Van Mook en Clark Kerr op
weg naar Nederland
Na negen jaar ter stembus
Moedige preeken van
KARDINAAL VON GALEN
-4 Mei-herdenking—
VAN BATAVIA NAAR
DEN HAAG
Het weer
Binnen tien dagen begint evacuatie
van burger-geïnterneerden op Java
Wij kunnen niet allen het
roode potlood hanteeren
Kiesdeeler op ongeveer
44.000 geschat
Dr. Schacht getuigde van zijn bewondering
BINNENKORT INDIENING
RIJKSBEGROOTING
Tot hoofd Qn hart
69ste JAARGANG No. 23512
DONDERDAG 4 APRIL 1946\
Bureaux Iknedestraat 5. Telefoon Redactie 21544 Telefoon Administratie 21543 Postgiro 143480 Abonnementsprijs 30 cent per weelc
Nog nooit is de drukte zoo overstelpend geweest voor
eeri bezoek aan de Jaarbeurs te Utrecht als thans het
geval is. Uren moet men in de rij staan, om een
toegangsbewijs te bemachtigen
(Van onzen Haagschen
redacteur)
Voor het eerst na negen jaar
zal Nederland ter stembus gaan.
Wij kunnen niet schrijven: het
roode potlood hanteeren om
zijn democratischen plicht te
vervullenwant in het ceremo
nieel dezer verkiezingen zijn en
kele versoberingen aangebracht,
die dezen overgangstijd typee
ren en het roode potlood is er
een van. Er zijn er niet genoeg
om alle stembureaux in den
lande te voorzien. Vandaar, dat
voor deze maal de bepaling
geldt, dat ook met andere kleu
ren de, vakjes mogen worden op
gevuld, mits een en hetzelfde
stembureau ook slechts een en
dezelfde kleur gebruikt.
Na overleg met d.e regeering
deelt de commissie poor Na
tionale Hoogtijdagen van het
Nationaal Instituut het vol
gende mede:
1. In afwijking van een
vroeger beSluit heeft de
regeering het bij nader
inzien juister geoordeeld,
de gedachtenis-plechtig
heid te laten geschieden
in den vooravond van den
4en Mei, dus Vrijdagavond
3 Mei.
2. De minuut stilte ter ge
dachtenis van de gevallenen
heeft de regeering vastge
steld Zaterdagmorgen 11 uur.
3. De plechtige herdenking in
de kerken blijft dus ongewij
zigd gehandhaafd op Zon
dagmorgen, als in de richt
lijnen van de commissie ver
meld.
4. Ook voor het feestelijk ge
deelte van het programma
kunnen dus verder de richt
lijnen van de commissie ge
volgd worden, behoudens de
noodzakelijke wijzigingen in
verband met het voorgaande,
t.w.: a. 8 uur 's morgens on
der klokgelui het hijschen
van de vlag, door de geheele
bevolking gelijktijdigb. be
gin van het feest pl.m.. 13
uur in plaats van 15 uur
T\
In ons eerste artikel vermeld
den wij den dapperen strijd
van Kardinaal Von Galen te
gen de Nazi-terreur, zooals de
privé-secretaris van den Kar
dinaal deze beschreef. Hier
nevens volgt het laatste
relaas over dezen dapperen
verzetsman, die onvervaard
de banier van het H. Geloof
hoog hield
GOEDEN VRIJDAG WORDT
GEWERKT
De minister-president heeft
besloten, dat op Goeden Vrij
dag a.s. op alle departementen,
van Algemeen Bestuur als op
een gewonen werkdag zal wor
den gewerkt.
Mgr. Eras geopereerd
Coalitiekabinet in
Griekenland
Durven is beginselvast, fier,
met zijn heele persoon
lijkheid er vooruitkomen voor
wat men is, denkt, roil, doet
en gelooft. Durven is recht
door zee gaan zonder aan
stellerij of grootspraak.
