
den op het oogenblik drie
maal zooveel zelfmoorden
gepleegd als voor den oor
log. En waarschijnlijk zul
len nog honderden dezen
„gemakkelijken uitweg"
zoeken, als straks de gas-
voorzfening van de stad
weer functionneert. Daar
enboven zullen er, naar
schatting, nog 30 men
schen van iedere 1000 ln
Berlijn een natuurlijken
dood sterven driemaal
het sterftecijfer van de
Ver. Staten. Maar dat zal
dan nog maar de officieels
telling zijn, want niemand
zal iets weten van de
honderden, die ergens in
Duitschland, en van Berlijn
in het bijzonder, leeft van
de liefdadigheid. Eiken dag
staan mannen, vrouwen en
grootere kinderen urenlang
puin te ruimen voor een
loon van ongeveer 60 dol
larcents per dag. Maar 3'/
millioen anderen zijn niet
bij die ploegen ingedeeld
en de werkloosheid wordt
een nijpend probleem. Van
de 2 millioen voor arbeid
geschikte menschen in de
Duitsche hoofdstad, is ze
ker de helft werkloos.
Daarom ook hebben de ge
allieerde autoriteiten de
een achtertuintje begraven
worden.
De Berlijners zelf geven
vier redenen op voor de
heerschende wanhoop: 1.
De ongeloofelijke ellende,
die zy zelf gezien hebben
en die zij hebben kunnen
lezen in de oogen van de
millioenen vluchtelingen,
die doot Berlijn getrokken
zijn, van Oost-Pruisen,
hommeren, Silezië en Sudc-
tenland. 2. De holle gezich
ten, de gescheurde kleeren
en de armoede van do
thuiskomende Duitsche
soldaten. 3. Het verlies van
de Duitsche grenzen van
1937, die men altijd nog
terugverwacht had. 4. Het
wan Ij oei ge tekort aan
voedsel en brandstoffen.
Het grootste deel van
deur gesloten voor de
vluchtelingen en de terug-
keerende soldaten. „Wij
moeten hier niet meer
menschen hebben," zegt
kolonel Frank Howley. de
Amerikaansche militaire
gouverneur van Berlijn.
Toen de oorlog eindigde,
werkte misschien 65 pet.
der Duitsche industrie, op
het oogenblik nog minder
dan 10 pet. Volgens des
kundigen van het militaire
bestuur is nog slechts 1.25
pet. van Beriyns fabrieken
ln bedrijf.
Voedsel is natuurlijk het
belangrijkste vraagstuk en
zelfs de grootste optimis
ten verwachten, dat de si
tuatie nog ernstiger zal
worden. De officieels dis
tributiekaart rekent op 1500
calorieën, maar weinig
Berlijners krijgen er meer
dan 1000. In den oogst
tijd trokken 20.000 Beriy-
nèrs naar de akkers van
Brandenburg, maar het
slechte weer en de oorlogs
schade maakten, dat zij
slechts de helft van eeii
normalen aardappeloogst,
2/3 van den rogge-oogst en
van den haver- en gerst-
oogst binnen konden ha-
Jen. De geallieerden reke
nen er dan ook op, dat zij
Berlijn op groote schaal
van voedsel zullen moeten
voorzien, indien de stad
van den hongersnood ge
red wil worden. De ergste
crisis verwacht men in
Maart of April, als de on
dervoeding gedurende den
winter de menschen zeer
vatbaar zal hebben ge
maakt voor typhus en an
dere besmettelijke ziekten.
De bevolking van Ber-
ïyn zal geen brandstoffen
krijgen van de geallieerden.
Dat is haar al openlijk ge
zegd. Zij zullen de boomen
in de parken moeten vel
len of bevriezen. lederen
dag brengen de geallieerden
3600 ton kolen de stad
binnen, maar deze hoeveel
heid is nauwelijks genoeg
om de openbare nutsbedrij
ven aan den gang te hou
den. Per maand wordt 900
ton olie en benzine aan
gevoerd. hetgeen ongeveer
de helft is van de krapste
minimum-behoeften van
een normale stad.
De algemeene depressie,
werkloosheid en honger
vinden een tegenhanger in
een andere zijde van het
Berlijnsche leven, die bijna
ook geheel surrogaat is
geworden. In de Berlijn
sche bladen adverteeren 24
theaters, een doziln con
certhuizen en 75 nacht
clubs met cabaret en va
riété. Daar pleegt men dan
slappe limonade en met
water aangelengden wijn te
drinken.
gestalte een der corryphceën te
halen, die w.e zoo gaarne op onze
wegwedstrijden aan het werk zien.
Maar onder de ploetereifden op
den klim van den vervaarlijken
Cauberg was er naast de grooten
één die we geen ronde uit het oog
verloren, die ons dwong hem onze
aandacht te geven. Die renner was
:1e jonge De Ruyter uit Rotterdam,
nummer drie van den eindstand.
Hy was de openbaring van dit kam
pioenschap en plaatste zich met één
slag onder degenen wier namen wy
ln de toekomst bij de eersten ver
wachten, wanneer ons de uitslag
van een wedstrijd onder de oogen
komt.
Niet alleen het jeit, dat hij van
meet af aan onder de snelsten was,
stempelt hem tot den renner, die
het wel halen zal, maar vooral de
wijze, waarop hij er zat. Hoe hij
dapper mee zijn werk deed om den
afstand tusschen de uitloopers en
het peleton tebewaren. Hoe hij
klom en daalde en meebouwde aan
het succes, terwijl anderen, erva
rener dan hij, machteloos en ver
achter de vluchtelingen voortjak
kerden of uitgeput en ontmoe
digd den strijd staakten. En hoe
zijn oogen ook nog frisch en strijd
lustig uit het leemen masker
straalden toen hij achttien Cauber-
gen overwonnen had.
De Ruyter werd nummer drie in
het eindklassement. Hij was mis
schien in een anders vcrloopen koers
óók goed geweest voor de eerste
plaats, maar die zou hem waar
schijnlijk minder eer gebracht heb
ben dan deze derde in een koers
en een rennersveld van dit gehalte.
Ook onder de amateurs bevonden
zich een paar opmerkelijk goede ren
ners. Wij denken aan de drie uit
loopers Van Beek. Verhoeven en
Kleefstra, van wie Van Beek
evenals Schulte bij de profs
machinepech kreeg op een moment
dat hij wel degelijk zijn groote kans
op de overwinning had.
Verhoeven was misschien wel de
ontdekking van dezen middag, met
name in den klim. Het was opmerke
lijk hoe deze amateur den Cauberg
onder de knie kreeg en hoeveel
moeite de anderen hadden om hem
hierbij te volgen. Kleefstra deed dit
het beste, althans hy toonde zich
sterk genoeg om Verhoeven te belet
ten er op de helling vandoor te
gaan. En toen ze den Jaatsten keer,
nóg samen, den Dahlemerberg» kwa
men afstuiven was het pleit be
slecht. Kleine Kleefstra had een Iets
rappere eindsprint en hy benutte
die om Verhoeven met enkele
lengten te slaan.
658 par i .len, bestemd voor -tanol-
bouwbedryven, zijn uit Canada te
Rotterdam aangekomen.