E HAARIEMSCHE COURANT
Vrij onverwachts ls de Indonesi
sche kwestie in een nieuw
stadium gekomen. Vandaag
zijn Dr. Van Mook en een drie
tal vertegenwoordigers van Sjahrir
van Batavia naar Den Haag vertrok r
ken om de Nederlandsche regeering te
raadplegen. Volgens den luit.-gouv.-
generaal zijn de gezichtspunten van
de Nederlanders" en Indonesiërs el
kander thans voldoende genaderd om
dit overleg te rechtvaardigen. Ook
Sir Archibald Clark Kerr, de Brit-
sche adviseur is meegegaan „om de
besprekingen te vergemakkelijken".
Over enkele dagen staat het Indische
vraagstuk dat de gemoederen zoo
wel in Nederland als in Indië zoo
heftig beroert, derhalve weer in het
volle Nederlandsche daglicht en stelt,
voor korten tijd althans, het gebeu
ren in Indië in de schaduw.
Wanneer men op de aanvankelijk
nogal optimistische stemmen over
het tot dusverre bereikte resultaat
zou afgaan, dan zou men mogen
concludeeren, dat een accoord niet
meer ver af kan liggen. Er "zijn ook
eenige teekenen, welke in de rich
ting van een spoedige oplossing zou
den kunnen wijzen. Clark Kerr ver
klaarde bijv. dat hij niet meer dacht,
dat het noodig zou zijn naaf Bata
via terug te keeren, blijkbaar omdat
hij zijn missie voltooid acht. Nog in
Mei hoopt deze ongetwijfeld buiten
gewoon kundige diplomaat zijn
nieuwe functie van ambassadeur te
Washington te kunnen aanvaarden.
Het lijkt ons echter goed tegen een
al te voorbarig optimisme te waar
schuwen. Over het verloop der on
derhandelingen weten wij immers
maar bitter weinig, aangezien het
Nederlandsche volk van officleeie
zijde daaromtrent geen enkele in
lichting ontvangt. Wat weten wij
bijv. van Sjahrir's tegenvoorstellen?
Zij zijn nooit bekend gemaakt. En
wat beteekent toenadering tot elkan
ders standpunten? Belangrijker is te
weten, wie concessies doet om deze
toenadering mogelijk te maken.
Dr. Van Mook zeide Zaterdag, dat
de onderhandelingen, die tot dusver
hadden plaats gehad, alleen den
grondslag voor een nieuwe constitu
tie tot onderwerp hadden. Met het
eigenlijke opstellen van een staats
regeling kon, zooals beide partijen
waren overeengekomen, slechts een
begin worden gemaakt, wanneer an
dere bevolkingsgroepen, die niet
hadden deelgenomen aan de huidlgp
besprekingen, waren gehoord.
Een wat duidelijker licht op het
politieke aspect der kwestie wierp
een lid'van Sjahrir's „kabinet", die
verklaarde, dat de Nederlanders
waarschijnlijk een deel van hun
prestige moesten opofferen in ruil
voor reëele economische voordeelen
Iedereen weet echter, welk een fu
neste uitwerking verlies van prestige
op de uitoefening van het gezag
heeft, vooral bij Oostersche volken
Wij kunnen ons dan ook nauwelijks
voorstellen, dat onze huidige regee
ring slechts economische voordeelen
in het middelpunt zou willen plaat
sen bij de onderhandelingen.
Het zou ons niet verwonderen,
dat de kern der moeilijkheden
nog steeds ligt in het vast
houden van Sjahrir c.s. aan
de, met behulp der Japanners tot
stand gekomen „republiek". Volgens
uitlatingen van Indonesische zijde
zou de tot dusver bereikte overeen
stemming grootendeels neerkomen op
een erkenning van den status quo
in Ned.-Indië, doch bij een even
tueel verdrag zou men wel nadere
regelingen treffen. Die erkenning
zou beteekenen, dat de Indonesiërs
de feitelijke macht over Java
en mogelijk ook over Sumatra zou
den uitoefenen. De positie van de
buitengewesten is niet duidelijk,
doch naar men aanneemt, erkennen
de Indonesiërs, dat het in de hui
dige fase moeilijk zal zijn, hun ge
zag over Borneo en Ned. Nieuw-
Guinea uit te breiden.
Handhaving op Java dus van de
„republiek", hetgeen onze regeering
destijds als onaanvaardbaar verklaard
heeft en ook in flagrante!! strijd met
de Koninklijke rede Van 6 Dec. 1942
zou zijn?
Dr. Van Mook zeide Zaterdag te
Batavia, dat de besprekingen be
langrijk waren bevorderd door de
overeenkomst tusschen Frankrijk en
Annam. Alsof Annam dan ook maar
in de verste verte te vergelijken is
met Indonesië, het hart van het
Verre Oosten, het kruispunt der in
vloedssferen van die drie mogendhe
den, welke de wereld beheerschen.
De lezer herinnert zich misschien,
dat onlangs de Franschen de repu
bliek Vietnam Annam en Tong
kin hebben erkend als een vrij
staat in het Indo-Chineesche ge-
meenebest dat weer deel uitmaakt
van het Fransche Rijk. Indonesië is
echter als administratieve eenheid
ondeelbaar. Trouwens dr. Van Mook
gaf zelf toe, dat er nog al eenig ver
schil bestond.
Terwijl de luit-gouv.-generaal op
Verwachting tot Vrijdagavond;
Na een helderen nacht geleide
lijk toenemende liooge bewolking
overdag. Overwegend droog. Nog
liooge temperatuur voor den tijd
vaji liet jaar. Tot Zuid-West rui
mende. meest zwakke wind.
Zon onder 19.17, Maan op 7.59
Zon op 6.07.
BATAVIA, 4 April (A.N.P.-
Aneta). Dr. Van Mook en
Sir Archibald Clark Kerr, ver
gezeld van hnn staf en de In
donesische delegatie, zijn he
denmorgen om 8.05 uur precies
per Skymaster naar Nederland
vertrokken.
Een eerewacht, gevormd uit een
heden van het Nederlandsche leger
en de marine, werd door Van Mook
en Clark Kerr geïnspecteerd.
Sjahrir en Sjarifoedin waren op
het vliegveld gekomen en namen
De stembussen, die met de kiezers
en de candidaten het meest inte
greerend onderdeel der verkiezingen
vormen, zijn in de bezettingsjaren
voor alleriei laag bij de grondsche
doeleinden gebruikt. Óok de voorraad
da&rvan is onvoldoende. En al wor
den thans in de blikfabrieken te
Krommenie aan den loopenden band
nieuwe- vervaardigd, voldoende meta
len bussen, zooals de breedvoerige
en tot in de details regelende Kies
wet dat wil. zullen er wellicht niet
zijn. Er mogen dan ook houten wor
den geplaatst. De stemhokjes ten
slotte zullen veelal wat eenvoudiger
zijn dan de voorschriften dat strikt
genomen eischen.
In verband met allerlei admini
stratieve moeilijkheden, o.a. het ge
brek aan schrijfmachines, kan in
sommige gevallen afgeweken worden
van de verplichting allen kiezers een
persoonlijken oproep toe te sturen.
Naar de voorzitter van het Centraal
Stembureau in Den Haag, prof. mr.
dr. G. v. d. Bergh, mededeelde, zal
dit bijv. in Amsterdam achterwege
blijven. Het Amsterdamsche publiek
zal uit publicaties in de pagbladen
en op aanplakzuilen vernemen, bij
welk stembureau het moet zijn. Daar
liggen dan weliswaar de lijsten van
de betrokken kiezers gereed, doch de
het punt stond naar Nederland te
vertrekken en Sir Archibald Clark
Kerr in de hartelijkste bewoordingen
afscheid nam van de Indonesische
gedelegeerden ter conferentie, terwijl
beiden den indruk wekten, dat een
accoord in zicht is, publiceert
Sjahrir in het Engelsche commu
nistische blad „Daily Worker"
een open brief aan het Britscüe
volk, waarin hij o.a. zegt: „uw plaats
moet zijn aan onzen kant, kame
raden, voor uw vrijheid tegen het
imperialisme. Voor de republiek te
gen het Nederlandsche fascistische
koloniale bewind."
Vergeleken met de gematigde
woorden, die wij in onze bladen 'an
Sjahrir gewend zijn of worden de
telegrammen uit Batavia soms zwaar
gecensureerd? klinkt zijn op
ruiende taal in het Engelsche c»m-
munistische blad ons bijna ongelofe
lijk in de ooren. Of zien wij Soeïar-
no's „minister-president" in dezen
open brief eerst in zijn ware ge
daante?
Tusschen z ij n kreet „merdeta",
vrijheid, en het accoord dat geba
seerd moet zijn op de Koninklijke
rede van December 1942 ligt toch
wel een héél groote klove.
noodzaak tot legitimatie blijft uiter
aard tevens bestaan, zoodat opstop
pingen wel niet altijd te voorkomen
zullen zijn.
Zooals gebruikelijk zullen de groote
partijen in verschillende kieskringen
met andere lijsten uitkomen. Vast
staat nu reeds, dat enkele kleinere,
zooals de communisten, slechts één
lijst voor het geheele land opstellen.
Lijst nr. 1 zal wel die van de Partij
van den Arbeid zijn, aangezien deze
in de zittende Tweede Kamer enkele
leden meer telt dan de K.V.P. en
het nu eenmaal zoo geregeld ls, dat
de Kamerleden bij den griffier een
voorkeurnummer kunnen aanvragen.
Den kiesdeeler schatte prof. v. d.
Bergh op ongeveer 44.000, nu ook zij,
die voor 1 Januari 1923 geboren zijn,
aan de verkiezingen zullen deel
nemen.
Hoeveel lijsten de stembiljetten
zullen bevatten is pas te zeggen,
wanneer de candidatenlijsten vol
gende week zijn ingediend. De Neder
landsche Kieswet is gebaseerd op de
fictie, dat er geen politieke partijen
bestaan en in theorie kan iedereen,
die maar 25 handteekeni-ngen weet
te verzamelen, een lijst indienen.
Echter, sedert 1937 moet daarbij een
waarborgsom worden gestort van
f 250 per kieskring, in het geheele
land dus van f 4.500, welk bedrag
niet wordt terugbetaald, indien op
de lijst minder dan van het voor
den kiesdeeler benoodigde aantal
stemmen wordt uitgebracht. Deze
bepaling heeft reeds bij de eerste
toepassing zeer preventief gewerkt.
In de lente van 1942 schreef Goe-
rinf een brief aan Kardinaal Von
Galen waarin ldj hem beschu'digde
zijn eed aan de regeering te hebben
geschonden door ie saboteeren. I)e
Bisschop antwoordde hierop in een
brief, waarin lijj mededeelde, dat bij
gezworen liail liet Gerniaansehe volk
tegen elk onheil te behoeden. Hij
bad gehandeld naar zlijn eed en was
bereid zieb te verdedigen tegen elke
beschuldiging voor een onafhanke
lijke Duitsclie rechtbank.
Goering liet zich overmeesteren,
antwoordde niet en nam ook geen
maatregelen.
Intusschen waren de preeken over
het geheele land verspreid. De ver
ontwaardiging van het volk over de
handelwijze van de Gestapo was
enorm. Met het grootste gedeelte van
onze persoonlijke bezittingen, aldus
dr. Portmann, gingen ook vele docu
menten van ons verloren, maar de
brief van Goering wed door 'n toeval
gered. Monseigneur had hem in zijn
zak gehouden.
Belangwekkend is ook dat niemand
minder dan dr. schacht iemand naai
den RIssclinp zond 0111 hem te zeg
gen, dat hij diens preeken zeer be
wonderde. En de beroemde vlieger
MA'ders zond een soldaat naar hem
toe om afschriften van zijn preeken
te vragen.
In verband met de kwestie over
het dooden van de geesteszieken
haalt dr. Portmann een brief van
Bormann aan, waaruit blijkt, dat
alle maatregelen voor euthanasie ge
heim werden gehouden op uitdruk-
kelijken wensch van Hitier.
De uitwerking van de preeken van
den Bisschop tegen deze monsterach
tige praktijken der Nazi's was zoo
heftig-, dat men van verdere propa
ganda afzag. „Indien men toestaat,"
zoo zei de Bisschop, „dat geesteszle
ken gedood worden, dan voorzie ik,
dat zwaargewonde soldaten, die vehi
cle. rest van hun leven Invalide zou
den zijn, ook gedood worden."
De woorden maakten grooten Hl-
druk, want er was bijna geen gezin
of het had naaste bloedverwanten
in liet leger. Ook hier had de Bis
schop een overwinning behaald. Zoo-
dra (1e regeering op (1e hoogte was
van de reactie der openbare meening.
werd liet dooden onniidde'lijk stop
gezet en liet gelukte ons zieke kin
deren, die reeds waren uitgezocht
0111 omgebracht te worden, aan hun
familie terug te geven.
Op de vraag, of het waar is dat de
Kardinaal op een keer de Gestapo-
agenten, die hem kwamen arresteer
ren, afschrikte door in vol ornaat
te verschijnen, zegt dr. Portmann,.
dat dergelijke verhaaltjes verzonnen
zijn, maar zij geven blijk van het
ven angen den Kardinaal tot een ie
gendarische figuur te maken.
hartelijk afscheid van Van Mook,
Clark Kerr en de delegatie-leden.
Bij het vertrek waren voorts aan
wezig de luitenants-generaal Stop
ford en Spoor, generaal majoor
Schilling, vice-admiraal Pinke,
air-commodore Stevens van de
R. A. F„ graaf Van Bylandt, de
Amerikaansche cunsul generaal
Toote, vele hooge Nederlandsche
en Britsche officieren van het le
ger en vooraanstaande functiona
rissen, zoowel van den burgerlijken
dienst van Ned-Indië, als van die
van de republiek.
De Indonesische „minister" van
Verdediging, Amir Sjarifoedin,
heeft verklaard, dat als resultaat
van de Britsch-Indonesische be
sprekingen de civiele geïnterneer
den en Japansche troepen uit de
binnenlanden van Java gelijktijdig
geëvacueerd zullen worden. Binnen
tien dagen zal met deze evacuatie,
die twee of drie maanden zal du
ren en waarbij de geallieerden voor
transport zullen zorgen, een begin
worden gemaakt.
Sjarifoedin deelde verder nog
mede, dat het totaal aantal Ja-
paniicezen op -Java 36.653 be
draagt. Ongeveer 14.000 geïnter
neerden zullen moeten worden
geëvacueerd.
Naar aanleiding van In het
Australische parlement gestelde vra
gen heeft d© Australische minister
van Buitenlandsche Zaken, dr. Evatt,
het volgende verklaard: „Australië
erkent, dat de souvereiniteit over
Ned.-Indonesië berust bij de Neder
landsche regeering, welke heeft ver
klaard, dat de volken van Indonesië
na zekeren tijd over hun eigen poli
tiek lot zullen kunnen beslissen. De
regeeringsvorm van Ned.-Indië ls
thans het onderwerp van onderhan
delingen tusschen de Nederlanders
en de Indonesiërs en Australië hoopt,
dat spoedig een overeenkomst zal
worden bereikt."
Naar het A.N.P. verneemt,
heeft de Raad van State zijn
advies 'over de begrooting voor
1946, die in den loop van de vori
ge maand aan dat college was
toegezonden, thans uitgebracht.
De indiening der begrooting
bij de Staten-Generaal kan der
halve zeer binnenkort worden
tegemoet gezien.
Mgr dr. B. J. Eras, die ter ver
pleging ln het Maria Paviljoen te
Amsterdam ls opgenomen, heeft hier
heden een lichte operatie ondergaan,
welke zeer gunstig verloopen ls.
Over enkele weken hoopt Mgr. Eras
het ziekenhuis weer hersteld te ver
laten.
De Grieksclie populisten en de
centrumpartijen zijn Woensdag
avond tot overeenstemming ge
komen over de formeering van
een coalitiekabinet en over een
programma voor een nieuwe re-
geering, niet Inbegrip van de
kwestie van een volksstemming
over het koningschap.
